Stanisław Balbus

Stylizacja i zjawiska pokrewne w procesie historycznoliterackim

główne problemy:

• rola stylizacji w procesie aktualizacji i reinterpretacji tradycji literackiej

• przyczyny pojawienia się stylizacji

• artystyczna zabawa czy historycznoliterackie konieczności

tradycja: zaktualizowana i aktywna współcześnie przeszłość literacka, stanowiąca kulturowy kontekst danego procesu twórczego

• złożony, wielowarstwowy system semiotyczny

• system stanowiący rolę układu odniesienia w procesach interpretacji lekturowej

• rola takiej interpretacji polega na ustanowieniu stylu utworu → określenie stosunku dzieła do tradycji → każdy akt lektury dzieła literackiego jest odczytywaniem jego „sensu” oraz lekturą jego semiotycznych kontekstów, czyli tradycji, a lektura tradycji umożliwia lekturę stylu

interpretacja: określony akt wyboru i hierarchizacji znaczeń oraz funkcji

• ustanowienie struktury → stanowi jądro konstruowania tradycji, zarówno w akcie twórczym jak i poszczególnych aktach odbioru

• to jak rozumiemy utwór zależy od tego, w jakim kontekście go rozpatrujemy, a to w jakim kontekście go rozpatrujemy jest zdeterminowane przez wewnętrzną strukturę samego utworu przez jego strukturę stylistyczną

• styl to punkt wyjścia dla interpretacji → jest właściwością kategorialną utworu, ma charakter gatunkowy i systemowy, a tzw. indywidualność stylistyczna, to indywidualizacja określonego systemu (zespołu systemów), zakładająca w sposób konieczny jego obecność (aktualizację)

stylizacja: taka wypowiedź literacka, której zasadą konstrukcyjna jest podrobienie cudzego stylu, tj. stylu, który w świadomości społecznej już funkcjonuje jako czyjaś własność

• tak zdefiniowana definicja pokrywałaby się z naśladownictwem i epigoństwem → fakt podrobienia, przejęcia cudzego stylu jest w stylizacji jawny, podkreślany i stanowi dominantę strukturalna tekstu

• struktura tekstu stylizowanego musi zawierać wewnętrzne rozdźwięki → jest to struktura bicentryczna: pewne aspekty ciążą ku jednemu, inne ku drugiemu biegunowi stylistycznemu, przy czym obydwa bieguny pozostają do siebie niesprowadzalne, tzn. zawsze są w jakiejś mierze heteronomiczne → to napięcie jest niezbędnym warunkiem stylizacji i bez niego każdy tekst w zamierzeniu stylizowany, będzie odbierany jako epigoński

• „pokazywanie tekstu z zewnątrz”, tzw. kompozycja podwójnego cudzysłowu sprawia, że z jednej strony odczytujemy go w obrębie sytuacji komunikacyjnej, w obrębie kontaktuje się z nami autor współczesny z drugiej - w obrębie sytuacji komunikacyjnej, sprojektowaną przez wcześniejszego

• stylizacja nie realizuje strukturalnego modelu przytoczenia i nie daje w ścisłym sensie metatekstu →jest quasi-metatekstem

• istota stylizacji: wprowadzenie własnego sensu i treści w treść już istniejącą

• utwór stylizowany jest tekstem jakby semiotycznie wyalienowanym

• stylizacja przypomina nie tyle strukturalny model przytoczenia, ile model mowy pozornie zależnej

• reinterpretacja: przebudowa znaczeń i funkcji (tekstu oryginalnego w stosunku do stylizowanego)

• każda wypowiedź stylizowana posiada z zasady sfingowany charakter metatekstowy i „dwucudzysłowowy”

• tekst może być stylistycznie jednorodny lub niejednorodny, ale zawsze stylizacja to styl, który zjawia się w „niewłaściwej” dla siebie pozycji w obrębie systemu kultury literackiej i ujawnia przy tym swoją genealogię w aktualnym kontekście stylistycznym utworu

• każdy tekst stylizowany mui obowiązkowo spełniać trzy warunki

• wskazywać wzorzec, czyli podstawę stylizacji (funkcja indeksalna)

• „nauczyć” odbiorcę w trakcie lektury systemowych zasad tego wzorca → tak go zaprezentować, aby odbiorca mógł go zidentyfikować i zorientować się co do systemowego charakteru (funkcja metajęzykowa jako prefiguracja indeksalnej)

• wprowadzić drugi, nadrzędny wzorzec (system stylistyczny) jako instancję stylizatorskiego dystansu

rola stylizacji w procesie historycznoliterackim i jej miejsce wśród pokrewnych jej zjawisk

• główne metody artystyczne (stylistyczne) kształtowania dynamiki procesu historycznoliterackiego

• miejsce stylizacji wśród powyższych

• na czym w istocie polega specyfika stylizacji

• za Januszem Sławińskim → proces formowania się tradycji to nieustannie dokonująca się w historii literatury interpretacja przeszłości literackiej → stan rzeczy, który już się dokonał, ale jeszcze trwa

• stylizacja to transfiguracja stylu, która w rezultacie nie daje jednorodnego i pełnoprawnego stylu, ale zawsze twór cudzysłowowy i synkretyczny

• procesy oswajania tradycji, stosunek do niej, charakter i jej aktywność, pochodzenie, odległość historyczna różną się między sobą

• aktywna kontynuacja form tradycyjnych: kulturowa asymilacja zaktualizowanych elementów oraz przetworzenie i poszerzenie możliwości semantycznych

• jawna restytucja formy: nieco ostentacyjne przyznanie się do odległego pokrewieństwa z utworem wzorcowym

• epigoństwo: uzasadniane programowo, historycznie i światopoglądowo, ale jednak epigoństwo → forma te redukuje świat znaczeń, w który została przeniesiona, powtarza i powiela to, co już zostało powiedziane, objawia się w postaci podobne do wzoru, podtrzymuje tradycję literacką, ale zazwyczaj jest to tradycja pogrobowców

• reminiscencja stylistyczna: sięga w istotę stylu, interesuje ją styl jako system, jako dykcja, tonacja, wewnętrzna struktura formy

• pogranicze stylizacji i kontynuacji: przejście od posługiwania się formami branej tradycji w trybie stylizatorskim do ich głębokich, strukturalnych przekształceń sprzyjających realizacji modelu aktywnej kontynuacji, pozawala obejrzeć twórczość w perspektywie procesu historycznoliterackiego

• reminiscencja tematyczna/kulturowa transpozycja tematyczna: nawiązywanie do kreślonego i pozwalającego się wyodrębnić kręgu kultury, aktywizujących nie style jako systemy, ale wyselekcjonowane zespoły charakterystycznych dla nich symboli, motywów tematów, → nawiązania te operują znakami o wyrazistej funkcji indeksalnej

• każdy element pełniąc nadane mu nowe funkcje znaczeniowe, występuje równocześnie jako synekdocha swego systemu pierwotnego

• reinterpretacja tradycji idzie daleko obejmując znaczny obszar historyczny

• specyfika stylizacji w obrębie procesu historycznoliterackiego występuje jasno zwłaszcza na tle aktywnej kontynuacji

• literacka przeszłość w kontekście aktualnej twórczości wymusza na niej nowe funkcje i znaczenia

• strukturalizacja pełna - wszystkie elementy pełnią bezpośrednie informacyjne funkcje przedmiotowe, dają się w pełni zasymilować

• strukturalizacja jest połowiczna - zawsze zostaje jakaś część, która nie daje się zasymilować w nowym kontekście - pozostaje pewna ilość „swobodnych wiązań”, które w sposób konieczny określają dawny układ odniesienia, a równocześnie stwarzają podstawę dystansu wobec treści przekazu i swoiście reinterpretują tę treść

współczesny w sensie: ten, który stylizuje jakiegoś wcześniejszego

on mówi, że istotą stylizacji jest „dewiacja lingwistyczna i historycznoliteracka” - postaram się to jakoś rozjaśnić na podstawie dalszej, jakże wciągającej treści

nie wiem czy dobrze to zrozumiałam, ale ten facet używa słów, których nie znam, a ich wyjaśnianie z pomocą słownika przypomina mi nieco tłumaczenie Horacego czy innego Katullusa

dobre pytanie, naprawdę!

---