Magdalena Łopatowska

POSTĘPOWANIE PRZED SĄDEM I INSTANCJI

1. ROZPOCZĘCIE POSTĘPOWANIA SĄDOWEGO

1. Wniesienie aktu oskarżenia

2. Złożenie wniosku o warunkowe umorzenie postępowania

3. Złożenie wniosku o rozpoznanie sprawy w trybie uproszczonym

1. WSTĘPNA KONTROLA OSKARŻENIA

1. Kontrola formalna wykonywana przez prezesa sądu lub przewodniczącego wydziału

1. PRZYGOTOWANIE DO ROZPRAWY GŁÓWNEJ

1. wyznaczenie rozprawy (art. 348 KPK) bez zbędnej zwłoki (o ile nie trzeba uzupełnić aktu oskarżenia, ani podejmować żadnych decyzji na posiedzeniu)

Pisemne zarządzenie prezesa sądu

• wskazanie sędziego albo członków składu orzekającego, w tym przewodniczącego

• wskazanie dnia, godziny i numeru sali rozpraw

• wskazanie stron i innych osób, które należy wezwać na rozprawę lub zawiadomić o jej terminie

• wskazanie innych czynności koniecznych do przeprowadzenia rozprawy

1. podjęcie decyzji o dopuszczeniu dowodów i ich sprowadzenia - prezesa sądu; art., 368 KPK

• uprawnienie prezesa do przychylnego rozpatrzenia wniosku jedynie, jeżeli druga strona się nie sprzeciwiła

• co do zasady – prezes dopuszcza dowody z urzędu

• jeżeli sprzeciw lub prezes z urzędu podstanowi o niedopuszczeniu to kieruje sprawę na posiedzenie

• oddalenie wniosku następuje w formie postanowienia sądu sporządzonego wraz z uzasadnieniem art. 170§3

• decyzje podjęte przez prezesa sądu nie są dla sądu wiążące

1. ROZPOCZĘCIE ROZPRAWY GŁÓWNEJ

1. Wywołanie sprawy – na zarządzenie przewodniczącego (art. 381)

2. Przewodniczący sprawdza czy wszyscy wezwani stawili się oraz czy nie ma innych przeszkód do rozpoczęcia sprawy (art. 381)

   • W razie nieusprawiedliwionej nieobecności oskarżonego, którego obecność jest obowiązkowa przewodniczący zarządza jego natychmiastowe zatrzymanie i doprowadzenie – przerywa w tym celu rozprawę

   • Przerwa jeśli nie ma oskarżyciela publicznego

   • Brak obrońcy, jeśli jego obecność jest obowiązkowa– również tamuje przebieg rozprawy

3. Pokrzywdzony może złożyć oświadczenie że będzie brał udział w charakterze oskarżyciela posiłkowego.

1. OTWARCIE PRZEWODU SĄDOWEGO

1. Przewód sądowy rozpoczyna się od odczytania aktu oskarżenia

• Odczytuje go na rozprawie:

  1. oskarżyciel publiczny; subsydiarny oskarżyciel posiłkowy; oskarżyciel prywatny – wnoszący skargę

  2. protokolant, (gdy tryb uproszczony z oskarżenia publicznego, lub, gdy oskarżyciel publiczny jest nieobecny i sad się na to decyduje)

• akt oskarżenia powinno się odczytać wraz z uzasadnieniem, lecz można to uczynić bez odczytywania uzasadnienia, gdy:

  1. strony wyraża na to zgodę

  2. szczególnie obszerne uzasadnianie /kilkadziesiąt - kilkaset/ (nawet bez zgody stron) - wtedy tylko przedstawia się podstawy oskarżenia - wskazanie faktów i dowodów

decyzje o sposobie przedst. aktu oskarżenia podejmuje prokurator, (ale sąd może wydać zarządzenie o przeczytaniu całości, także, gdy oskarżony o to wnioskuje i jest to podyktowane jego interesem)

• akt oskarżenia odczytuje się na ROZPRAWIE:

1. prowadzonej pierwszy raz w danej sprawie

2. po uchyleniu orzeczenia przez sąd, (gdy środek odwoławczy)

3. po uchyleniu orzeczenia przez SN (uwzględnienie kasacji)

4. po uchyleniu orzeczenia (wniosek o wznowienie postęp. sądowego, gdy w syt. 1, 2, 3 nastąpiło przekazanie do sądu I instancji do ponownego rozpatrzenia)

5. po przerwanej rozprawie, gdy sąd zdecyduje, że konieczne jest jej prowadzenie od początku lub skład sądu zmienił się

6. odroczonej, gdy prowadzi się od początku w wyniku przekroczenia terminu odroczenia

7. sprawa od początku w wyniku przekroczenia terminu odroczenia wydania wyroku (7 dni)

• odpowiedź na akt oskarżenia - oskarżony może ją wnieść, pisemna; przewodniczący musi poinformować o jej treści (nie musi odczytać byle nie było dużej dysproporcji)

1. ROZPRAWA GŁÓWNA

1. Dowód nr 1 - wyjaśnienia oskarżonego

   • Przewodniczący poucza oskarżonego o prawie składania wyjaśnień, odmowy składania wyjaśnień lub odpowiedzi an pytanie

   • Przewodniczący pyta oskarżonego czy przyznaje się do zarzucanego mu czynu oraz czy chce złożyć wyjaśnienia i jakie

   • Oskarżony składa wyjaśnienia

     1. Swobodna relacja

     2. Zadawanie pytań uzupełniających, prawo do zadawania pytań mają:

        1. organ przesłuchujący

        2. obrońcy

        3. pełnomocnicy

        4. biegli

        5. podmiot określony w art. 416 par.2

   • Przewodniczący poucza oskarżonego o prawie zadawania pytań osobom przesłuchiwanym oraz wyjaśnień, co do dowodów

2. odczytanie protokołów wyjaśnień oskarżonego złożonych poprzednio ( w postępowaniu przygotowawczym lub na innej rozprawie, ale tylko, gdy był oskarżonym lub podejrzanym nie, gdy był świadkiem):

   • gdy oskarżony odmawia wyjaśnień

   • wyjaśnia odmiennie niż poprzednio

   • oświadcza, ze pewnych okoliczności nie pamięta

• po odczytaniu protokołu przewodniczący zwraca się do oskarżonego o wypowiedzenie się na temat jego treści i sprzeczności (oskarżony ma prawo odmówić ustosunkowania się)

  1. oskarżony może złożyć wniosek o wydanie wyroku skazującego i wymierzenia kary bez przeprowadzania postępowania dowodowego

  2. dalsze postępowanie dowodowe

• dowody popierające, akt oskarżenia powinny być przedstawione w miarę możliwości przed dowodami obrony(, ale są odstępstwa od tej zasady)

• oskarżony ma prawo uczestniczenia we wszystkich czynnościach dowodowych chyba, że oddziałuje krępująco i powodowałoby to trudności w składaniu zeznań

• pokrzywdzony ma prawo do przebywania na sali rozpraw cały czas nawet, gdy nie jest oskarżycielem posiłkowym, prywatnym

• może polegać na:

1. przesłuchanie świadków, biegłych i specjalistów

2. odczytywanie protokołów, opinii oraz innych dokumentów urzędowych i prywatnych

3. udostępnienie dowodów rzeczowych

4. przeprowadzenie oględzin

5. eksperyment procesowy

• kolejność zadawania i wypowiadania się:

  • oskarżyciel publiczny

  • oskarżyciel posiłkowy

  • pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego

  • oskarżyciel prywatny

  • pełnomocnik oskarżyciela prywatnego

  • powód cywilny

  • pełnomocnik powoda cywilnego

  • biegły

  • podmiot z art. 416

  • obrońca

  • oskarżony

  • członkowie składu orzekającego (przewodniczący może uchylać pytania, które są nieistotne lub takie, które sugerują treść odpowiedzi)

przerwanie rozprawy głównej – przewodniczący

1. dla sprawdzenia dowodu

2. dla wypoczynku

3. z innej przyczyny (np. choroba sędziego, ławnika, oskarżonego lub jego obrońcy

zarządzenie przewodniczącego powinno być odnotowane w protokole rozprawy z podaniem przyczyny

• każdorazowa przerwa w rozprawie nie może trwać dłużej niż 35 dni

• istnieje możliwość wielokrotnego przerywania rozprawy

• w razie przekroczenia terminu przerwy rozprawę uważa się za odroczoną i w związku z tym prowadzi się ją w nowym terminie od początku – obowiązek stawienia się bez wezwania

• czas trwania przerwy w rozprawie toczącej się w trybie uproszczonym nie może przekraczać 21 dni

  • przerwa w rozprawie nie wyklucza możliwości podejmowania określonych rozstrzygnięć przez sąd na posiedzeniu np., co do stosowania środka zapobiegawczego, rozstrzygnięcia wniosku dowodowego

• wymaga się w takim wypadku by orzeczenia wydawał sąd w tym samym personalnie składzie, w jakim rozpoznaje sprawę; jeżeli jest to niemożliwe sąd orzeka w takim samym składzie, to znaczy w takim samym rodzajowo składzie, w jakim rozpoznawał sprawę na rozprawie głównej

• rozprawę przerwaną prowadzi się po przerwie w dalszym ciągu, co oznacza ze nie ponawia się czynności już uprzednio dokonanych; należy ją jednak prowadzić od początku, gdy:

  1. obligatoryjnie - gdy skład sądu uległ zmianie

  2. fakultatywnie - gdy sąd uzna to za konieczne

ODROCZENIE SPRAWY

• postanowienie wydaje sąd

• sąd może odroczyć rozprawę tylko wtedy, gdy zarządzenie przerwy nie byłoby wystarczające

• rozprawę odroczona prowadzi się w nowym terminie od początku; wyjątkowo prowadzi się odroczona rozprawę w dalszym ciągu, jeżeli skład sądu nie uległ zmianie

• odroczenie wydania wyroku:

  • szczególny rodzaj odroczenia

  • w sprawie zawiłej albo z innych ważnych powodów

  • na czas nieprzekraczający 7 dni

• takie odroczenie nie skutkuje obowiązkiem prowadzenia rozprawy odroczonej w nowym terminie od początku, chyba, że termin 7-dniowy zostanie przekroczony

• przerwa w rozprawie przeznaczona na dokończenie narady i glosowania

• przepis nie zabrania kilkakrotnego odraczania wydania wyroku, jednak łączny termin odroczenia nie może przekroczyć 7 dni

• braki postępowania przygotowawczego art. 397KPK

  • mogą ujawnić się w toku przewodu sądowego

• jeżeli ich usunięcie przez sąd uniemożliwiałoby wydanie prawidłowego orzeczenia w rozsądnym terminie

• przeszkód tych nie można usunąć - sąd może przerwać albo odroczyć rozprawę, zakreślając oskarżycielowi publicznemu termin do przedstawienia dowodów, których przeprowadzenie pozwoliłoby na usuniecie dostrzeżonych braków

  • rozszerzenie oskarżenia na rozprawie

• akt oskarżenia zakreśla podmiotowe i przedmiotowe granice oskarżenia

1. prawo procesowe nie przewiduje możliwości podmiotowego rozszerzenia aktu oskarżenia w toku rozprawy, a wiec objęcia rozpoznaniem sądowym także kwestii odpowiedzialności karnej innej osoby, która nie była objęta aktem oskarżenia

2. możliwe jest wyjątkowo i to pod szczególnymi rygorami przedmiotowe rozszerzenie oskarżenia na rozprawie, zwane również procesem wpadkowym gdy na podstawie okoliczności, jakie wyszły na jaw w toku rozprawy, oskarżyciel zarzucił oskarżonemu inny czyn, oprócz objętego aktem oskarżenia

• nie jest wiążący dla sądu; sąd rozpozna nowe oskarżenie na tej samej rozprawie jedynie wtedy, gdy oskarżony wyrazi na to zgodę, a sąd nie stwierdzi konieczności przeprowadzenia postępowania przygotowawczego

• w razie odroczenia sprawy oskarżyciel wnosi nowy lub dodatkowy akt oskarżenia

  • zmiana kwalifikacji prawnej czynu

• dopuszczalna zarówno w postępowaniu przygotowawczym jak i w postępowaniu jurysdykcyjnym

• może być o niej mowa tylko wówczas, gdy nie powoduje ona wyjścia poza granice oskarżenia, co oznacza niemożność orzekania poza granicami wspomnianej wcześniej tożsamości

• sąd nie jest związany ani samym opisem, ani tez kwalifikacją prawną czynu podana oskarżyciela, wiąże go natomiast czyn jako zdarzenie faktyczne

• to jedynie zmiana prawnego obrazu tego samego stanu faktycznego

• na wniosek oskarżonego można przerwać rozprawę w celu umożliwienia mu przygotowania się do obrony

• możliwe są dwa rodzaje zmiany kwalifikacji prawnej czynu:

1. zmiana polegająca na przyjęciu innej podstawy normatywnej do ustalonego stanu faktycznego, bez dokonywania modyfikacji opisu czynu; do prawidłowo ustalonego stanu faktycznego przyjęto w akcie oskarżenia bledną ocenę prawna, tzw. zmiana samoistna

2. zmiana polegająca na przyjęciu innej kwalifikacji prawnej z uwagi na wynikającą z przewodu sądowego zmianę ustaleń faktycznych powodujących konieczność zmiany opisu czynu przyjętego przez oskarżyciela, tzw. zmiana następcza

• uprzedzenie wszystkich storn o możliwości zmiany kwalifikacji prawnej

• jeżeli sąd dojedzie w trakcie narady do wniosku, że możliwa jest taka zmiana to ma obowiązek wznowić przewód sądowy i uprzedzić o możliwości zmiany kwalifikacji

1. ZAKNIĘICE ROZPRAWY

• po przeprowadzeniu wszystkich dowodów

• przewodniczący pyta czy strony chcą uzupełnić postępowanie dowodowe

• jeżeli nie: zamyka przewód sądowy – przewodniczący

• wznawia sąd – możliwe do ogłoszenia wyroku

1. GŁOSY STRON

   • prawo do wypowiedzenia się o zakończeniu postępowania dowodowego

   • kompleksowe całościowe przedstawienie sądowi swojego stanowiska

• kolejność przemówień - nie wolno zmieniać

• oskarżyciel publiczny

• oskarżyciel posiłkowy

• oskarżyciel prywatny

• powód cywilny

• przedstawiciel społeczny, gdy jest

• obrońca oskarżonego

• oskarżony – zawsze jako ostatni

• !!!pełnomocnicy przed stronami

• ustawa nie reguluje czasu trwania i treści głosu (proporcjonalnie do materiału dowodowego) – ograniczone zasadami kultury zachowania się w sądzie

• jest to uprawnienie podmiotu nie obowiązek

• przewodniczący może zwróci uwagę, odebrać głos, przerwać przemówienie, jeśli ktoś się powtarza mówi nie na temat itd.

• udzielenie oskarżonemu głosu jako ostatniemu to jego gwarancja praw a nie przepis porządkowy - ostatnie słowo należy brać pod uwagę podczas narady i wydawania wyroku

• ostatnie słowo podlega dokładnemu zaprotokołowaniu

• prawo do repliki-, jeżeli powód albo powód cywilny ponownie zabierze głos obrońca i oskarżony tez mają prawo, po ostatnim głosie oskarżonego strony mają prawo do 1 repliki na więcej musi zgodzić się przewodniczący

1. WYROKOWANIE

   • sąd na podstawie całokształtu materiałów dowodowych ujawnionych podczas przewodu sądowego, przy rozważaniu argumentacji wynikającej z głosów stron, rozstrzyga kwestę odpowiedzialności prawnej oskarżonego za zarzucany mu czyn

1. narada i głosowanie

• po wysłuchaniu stron niezwłocznie przystępuje się do narady – wyeliminowanie możliwości wpływania na stanowisko sędziego – wyjątkowo odroczenie wydania wyroku art. 411 KPK

• narada - swobodna wymiana poglądów przez członków składu orzekającego:

• oddzielna, co do kwalifikacji prawnej czynu,

• oddzielna, co do winy, do kary, środków karnych

• oddzielna, co do pozostałych kwestii

• tajne - nie ma możliwości uchylenia - dopuszczalna jest możliwa obecność protokolanta, ale przewodniczący może zwolnić z obecności; art. 108 KPK – bezwzględny zakaz dowodowy – nie sporządza się protokołu

• naradą i głosowaniem kieruje przewodniczący

• kolejność: najpierw głosują ławnicy od najmłodszego, a następnie sędziowie wg starszeństwa służbowego

• przewodniczący głosuje ostatni

• głosowanie totalne - głosowanie całościowe nad poszczególnymi rozstrzygnięciami zawartymi w wyroku

głosowanie parcjalne - głosowanie nad poszczególnymi pytaniami dotyczących kwestii rozstrzygnięcia

• jeżeli skład kolegialny to głosują zwykłą większością głosów (sztuczna większość-, jeśli zdania są podzielone zdanie najmniej korzystne dodaje się do najbardziej zbliżonego aż do uzyskania większości)

1. sporządzenie wyroku

• po głosowaniu niezwłocznie sporządza się wyrok - wyrok podpisują wszyscy członkowie składu orzekającego - brak jakiegoś podpisu stanowi bezwzględna przyczynę odwoławczą

• przy podpisywaniu członek składu może zaznaczyć swoje zdanie odrębne – votum separatum

• sąd I instancji może wydać następuje orzeczenie w formie wyroku:

  1. wyrok skazujący; art. 413§2

  2. uniewinniający; art. 413

  3. wyrok umarzający bezwarunkowo postępowanie; art. 414§1

  4. wyrok umarzający warunkowo postępowanie; art. 414§1

  5. wyrok łączny art. 569

  6. wyrok w sprawie o odszkodowanie za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie, zatrzymanie art. 554§2

* wyrok nakazowy sąd wydaje na posiedzenia a nie na rozprawie; art. 500§4 KPK

1. ogłoszenie wyroku (promulgacja)

   • następuje po podpisaniu wyroku przez wszystkich członków składu orzekającego

   • na promulgacje składają się następujące czynności:

     1. publiczne ogłaszanie przez przewodniczącego wyroku, podczas którego wszyscy obecni za wyjątkiem sądu stoją; art. 418

     2. podanie do wiadomości faktu zgłaszania zdania odrębnego, a jeżeli sędzia, który zgłosił zdanie odrębne, wyraził na to zgodę, podaje się także jego nazwisko

     3. ustne przytoczenie przez przewodniczącego lub członka składu orzekającego powodów wyroku

     4. pouczenie uczestników postępowania o przysługującym im prawie, terminie i sposobie zaskarżenia wyroku

• po ogłoszeniu wyroku sąd powinien podjąć także odpowiednie decyzje w przedmiocie dalszego stosowania tymczasowego aresztowania, w przypadku:

  • uniewinnienia oskarżonego

  • umorzenia lub warunkowego umorzenia postępowania

  • warunkowe zawieszenie wykonywania kary

  • wymierzenie kary pozbawienia wolności odpowiadającej, co najwyżej okresowi tymczasowego aresztowania

  • skazanie na łagodniejsza karę niż pozbawienie wolności

  • odstąpienie od wymierzenia kary

VOTUM SEPARATUM

• przy składaniu podpisu członek składu orzekającego ma prawo zaznaczyć na orzeczeniu swoje zdanie odrębne, podając, w jakiej części i w jakim kierunku kwestionuje orzeczenie – zgłaszane w toku narady

• jeżeli zdanie odrębne dotyczy samego uzasadnienia zaznacza się to przy podpisywaniu uzasadnienia, ( gdy zgadza się z wyrokiem, ale nie zgadza się z podstawami tego wyroku)

• zgłoszenie zdania odrębnego jest prawem a nie obowiązkiem

• w razie zgłaszania zdania odrębnego uzasadnienie wyroku należy sporządzić z urzędu w terminie 7 dni od jego wydania oraz w ciągu 7 dni uzasadnienie powinien sporządzić składający votum separatum

• zgłoszenie zdania odrębnego - podaje się do wiadomości przez przewodniczącego fakt zgłaszania zdania odrębnego, a jeżeli sędzia, który zgłosił zdanie odrębne, wyraził na to zgodę, podaje się także jego nazwisko

10. CZYNNOŚCI KOŃCZĄCE POSTĘPOWANIE PRZED SĄDEM I INSTANCJI

1. doręczenie oskarżonemu odpisu wyroku:

• gdy będąc pozbawionym wolności i nie mając obrońcy, nie był obecny przy ogłaszaniu wyroku na rozprawie; art. 419

• gdy wydano wyrok zaoczny; art. 482

  1. doręczenie uzasadnienia wyroku na piśmie stronie, która w terminie złożyła wniosek o sporządzenie na piśmie i doręczenia na piśmie wyroku; art. 422

  2. wydanie w razie potrzeby na posiedzeniu postanowienia

• uzupełnienie wyroku w zakresie zaliczenia tymczasowego aresztowania, zatrzymania lub środków zapobiegawczych wymienionych w art. 276

• rozstrzygnięciu, co do przepadków przedmiotów oraz korzyści majątkowych

• co do dowodów rzeczowych

• modyfikacji wyroku przez skorygowanie nieprawidłowo zaliczonego okresu tymczasowego aresztowania na poczet orzeczonej kary

• przedmiocie kosztów procesowych, jeżeli w wyroku brak jest takiego rozstrzygnięcia albo lub, gdy trzeba ustalić dodatkowo ich wysokość

1. w każdym czasie sąd może po zamknięciu rozprawy głównej sprostować w wyroku oczywiste omyłki pisarskie i rachunkowe oraz obliczanie terminów

2. sporządzenie pisemnego uzasadnienia

• uzasadnienie z urzędu wyjątkowo; art. 114§3 KPK – votum separatum

• co do zasady: wyrok I instancji uzasadnia się i doręcza na wniosek stron procesowych, podmiotów z art. także pokrzywdzonego

• 7 dni na złożenie wniosku od daty ogłoszenia wyroku, termin zawity

• sąd powinien sporządzić uzasadnienie wyroku na piśmie w ciągu 14 dni od dnia złożenia wniosku a w przypadku sporządzenia z urzędu od daty ogłoszenia wyroku, jeżeli sprawa jest zawiła można przedłużyć ten termin na czas oznaczony, kilkakrotnie

wyrok jest prawomocny i podlega wykonaniu, gdy strony nie wniosły o uzasadnienie, nie został przyjęty albo nie wniesiono apelacji