Prasa PRL

System PRL-u wykształcił specyficzny model wydawania, dystrybucji oraz zawartości prasy, którego cechy można zauważyć również na rynku regionalnym i lokalnym.

Lokalne wydania prasowe były ważnym elementem frontu ideologicznego i narzędziem propagandy i jak potwierdzała uchwała VII Plenum KC PZPR musiała się mieścić w ramach ideologii marksizmu-leninizmu. . Decyzja o powstaniu lub likwidacji określonego tytułu prasowego, również lokalnego była podejmowana przez kompetentne władze. Treści zamieszczane w prasie, nakład i forma zazwyczaj nie odpowiadały potrzebom społeczności lokalnych.

Władze państwowe dążyły do ograniczenie wolności prasy lokalnej i regionalnej, liczby ukazujących się gazet oraz uniemożliwiały rozwój niezależnej prasy prywatnej. Przejawami tego typu działań było scentralizowanie ruchu prasowo-wydawniczego, stosowanie cenzury prewencyjnej, reglamentacja nakładów oraz system koncesji państwowych. Kontrolę nad treścią prasy, zarówno ogólnopolskiej jak i lokalnej sprawowały ośrodki polityczne PZPR oraz cenzura.

Prasa lokalna wydawana w okresie PRL-u różniła się pod względem zawartości, organu wydającego oraz zasięgu terytorialnego danego tytułu. W początkowym okresie ważnym wydawcą prasy były partie polityczne. Przykładowo Polska Partia Robotnicza wydawała w Poznaniu Wolę Ludu, w Bydgoszczy Trybunę Pomorską. Podobnie postępowały wojewódzkie, powiatowe i miejskie urzędy informacyjne, które zwłaszcza w dużych miastach drukowały własne pisma lokalne, często przyjmujące postać biuletynów informacyjnych. Najbardziej dynamiczny rozwój prasy partyjnej rozpoczął się w 1952 roku po powołaniu PZPR, kiedy każdy lokalny Komitet Wykonawczy PZPR posiadał własne czasopismo.

Cechą systemu prasowego PRL był monopol wydawnictwa RSW w dziedzinie wydawania prasy. Powstanie RSW, powołanie Państwowego Przedsiębiorstwa Kolportażowego "Ruch", który stał się monopolistą w dziedzinie rozpowszechniania prasy oraz przejęcie przez RSW spółdzielni "Czytelnik" doprowadziło do dominacji na rynku prasowym wydawnictw partyjnych o zasięgu wojewódzkim i marginalizacji pism powiatowych. W latach 50-tych nastąpiła zmiana w polityce państwa w stosunku do prasy lokalnej, która odwzorowywała zmiany w systemie prasowo-wydawniczym ZSRR. Uznano wtedy, że prasa lokalna - blisko związana z problemami czytelników może być skutecznym instrumentem agitacji. W latach 1952-1956 przybyło w Polsce aż 140 nowych czasopism lokalnych, wydawanych przez komitety powiatowe PZPR lub Front Narodu. Pisma te skupiały się na prezentacji dorobku gospodarczego i kulturalnego regionu, jednak ich prawdziwym celem było spełnianie roli propagandowej i podniesienie roli rad narodowych w życiu miasta. Do zasadniczych zmian na rynku prasy lokalnej doszło w 1975 roku, co związane było z nowym podziałem administracyjnym na województwa. Każde województwo pragnęło mieć własną gazetę, co udało się osiągnąć w 1982 roku.

Jednym z nielicznych przykładów liberalizacji prasy była odwilż popaździernikowa w 1956 roku. Utworzono wtedy wiele nowych tytułów np. Gazeta Częstochowska, Głos Zabrza, które miały odpowiadać na potrzeby społeczności lokalnej, a nie zależeć od odgórnych decyzji administracyjnych. Tytuły powstałe na fali odwilży popaździernikowej, choć wydawane przez RSW nie były jednak bezpośrednio podporządkowane poszczególnym komitetom PZPR. Jednak już dwa lata później wiele pism zostało zlikwidowanych, co było wynikiem działalności komisji ds. wydawnictw.

Kolejną cechą charakterystyczną rynku prasy lokalnej i regionalnej okresu PRL-u były podejmowane przez ośrodki opozycyjne próby własnych inicjatyw prasowych. W drugiej połowie lat 70. na lokalnym rynku prasowym pojawiły się pisma wydawane nielegalnie, których inicjatorami były organizacje opozycyjne działające w Polsce: Komitet Ochrony Robotników, Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela, Konfederacja Polski Niepodległej. w 1979 roku Wolne Związki Zawodowe rozpoczęły wydawanie w Gdańsku Głosu wybrzeża. Poszczególne ośrodki i organizacje wydawały wiele innych tytułów, z których większość ze względu na słabe zaplecze finansowe była rozpowszechniana na małym terytorium.

Wydarzenia sierpnia 1980 roku wywołały falę zainteresowania środkami masowego przekazu, które mogłyby informować poza oficjalnym obiegiem o zachodzących przemianach. Prasa lokalna wydawana przez poszczególne organizacje i komitety strajkowe starały się odpowiadać na te potrzeby. Tytuły te były drukowane na papierze niskiej jakości, ukazywały się nieregularnie, a czcionka była często niewyraźna. Na początku lat 80. ukazywało się ponad 3 tys. gazet tego typu, a charakter regionalny miały tytuły takie jak Jedności, Obserwator, Solidarność Podkarpacka.

WSPÓŁCZESNIE

Po roku 1989 roku powstały nowe tytuły lokalne, jednak trudno było im konkurować z gazetami z czasów PRL-u, które przeszły gwałtowną przemianę. Proces przekształceń przebiegał w dwóch kierunkach – pisma o niewielkich nakładach przeszły w ręce spółdzielni dziennikarskich lub polskich grup kapitałowych natomiast prasą regionalną o nakładach wyższych niż 50 tys. zainteresował się kapitał zagraniczny.

Stosunkowo liberalne przepisy prawne nie stawiające górnej granicy udziału kapitału zagranicznego w krajowych przedsiębiorstwach prasowo-wydawniczych jak na przykład w Francji, czy Portugalii, umożliwiają opanowania rynku prasy w Polsce przez obcy kapitał. Silnymi grupami wydawniczymi na rynku prasy lokalnej i regionalnej są m.in. Polskapresse oraz Media Regionalne.

Po 1989 roku prasa lokalna uległa procesowi transformacji, który objął wszystkie rodzaje mediów występujące w Polsce. Według Aliny Słomkowskiej cechami nowych mediów lokalnych są demonopolizacja i decentralizacja, pluralizacja oraz komuteryzacja i technicyzacja.

Jednak w przypadku mediów regionalnych mamy do czynienia nie ze zjawiskami demonopolizacji i dekompozycji, lecz raczej z przeciwstawnymi - monopolizacji i koncentracji. Wielu dotychczas niezależnych wydawców pism lokalnych, ulegając presji konkurencyjnej decyduje się na sprzedaż wydawnictwa (często kapitałowi zagranicznemu) lub też połączenie się z innym tytułem w większe grupy medialne, które tworzą na danym obszarze swoiste monopole prasowo-wydawnicze.

Zmiana prawo prasowego była przejawem zmian dokonujących się po obradach okrągłego stołu. Nastąpiło odejście od zapisu mówiącego o obowiązku umacniania przez prasę konstytucyjnego ustroju Polski. W miejsce systemu koncesji prasowej pojawił się system zgłoszeniowy. Po 1989 roku wzrosło znaczenie pism lokalnych na rynku mass mediów w Polsce. Zauważalny jest wzrost ich liczby, nakładów, zwiększenie zasięgu rozpowszechniana wydawnictw lokalnych oraz zwiększenie różnorodności tematycznej.

Na początku lat 90. pojawiły się organizacje reprezentujące środowisko dziennikarzy i wydawców prasy lokalnej, których celem jest obrona ich interesów, integracja środowiska, a także podnoszenie kwalifikacji dziennikarzy pism lokalnych, dbałość o etykę zawodową dziennikarzy. Jednym z przykładów organizacji tego typu jest działające w Poznaniu Stowarzyszenie Prasy Lokalnej.

PORÓWNANIE

Modele mediów lokalnych w okresie PRL-u i współcześnie znacznie się od siebie odróżniają. W PRL-u prasa służyła celom propagandowym, często rozmijając się z oczekiwaniami czytelników. Obecnie występuje o wiele większe zróżnicowanie tematów i form prasy lokalnej, której sprzedaż podlega prawom rynku. Przejawem tego jest podniesienie standardów dziennikarskich oraz dbałość o zbliżanie prasy do czytelnika, co najlepiej udaje się na szczeblu lokalnym i sublokalnym.

Zmianie po 1989 roku uległo także geograficzne definiowanie prasy. Współcześnie media regionalne obejmują swym zasięgiem co najmniej jedno nowe województwo, media lokalne - mniej niż jedno województwo i co najmniej 1 powiat. Pozostałe wydania istniejące na przykład na terenie gminy to prasa sublokalna. Wspólną cechą tych dwóch modeli prloweskiej i współczesnego jest występowanie tzw. mutacji gazet, czyli wydawania regionalnych dodatków do tytułów ogólnopolskich.

Współczesne media lokalne ulegają procesom pluralizacji i koncentracji. Coraz więcej tytułów przejmowanych jest przez zagraniczne koncerny. W okresie PRL-u zarówno wydawanie jak i kolportaż był zmonopolizowany, cenzura powszechna, a pluralizm ograniczony do realizowania opcji politycznej rządzącej partii.