GDAŃSKIE GIMNAZJUM AKADEMICKIE
Gimnazjum 13 czerwca 1558 rok do 1580 roku, Gdańskie Gimnazjum Akademickie od roku 1580 do 10 listopada 1817 roku.
Gimnazjum protestanckie w Elblągu 1535 roku, przekształcone w Akademickie 1599,
Gimnazjum protestanckie w Gdańsku 1558 roku, przekształcone w Akademickie w 1580,
Gimnazjum protestanckie w Toruniu 1568 roku, przekształcone w Akademickie w1594.
Dzieje Gdańskiego Gimnazjum Akademickiego sięgają XVI wieku. W tamtym okresie w Prusach Królewskich podejmowano konsekwentne wysiłki zmierzające do utworzenia rozbudowanej i zróżnicowanej sieci oświatowej. Rada Gdańska chciała utworzenia na swym terenie gimnazjum, które wyszłoby naprzeciw uniwersyteckim nadziejom części mieszkańców. Odczuwano coraz bardziej brak ludzi odpowiednio przygotowanych do działalności publicznej, administracyjnej, handlowej, religijnej, prawnej ip.
W wyniku sekularyzacji zakonu franciszkanów w Gdańsku ich ostatni przełożony Jan Rollau dekretem z 30 września 1555 roku przekazał budynek klasztoru Radzie Miasta na potrzeby szkolnictwa. Jest to budynek przy ul. Toruńskiej 1, w którym dziś mieści się Muzeum Narodowe. Pomocną rolę odegrał także edykt Zygmunta Augusta z 1558 r zapewniający Prusom Książęcym swobodę religijną co usunęło przeszkody formalne do otwarcia placówek kalwińskich i luterańskich.
Gimnazjum zapoczątkowało tam swoją działalność dydaktyczną
13 czerwca 1558 roku uroczystym wykładem pierwszego rektora Jana Hoppego.
W latach 1558−1580 gimnazjum dopiero tworzyło podstawy do przekształcenia się w gimnazjum akademickie, niemniej jednak już wówczas zyskało duże uznanie w środowisku dzięki zatrudnieniu cenionych rektorów i profesorów.
W tych pierwszych latach ukształtowały się dwa stanowiska:
Jana Hoppego i częściowo Jana Placotomusa – kładło nacisk na rozwijanie lektury dzieł autorów antycznych,
Wyrażane przez wielu gdańskich profesorów pod kierunkiem Henryka Mollera – iż niezależnie od inscenizowanych w teatrze komedii łacińskich należy częściej uwzględniać dzieła autorów piszących po niemiecku, czyli w języku używanym przez większość uczniów.
Pierwszy zachowany statut szkoły ogłosił w 1568 roku Andrzej Franckenberger, trzeci kolejny rektor. Nawiązując do kierunku wychowania religijnego i rozpraw teologicznych napisanych przez Filipa Melanchtona, zapowiedział, iż obok teologii duży nacisk w gimnazjum będzie się kładło na prawo i medycynę z wyeksponowaniem anatomii oraz na filozofię, etykę i dialektykę, oraz traktaty związane z historią. Wiedze historyczną uznawał za ważny element wychowania i przygotowania zawodowego. Należy podkreślić, że wiele założeń przyjętych w pierwszym okresie działalności było kontynuowanych po 1580 roku, czyli już w ramach gimnazjum akademickiego.
Według A. Franckenbergera do podstawowych zadań gimnazjum należało;
propagowanie szlachetnych nauk,
poszukiwanie cnoty bądź źródeł dobrych rzeczy i pożytecznych dla życia.
Zwyczajem, który przetrwał dziesięciolecia i stał się powszechną praktyką realizowaną w dobie gimnazjum akademickiego, było prowadzenie przez jednego profesora wykładów obejmujących określone cykle tematyczne.
Prawa i przepisy zawarte w statusie dotyczące wykładowców i słuchaczy;
Konieczność sprawdzania podczas przyjmowania do szkoły nowych kandydatów ich wcześniejszych etapów kształcenia i poziomu posiadanych przez nich wiedzy.
Przepis dotyczący przestrzegania pobożności,
Określenie zasad zachowania,
Formy okazywania szacunku władzom miasta, nauczycielom
Mówiły o prawie do nauki
przynależności do bractw i stowarzyszeń
W latach 1558 – 1580 dążono do stworzenia 6-cio lub 7-mioletniego gimnazjum z primą i sekundą o uniwersyteckim programie. Jednakże z zapisków ucznia wynika że istniały cztery klasy. Program poszczególnych klas był ustalony, chociaż w praktyce na jego realizację istotny wpływ mieli wykładowcy.
W 1580 roku rektorem został Jakub Fabricius. Od jego czasów utworzono katedrę teologii i na jej kierowników mianowano osoby z wykształceniem teologicznym. Od 1585 roku J. Fabricius objął funkcję pastora w luterańskim kościele św. Trójcy i odtąd aż do 1799 roku stanowisko rektora powiązano z obowiązkami pastora u św. Trójcy. Kościół ten stał się świątynią gimnazjalną, połączenie obu funkcji stworzyło zaś wyraźne możliwości oddziaływania na kierunek wychowania religijnego słuchaczy. Na przełomie XVI /XVII w Gdańsku istniało stosunkowo silne oddziaływanie kalwinizmu w kręgach inteligencji, a reprezentowanie tej konfesji przez Fabriciusa pozwalało uznać Gdańskie Gimnazjum Akademickie w okresie jego rektoratu za placówkę dwuwyznaniową (luterańsko – kalwińską).
W 1580 wzorem europejskich uniwersytetów założył i prowadził przez lata „Rejestr słuchaczy”. Nowi słuchacze musieli:
Podawać swoje personalia
Informować o miejscu urodzenia
Złożyć ślubowania
Opłacić czesne
Scharakteryzować etapy nauki
Księga wpisów pozwalała:
Poznać wyznanie słuchacza
Przynależność do różnych stanów
Informowała o wcześniejszej edukacji
II metody pozyskiwania profesorów;
Zatrudnianie absolwentów wyższych uczelni posiadających już dorobek i doświadczenie w dydaktyce
Wybijającym się uczniom GA dawano stypendia na wyższe uczelnie zagraniczne a gdy wracali zajmowali stanowiska wykładowców.
Wykazy wykładanych dyscyplin w latach 1580−1600 potwierdzają systematyczne doskonalenie i wzbogacanie programu nauczania. W dodatku w klasach wyższych akademickich – primie i sekundzie – o dwuletnim programie nauczania każda, rozpoczęto dość regularnie, prowadzone na wysokim poziomie zajęcia z teologii, prawa, filozofii, medycyny, matematyki, greki, języków orientalnych, języka polskiego a od początku XVII także historii. Profesorów specjalizujących się w określonych dyscyplinach powoływano do tworzących się stopniowo katedr.
- w sekundzie – podstawową metodą był wykład połączony z dyktowaniem dyspozycji lub notowany samodzielnie przez uczniów, a także lektura wybranych tekstów z objaśnieniami nauczyciela. Dla ułatwienia podawano uczniom czasem pytania i gotowe już odpowiedzi, dodatkowo ilustrując je wybranymi przykładami.
- w prymie – wprowadzono ponadto komentarz do przerabianych lektur i wymagano, aby uczniowie samodzielnie określali podstawowe zagadnienia poruszone w lekturze. Stosowano repetycje oraz metodę ćwiczeń, która polegała na udziale w dyskusji na zadany temat.
Od początku najważniejsza była katedra teologii. W pierwszych drukowanych programach po teologii oraz prawie z historią trzecie miejsce zajmowała katedra medycyny, a dalsze miejsca przypadały katedrom: retoryki, filozofii, matematyki, greki i języków orientalnych, na końcu zaś umieszczono utworzony w 1589 roku lektorat języka polskiego.
Ważnymi instytucjami wspierającymi myśl tworzenia i wspomagania GA były powstające w XVI wieku oficyny drukarskie i księgarnie. Bibliotekę Rady Miasta znajdującą się w budynku Gimnazjum otwarto w 1596 roku. Jako pierwszy obowiązki bibliotekarza pełnił w latach 1596 – 1606 Daniel Asaricus.
Po śmierci Fabriciusa, katedrę rektora objął Jan Botsack, ortodoksyjny luteranin. Od tego czasu wyznawcy kalwinizmu, dla których główną świątynią stał się kościół św Piotra i Pawła, jedynie w pierwszych dziesięcioleciach XVII wieku mieli osobnego kaznodzieję także u Trójcy Świętej, obok luterańskiego pastora.
W początkach działalności gimnazjum nie było oficjalnego scholara, który samodzielnie by nadzorował jego pracę. Dopiero w 1568 ustanowiono pierwszego scholarę zwanego inspektorem. W 1600 roku utworzono oficjalne Kolegium Szkolne, wszyscy wywodzili się z Pierwszego Ordynku. Nadzorowali oni przede wszystkim tok studiów i określali wysokość dotacji niezbędnej do właściwego funkcjonowania placówki. Dopiero w drugiej połowie cała rada uzyskała pewien wpływ kontrolny na decyzje dotyczące spraw administracyjno – organizacyjnych szkolnictwa.
Bardzo ważny, chociaż zbyt krótki, etap w działalności Gdańskiego Gimnazjum Akademickiego obejmowały lata 1602−1609, kiedy wykładał wybitny humanista Bartłomiej Keckermann, faktyczny twórca dalszych przekształceń placówki na gimnazjum akademickie o europejskich aspiracjach i poziomie. Zainicjował on bowiem rozwinięcie i utrwalenie pracy katedr, rozbudowę primy i sekundy, poważne wzbogacenie ich czteroletniego programu gwarantującego akademicki poziom prowadzonych zajęć.
Świetny rozwój szkoły w tych latach i uzyskany rozgłos były przede wszystkim rezultatem rozkwitu idei kształcenia na wyższym szczeblu oraz na podbudowie filozofii, języków klasycznych, nowożytnych i orientalnych, przy równoczesnym wsparciu nauk ścisłych i przyrodniczych oraz z pewnym ograniczeniem znaczenia teologii.
Gdańskie Gimnazjum Akademickie posiadało cztery sale wykładowe. Słuchacze zamieszkiwali w sześciu pomieszczeniach klasztornych na parterze, a po przebudowie w 1604 roku podobne miejsca zyskali w dawnych celach zakonnych na piętrze. Części młodzieży zapewniano darmowe noclegi i do schyłku XVII wieku utrzymanie, co było bardzo istotne, gdyż słuchacze spoza Gdańska stanowili do 65% ogółu, a liczba uczniów około 1650 roku dochodziła do 500 (zwykle w wieku od 12 do 19 lat).
Osiągnięcia naukowe profesorów propagowano podczas publicznych dysput i egzaminów końcowych, publikowano po łacinie i nieraz zyskiwały one rozgłos, autorzy zostawali zaś członkami międzynarodowych stowarzyszeń naukowych. W XVII wieku Gdańskie Gimnazjum Akademickie, obok toruńskiego, stało się dzięki wynikom badań naukowych prowadzonych przez profesorów i sukcesom dydaktycznym jedną z najlepszych szkół w Rzeczypospolitej, której absolwentów przyjmowano na starsze lata uniwersytetów zagranicznych. Natomiast dorobek wielu uczonych wszedł na trwałe do dziejów nauki europejskiej, a nawet światowej. Wychowankiem gdańskiego gimnazjum był wybitny astronom Jan Heweliusz (1611−1687).
Gdańskie Gimnazjum Akademickie działało do 10 listopada 1817 roku. W wyniku połączenia go z istniejącą Szkołą Morską, utworzono w ich miejsce sześcioklasowe Gimnazjum Miejskie.
Ważniejsze dodatkowe daty:
1580 – pierwsze zajęcia z medycyny
1603 – utworzenie katedry anatomii
1611 - utworzenie katedry medycyny
1613 – próba założenia Izby Lekarskiej
23.10.1720 – utworzenie Societes litteraria, podejmowano problemy z dziedziny historii, filozofii, prawa
02.01.1743 – utworzenie kolejnego towarzystwa Societas Physicae Experimentalis
Do grona zasłużonych badaczy i dydaktyków należy zaliczyć:
Piotr Kruger - matematyk
- jako I na świecie oddzielił logarytmy liczb od logarytmów funkcji trygonometrycznych
- opracował najbardziej szczegółowe tablice logarytmiczne
- prowadził badania magnetyzmu ziemskiego
- stał się odkrywcą zmian wiekowych deklinacji magnetycznej
Henryk Kuhn – matematyk
- po raz I zastosował geometryczną interpretację liczb zespolonych
- udoskonalił rozwiązywanie równań
- opracował prototyp wagi
Jan Heweliusz –astronom (wychowanek gimnazjum)
- określił z dużą dokładnością usytuowanie wielu ciał niebieskich
- wykonał atlas Księżyca
- zamieścił opisy dostrzeżonych ok. 400 komet, z których 9 sam odkrył
- przygotował katalog położenia 1,5 tyś gwiazd
- opracował nowe mapy nieba, grupując gwiazdy w gwiazdozbiory, niektórym nadał obowiązujące nazwy (saturn)
Daniel Gralath młodszy – nauki ścisłe, burmistrz i inspektor II towarzystwa naukowego
- prowadził dociekania z maszyną elektrostatyczną Winklera i nad prototypem kondensatora elektrycznego
- zachował pierwszeństwo w zestawieniu baterii kondensatorów w celu zwiększenia napięcia prądu
- I na świecie przeprowadził pomiary przy użyciu wagi elektroskopowej.
Jakub Teodor Klein – przyrodnik
- opracował oryginalną systematykę świata zwierzęcego, oprócz owadów
Jan Konrad Eichhorn - przyrodnik
- zapoczątkował badania mikroskopowe na pierwotniakach morskich
Joahim Oelhaf - lekarz
- w 1613r przeprowadził pierwszą w kraju sekcję zwłok
Jan Schmidt – lekarz
- po raz pierwszy zastosował zastrzyki dożylne
Rektorzy:
Jan Hoppe (1558 -
Brak danych
Andrzej Franckenberger (1567 – 1576)
Jakub Fabricius (1580 – 1629)
Jan Botsack (1631 – 1643)
Abraham Calovius 1643 – 1650
Jan Maukisch 1651 – 1669
Idzi Strauch 1670 – 1882
Samuel Schelwig 1685 – 1715
Historia w Gimnazjum Gdańskim
Od powstania w 1558 roku Gimnazjum Gdańskiego i 1580 Gimnazjum Akademickiego były okresem, w którym historia jedynie pośrednio wkraczała do programów nauczania poprzez lekturę i komentarze odpowiednio dobranych dzieł antycznych na;
Filozofii
Retoryce
Rzadziej na teologii
Program 4 klas gimnazjalnych z czteroma – sześcioma godzinami lekcji publicznych dziennie nie ułatwiał przeprowadzenia reform.
- Dopiero od początku XVII wieku, w wyniku wprowadzonych od 1580 roku zmian i stopniowego powoływania katedr o akademickim charakterze, można było w 1600 roku na dwa lata powierzyć profesorowi filozofii Michałowi Fabriciusowi, osobne zajęcia historii w wymiarze jednej godziny tygodniowo.
- kolejnym doniosłym faktem było przekształcenie w 1603 roku, założonej przed 1584 rokiem katedry prawa na katedrę prawa i historii. Jej pierwszym kierownikiem został Piotr Bruncovius
- były to regularne zajęcia historii, potwierdzone przygotowaniem początkowo rękopiśmiennych a od 1641 roku osobnych, drukowanych programów aż do chwili zamknięcia.
- działalność obu katedr nie przekreślała możliwości omawiania problematyki historycznej przez wykładowców innych dyscyplin, lecz miały one charakter zajęć dodatkowych, niezależnych od prowadzonych przez specjalistów wykładów kursowych i dysput.
- realizowany początkowo program przewidywał dwu – trzyletnie cykle, podczas których wykładano zgodnie z chronologią albo cały materiał, zaczynając od antyku, albo wybrane podokresy, w tym także z dziejów RP
- systematycznie wzbogacano tematyki zajęć, nie bez udziału Bartłomieja Keckermana , który na spotkaniach w latach 1602 – 1609 zdążył dwukrotnie zaprezentować cylk rozważań z historii, opublikowany pośmiertnie w traktacie „De natura et proprietatibus historiae commentarius”
(zatem w XVI w historia była dyscypliną pomocniczą, uzupełniającą, za to w XVII w umocniło się przekonanie o słuszności jej wyodrębnienia)
- obok używanych dzieł autorów antycznych i kompendiów nowożytnych (J. Sleidan), powstawały monografie poświęcone poszczególnym podokresom i monarchiom.
- połowa XVII w przyniosła kolejne zmiany:
Zatrudniono wówczas dwóch profesorów, w tym Joachima Pastoriusa jako profesora historii, wybitny badacz, autor podręczników, który będąc działaczem politycznym, a w przyszłości księdzem katolickim, prowadził dociekania dotyczące najnowszych wydarzeń w kraju
Jednocześnie został wzbogacony program nauczania, dając możliwość uczestniczenia w wykładach dotyczących dziejów powszechnych i Polski
Nastąpiła zatem większa specjalizacja wykładowców
W okresie tym nie wahano się sięgnąć po traktaty napisane wcześniej z myślą o potrzebie dydaktyki realizowanej w Gdańsku (J. Pastorius) lub przygotowane podczas prowadzenia wykładów w GGA (J. Hoppe, J. Szulecki)
Ważne było, że część profesorów opracowywała wtedy konspekty i podręczniki oraz rozważania z metodologii badań naukowych.
Coraz częściej nawiązywano w badaniach do konieczności korzystania ze źródeł i opracowań związanych z innymi gałęziami wiedzy, chociażby z geografią, prawem, retoryką i filozofią.
Na podstawie systematycznych prezentacji wielu źródeł utrwalało się przekonanie o możliwościach i znaczeniu Prus Królewskich. Przypominano osiągnięcia minionych pokoleń, sukcesy miast i ich przyczyny.
Wiek oświecenia umocnił przekonanie o konieczności zwiększenia liczebności elit umysłowych i specjalistów gospodarczych, warstwy której przedstawiciele dzięki posiadanemu wykształceniu byliby odpowiednio przygotowani do pełnienia ważnych zadań organizacyjnych, społecznych i zawodowych w różnych dziedzinach.
W histografii szlacheckiej powstałej w Prusach Królewskich podobnie jak w dziejopisarstwie mieszczańskim, zajmowano się genezą, rozwojem i skutkami różnych wydarzeń. W Gdańsku wielu osobom zależało na poznaniu poszczególnych rodów. Dlatego zajęcia z historii stawały się coraz bardziej różnorodne i wszechstronne zwłaszcza gdy podczas dysput naświetlano fakty odnoszące się do czasów najnowszych.
Wybitnymi zwolennikami nowoczesnych reform służących między innymi zwiększeniu tygodniowego wymiaru lekcji historii byli:
Jakub Fabricius - Rektor gimnazjum
Oraz profesorowie wykładający w XVIIw
Bartłomiej Keckerman
Joachim Pastorius
Joachim Hoppe
Jan Schultz – Szulecki
Zaś w XVIIIw
Samuel Fryderyk Willenberg
Gotfryd Lengnich
Daniel Gralath młodszy
III wieki nauki gdańskiej
Czynniki kształtujące rozwój nauki w Gdańsku.
Szczególne znaczenie dla rozwoju Gdańska miały dwie daty;
1454 – inkorporacja (wcielenie) Prus Królewskich do Korony Polskiej
1466 – II pokój toruński kończący wojnę XIII – letnią z Zakonem Krzyżackim
- powstały sprzyjające warunki dla ożywienia ekonomiki, szybszego rozwoju nauki i sztuki
- Gdańsk stał się jednym z głównych pośredników w obrocie towarowym
- mocny wzrost roli mieszczan w okresie rozkwitu Reformacji, gdyz stali się oni twórcami i krzewicielami kultury
- mocno dyskutowano o metodach dydaktycznych i dotychczasowych ideałach wychowawczych
- nauka i wiedza o wielostronnych konsekwencjach politycznych, społecznych i kulturowych przenikała do warstw niższych, budziła pęd do oświaty i poszukiwania nowych zadań.
- częste wyjazdy synów mieszczan na studia zagraniczne sprzyjały ożywieniu działalności wychowawczej i naukowej
- pomyślnemu rozwojowi nauki i światy gdańskiej sprzyjał rozwój drukarstwa i powstanie Biblioteki Rady Miejskiej
Drukarstwo
- Początków można się już dopatrywać pod koniec XV, kiedy ogłaszał w Gdańsku okolicznościowe publikacje Konrad Baumgarten.
- Jednak właściwym twórcą jest holender –Franciszek Rhode. Założył on w 1538 roku pierwszą oficynę drukarską. Wydawał wiele prac z różnych dziedzin wiedzy oraz szereg pism okolicznościowych z ramienia Rady Miejskiej i gimnazjum. Od roku 1619 drukarnię z rąk Rhode przejął Jerzy Rhete, pochodzący ze Szczecina. Otrzymał oficjalny tytuł „Drukarza Rady Miejskiej i Gimnazjum”. Kolejnymi spadkobiercami byli Jan Stolle, który rozbudował zakład i Tomasz Schroeiber, w XVIII wieku wydawał bogato ilustrowane druki. Do 1780 roku oficyna mieściła się przy ul. Rzeźnickiej, potem została przeniesiona na ul. Piwną. W tej oficynie wydawano oficjalne zarządzenia, prace profesorów oraz uczonych, oraz przedruków min Komeńskiego „Drzwi Języków otworzone” (1633)
- drugą drukarnię otworzono w 1605 roku przez Wilhelma Guilemonthanusa. Mieściła się ona w bramie miejskiej zwanej „Zbytki”. Sukcesorem był Hunefeld, wydawał wiele różnorodnych dzieł. W 1633 otrzymał od króla przywilej wyłączności na Polskę publikacji dzieł Komeńskiego. Wydał również; biblię, nowy testament. Dotrwa la do XIX w i została rozbudowana przez Fryderyka Gerharda.
Z zakładów Rhetego i Hunefelda wyszło wiele prac w języku polskim zarówno o charakterze politycznym, naukowym, jak i literackim. Chętnie drukowano podręczniki do języka polskiego. Od czasu ukazania się pierwszego „Abecadła polskiego” 1538 ukazało się wiele takich pozycji.
- w XVII wieku działały również niewielkie zakłady wydające rozprawy ich właścicieli. Do takich można zaliczyć drukarnię Jana Heweliusza przy ul. Korzennej. Pracowała ona do 1679 i opublikowała większość dzieł.
- szczególną szatą graficzną odznaczały się traktaty i albumy wydane przez oficynę botanika Jakuba Breyna.
- w XVIIIw oficynę drukarską założył matematyk Paweł Pater. Rozpoczęła ona działalność w 1711 roku przy ul. Żabi Kruk, jako zakład szkolny kształcący młodzież w tym kierunku.
Znani gdańszczanie:
Jan Dantyszek – biskup i poeta
Jan Placotomus – twórca gdańskiego aptekarstwa
Jan Bonifacio – założyciel I biblioteki
Piotr Kruger – matematyk i astronom
Jakub Breyne – założył w Gdańsku pierwszy ogród i muzeum przyrodnicze
Jakub Olheaf – I sekcja zwłok
Michael Hanov – twórca obserwatorium na Biskupiej Górce
Jan Klawiterr – stworzył stocznię.
Dzieje oświaty i szkolnictwa.
Na terenie Gdańska działało kilka typów szkół, które miały odmienne cele i realizowały je za pomocą różnych metod i środków.
- W XV w – szkoły parafialne, klasztorne i nieliczne zakłady prywatne
- W 1456r były szkoły parafialne, początkowo jeszcze katolickie, które działały przy kościołach: Mariackim, Św. Jana, Św. Piotra, Św. Barbary i Św. Katarzyny. Chodziły tu głównie dzieci bogatego mieszczaństwa, a do szkoły mariackiej także dzieci patrycjuszy. Biedniejsi miel utrudniony dostęp do nauki.
-W 1525r formalnie umożliwiono wszystkim dzieciom uczęszczanie do szkół. Jednak w praktyce był rozdział biedoty i bogatych.
- nauczanie w szkołach parafialnych było nastawione głównie na opanowanie języka łacińskiego, zasad religii protestanckiej i literatury antycznej.
- w latach 1538 – 1570 (w wyniku reformacji), katolickie szkoły parafialne przekształciły się na protestanckie, którym nadano oficjalny tytuł „szkół łacińskich”
- od 1.09.1621 r - powstało „kolegium jezuickie” – na czele stał rektor , miał kilku wykładowców, którzy łączyli badania naukowe z dydaktyką i procesem nauczania uczniów w duchu religii katolickiej. Uczęszczał do niej Józef Wybicki. Kolegium działało do 1780 roku.