KULTURA JĘZYKA POLSKIEGO- wykłady
22.02.2012
Podstawowym narzędziem pedagogicznego oddziaływania jest słowo. Słowem można człowieka uskrzydlić, ale można też zepchnąć go na dno.
Rozgraniczenie dwóch pojęć:
kompetencja językowa (lingwistyczna)
kultura języka, wiedza o języku i umiejętność posługiwania się wiedzą, gramatyka i słownictwo
kompetencja komunikacyjna
w kompetencji komunikacyjnej zawiera się kompetencja językowa + umiejętność skutecznych zachowań werbalnych i pozawerbalnych- formuła, hierarchia, kompozycja, etc.
Mówić i pisać poprawnie, tzn. mówić i pisać zgodnie z normą językową. Norma językowa jest zmienna.
Schemat podziału języka- Zenon Klemensiewicz
Język ogólnonarodowy
język ogólny
podstawowa odmiana języka, która obowiązuje nas we wszystkich przejawach życia społecznego- administracja, media, szkoła, etc.
norma językowa odnosi się do języka ogólnego
język regionalny
Polacy kultywują gwary regionalne, ale wymagamy, żeby w szkole uczono języka ogólnego. Mamy jednak świadomość gwary, jako podstawowego kodu dziecka.
Nie wszędzie można kultywować języki gwarowe. We Francji w 1975 roku weszła ustawa o ochronie języka, która mówi o tym, że nie wolno posługiwać się w przestrzeni publicznej gwarą. Gwara, to jest we Francji coś, co jest poza normą. Francuzi postanowili stworzyć słownik, który będzie wyznaczać normy językowe. Policja językowa- przełożony w wojsku odpowiada ze niepoprawność językową swoich żołnierzy.
Pierwsze ustawy o ochronie języka zostały wprowadzone we Francji i w Kanadzie.
Obwarowanie normy językowej stanowią kryteria poprawności językowej.
Ustawa o języku polskim- uchwalona przez sejm 7.10.1999, podpisana przez prezydenta w maju 2000 roku, ze zmianami z kwietnia 2003 i 2004.
Narodowy Dzień Języka Polskiego – 21.02.2012
Czym się zajmuje Rada Języka Polskiego?
rozstrzyga wątpliwości
ustala normy języka polskiego
Ustawa dotyczy dwóch wątków
ekspansji angloamerykanizmu i walki z nim- pod redakcją Andrzeja Markowskiego „Nowy słownik poprawnej polszczyzny”
wulgaryzmów; norma wzorcowa i norma potoczna- Markowski
W 2004 roku język polski został uznany jako język obcy- uczeń może wybierać zagranicą język polski i uczyć się go jako języka obcego. Cudzoziemcy mogą dostawać certyfikaty poświadczające znajomość języka.
„Wieczór autorski” Szymborska
WYKŁAD 29.02.2012???? NORMA JĘZYKOWA
NORMA w zapisie prawnym jest bardzo znacząca, natomiast język zmienia się bardziej i szybciej niż przepisy (jurysdykcja). Chodzi o zachowanie normy, a pewne jej wyznaczniki mogą się zmieniać.
Kluczową kwestią dla kultury języka jest sposób uczestnictwa ludzi w kulturze. Wszystko to, co dzieje się w kulturze ma swoje odbicie w języku.
„Czasem zaciemniając istotę sensu”
Madia mają ogromny wpływ na język. Media komercyjne nie są obowiązane do ochrony języka, do normy.
Wg Gowika, „Język celebrytów, to dwie odmiany polszczyzny- mruczenie i paplanie”.
Kultura tabloidowa jest organizatorem naszej powszechnej wyobraźni, więc ma ogromny wpływ na język i wszystko, co z nim związane.
Zwyczaje językowe występujące w kulturze tabloidowej:
język młodzieżowy (gwara językowa w sensie gwary środowiskowej- socjolekty, czyli pewne środowiska, które mają swoje kody językowe) jest bardzo ekspansywny dla języka polskiego, wchodzi do polszczyzny politycznej, medialnej; jest językiem mniej formalnym
bardzo silan ideologizacja języka, która wg prof. Głowińskiego „polega na tym, że jesteśmy my i oni, jest konfrontacyjność”
Michał Głowiński- wybitny teoretyk i praktyk języka; ideologizacja języka; „Nowomowa po polsku”, „Marcowe gadanie”.
Wiele określeń w języku polskim pochodzi z języka więziennego. Pewne kody kulturowe środowisk przestępczych, utajnionych, wchodzą do powszechnej polszczyzny.
Język się zwulgaryzował. Wulgarne słowa sa omnisytuacyjne- na każdą sytuację. Język zbiedniał. Nastąpiła dewulgaryzacja wulgaryzmów- rozszerzyło się pole słów, stały się one przerywnikami, podpórkami językowymi. Mają jednocześnie zabarwienie emocjonalne pozytywne i negatywne, np. kurwa! może wyrażać zachwyt, przerażenie, złość.
ZARZĄDZANIE – kategoria zarządzania jest takim manieryzmem, który został zawłaszczony przez marketing. Teraz można zarządzać domem, czasem, sobą, pracą, i wieloma innymi rzeczami.
Bardzo popularne stały się zdrobnienia.
Badania pokazują, że slogan reklamowy wśród dzieci i młodzieży wypiera cytat literacki.
Na zmiany w słownictwie wpływa spadek czytelnictwa.
NADUŻYWANE SŁOWA
asertywność- do Polski przyszła z USA. Polsce bliższa była filozofia cierpienia niż sukcesu; po 1989 w kraju pojawiły się szkolenia z asertywności
kreatywność
opcja
kondycja
pakiet
konsensus
implementacja
Podpórki językowe- natręty językowe, wyrazy puste znaczeniowo- są nadużywane.
prawda
jakby, jak gdyby
właściwie
wiesz
że się tak wyrażę
tak
no, nie, wiem
dźwięki paralingwistyczne
Wilkoń- ubóstwo języka związane jest z zanikiem inteligencji.
Język mówiony ma prawo do błędu.
Poprawność wymowy. Miodek- umizgliwe seplenienie, zdrobnianie (ceść, buziaczki).
Piszemy smsa, maila, zamiast sms, email.
Hogan prowadził badania na temat perswazji sprzedażowej. Słowo „sprzedaj” rozszerzyło swoje znaczenie, np. sprzedaj się dobrze. Komercja i rynek zdominowały nasze życie. My jesteśmy też oferentami tego rynku, oferujemy siebie do np. pracy.
Język sukcesu w czasach kryzysu- cechy wspólne słów sukcesów- optymizm, profesjonalizm, My jesteśmy dla Ciebie!
Cechy języka sukcesu:
natychmiastowość i wyjątkowość
stabilizacja i standaryzacja
wyrazistość tekstu
iluzja bliskości
14.03.2012 – BŁĘDY JĘZYKOWE
Błąd jęzkowy znajduje się w systemie języka.
RODZAJE BŁĘDÓW
gramatyczne
fleksyjne- polegają na niewłaściwym wyborze postaci wyrazu
np. przekonywujące, zamiast przekonujące, przekanowujące
niewłaściwe wzorce odmiany
np. zaoram, zamiast zaorzę; bardziej wysoki, zamiast wyższy
niewłaściwe końcówki odmiany, np. bystrzy, zamiast bystrzejszy
trzeba znać wzorzec deklinacyjny, zwłaszcza dla imion i nazwisk, ale dotyczy to także niektórych związków frazeologicznych
składniowe- związane z budową zdań
wybór niewłaściwego wzorca składniowego
niepoprawne budowanie zdań
np. rozróżniać prawdę i fałsz; brać się do malowania pokoju (a nie „za”); mniejsza niż ty (a nie „jak”)
związane z używaniem przyimków
np. przed obiadem i po obiedzie (a nie: przed i po obiedzie); warunki do rozwoju (a nie dla); odnośnie do tego (a nie odnośnie tego)
niepoprawne skróty
niepoprawna konstrukcja z imiesłowem
zapożyczenia
leksykalne- słownictwo
zbędna neosemantyzacja
semantyka- znaczenie; neosemantyzacja- nadawanie nowych znaczeń starym sytuacjom
np. wnioskowanie, zamiast wysnuwanie wniosków (składanie wniosków przez ministrów)
mylenie znaczeń
np. klimatyzacja i aklimatyzacja; adaptacja i adoptowanie; formować i sformułować; monitować i monitorować, maksymalny i maksymalistyczny; efektowny i efektywny
pleonazmy- masło maślane
np. całkowicie zlikwidować; akwen wodny; sopel lodu
naruszanie łączliwości
np. odniósł porażkę, zamiast poniósł; wyrządziło straty, zamiast- spowodowało
frazeologiczne
zmiana postaci gramatycznej
zmiana znaczenia frazeologizmu
niewłaściwy kontekst
np. ciężki orzech do zgryzienia, zamiast twardy;
słowotwórcze
np. specgrupa, zamiast grupa specjalna; głuchość, zamiast głuchota; babciowy, zamiast babciny
niewłaściwa postawa słowotwórcza, np. eurosejm, zamiast europarlament
fonetyczne
niepoprawna wymowa końcówek (ą,ę), gubienie ich
ą jako om, np. mojom, ojczyznom, patriotom
niepoprawna wymowa grup głoskowych w środku (zbitki samo- i spółgłoskowe)
np. Kelce, zamiast Kielce; kełbasą, zamiast kiełbasą; bumistrz, zamiast burmistrz; pacz, zamiast patrz; doszed, zamiast doszedł
literowe
np. piątnaście, zamiast piętnaście
niepoprawne akcentowanie form wyrazowych
błędy stylistyczne- kryterium harmonizacji stylistycznej- styl powinien być dobrany do formy, treści, sytuacji, itd
niewłaściwy dobór środków językowych, albo nie zastosowanie ich
np. używanie elementów potocznych w oficjalnej wypowiedzi i na odwrót
stylizacja językowa- stylizowanie się na kogoś
np. używamy skrzydlatych słów- tych, które weszły już w obieg językowy, np. nie chcem, ale muszem
21.03.2012 KOMUNIKACJA JĘZYKOWA
Towarzystwo Retoryczne- UW Warszawa
retoryka, terapia słowem
Kultura języka w kategoriach komunikacji językowej.
interes = potrzeby- jakie ma potrzeby?
stanowisko = postawy- dlaczego ona się tak zachowuje?
problem= konflikt interesów
cel
Kategoria potrzeb, to jest fundamentalna kategoria komunikacji.
Podstawowe kategorie komunikacyjne
perswazja- sztuka przekonywania w dobrej wierze; różni się od manipulacji tym, że manipulacja jest tajeniem celu, ukrywaniem go, działaniem w złej woli. Prawda ma podstawową wyższość nad fałszem.
może być;
przekonująca- w wychowaniu, w dydaktyce, itd.
agitacyjna- krótkodystansowa
perswazja jest odwołaniem się do intelektu, emocji, woli
kolejność zależy od adresata, jego potrzeb
siłą perswazji są argumenty. Sztuka argumentowania tworzy przestrzeń perswazyjną.
do czego się odwołujemy budując argumentację:
do korzyści. Komercyjny stosunek do życia, bardziej instrumentalne postrzeganie- w związku z tym kategoria korzyści jest dzisiaj traktowana w bardzo szerokim sensie.
do „lęku przed utratą”- Fischer- badania; wskazuje na lęk przed utratą życia, zdrowia, szansy
do aksjologii- do sfery wartości. Sfera wartości jest bardzo ważna w perswazji. Tam, gdzie zaczyna się spór o wartości, tam są niekonczące się spory (np. eutanazja, kara śmierci, itd). Są wartości dzielące, różniące. Jeśli zaczynami rozmawiać, odwoływać się do wartości, musimy sformułować istotę wartości, jej definicję, a to jest bardzo trudne. Trzeba formułować i określać istotę wartości- czym dla was jest uczciwośc, patriotyzm, itd.
do autorytetów
erystyka- szutka prowadzenia sporów
nie mówimy o przeciwnikach, jak Schopenhauer, lecz o partnerach- nawet jeśli są naszymi przeciwnikami
Eris- patronka niezgody, kłótni
sztuka pokonywania, a nie przekonywania
28.03.2012 KODYFIKACJA JĘZYKOWA
UZUS- zwyczaj, przyzwyczajenie
Błędy i usterki językowe- kategoria usterek jest słabsza merytorycznie niż kategoria błędów.
KODYFIKACJA JĘZYKOWA
liberalny stosunek do normy językowej; odnotowuje pewne procesy, gdzie zmiany zachodzą
„fotografia normy”
spisanie i zilustrowanie tego, co istnieje w języku
jest wydobyta z tekstu, a nie z teorii
przyglądamy się językowi użytkowników języka. Jeśli widzimy jakieś formy użytkowania, uzusy, to przyglądamy się im.
liberalizm językowy- cecha kodyfikacji
kodyfikacja umuje język w pewnym etapie jego rozwoju
norma się zmienia, bo przyjmuje zjawiska uzualne, skodyfikowane. Język się zmianie, wchłania kody językowe pochodzące z różnych subkultur. Kryteria poprawności językowej też się zmieniają.
Błędy
przyczyny- niechlujstwo językowe i pewne niezrozumienie składni
rodzaje błędów
ortograficzne- błędy zewnątrzjęzykowe
interpunkcyjne
usterki językowe- to takie błędy, które naruszają normę językową w niewielkim stopniu, np. szyk zdania, neologizmy, kolokwializmy
Język uwiarygodnia, lub uniewiarygodnia nadawcę komunikatu.
Pauzy norwidowskie- wielokropek- nośnik milczenia, zainspirowanie do refleksji, pokazanie niejednoznaczności.
4.04.2012 KRYTERIUM NARODOWE
„Uprzejmość niewidomych” Szymborska. „Nie ma pytań trudniejszych od pytań naiwnych” Szymborska
Brak świadomości erystycznej jest istotnym ubóstwem komunikacyjnym i językowym.
KRYTERIUM NARODOWE POPRAWNOŚCI JĘZYKOWEJ
kryterium harmonii językowej,
puryzm językowy- nadużywanie zwrotów pochodzenia obcego- jest to zaburzenie harmonii, proporcji językowych.
kryterium poprawności językowej
dba o wyważenie proporcji pomiędzy tym, co obce, a tym, co językowe
prof Doroszewski- „Nie należy zwalczać języka i słów, tylko i wyłącznie dlatego, że są obce”
kryterium wystarczalności języka
używane jest przy ocenie innowacyjności językowej
kryterium funkcjonalne
funkcjonalności użycia środków językowych
zakłada, że dobra będzie każda wypowiedź, środek językowy, która będzie informowała zgodnie z określoną funkcją
najważniejsza jest informacja
np. jeżeli nazwa jest niejednoznaczna, to oznacza to, że jest ona niefunkcjonalna. Jeśli ta nazwa się rozmywa, relatywizuje, to wtedy jest zaburzone kryterium funkcjonalności.
kryterium uzualne
kryterium częstości użycia
jedno z najważniejszych podstawowych kryteriów do oceny innowacji
często trudne do zaakceptowania, np. wzięłem, zaczęłem, włańczać
kryterium autorytetu kulturalnego
chwyt erystyczny do autorytetu może być bardzo ważnym chwytem, a nawet manipulacją
nie jest dzisiaj takim autorytem pisarz, ponieważ literatura rządzi się swoimi prawami (np. stylizacja), dlatego nie szukamy tam poprawności językowej. Język literacki nie jest wzorem polszczyzny.
kryterium estetyczne
pokazuje, że tekst wyróżnia się pewnymi wartościami estetycznymi, harmonią, poprawnością
Chwyt erystyczny- chwyt do autorytetu
Schopenhauer twierdzi, że siła autorytetu ma ogromną siłę perswazji.
Żeby być perswazyjnym, trzeba się odwoływać do niezaprzeczalnych autorytetów.
Autorytetami są dzisiaj nie tylko ludzie, lecz rzeczy, sondaże, konkursy, rankingi.
Autorytety trzeba w argumentacji weryfikować
jakie badania, czyje, gdzie
trzeba sięgnąć do źródeł autorytetu, bo inaczej się pod nim ugniemy
25.04.2012 RETORYKA, JĘZYK W MEDIACH
RETORYKA przynależy do kultury europejskiej. Jej oczyzną jest starożytna Grecja. Uprawiamy retorykę praktyczną.
Chwyty erystyczne są argumentami.
Erystyka uczy nas jak nie przekonywać, lecz pokonywać.
„Granice mojego języka są granicami mojego świata” Ludwig Wittgenstein
Język stwarza możliwości semantyzowania, czyli nadawania znaczeń otaczającej nas rzeczywistości. Ludzie ogromnie potrzebują wielkich narracji- legendy, baśnie, podania.
Każdy z nas jest człowiekiem narracji- nazywa, określa naszą egzystencję, uczy nas jej za pomocą języka.
Dlaczego społeczeństwa pozbawione wielkiej narracji degradują się? Bo narracja porządkuje rzeczywistość.
Autonarracja dokonuje pewnej hierarchizacji, porządkuje rzeczywistość człowieka.
Kultura języka wyraża się w perswazji pedagogicznej obecnej poprzez bajki, baśnie.
Maniera, a specyfika stylu jest czymś odmiennym.
Eufemizm- łagodzenie znaczeń
Hiperbolizacja- wyolbrzymianie znaczeń
Agresja werbalna- stosowanie specyficznego zasobu słownikowego, który jest nacechowany zasobami agresji, brutalności, który przenika się ze słownictwem militarnym, np. bitwa na głosy, wypowiedzieliśmy wojnę.
Są też słowa nacechowane emocjonalnie. Nacechowanie emocjonalne wyraża się w ich znaczeniach.
Agresja wyraża się postawami hermetyzacji, brak otwartości dialogicznej, np. ty sobie mów, ja wiem swoje.
Mowa z gruntu jest dialogiczna, słowa powinny nas otwierać, ale często powodują hermetyzację, zamykają nas.
Cechy języka w mediach publicznych:
agresja werbalna
wyolbrzymianie, zaburzenia hierarchii
nadużywanie znaczeń, wyrywanie zdań z kontekstu
szczątki informacji, szum, chaos informacyjny
upraszczanie znaczeń
nadinterpretacja
eufemizmy
inwektywy
naruszanie dóbr osobistych, pomówienia
szyderstwa, tonacje ironii, niekonstruktywna krytyka
Zasady obrony przed manipulacją.
23.05.2012
EGZAMIN:
Andrzej Markowski: „Kultura języka polskiego”- błędy, poprawność językowa, norma, system, różne znaczenia, erystyka
Ustawa o języku polskim
Erystyka Schopenhauera- np. wymienić chwyty erystyczne, które nie muszą służyć tylko manipulacji
Karolko- „Sztuka erystyki” definicje
istota demagogii, sofizmat, erystyka, retoryka, strategia pytań zamkniętych, zmiany w polszczyźnie, dzień języka ojczystego- gdzie, kiedy, jak; inne definicje
Wykłady:
22.02.2012
29.02.2012???
7.03.2012
14.03.2012
21.03.2012
28.03.2012
4.04.2012
11.04.2012
18.04.2012
25.04.2012
9.O5.2012
16.O5.2012
23.O5.2012
I jeszcze jakiś jeden wykład mam bez daty. Chyba z 29.02.2012