Układ szkieletowy:

1. Tkanka kostna:

   1. Osteoblasty- komórki tworzące kości (kościotwórcze)

   2. Osteocyty- wymiana substancji odżywczych i metabolitów w kości

   3. Osteoklasty- zdolność rozpuszczania i resorpcji tkanki kostnej

   4. Osteon- podstawowa jednostka strukturalna i funkcjonalna tkanki kostnej zbitej

2. Okostna

   1. Pokrywa kość, oprócz powierzchni stawowej

   2. Składa się z warstw

      1. Zewnętrznej- włókna kolagenowe

      2. Wewnętrznej- rozrodcza (naczynia, nerwy, osteoblasty)

   3. Funkcje:

      1. Budulcowa- komórki „uśpione”, które w przypadku urazu są w stanie zamienić się w osteoblasty i odbudować kość

      2. Ochronna- ma zakończenia nerwowe (boli okostna)

      3. Odżywcza

3. Szpik kostny

   1. Do 2,5kg u dorosłego człowieka

   2. Znajduje się w jamie szpikowej i istocie gąbczastej

   3. Rodzaje szpiku:

      1. Czerwony- czynny (krwiotwórczy) wytwarza krwinki czerwone i białe i płytki krwi

      2. Żółty- nieczynny, nie ma zdolności krwiotwórczych, przy niedokrwistości może się zmienić w czerwony

4. Kształt kości i ich struktura

   1. Długie (kończyny)- 2nasady-dórna i dolna; trzon

   2. Krótkie (nadgarstka, stępu)- nie ma nasad i trzonu; przeważa tkanka łączna gąbczasta

   3. Płaskie (łapatki)- nie ma nasad i trzonu; przeważa istota gąbczasta

   4. Powietrzne (czaszka-kość klinowa)- z przestrzeniami powietrznymi, wyłożone błoną śluzową

   5. Wielokształtne (kręgi)- nie mają nasad i trzonu

5. Skład chemiczny kości:

   1. 25-35%- substancje organiczne

   2. Pozostałe- sole mineralne (magnezu, fosforu, wapnia)

   3. Kość „świeża”

      1. 51%-woda

      2. 22%- subst. Mineralne

      3. 15%- tłuszcz

      4. 12%- subst. Białkowe (osseina)

6. Podział kośćca:

   1. Szkielet osiowy

   2. Kości czaszki

   3. Szkielet kończyn górnych i dolnych

7. Kości części mózgowej czaszki:

   1. Kość potyliczna

   2. K. klinowa

   3. K. czołowa

   4. K. sitowa

   5. K. skroniowa

   6. K. ciemieniowa

8. Kości trzewioczaszki

   1. Kość nosowa

   2. K. jarzmowa

   3. K. podniebienna

   4. K. szczękowa

   5. K. żuchwowa

   6. Lemiesz

   7. K. łzowa

9. Kości kręgosłupa:

   1. Odcinek szyjny- 7 kręgów

   2. Odc. Piersiowy- 12 kręgów

   3. Odc. Lędźwiowy- 5 kręgów

   4. Odc. Krzyżowy- 5 zrośniętych kręgów

   5. Odc. Guziczkowy- 4-5 zrośniętych kręgów

10. Kości kończyny górnej:

    1. Złożonej:

       1. Obojczyk-długa cienka kość

       2. Łopatka- płaska, kształt trójkątny z grzebieniem łopatki

    2. Wolnej:

       1. Kość ramienna

       2. 2 kości przedramienia:

          1. Promieniowa

          2. Łokciowa

Połączone błoną międzykostną

1. Kości nadgarstka- 8- w dwóch szeregach: bliższym i dalszym

2. Kości śródręcza- 5

3. Kości paliczków-5; w palcu:

   1. Bliższa

   2. Środkowa

   3. Dalsza

1. Kości kończyny dolnej:

   1. Obręcz miednicy:

      1. 2 kości miednicze połączone spojeniem łonowym (większa i mniejsza miednica); każda kość miednicza jest złożona z:

         1. Kości biodrowej

         2. Kości łonowej

         3. Kości kulszowej

   2. Wolnej:

      1. Kość udowa- najdłuższa, najmocniejsza

      2. Rzepka

      3. Dwie kości podudzia:

         1. Piszczelowa

         2. Strzałkowa

      4. Kości stępu

      5. Kości śródstopia

      6. Kości palców

Połączenia kości

1. Tkanka łączna:

   1. Komórki tkanki łącznej:

      1. Fibrocyty

      2. Fibroblasty

      3. Chistocyty

      4. Komórki tuczne

      5. Komórki plazmatyczne

      6. Komórki tłuszczowe

   2. Istota międzykomórkowa:

      1. Z włókien kolagenowych i sprężystych

   3. Rodzaje tkanki łącznej:

      1. Właściwa:

         1. Wiotka- między tkankami i narządami; pokrywa naczynia i nerwy

         2. Zbita- w skórze właściwej, ścięgnach i więzadłach

      2. Spoista:

         1. Barwnikowa

         2. Tłuszczowa

         3. Siateczkowa

      3. Szkieletowa:

         1. Chrzęstna (z chondrocytów, istoty międzykomórkowej, brak naczyń krwionośnych i nerwów)

            • Szklista (giętka)

            • Włóknista (przeważają włókna kolagenowe)

            • Sprężysta (przewaga włókien elastycznych)

         2. Kostna

2. Połączenia ciągłe:

   1. więzozrosty

      1. Włókniste (włókna klejodajne)

      2. Sprężyste (aparat węzłowy krtani)

      3. Szwy (w obrębie kości czaszki)

         1. Szew płaski (kości nosowe)

         2. Szew łuskowy (kość skroniowa i ciemieniowa)

         3. Szew piłowaty (najtrwalszy- strzałkowy, wieńcowy)

      4. Wklinowanie (ząb w zębodole)

   2. Chrzęstozrosty (tkanka chrzęstna)

      1. Szkliste (chrząstki żebrowe)

      2. Włókniste (prążki międzykręgowe)

      3. Spojenie (z jamą wypełnioną mazią- łonowe)

   3. Kościozrosty

      1. U dorosłych osób to zakostnienie chrzęstozrostów lub więzozrostów

3. Połączenia wolne (stawy)

Połączenia ruchome pomiędzy dwoma lub więcej kośćmi; składa się z:

1. Chrząstka stawowa- na końcach kości (gładkie sprężyste, 0,5-2mm grubości)

2. Torebka stawowa- zbudowana z 2warstw:

   1. Zewnętrznej (błona włóknista)- wytwarza więzadła

   2. Wewnętrznej (błona maziowa)- wytwarza maź stawową

      1. Fałdy maziowe

      2. Kosmki maziowe

3. Jama stawowa- szczelinowata przestrzeń całkowicie wypełniona mazią

4. Więzadła- silne pasma błony włóknistej

5. Krążki stawowe- delikatne płytki połączone na obwodzie z torebką stawową

6. Łąkotki- w stawie kolanowym, mają kształt półksiężyców, amortyzują wstrząsy

7. Obrąbki- pasma chrząstkowe pogłębiające panewkę

1. Podział stawów:

   1. Ze wg. Na ilość kości:

      1. Prosty- 2kości

      2. Złożony- więcej niż 2kości

   2. Ze wg. Na ukształtowanie powierzchni stawowych:

      1. Kulisty wolny (staw barkowy)- panewka mała

      2. Kulisty panewkowy (staw biodrowy)- główka i panewka duża

      3. Eliptyczny (staw promieniowo-nadgarstkowy)- kłykciowy

      4. Siodełkowy (staw nadgarstkowo-śródręczny)

      5. Zawiasowy(staw międzypaliczowy)- bloczek i panewka

      6. Obrotowy (staw promieniowo- łokciowy)

      7. Płaski (np. części szkieletu stopy)

   3. Ze wg. Na liczbę osi

      1. Jednoosiowe (zawiasowy, obrotowy)

      2. Dwuosiowe (łokciowy, siodełkowy)

      3. Trój/wieloosiowe (kulisty wolny i panewkowy)

Układ mięśniowy:

1. Tkanka mięśniowa:

Zdolność kurczenia się i rozkurczania

1. Podział:

Cecha	Tk. Mięśniowa gładka	Tk. M. sercowa	Tk. M. poprzecznie prążkowana-szkieletowa
Lokalizacja	Ściany przewodu pokarmowego, ukł. Wydalniczego i oddechowego	Mięsień sercowy	Mięśnie szkieletowe
Kształt komórek	Wrzecionowate	Cylindryczne rozgałęzione	Cylindryczne bez rozgałęzień
Liczba jąder	Jedno	Jedno lub dwa	Wiele
Położenie jąder	Centralne	Centralnie	Obwodowo
Prążkowanie	Brak	Poprzeczne	Poprzeczne
Szybkość skurczów	Powolne	Szybkie	Szybkie
Odporność na zmęczenie	duża	duża	Mała
Zależność od woli	Nie zależą	Nie zależą	Zależą
Włókna	Brak info	Brak info	Czerwone (woniej się męczą) Białe (szybko, ale krótko pracują)

1. Właściwości mięśni

   1. Sprężystość- wracają do swojej początkowej długości (zależy od wieku i zmęczenia)

   2. Napięcie- mięśnie w stanie spoczynku (nie ma go w czasie omdlenia)

   3. Skurcz:

      1. Prosty (tylko w warunkach doświadczalnych)

      2. Tężcowy (zwykłe ruchy przeżyciowe)

      3. Izotoniczny (pospolite ruchy)

      4. Izomeryczny (ręka obciążona ciężarem)

   4. Stężenie pośmiertne (ustępuje po 2-3dniach)

2. Mechanika mięśni

   1. Mięśnie współdziałające (synergistyczne) i przeciwdziałające (antagonistyczne)

   2. Praca dynamiczna- obejmuje skurcz i rozkurcz mięśnia

   3. Praca statyczna- polega na skurczu mięśni i utrzymuje go przez pewien czas

   4. Czynności mięśni szkieletowych:

      1. Zgięcie i prostowanie

      2. Odwodzenie i przywodzenie

      3. Rotacja (ruchy obrotowe)

      4. Unoszenie i obniżenie

3. Przepona

   1. Nie parzysty, cienki mięsień wdechowy, leżący na granicy jamy klatki piersiowej i jamy brzusznej; kopulasto-wypuklony ku górze

   2. Składa się z:

      1. środka ściągnistego (kształt liścia koniczyny)

      2. części mięśniowej (lędźwiowej, żebrowej i mostkowej)

   3. w przeponie znajduje się rozwór przełykowy, rozwór aortowy żyły górnej

4. Mięśnie brzucha

   1. Mięsień prosty (budowa metameryczna)

   2. M. skośny zewnętrzny

   3. M. skośny wewnętrzny

   4. M. poprzeczny

   5. Linia biała

      1. Silne pasmo łącznotkankowe

      2. Od mostka do spojenia łonowego

      3. Między mięśniem prostym w przedniej ścianie brzucha

5. Tłocznia brzuszna

   1. Tworzą ją mięśnie brzucha i przepona

   2. Wzrost ciśnienia w jamie brzusznej spowodowany równoczesnym skurczem mięśni brzucha i przepony

   3. Funkcje:

      1. Pomaga w czynnościach fizjologicznych

      2. Pomaga w trakcie akcji porodowych

      3. Pomocniczy oddechowy

Układ krwionośny

1. Krew

   1. Osocze(plazma):

      1. Skład: woda, białka, sole mineralne, cukier, hormony

      2. Surowica i włóknik (fibryna)

      3. Ok.56% krwi

   2. Krwinki

      1. Ok. 44%

      2. Czerwone- erytrocyty- najwięcej 4-5mln; powstają w szpiku kostnym, żyją ok. 4m-ce; obumierają i są składowane w śledzionie; kształt krążka, 2-stronnie wklęsłego; nie mają jądra; zawierają hemoglobinę

      3. Białe- leukocyty- 4,5-11tys. Na mm³; większe od erytrocytów; mają jądro i zdolność ruchu; dzielą się na:

         1. Granulocyty

            • Eozynofile (kwasochłonne)

            • Neutrofile (obojętnochłonne)

            • Bazofile (zasadochłonne)

         2. Agranulocyty

            • Monocyty

            • Limfocyty

              1. Typu B- komórki NK

              2. Typu T- Tn, Tc, Ts

      4. Płytki krwi- 150-450 tys. nie mają jądra; mają zdolność ruchu; biorą udział w krzepnięciu krwi- trombocyty

2. Budowa naczyń krwionośnych

   1. Tętnice

      1. Błona wewnętrzna- śródbłonek, tk. Łączna z włóknami sprężystymi

      2. Blaszka sprężysta wewnętrzna

      3. Błona środkowa- 2 rodzaje tętnic

         1. Sprężyste (duże)- aorta, tętnica płucna, najwięcej przy sercu

         2. Mięśniowe(małe)- blaszka sprężysta zewnętrzna

      4. Blaszka sprężysta zewnętrzna

      5. Błona zewnętrzna- (przydawka) włókna kolagenowe i sprężyste

   2. Żyły

      1. 3warstwy

         1. Wewnętrzna

         2. Środkowa

         3. Zewnętrzna

      2. Cieńsze i z większym światłem niż tętnice

      3. Zastawki żylne

   3. Naczynia włosowate:

      1. Łączą tętnice z żyłami

      2. Cienkie naczynka

      3. Ściana zbudowana z jednowarstwowego śródbłonka przylegającego do płony podstawowej

      4. Tętniczka-> naczynia włosowate-> naczynia zawłosowate->żyłki

3. Krwiobieg duży

Krew (bogata w tlen) wypływa z lewej komory serca przez zastawkę aortalną do aorty, rozgałęzia się na mniejsze tętnice, dalej na tętniczki, a następnie przechodzi przez sieć naczyń włosowatych we wszystkich narządach ciała. Naczynia włosowate przechodzą w drobne żyłki, które przechodzą w żyły większego kalibru i żyłę główną górną i dolną. Krew powracająca żyłami jest odtlenowana i przechodzi do prawego przedsionka serca, po czym przez zastawkę trójdzielną wpływa do prawej komory.

1. Krwiobieg mały

Odtlenowana krew wypompowywana jest z prawej komory serca przez zastawkę pnia płucnego do pnia płucnego, który rozgałęzia się na dwie tętnice płucne: lewą i prawą. Te w płucach rozgałęziają się na sieć naczyń włosowatych oplatających pęcherzyki płucne, tam dochodzi do wymiany gazowej. Utlenowana krew powraca żyłami płucnymi (to jedyne żyły, którymi płynie utlenowana krew) do lewego przedsionka serca, a tam przez zastawkę dwudzielną (mitralną) krew wpływa do lewej komory serca.

1. Serce

   1. Budowa zewnętrzna

      1. Położone jest w jamie klatki piersiowej w ośrodkowej części z tendencją na lewą stronę

      2. Otoczone osierdziem zbudowanym z 2warstw:

         1. Trzewnej- nasierdzie

         2. Ściennej- na blaszce trzewnej

      3. Między nimi jest jama osierdzia, a w niej płyn surowiczy

      4. Wszystko otacza błona włóknista

      5. Podstawa serca: na górze z tendencją ku tyłowi, po prawej stronie część z naczyniami

      6. Koniuszek serca: (w lewą stronę)

      7. Bruzda wieńcowa- leci w płaszczyźnie poprzecznej, tu znajduje się tk. Tłuszczowa i naczynia wieńcowe

      8. Bruzda międzykomorowa przednia i tylna

      9. Uszka sercowe prawe i lewe

   2. Budowa wewnętrzna

      1. Serce żylne: przedsionek i komora prawe

      2. Serce tętnicze: przedsionek i komora lewe

      3. Przegroda międzyprzedsionkowa – między przedsionkiem lewym a prawym

      4. Przegroda międzykomorowa- między komorą prawą a lewą

      5. Przedsionek prawy (krew żylna):

         1. Składa się z:

            • zatoki żył głównych,

            • przedsionka właściwego

            • uszka prawego

         2. między zatoką żył głównych, a przedsionkiem właściwym –grzebień graniczny

         3. do zatoki uchodzą:

            • żyła główna górna,

            • żyła główna dolna

            • zatoka wieńcowa

         4. mięśnie grzebieniaste w przedsionku właściwym i uszku prawym

         5. dół owalny

      6. ujście przedsionkowo-komorowe z zastawką trójdzielną

         1. 3płatki

            • Przedni

            • Tylny

            • Przegrodowy

         2. 2powierzchnie:

            • Przedsionkowa (gładka)

            • Komorowa(ze strunami ścięgnistymi)

         3. Pierścień włóknisty

      7. Komora prawa

         1. Grubość ścian ok.5mm

         2. Mięśnie brodawkowate

         3. Stożek tętniczy

         4. Zastawka pnia płucnego (półksiężycowata) zbudowana z 3płatów:

            • Przedniego

            • Lewego

            • Prawego

         5. Kształt jaskółczych gniazd

      8. Przedsionek lewy

         1. 2części:

            • Przedsionek właściwy (gładki)

            • Uszko lewe (m. brodawkowate)

         2. Do przedsionka uchodzą:

            • Parzyste żyły płucne prawe i lewe- „krzyż żylny” (4naczynia)

      9. Zastawka dwudzielna między przedsionkiem lewym a lewą komorą

         1. Zastawka dwudzielna- mitralna

         2. 2płatki

            • Przedni

            • Tylny

         3. Pierścień włóknisty

      10. Komora lewa

          1. Ściany 3razy grubsze niż w komorze prawej

          2. Mięśnie brodawkowate

          3. Stożek tętniczy lewy

          4. Zastawka aorty- 3półksiężycowate płaty:

             • Tylny

             • Prawy

             • Lewy

      11. Ściana serca:

          1. 3warstwy:

             • Nasierdzie- listek trzewny

             • Śródsierdzie- ze szkieletu serca i m. sercowego

             • Wsierdzie

      12. Mięsień sercowy:

          1. Czynnościowy- odrębny dla przedsionków i komór

             • Przedsionkowy

               1. Powierzchowny- wspólna

               2. Głęboki- oddzielna

             • Komorowy

               1. Zewnętrzny- włókna podłużno-skośne

               2. Środkowy- okrężny

               3. Wewnętrzny- podłużny

          2. Przewodnictwa –tworzy układ przewodzący serca; tworzy go:

węzeł zatokowo-przedsionkowo-komorowy-> pęczek przedsionkowo-komorowy (pień i 2odnogi-prawa i lewa)-> włókna Purkiniego

1. Unaczynienie serca

   1. Naczynia wieńcowe:

      • Tętnica wieńcowa: prawa i lewa w bruździe wieńcowe, naczynie „końcowe”

      • Żyły wieńcowe: wielka, średnia, mała i żyły najmniejsze

Układ oddechowy

1. Drzewo oskrzelowe

Oskrzela główne-> oskrzela płatowe-> oskrzela segmentowe-> podsegmenty-> płaciki -> grona -> oskrzeliki

1. Drzewo pęcherzykowe

Oskrzeliki-> oskrzeliki końcowe-> oskrzeliki oddechowe-> oskrzeliki płucne

1. Płuco:

   1. 2części:

      1. Wierzchołek

      2. Podstawę

   2. 3brzegi:

      1. Dolny

      2. przedni

      3. tylny

   3. 3powierzchnie:

      1. Żebrowa

      2. Śródpiersiowa

      3. Oskrzelowa

   4. W każdym płucu 10segmentów

   5. Płuco lewe:

      1. 2płaty:

         1. Górny

         2. Dolny

      2. Między płatami szczelina skośna

   6. Płuco prawe:

      1. Szczelina pozioma oddzielająca 2 płaty:

         1. Górny

         2. Środkowy

      2. Szczelina skośna oddziela płat środkowy i górny od dolnego

2. Jama klatki piersiowej:

   1. Śródpiersie- przestrzeń wyznaczona od przodu przez mostek, od tyłu przez kręgosłup, po bokach przez oba płuca, od dołu przez przeponę

   2. Opłucna- błona surowicza

      1. Dzieli się na:

         1. Opłucną płucną (okrywa bezpośrednio płuca)

         2. Opłucną ścienną, która składa się z:

            • Opłucnej przeponowej

            • Opłucnej żebrowej

            • Opłucnej śródpiersiowej

         3. Pomiędzy opłucną ścienną a opłucną płucną jest jama opłucnowa

3. Drogi oddechowe:

   1. Nos

      1. Zbudowany z :

         1. Kości nosowych

         2. Chrząstek nosowych

      2. W nosie wyróżnia się:

         1. Nasadę

         2. Grzbiet

         3. Koniec

      3. Chrząstki nosowe:

         1. Ch. Przegrody nosa

         2. Ch. Boczne

         3. Ch. Skrzydłowa większa

      4. Skóra nosa- im niżej tym grubsza, posiada gruczoły łojowe i potowe

   2. Jama nosowa

      1. Dzieli się na:

         1. Przedsionek

         2. Jamę nosową właściwą (próg nosa na granicy przedsionka i jamy nos. Właściwej)

         3. Przegrodę

         4. Małżowiny nosowe: dolna, środkowa, górna i między nimi przewody nosowe: górne, środkowe, dolne

         5. Błona śluzowa

            • Okolicy oddechowej

            • Okolicy węchowej

   3. Krtań

      1. Narząd oddechowy i głosowy

      2. Szkielet krtani tworzą chrząstki:

         1. 3nieparzyste:

            • Pierścieniowata- położona najniżej, kształt sygnetu

            • Tarczowata- największa; kształt otwartej księgi

            • Nagłośniowa- tworzy nagłośnię; kształt wachlarzowaty

         2. 1parzysta

            • Nalewkowata- w tylnej ścianie krtani, na płytce ch. Pierścieniowatej; kształt trójkątnej piramidy

      3. Jama krtani ma 3 piętra:

         1. Górne

         2. Środkowe

         3. dolne

   4. Tchawica

      1. Cewka łącząca krtań z oskrzelami głównymi

      2. Ściana składa się z 3warstw

         1. Wewnętrznej- błona śluzowa

         2. Środkowej- błona włóknista

         3. Zewnętrznej- ściana błoniasta

      3. Rozwidlenie (rozdwojenie na 2 oskrzela główne)

Skóra i jej wytwory

1. Funkcje skóry

   1. Izolacja środowiska wewnętrznego od zewnętrznego (mechaniczna osłona i obrona skóry)

   2. Udział w wymianie gazowej

   3. Udział w gospodarce wodno-elektrolitowej (gruczoły potowe)

   4. Termoregulacja ustroju

   5. Percepcja bodźców ze środowiska zewnętrznego (dotyk, ból, ciepło zimno)

   6. Melanogeneza (chroni przed promieniowaniem UV)

   7. Gospodarka witaminowa (synteza witaminy D₃)

2. Podział skóry

   1. Naskórek

      1. Wielowarstwowy, zrogowaciały, nabłonek płaski

      2. 2 warstwy:

         1. Powierzchowna- zrogowaciała

         2. Głęboka- rozrodcza

      3. Pomiędzy nimi jasna, ziarnista, kolczysta

      4. W warstwie głębokiej: melanocyty- komórki wytwarzające barwnik melaninę

         1. Feomelanina (więcej: jasna karnacja, rude włosy, piegi- częściej chorują na raka)

         2. Enmelanina

   2. Błona właściwa

      1. Tk. Łączna zbita; duża ilość włókien kolagenowych i sprężystych

      2. 2warstwy:

         1. Zewnętrzna (ciało brodawkowe)

         2. Wewnętrzna (ciało sitkowate)

   3. Tkanka podskórna

      1. Luźna tk. Łączna i podściółka tłuszczowa

      2. Przewaga utkania komórkowego nad włóknistym

      3. Podstawowymi elementami budowy są:

         1. Naczynia krwionośne

         2. Nerwy

         3. Włókna sprężyste

         4. Włókna kolagenowe

3. Gruczoły skóry

   1. Dzielą się na:

      1. Cewkowe:

         1. Małe:

            • Gruczoły potowe

              1. Składa się z części:

                 • Wydzielniczej (ciało gruczołu potowego)

                 • Wyprowadzającej (przewód potowy

              2. Rozmieszczone nierównomiernie na całej skórze, regulują ciepłotę ciała

         2. Wielkie

            • Gruczoły sutkowe

              1. Składają się z:

                 • Ciała sutka (tk. Gruczołowa)

                 • Ciała tłuszczowego

                 • Brodawka sutka

                 • Otoczka brodawki

              2. 15-20 płatów ułożonych promieniście

              3. Każdy ma przewód wyprowadzający (mlekowy) uchodzący małym otworkiem na brodawce sutka

      2. Pęcherzykowe

         1. Gruczoły łojowe

            • Związane głównie z mieszkami włosowymi

            • Mogą też występować jako wolne gruczoły łojowe- na powiekach, czerwieni wargowej

            • Łój- natłuszcza skórę; mieszanina kwasów tłuszczowych

4. Wytwory skóry

   1. Włos

      1. Zrogowaciałe włókna powstałe z komórek naskórka

      2. Składa się z:

         1. Korzeń włosa (tkwiący w skórze)

         2. Łodyga włosa (występujące nad powierzchnią skóry)

      3. Mieszek włosa- zagłębienie w skórze właściwej w którym rośnie włos

      4. Opuszka (cebulka) włosa- miejsce wzrostu nowego włosa

      5. Budowa wewnętrzna

         1. 3warstwy:

            • Rdzenna (niestała)

            • Korowa (główna)

            • Osłonka (obejmuje warstwę korową)

      6. Korzeń ma 2pochewki:

         1. Wewnętrzną (warstwa nabłonkowa ziarnista)

         2. Zewnętrzna (przedłużenie naskórka)

      7. Kształt włosa zależy od budowy mieszka włosowego

   2. Paznokieć

      1. Płytka rogowa- wytwór naskórka

      2. Kształt czworokątnych płytek

      3. 4brzegi:

         1. Dwa boczne

         2. Tylny- wsunięty w bruzdy skórne

         3. Przedni (wolny)

      4. Wał paznokcia

      5. Korzeń- niewielka tylna część w większości przykryta skórą, widoczny jako półksiężycowaty obłok o jasnym zabarwieniu

      6. Płytka paznokcia (trzon- leży na łożysku łącznotkankowym, które w tylnej części tworzy macierz)

Układ moczowy

1. Nerka

   1. Położone wewnątrzotrzewnowo w tylno-górnej okolicy brzucha

   2. Budowa zewnętrzna:

      1. Długość ok. 10-12cm szerokość 5-6cm

      2. Kształt fasolowaty

      3. Kolor brązowo-bordowy

      4. 2powierzchnie:

         1. przednia

         2. tylna

      5. 2brzegi:

         1. Boczny (wypukły)

         2. Przyśrodkowy (zawiera wnękę nerki: żyła nerkowa, tętnica nerkowa, nerwy i wychodzi moczowód)

      6. 2 końce:

         1. Dolny

         2. Górny

Jako bieguny nerkowe

1. Otoczona 3torebkami:

   1. Włóknista

   2. Tłuszczowa

   3. Powięź nerkowa

1. Budowa wewnętrzna:

   1. Kora nerki (obwodowo słupy nerkowe)

   2. Rdzeń nerki

      1. Piramidy (10-20)

         • Ma podstawę

         • I wierzchołek zakończony brodawką nerkową objęta kielichem miedniczki

   3. Część promienista i skłębiona

   4. Nefron (ponad milion w nerce)

      1. Ciałko nerkowe

      2. Część główna (kanalik krety I rzędu i część prosta)

      3. Pętla Henlego

      4. Kanalik kręty II rzędu

      5. Kanalik wyprowadzający

      6. Część pośrednia (tzw. Wstawki)

1. Miedniczka nerkowa

   1. Powstaje z kielichów nerkowych

   2. Ma zmienny kształt

   3. Ściana ma 3warstwy:

      1. Błona śluzowa (nabłonek przejściowy)

      2. Błona środkowa (m. gładkie)

      3. Błona zewnętrzna (luźna tk. Łączna)

2. Moczowód

   1. Długość ok. 30cm, średnica 0,5cm

   2. Położony na tylnej ścianie jamy brzusznej

   3. 2 części:

      1. Brzuszna

      2. Miedniczna

   4. Ściana ma 3 warstwy:

      1. Błona śluzowa (nabłonek przejściowy)

      2. Błona mięśniowa (podłużna zew, okrężna, podłużna wew.)

      3. Błona zewnętrzna (tk. Łączna)

3. Cewka moczowa żeńska

   1. Należy wyłącznie do układu moczowego

   2. Dł. 3-5cm, średnica ok. 0,5cm

   3. Rozpoczyna się w pęcherzu moczowym ujściem wewnętrznym

   4. Ujście zewnętrzne w obrębie przedsionka pochwy

   5. Błona śluzowa:

      1. podłużne fałdy

      2. Grzebień cewki moczowej (na tylnej ścianie)

      3. Nabłonek przejściowy-> nabłonek wielowarstwowy płaski

   6. Błona mięśniowa:

      1. Warstwa zewnętrzna (okrężna)

      2. Warstwa wewnętrzna (podłużna)

      3. Zwieracz zewnętrzny cewki moczowej (otoczony mięśniem poprzecznie prążkowanym)

4. Mocz

   1. Klarowny płyn, jasnożółty, odczyn lekko kwaśny, ciężar właściwy 1,015-1,020

   2. Zawiera końcowe produkty przemiany materii i niektóre pierwiastki (sód, potas, magnez, wapń)

   3. 1,5l/dobę

5. Pęcherz moczowy (położenie budowa)

   1. Czasowy zbiornik moczu

   2. Położenie: w miednicy, tuż za spojeniem łonowym; w przestrzeni pozaotrzewnowej

   3. 3części:

      1. Dno

      2. Trzon

      3. Szczyt

   4. Ściana ma budowę trójwarstwową:

      1. Bł. Śluzowa (gruba, fałdy, trójkąt pęcherza)

      2. Bł. Mięśniowa (m.gładkie) 3warstwy:

         1. Podłużna

         2. Okrężna

         3. Skośna

Warstwy się wzajemnie przenikają

Wszystkie trzy razem tworzą m. wypieracz moczu

1. Bł. Zewnętrzna (tk. Łączna)

Układ płciowy męski

1. Spermatogeneza

   1. Zachodzi w kanalikach nasiennych jądra

   2. Proces powstawania i dojrzewania plemników

   3. Trzy fazy:

      1. Spermatogoniogeneza (podziały mitotyczne),

      2. Spermatocytogeneza (podziały mejotyczne)

      3. Spermiogeneza (przeobrażenie spermatyd w plemniki)

2. Budowa plemnika

   1. Powstają w jądrach, dojrzewają na najądrzach

   2. 3 części

      1. Główka- jądro zawierający 23pojedyncze chromosomy, akrosom (materiał genetyczny)

      2. Szyjka- centrosomy, energia

      3. Witka- narząd ruchu, wstawka- mitochondria

   3. W jednej porcji nasienia wydalonego podczas wytrysku jest od 100 do 500milionów plemników

3. Jądro

   1. Narząd parzysty położony w mosznie

   2. 2 powierzchnie:

      1. Boczna

      2. Przyśrodkowa

   3. 2brzegi:

      1. Przednie

      2. Tylne

   4. 2 końce:

      1. Górne

      2. Dolne

   5. Gruczoł cewkowy

   6. Błona biodrowa i miąższ jądra

   7. Śródjądrze- w tylnym brzegu; od niego biegną promieniście przegródki jądra, dzielące miąższ na płatki

   8. W płaciku: cewki nasienne kręte (2rodzaje komórek: płciowe- plemniki i podporowe-cewki nasienne proste)

   9. Część dokrewna jądra- hormony płciowe męskie androgeny (testosteron)

   10. Funkcje:

       1. Wytwarzanie hormonów płciowych

       2. Produkcja plemników

4. Gruczoły płciowe dodatkowe

Jaki?	Gdzie?	Funkcje?	Budowa
Pęcherzyk nasienny	okolicy dna pęcherza moczowego	Wydzielina uzupełnia nasienie i pobudza plemniki do ruchu	-Wydłużony kształt, nierówna powierzchnia -Przewód wydzielający uchodzi do przewodu wytryskowego
Gruczoł krokowy	poniżej pęcherza moczowego w miednicy mniejszej	produkowanie płynu, w którym zanurzone są plemniki	Niski stożek, podstawą połączony z dnem pęcherza, wierzchołek skierowany w dół Wewnątrz gruczołu biegnie cewka moczowa dzieląca narząd na płat prawy i lewy

1. Prącie

   1. Narząd płciowy zewnętrzny

   2. Budowa zewnętrzna:

      1. Nasada

      2. Trzon

      3. Żołądź

   3. Żołądź jest pokryta napletkiem od strony dolnej żołędzi wędzidełko napletka

   4. Budowa wewnętrzna:

      1. 2ciała jamiste:

         1. Prawe

         2. Lewe

Oddzielone nieszczelnie przegrodą

1. Ciało gąbczaste (obejmuje cewkę moczową) ma 3części:

   1. Pośrednią (właściwe ciało gąbczaste)

   2. Koniec tylny (opuszka prącia)

   3. Koniec przedni (żołądź)

1. Moszna

   1. Kształt worka, obejmuje jądra, najądrze i nasieniowody

   2. Przegroda moszny

   3. Zstępowanie jąder

   4. Skóra moszny jest cienka, nieznacznie owłosiona, ciemniej zabarwiona

   5. Liczne gruczoły potowe i łojowe

2. Napletek

   1. Fałd skórny pokrywający żołądź

   2. Od strony dolnej żołędzi jest wędzidełko napletka

   3. Pełni funkcje ochronne wędzidełka i żołędzi

Układ płciowy żeński

1. Jajnik

   1. Parzysty gruczoł płciowy

   2. Położony na bocznej ścianie miednicy mniejszej, wewnątrzotrzewnowej

   3. Owalny, czerwonoszary

   4. 2powierzchnie:

      1. Przyśrodkowa

      2. Boczna

   5. 2 końce:

      1. Górny (jajowodowy)

      2. Dolny (maciczny)

   6. 2brzegi:

      1. Tylny (wolny)

      2. Przedni (krezkowy, wnęka jajnika)

   7. Bud wewnętrzna:

      1. Kora (obwodowo)

         1. Warstwa zbita, komórki w różnych okresach rozwoju-pęcherzyki jajnikowe pierwotne, wtórne dojrzewające (pęcherzyki Graffa)

      2. Rdzeń (centralnie)

         1. Luźna kolagenowa tk. Łączna

         2. Naczynia krwionośne

   8. Pęcherzyki grafa:

      1. To miejsce rozwoju komórki jajowej (dojrzały pęcherzyk pęka i uwalnia komórkę jajową do otrzewnej- jajeczkowanie (owulacja)

   9. Ciałko żółte (z reszty pęcherzyka Graffa):

      1. Wytwarza hormon, który przygotowuje błonę śluzową macicy do przyjęcia zapłodnionej komórki jajowej

   10. Funkcje:

       1. wytwarzaniu komórek jajowych

       2. wydzielaniu żeńskich hormonów płciowych

2. Jajowód

   1. Parzysty przewód dł. 12-16cm

   2. 4części:

      1. Maciczna

         1. Położona w ścianie macicy, najkrótsza, najwęższa, ujściem macicznym łączy się z jamą macicy

      2. Cieśń

         1. Ma grube ściany i wąskie światło

      3. Bańka

         1. Stanowi 2/3 całej dł. Jajowodu, ma obszerne światło i cienkie ściany)

      4. Lejek

         1. Położony najbardziej bocznie, otwiera się do jamy otrzewnej ujściem brzusznym; strzępki jajowodu na brzegu wolnym; strzępek jajnikowy)

   3. Bł. Śluzowa:

      1. Nabłonek jednowarstwowy cylindryczny

      2. Częściowe migawki

      3. Fałdy jajowodowe

   4. Bł. Mięśniowa

   5. Bł. Zewnętrzna

   6. Funkcje:

      1. W jajowodzie dochodzi do zapłodnienia

      2. Ujście maciczne tego narządu umożliwia zapłodnionemu jaju przedostanie się do macicy

3. Macica

   1. Leży w miednicy mniejszej między pęcherzem moczowym a odbytnicą

   2. Kształt gruszkowaty

   3. Budowa zewnętrzna:

      1. 2powierzchnie:

         1. Pęcherzowa

         2. Jelitowa

      2. 2brzegi:

         1. Prawy

         2. Lewy

      3. 3 części:

         1. Trzon

         2. Cieśń

         3. Szyjka

   4. Trzon:

      1. Najgrubsza, najszersza część dna macicy

   5. Cieśń:

      1. Najkrótsza, połączenie trzonu i szyjki

   6. Szyjka:

      1. 2części:

         1. Pochwowa (wpukla się do światła pochwy)

         2. Nadpochwowa

   7. Jama macicy- płaska szczelina, kształt trójkąta z podstawą do góry, w kątach bocznych znajdują się ujścia jajowodów, wierzchołek skierowany do cieśni

   8. Budowa wewnętrzna:

      1. 3 warstwy:

         1. Bł. Śluzowa (endometrium)

            • Nabłonek jednowarstwowy cylindryczny, migawki w okolicy trzonu i cieśni, jest gładka i pofałdowana, liczne gruczoły wydzielające śluz; w ujściu macicy nabłonek płaski

         2. Bł. Mięśniowa (myometrium)

            • Najgrubsza, tworzy tzw. Mięsień maciczny, mięśnie gładkie, o złożonym przebiegu

         3. Bł. Surowicza (perymetrium)

            • Otrzewna trzewna, na brzegach macicy przechodzące w więzadła szerokie macicy

   9. Funkcje:

      1. umożliwienie przedostania się plemników do jajowodu,

      2. umożliwienie zagnieżdżenia zarodka,

      3. zapewnieni warunków rozwoju dziecka aż do porodu

4. Pochwa

   1. Rozciągliwa; błoniasto-mięśniowy przewód

   2. Położony pośrodkowo w miednicy mniejszej

   3. Sklepienie pochwy

   4. Ujście pochwowe z bł. Dziewiczą

   5. 3warstwy:

      1. Błona śluzowa- nabł. Wielowarstwowy płaski, liczne włókna sprężyste, brak gruczołów

      2. Błona mięśniowa- mięśnie gładkie, 2warstwy:

         1. Podłużna

         2. Okrężna

      3. Błona surowicza- tk. łączna

5. Przedsionek pochwy

   1. Przestrzeń ograniczona wargami sromowymi mniejszymi

   2. Ujście zewnętrzne cewki moczowej i ujście pochwy

   3. Nabłonek wielowarstwowy płaski

   4. Przewody gruczołów przedsionkowych mniejszych i gruczoły przedsionkowe większe

6. Wargi sromowe

   1. Większe- symetryczne wały skórne

      1. Zbudowane z tk. Łącznej i podściółka tłuszczowej

      2. Ograniczają szparę sromu

      3. Skóra warg ciemno zabarwiona, owłosiona

      4. Z gruczołami potowymi i łojowymi

      5. Spoidło przednie i tylne wagr

   2. Mniejsze

      1. Cienkie fałdy skórne

      2. Różowo-czerwone

      3. Wędzidełko warg sromowych

      4. Wędzidełko łechtaczki

7. Łechtaczka

   1. Twór nieparzysty, położony w górno-przedniej części sromu

   2. Składa się z:

      1. 2 ciał jamistych

      2. odnóg łechtaczki

      3. trzonu

      4. żołędzi, którą pokrywa fałd skórny zwany napletkiem

   3. liczne zakończenia nerwowe (czuciowe)

Układ dokrewny

1. Hormon

   1. Ciała chemiczne, które działają wybiórczo na określoną żywą tkankę

   2. Drogą krwi wysyłają bodźce, które kierują przemianą materii tkanek i narządów

   3. Są niezbędne do życia organizmu

2. Podział gruczołów dokrewnych

   1. Czyste

      1. Grasica

      2. Tarczyca

      3. Przytarczyca

      4. Ciałka przyzwojowe

      5. Nadnercza

      6. Przysadka mózgowa

      7. Szyszynka

   2. Mieszane:

      1. Trzustka

      2. Jajnik

      3. jądro

3. Gruczoły dokrewne (gdzie, co wydzielają)

Grasica	Leży na granicy szyi i klatki piersiowej tuż za mistkiem	tymozyna, THF, tymulina, tymostymulina
Tarczyca	Leży w przednio-dolnej okolicy szyi	trójjodotyronina (T3), tyroksyna (T4), kalcytonina
Przytaczyce	Położone na tylnej powierzchni płatów tarczycy	Parathormon
Ciałka przyzwojowe	leżą na brzuszno-bocznej powierzchni aorty brzusznej	Aminy katecholowe
Nadnercza	Na górnym biegunie nerki	Kora: Kartykasteron, kortyzan, aldosteron Rdzeń: adrenalina, noradrenalina
Przysadka mózgowa	U podstawy mózgu w dole siodła tureckiego	Płat przedni: h. gonadotrapowy A i B, somatotropina (STH), h. tyreotropowy(TSH), adrenokartykotropowy(ACTH), Polaktyna(PRL) Płat tylny: oksytocyna, wazopresyna, adiuretyna Część środkowa: h. melanotropowy
Szyszynka	Leży pomiędzy wzgórkami górnymi blaszki pokrywy	Melatonina
Trzustka	W górnej części jamy brzusznej	Insulina, glukagon
Jajnik	na bocznej ścianie miednicy mniejszej	Progesteron, estrogeny
Jądro	w mosznie	Androgeny (m.in. testosteron)

1. Rola hormonów w organizmie:

   1. Tyroksyna (hormon tarczycy)

      1. Reguluje przemianą materii

      2. Odpowiada za rozwój i wzrastanie

      3. Niedobór- w młodym wieku zahamowanie wzrostu, rozwoju narządów płciowych i rozwoju psychicznego

      4. Nadmiar- przyspiesza przemianę materii, wzmożona pobudliwość ukł nerwowego i wytrzeszcz gałek ocznych

   2. Parathormon

      1. Niedobór- zaburzenia między poziomem jonów wapnia (spadek) i fosforu (wzrost) powodując tężyczkę

      2. Nadmiar- wzrost wapnia i spadek fosforu, towarzyszy temu zmniejszenie soli wapnia w szkielecie (odwapnienie kośćca)

   3. Hormony nadnerczy

      1. Kortykasteron, kortyzan, aldosteron –regulują przemianę mineralną, białkową i węglowodanową i biorą udział w kształtowaniu odporności

      2. Adrenalina- powoduje wzrost ciśnienia tętniczego krwi i zawartości cukru w niej, wzmaga czynność serca

      3. Noradrenalina- powoduje skurcz mięśniówki żył, zwężenie ich światła, rozkurcz tętnic wieńcowych serca i tętnic nerkowych

   4. Hormony przysadki

      1. H. gonadotrapowy A- u kobiet pobudza dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych, u mężczyzn- spermatogenezę

      2. H. gonadotrapowy B- pobudza wydzielanie dokrewne jądra i jajnika

      3. Somatotropina- pobudza wzrastanie w obrębie chrząstek nasadowych

         1. Nadmiar- gigantyzm lub akromegalia

         2. Niedobór- karłowatość

      4. H. tyreotropowy- pobudza dokrewne wydzielanie tarczycy

      5. H. adrenokartykotropowy- pobudza czynność kory nadnerczy

      6. Polaktyna- hormon zw. Z rozwojem ciała żółtego ciążowego i sprzyja rozwojowi gruczołów mlekowych

      7. Oksytocyna- działa na mięsień macicy, wywołuje jej skurcz

      8. Wazopresyna- podnosi ciśnienie tętnicze krwi i wywołuje skurcz małych tętnic

      9. Adiuretyna- hamuje wydzielanie moczu w nerkach, obniża wydalanie wody z organizmu

      10. H. melanotropowy- pobudza melanocyty w skórze do produkcji melaniny

   5. Hormony trzustki

      1. Insulina- wydzielona przez komórki trzustkowe β; reguluje stężenie cukru we krwi, odkłada glukozę w komórkach wątroby w postaci glikogenu

      2. Glukagon- wydzielany przez komórki α; pod jego wpływem glukoza jest uwalniana z glikogenu odłożonego w wątrobie

   6. Hormony jajników

      1. Progesteron- syntetyzowany przez ciałko żółte, związany z implantacją jaja płodowego i kieruje rozwojem gruczołów mlecznych w czasie ciąży

      2. Estrogeny (estradiol, estron, estrid)- syntetyzowane przez komórki pęcherzyków Graffa, odpowiadają za rozwój drugorzędowych cech płciowych żeńskich (wzrost miednicy, rozwój piersi o zew. Narządów płciowych) ustalenie się cyklu miesiączkowego

   7. Hormony jąder

      1. Androgeny- zespół hormonów, który wpływa na rozwój i kształtowanie pierwotnych oraz wtórnych cech płciowych; niezbędny do prawidłowego rozwoju oraz czynności gruczołów płciowych dodatkowych (m.in. testosteron)

Układ pokarmowy

1. Podział układu pokarmowego i funkcje

   1. Przewód pokarmowy

      1. Jama ustna

      2. Gardło

      3. Przełyk

      4. Żołądek

      5. Jelito cienki

      6. Jelito grube

   2. Gruczoły trawienne

      1. Ślinianki

      2. Wątroba

      3. Trzustka

   3. Otrzewna

   4. Funkcje:

      1. Pobieranie substancji odżywczych

      2. Trawienie sub. Odżywczych

      3. Wchłanianie

      4. Wydalanie tego co niepotrzebne

2. Jama ustna właściwa i przedsionek

   1. Przedsionek

      1. Między ustami i policzkami a zębami

      2. Warga górna, dolna ograniczają szparę ust, łączą się w kącie ust; 3części:

         1. Zewnętrzna (skóra)

         2. Pośrednia (mięsniowa)

         3. Wewnętrzna (błona śluzowa)

      3. Policzki położone między kątem ust, łukiem jarzmowym a uchem zewnętrznym

   2. Zęby

      1. 32 stałe; budowa:

         1. Korona- okryta szkliwem

         2. Szyjka

         3. Korzeń

      2. Dwupokoleniowe:

         1. Zęby mleczne-20, 6-20miesiąc życia

         2. Zęby stałe- 32, 6-13/14rok życia

Zęby mądrości rosną nawet u dorosłych

1. Rodzaje

   1. Siekacze- pierwszy i drugi ząb; korona w kształcie dłuta, do odgryzania pokarmu

   2. Kły- trzeci ząb- jednokorzenny; służący do chwytania, przytrzymywania i rozrywania pokarmu, kształt stożkowaty, duże i ostre

   3. Przedtrzonowce-czwarty i piąty ząb; dwukorzeniowce, powierzchnia do żucia z dwoma guzami: policzkowym i językowym

   4. Trzonowce- szósty, siódmy i ósmy ząb; dwu- lub trójkorzeniowce, niskie korony, wieloguzowata powierzchnia żucia

1. Jama ustna właściwa

   1. Język: korzeń, trzon, wierzchołek

      1. Na trzonie i wierzchołku jest bruzda pośrodkowa

      2. Między korzeniem a trzonem języka jest bruzda graniczna

      3. Błona śluzowa zawiera brodawki językowe:

         • Nitkowate(najliczniejsze na całej powierzchni grzbiety języka)

         • Grzybowate (większe, mniej liczne)

         • Okolone (7-12 przy bruździe granicznej)

         • Liściaste (tylko brzegi języka)

      4. Mieszki językowe z migdałkiem językowym

      5. Wędzidełko języka- mięsko podjęzykowe

      6. Mięśnie języka:

         • Zewnętrzny (m.bródkowo-językowy)

         • Gnykowo-językowy

         • Rykowo-językowy (wew m. właściwy języka)

2. Podniebienie

   1. Twarde- ma fałdy podniebienne ,po środku szew podniebienia

   2. Miękkie- zakończone językiem podniebiennym

   3. Łuki

      1. Podniebienno-językowy

      2. Podniebienno-gardlowy

      3. Pomiędzy- migdałek

         • Podniebienny

         • Gardłowy

         • Językowy

(tworzą pierścień limfatyczny Wadeyera)

1. Gruczoły

   1. Ślinianka przyuszna- wydziela amylazę, największa, surowicza, przewód ślinianki uchodzi do przedsionka jamy ustnej na wysokości drugiego górnego trzonowca

   2. Ślinianka podżuchwowa- surowiczo-śluzowa, przewód ślinianki (5-6cm) uchodzi na mięsku językowym

   3. Ślinianka podjęzykowa- surowiczo-śluzowa, przewód uchodzi na mięsku językowym

1. Gardło

   1. Wspólny odcinek dla ukł. Pokarmowego i oddechowego

   2. 3 piętra:

      1. Górne(nosowe)

      2. Środkowe (ustne)- nabłonek wielowarstwowy płaski

      3. Krtaniowa- nabłonek wielowarstwowy płaski

2. Przełyk

   1. 3części:

      1. Szyjna

      2. Piersiowa (najdłuższa)

      3. Brzuszna (najkrótsza)

   2. Ściana przełyku ma 3warstwy:

      1. Błona śluzowa nabłonka (nabłonek wielowarstwowy płaski)- fałsy podłużne w podśluzówce, gruczoły przełykowe

      2. Błona mięśniowa

         1. Mięśnie poprzecznie prążkowane

         2. Mięśnie gładkie; dwie warstwy:

            • Zewnętrzna (podłużna)

            • Wewnętrzna (okrężna)

      3. Błona zewnętrzna

3. Jama brzuszna, otrzewna

   1. Największa jama ciała, kończy się przy miednicy

   2. Otrzewna: błona surowicza, wilgotna i gładka; dzieli się na:

      1. Otrzewną trzewną

      2. Otrzewną ścienną

      3. Fałdy otrzewnej (krezki, więzadła, sieci)

4. Żołądek

   1. Funkcje:

      1. Rozcieranie pokarmu

      2. Mieszanie z wydzieliną gruczołów żołądka

      3. Chemiczne trawienie pokarmu

   2. Kształt: zbliżony do haka (średnio wypełniony)

   3. Położenie: Leży w lewym podżebrzu i nadbrzuszu

   4. Budowa zewnętrzna:

      1. Ujście wpustowe

      2. Dno żołądka (najszersza część –na górze)

      3. Trzon

      4. Część oddźwiernikowa-> odźwiernik, wcięcie kątowe, zagięcie, kolano żołądka

      5. Ściana przednia i tylna połączone w krzywiznach większej i mniejszej

   5. Budowa wewnętrzna:

      1. Błona śluzowa: najgrubsza, nabł. Jednowarstwowy cylindryczny, różowo-szara, fałdy żołądkowe, pólka żołądkowe

         1. 3rodzaje gruczołów:

            • Wpustowe (śluzowe)

            • Denne (właściwe, kom. Głównie- śluz, kom. Okładzinowe- HCL

            • Odźwiernikowe- śluz, hormony gastryczne

      2. Błona mięśniowa:

         1. mięśnie gładkie,

         2. 3 warstwy:

            • Podłużna

            • Okrężna

            • Skośna

      3. Błona surowicza: utworzona przez otrzewną trzewną, gładka, błyszcząca, ścień mniejsza i większa

5. Jelito cienkie

   1. Funkcje:

      1. Trawienie chemiczne pokarmu

      2. Wchłanianie substancji odżywczych

      3. Przesuwanie treści pokarmowej do jelita cienkiego

   2. Podział- 3odcinki:

      1. Dwunastnica

      2. Jelito czcze

      3. Jelito kręte (biodrowe)

   3. Ściana jelita cienkiego ma 3błony:

      1. Śluzową- wytwarza fałdy okrężne i kosmki jelitowe

      2. Mięśniową- m. gładkie, 2warstwy:

         1. Podłużna

         2. Okrężna

      3. Surowiczą

   4. zajmuje okolicę pępkową, podbrzuszną i obie okolice biodrowe, a częściowo też miednicę małą

6. Jelito grube

   1. Funkcje:

      1. Procesy fermentacji

      2. Wchłanianie wody

      3. Zagęszczenie treści pokarmowej

   2. Podział- 3odcinki:

      1. Jelito ślepe

      2. Okrężnica

      1. Odbytnica

   3. Leży dookoła jelita cienkiego

   4. Błona śluzowa jelita grubego nie tworzy kosmków jelitowych, jest silnie pofałdowana

7. Wątroba

   1. Funkcje:

      1. Przemiana materii (bierze udział w przemianach metabolicznych: cukrów, białek, lipidów, cholesterolu, degradacji hormonów m.in. steroidowych, polipeptydowych)

      2. Magazynowanie glikogenu

      3. Syntetyzowanie mocznika i żółci

      4. Odtruwanie

      5. Magazynuje krew

   2. Leży pod przeponą w prawym podżebrzu, masa ok.1500g, brązowo-czerwona

   3. 4płaty:

      1. Czworoboczny

      2. Ogoniasty

      3. Prawy

      4. Lewy

   4. 2 powierzchnie

      1. Przeponowa (wypukła)

      2. Trzewna

   5. Wrota wątroby (nie objęte otrzewną- pole nagie)

      1. wchodzą do wątroby:

         1. żyła wrotna,

         2. tętnica wątrobowa

         3. nerwy

      2. wychodzą z wątroby:

         1. przewód wątrobowy wspólny

         2. naczynia chłonne

8. Trzustka

   1. Funkcje: podwójne wydzielanie zewnętrzne i wewnętrzne

   2. Wydzielanie zewnętrzne:

      1. Sok trzustkowy

      2. Trypsyna- rozkłada białka

      3. Amylaza- rozkłada cukry

      4. Lipaza- rozkłada tłuszcze

   3. Wydzielanie wewnętrzne (hormony regulujące stężenie cukru we krwi):

      1. Insulina- (zmniejszenie stężenie cukru we krwi- gromadzi cukier w wątrobie-glikogen)

      2. Glukagon (zwiększenie stężenie cukru we krwi- uwalnia cukier z wątroby)

   4. Położony w górnej części jamy przyusznej

   5. 3 części:

      1. Głowa

      2. Trzon

      3. Ogon

   6. 2 przewody:

      1. Trzustkowy

      2. Dodatkowy

Układ nerwowy

1. Podział układu nerwowego

   1. Ośrodkowy

   2. Obwodowy

   3. Autonomiczny (wegetatywny)

2. Mózgowie

   1. Niemal całkowicie wypełnia jamę czaszki

   2. Wyróżnia się 2półkule, oddzielone szczeliną podłużną;

   3. Móżdżek- leżący z tyłu, oddzielony szczeliną poprzeczną od półkul

   4. Pień mózgu- leżący na podstawie czaszki w skład którego wchodzi:

      1. Rdzeń przedłużony

      2. Most

      3. Śródmózgowie

      4. Międzymózgowie

3. Rdzeń kręgowy

   1. Położony w kanale kręgowym u dołu kończy się na wysokości I- II kręgu lędźwiowego stożkiem rdzeniowym, zakończony nicią końcową

   2. Ma 2zgrubienia:

      1. Szyjne

      2. Lędźwiowe

   3. Łączy się z nim 31 par nerwów rdzeniowych

      1. 8-szyjnych

      2. 12-piersiowych

      3. 5-lędźwiowych

      4. 5-krzyżowych

      5. 1-guziczny

   4. „ogon koński”- nerwy odchodzące z końca rdzenia kręgowego

   5. W budowie wewnętrznej istota szara(centralnie, w kształcie litery H) i biała dookoła szarej