Czechowicz

1. Józef Czechowicz urodził się 13 marca 1903 roku w Lublinie. Jego ojciec Paweł Czechowicz pracował jako woźny w Banku Handlowym. Przyszły poeta dorastał w ubogiej proletariackiej rodzinie, która jednak dbała o to, by dzieci wyrosły na przedstawicieli inteligencji. W 1917 roku ukończył z wyróżnieniem rosyjską szkołę elitarną, a następnie wstąpił do seminarium nauczycielskiego w Lublinie. Jednak świadectwo ukończenia seminarium nie uprawniało do podjęcia studiów, ale zezwalało na zatrudnienie Czechowicza w charakterze wiejskiego nauczyciela. Poeta ukończył jeszcze roczny Kurs Nauczycielski w Lublinie. Wykształcenie Czechowicza było dość nietypowe wśród poetów międzywojnia. To, że nie studiował wynikało przede wszystkim z trudnej sytuacji rodziny, która pogorszyła się dodatkowo po śmierci ojca. Paweł Czechowicz zmarł w szpitalu dla obłąkanych w Lublinie. Wydarzenie to odcisnęło się na psychice poety. W 1920 roku, w wieku siedemnastu lat, Czechowicz zgłosił się na ochotnika do armii i wziął udział w wojnie polsko-bolszewickiej. W 1921 roku rozpoczął pracę jako wiejski nauczyciel w Słobódce na Wileńszczyźnie. Dwa lata później przeprowadził się do Włodzimierza, aby pracować w tamtejszej szkole powszechnej. Utwór Opowieść o papierowej koronie pisany prozą, który ukazał się w „Reflektorze” w 1923 roku był literackim debiutem Czechowicza. Czasopismo, z którym związał się poeta na następne kilka lat, ściśle współpracowało z „Almanachem Nowej Sztuki”. To awangardowe środowisko ukształtowało Czechowicza jako poetę. Również dzięki „Reflektorowi” w 1927 roku ukazał się pierwszy tomik jego wierszy Kamień.
   Gorzkie doświadczenia społeczne, wojenne, lęk przed chorobą oraz pasja samokształcenia wywarły znaczący wpływ na twórczość poety. Wciąż pracował jako nauczyciel. W 1926 roku przeniósł się do Lublina, gdzie pracował w szkole specjalnej. Dzięki stypendium Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego rok 1930 spędził w Paryżu. Po powrocie już nie wrócił do zawodu nauczyciela, podejmując pracę dziennikarską. Został redaktorem dodatku literackiego dziennika „Ziemia Lubelska” oraz redaktorem „Kuriera Lubelskiego”. W 1933 roku przeniósł się do Warszawy. W stolicy redagował takie pisma jak „Zet”, a następnie „Głos Nauczycielski”, „Płomyczek” i „Miesięcznik Literatury i Sztuki”. Pracował również w Polskim Radiu.
   Drugi tom jego poezji Dzień jak co dzień ukazał się nakładem czasopisma „Kwadryga” w Warszawie w 1930 roku. Uważa się, że zbiór ten stanowi pomost między poezją awangardową lat dwudziestych a Drugą Awangardą, pisze Wojciech Woźniak, autor tekstu Rozmnożony cudownie na wszystkich nas poświęconego Józefowi Czechowiczowi. Poeta stał się postacią centralną dla stołecznego środowiska nowej fali awangardzistów wywodzących się głównie z prowincji. W latach trzydziestych ubiegłego wieku ukazały się następujące tomy jego poezji: Ballada z tamtej strony, Stare kamienie, W błyskawicy, Nic więcej, Arkusz poetycki, Nuta człowiecza. Ostatni tomik został poprzedzony następującą wypowiedzią poety: przyznaję się do wspólnoty z ludźmi, więcej nawet, do współczucia z nimi. [tomik] Przeznaczony jest dla tych, którzy czytając moje wiersze ustosunkowują się do nich jak do utworów pięknoducha. Chciałbym skończyć z tym. Chciałbym na początku pięciolinii postawić znak, aby wiedzieli, według jakiego klucza czytać należy. W tym właśnie tomie pojawiły się wątki katastroficzne, z których do dziś słynie poezja Czechowicza. Wybuch drugiej wojny światowej zmusił go do opuszczenia Warszawy. Udał się do Lublina, gdzie zginął 9 września 1939 roku podczas bombardowania miasta. Jego poezja uzyskała rozgłos dopiero na przełomie lat czterdziestych i pięćdziesiątych ubiegłego wieku.

2. Charakterystyka twórczości

Józef Czechowicz to jedna z najwybitniejszych osobowości II Awangardy, a w terminologii Jerzego Kwiatkowskiego poezji „Trzeciego Wyrazu” odróżniającej się z jednej strony od Skamandra, a z drugiej od Awangardy Krakowskiej. Swoje poglądy na sztukę poetycką twórca zawarł w artykule „Deklaracja prawa artysty” z 1935 roku, w którym określał siebie raczej jako wizjonerystę niż piewcę nowoczesnej techniki, zwolennika prymitywizmu czy miłośnika tradycji.  Jako poeta debiutował natomiast w roku 1927 tomem „Kamień”, gdzie widać jeszcze młodzieńcze związki poety z postfuturystyczną grupą „Reflektor”. Począwszy jednak od kolejnego zbioru: „dzień jak co dzień” (1930) następuje trwała zmiana poetyki i stylu. Tomy: „ballada z tamtej strony” (1932), „Stare kamienie” (1934, wydane wspólnie z Franciszką Arnsztajnową), „w błyskawicy” (1934), „nic więcej” (1936), „nuta człowiecza” (1939) przynoszą zatem, jak zaznacza Jerzy Kwiatkowski, poezję z jednej strony głęboko symboliczną (bliską Młodej Polsce), a z drugiej magiczną (odwołującą się do romantyzmu). Poetyckie słowo jest tu nośnikiem znaczeń ukrytych i mitycznych. Czechowicz stwarza swoją własną poetykę polegającą na zrewolucjonizowaniu składni zdania. Ulega ona widocznemu rozluźnieniu, ponieważ poeta rezygnuje ze znaków interpunkcyjnych i stosowania dużej litery. Zabieg ten utrudniający odbiór tekstu, potęguje jego wieloznaczność. Ulubioną czasoprzestrzenią twórczości Czechowicza jest prowincja: wieś lub małe miasto. Tonacja jego wierszy bywa niezwykle łagodna, nawet dziecięca. Poezja ta oscyluje wokół motywów przemijania i śmierci. Jej bardzo istotną cechą jest katastrofizm, który najczęściej dochodzi do głosu w postaci podświadomych przeczuć i lęków. Podstawową opozycją tej twórczości jest przeciwstawienie Arkadii zbliżającej się zagładzie. Jedno z opisanych przez poetę przeczuć miało wymiar proroczy, Czechowicz, tak jak napisał w wierszu „Żal” zginął „bombą trafiony” w 1939 roku.

.