Ujścia rzeczne – miejsce, gdzie rzeka wpada do morza lub do innej rzeki. Wyróżniamy:

• Deltowe

• Lejkowate (estuarium)

Kanały – budowla hydrotechniczna, stanowiąca sztuczne koryta przepływu lub utrzymania wody. Kanały:

• Irygacyjne – ich celem jest nawadnianie obszarów suchych

• Melioracyjne – służą do odwadniania terenów podmokłych i obniżania poziomu wód gruntowych

• Energetyczne – doprowadzają wodę ze zbiorników retencyjnych lub rzek do elektrowni wodnych

• Przemysłowe – doprowadzają wodę do zakładów przemysłowych odprowadzających ścieki

• Komunalne – doprowadzają wodę do terenów mieszkalnych i odprowadzają ścieki

• Spławne – służą do spławiania drewna

• Żeglugowe – stanowią drogi wodne dla żeglugi

Jeziora – zagłębienie terenu wypełnione w sposób naturalny wodą, zatrzymaną w swym spływie i nie podlegającą swobodnej wymianie z wodami morskimi. Zbiornik sztuczny nie jest jeziorem. Podział jezior:

• Ze względu na trofię:

  • Oligotroficzne – przeźroczyste, ubogie w substancje odżywcze, dobrze natlenione

  • Eutroficzne – zielonkawe, bogate w substancje odżywcze, na dnie warunki beztlenowe (gnicie)

  • Dystroficzne – brunatne, ubogie w substancje odżywcze, źle napowietrzone, zakwaszone

• Ze względu na czas występowania:

  • Stałe

  • Okresowe (sezonowe)

  • Epizodyczne

• Ze względu na przepływ wody:

  • Przepływowe

  • Wypływowe

  • Bezodpływowe dopływowe

  • Bezodpływowe bezdopływowe

• Ze względu na pochodzenie:

  • Pochodzenia endogenicznego:

    • Wulkaniczne: kraterowe, maarowe, kalderowe, zaporowe

    • Tektoniczne: w rowach tektonicznych, w zagłębieniach strukturalnych, reliktowe

  • Pochodzenia egzogenicznego:

    • Lodowcowe: na powierzchni lodowca, zaporowe

    • Jeziora polodowcowe górskie: karowe, dolinne, morenowe, podgórskie, piedmontowe, fiordowe

    • Polodowcowe niżowe: moreny czołowej, moreny dennej, oczka polodowcowe, rynnowe, sandrowe

    • Przybrzeżne: mierzejowe, deltowe

    • Wody gruntowej: bagienne, marzłociowe

    • Zakolowe (starorzecza)

    • Osuwiskowe

    • Krasowe

Zbiorniki wodne – akweny pochodzenia antropogenicznego:

• Stawy

• Zbiorniki poprzemysłowe

• Zbiorniki zaporowe:

  • Magazynowanie wody wykorzystywanej dla różnych potrzeb: komunalnych, przemysłowych, rolniczych

  • Zatrzymywanie bądź „spłaszczanie” fali powodziowej

  • Pozyskiwanie energii dzięki wykorzystywaniu popiętrzenia wody

  • Ułatwienia żeglugi (regulacja lub kanalizacja rzeki)

  • Rekreacja

Zlodowacenia – trwała pokrywa lodowa:

• Lądolody (lodowce kontynentalne)

• Lodowce górskie

Zlodzenie – trwała lub sezonowa pokrywa lodowa na morzach, oceanach, jeziorach i rzekach.

Wieloletnia marzłoć – stale zamarznięty grunt wraz z wodami podziemnymi.

Części budujące lodowiec górski:

• Pole firnowe – miejsce gromadzenia się śniegu

• Jęzory lodowca

• Czoło lodowca

• Bramy lodowcowe

Podział lodowców górskich:

• Dolinne

• Karowe

• Dendryczne

• Wiszące

• Fieldowe

• Czapy lodowe

• Spitsbergeńskie

• Tukierestańskie

• Podgórskie (piedmontowe)

Stosunki wodne jako element krajobrazu:

• Stosunek retencji do spływu

• Rodzaj spływu

• Wody gruntowe: rodzaj, termika, poziom

• Wypływy: rodzaj, wydajność

• Gęstość sieci rzecznej

• Stany, przepływy, odpływ jednostkowy

• Chemizm wód

• Ujeziornienie

Stosunki wodne wpływają na:

• Budowę geologiczną (np. w wodzie powstają skały)

• Rzeźbę (np. wody płynące kształtują doliny)

• Klimat (np. wody zwiększają uwilgocenie)

• Gleby (np. wody płynące kształtują mady)

• Szatę roślinną (np. wody warunkują występowanie określonych gatunków roślin)

• Świat zwierzęcy (np. umożliwiają egzystencję zwierząt)

LĄDY KULI ZIEMSKIEJ

Ogółem – 149 999 000 km², co stanowi 29,2 % całej kuli ziemskiej. Lądy są rozczłonkowane – liczne, niepołączone ze sobą części. Większe części to kontynenty, mniejsze to wyspy.

Kontynent – cokół lądowy, wspólny z okolicznymi wyspami, znajdujący się częściowo (szelf) pod poziomem morza. Kontynenty oddzielone są od siebie oceanami lub głębokimi morzami.

Część świata – pojęcie bardziej umowne, wyróżnione na podstawie cech fizycznogeograficznych, społecznych, historycznych. W obręb części świata wchodzą wyspy oceaniczne. Każda wyspa zaliczana jest do którejś części świata.

Sześć kontynentów:

• Euroazja

• Ameryka Północna

• Ameryka Południowa

• Afryka

• Australia

• Antarktyda

Siedem części świata:

• Europa

• Azja

• Australia i Oceania

• Ameryka Południowa

• Ameryka Północna

• Afryka

• Antarktyda

Wyspy – znacząco mniejsze od kontynentów części powierzchni lądowej Ziemi, otoczone ze wszystkich stron wodami (morskimi, jeziornymi lub rzecznymi). Rafa – wystająca z wody skała, nie jest wyspą.

Wyspy (morskie i oceaniczne) stanowią łącznie 6,7% lądów.

Wyspy dzielimy na:

• Pojedyncze (samotne)

• Archipelagi wysp:

  • Roje wysp

  • Łańcuchy wysp

Półwyspy – części lądu, wysunięte w morze (lub w jezioro), z trzech stron oblane wodami. Dzieli się je na:

• Półwyspy pierwszorzędne – wyrastają bezpośrednio z trzonu kontynentu

• Półwyspy drugorzędne – części większych półwyspów

Przylądek – część lądu, najdalej wysunięta w morze.

Przesmyki – wąskie pasy lądu pomiędzy akwenami. Mogą łączyć kontynenty lub półwyspy z trzonami kontynentów.

Ukształtowanie pionowe powierzchni Ziemi jest efektem współwystępowania oddziaływania czynników:

• Endogenicznych (ruchy podnoszące skorupę ziemską)

• Egzogenicznych (obniżenie, denudacja powierzchni Ziemi)

Główne procesy endogeniczne:

• Ruchy orogenetyczne

• Trzęsienia ziemi

• Wulkanizm

• Plutonizm

• Ruchy epejrogeniczne

• Ruchy izostatyczne

Główne procesy egzogeniczne:

• Wietrzenie skał

• Ruchy masowe

• Denudacja powierzchniowa

• Erozja rzeczna, eoliczna, lodowcowa, morska

• Akumulacja

Krzywa hipsograficzna – ilustracja graficzna stosunków wysokościowych powierzchni Ziemi. Krzywa batygraficzna – część podwodna.

Ukształtowanie pionowe dna oceanów:

• Szelfy, półki kontynentalne (< 8%) – zalane wodami brzeżne części cokołów kontynentalnych, głębokość do 200m

• Stoki cokołów kontynentalnych (14%) – głębokość 200 – 3000m

• Równiny podmorskie, dna basenów oceanicznych (>70%), głębokość 3000 – 6000m – podstawowy poziom dna oceanów

• Grzbiety oceaniczne (7%) – oddzielają baseny oceaniczne

• Rowy i głębie oceaniczne (ok. 1%) – poniżej 6000m, najgłębszy znany obecnie punkt to Rów Mariański (11 634 m p.p.m.)

Ukształtowanie pionowe na lądzie:

• Nizina – wielkie formy powierzchni Ziemi, położne na niewielkiej wysokości nad poziomem morza (200 lub 300m, niekiedy 500m). Typy nizin:

  • Płaskie (równina)

  • Faliste

  • Pagórkowate

Niziny powstają na skutek:

• Długotrwałych procesów degradacji (powierzchnia zrównania)

• Wynurzenia płaskiego dna morza

• Akumulacji osadów rzecznych

• Akumulacji osadów lodowcowych

• Akumulacji osadów eolicznych

Często występują niziny o złożonej genezie.

• Wysoczyzna – obszar nizinny o genezie polodowcowej nieco wyżej wzniesione, pagórkowaty lub falisty

• Pojezierze – obszar nizinny o genezie polodowcowe o urozmaiconej rzeźbie, z licznymi jeziorami

• Niż – rozległy zespół nizin w obrębie, którego mogą pojawić się obszary wyżynne, a nawet pasma górskie

• Depresja – obszar lądowy położony poniżej poziomu morza

• Kryptodepresja – depresja znajdująca się pod wodami jeziora, którego powierzchnia leży powyżej poziomu morza

• Wyżyny – wielkie formy powierzchni Ziemi, położone co najmniej na wysokości 250m n.p.m. Wyżyny cechują się:

  • Wysokości względne najmniej kilkadziesiąt metrów

  • Słabo urozmaiconą rzeźbą nieprzybierającą charakteru górskiego

Rodzaje wyżyn:

• Płaskie, poziome (płaskowyż)

• Płaskie, pochylone

• Urozmaicone

Wyżyny powstają najczęściej na skutek:

• Odmłodzenia (podniesienia) obszarów starych, powierzchni zrównań

• Podniesienia blokowego obszarów płytowych

• Degradacji wyższych obszarów górskich

• Zróżnicowanego wypiętrzenia obszarów górskich (kotliny śródgórskie, pogórza)

• Akumulacji osadów z niszczenia obszarów górskich (wyżynne przedpola gór)

• Działalności wulkanicznej

Bardzo często mamy do czynienia z wyżynami o złożonej genezie.

• Góry – formy powierzchni Ziemi, utworzone na skutek procesów endogenicznych (czasami też egzogenicznych), wznoszące się co najmniej na kilkaset metrów ponad swe podnóże. Góry cechują się:

  • Dużymi (powyżej 300m) wysokościami względnymi

  • Znacznymi nachyleniami stoków

  • Znaczną wysokością bezwzględną od kilkuset metrów po blisko 9 000 m n.p.m.

Góry dzielą się na:

• Masywy górskie

• Pojedyncze góry

• Pasma górskie

• Łańcuchy górskie

Pod względem genetycznym wyróżniamy:

• Góry fałdowe – powstające w trakcie ruchów orogenetycznych na skutek fałdowania, a następnie wypiętrzenia

• Góry zrębowe – powstające w trakcie ruchów orogenetycznych na skutek blokowego wypiętrzenia i potrzaskania obszaru na spękania i uskoki

• Góry wulkaniczne – powstające na skutek działalności wulkanicznej

• Góry krawędziowe – powstające na skutek rozcięcia głębokimi dolinami wysoko wzniesionej krawędzi doliny

• Góry wyspowe – stanowiące pozostałości starszych powierzchni wyżynnych, które uległy degradacji na skutek dużej odporności skał (twardzielce) lub położenia daleko od bazy denudacyjnej (ostańce)

Często stosowany podział dzieli góry na:

• Młode, czyli powstałe w trakcie orogenezy alpejskiej

• Stare, czyli pochodzące ze starszych orogenez

Wiek góry nie jest równoznaczny z wiekiem skał budujących góry (skały są często starsze)