Wykład 7 – 24.05.2012

USTALANIE SPOSOBU WYDANIA KSIĄŻKI

Każdy projekt książki musi być wynikiem przemyślanej decyzji, opartej na wnikliwej analizie po pierwsze przeznaczenia pracy, po drugie rodzaju i objętości tekstu, po trzecie ilości i rodzaju materiału ilustracyjnego, a także stopnia jego powiązania z tekstem.

Łatwy, prosty, nieskomplikowany skład drukarski jest wtedy, gdy książka składa się z liter ułożonych w słowa, natomiast trudny jest wtedy, gdy wymaga zastosowania wielu wyróżnień, gdy jego pokaźną część stanowią wzory matematyczne, fizyczne, chemiczne, tabele itp.

Jeżeli zaś idzie o objętość tekstu to sprawa również jest bardzo skomplikowana. Książkę można trzymać w rękach ale i może leżeć na stole. Gdy książka jest przystosowana do czytania w dłoniach to książka nie może być ciężka, ani duża. Ciężkie, duże formaty powinny leżeć na stole.

MATERIAŁ ILUSTRACYJNY

Sytuacja relacji między ilustracjami a tekstem w książce:

• Są publikacje, w których ilustracje ściśle wiążą się w tekstem i stanowią merytoryczne jego uzupełnienie, bez nich zrozumienie tekstu byłoby niemożliwe.

• W innych publikacjach ilustracje ułatwiają zrozumienie tekstu, ale nie są integralnie z nim powiązane.

• Spotykamy również takie książki, w których ilustracje jedynie zdobią tekst, a ich zadaniem jest jego urozmaiceniem i dostarczenie czytelnikowi dodatkowych wrażeń estetycznych! W sytuacji, gdy ilustracja ma pełnić jedynie funkcję ozdobnikową, ma zwiększać estetykę książki, a nie ją umniejszać.

Fotografie muszą być dobrej jakości. Nie powinno się ich retuszować – skoro zdjęcia są stare, to niech stare pozostaną. Do tekstu może być dodany np. rękopis – zdjęcie rękopisu, dla świadomości, a nie estetyki, by czytelnik wiedział jak edytor musi pracować, żeby się doczytać tego pisma.

USTALENIE GŁÓWNYCH ELEMENTÓW WYDANIA KSIĄŻKI

Główne elementy do wydania książki:

1. Format książki

2. Rodzaj papieru

3. Objętość książki

4. Stopień i krój pisma

5. Wymiary kolumny

6. Rodzaj składu

7. Technika druku

8. Sposób oprawy

Ad a) FORMAT KSIĄŻKI

Format książki to wymiary określające szerokość i długość książki.

Format powstaje drogą składania arkusza papieru, a liczba składek zależy od obranych dla książki wymiarów kartki. Składanie arkusza nazywa się FALCOWANIE.

W początkowym okresie produkcji papieru wymiary arkuszy były różne (dzisiaj mamy wystandaryzowane wymiary) i zależały od wielkości SITA, na którym ręcznie wbijano tekst (XV w.). Z tych czasów wywodzi się dawny sposób określenia formatu nazwami łacińskimi lub odpowiadającymi im symbolami. Arkusz papieru o wymiarach sita (nie złożony) nazywano formatem PLANU, złożony na pół tworzył dwie karty – FORMAT FOLIO, albo oznaczano go 2°. Folio złożone jeszcze raz na pół dawało 4 karty, czyli FORMAT KWARTO – 4°, kwarto złożone na pół – FORMAT OKTAWO - 8° i na koniec SEDECIMO – 16°.

Dziś na całym świecie (w Polsce również) obowiązują znormalizowane formaty arkuszy papieru. Zasada normalizacji polega na ustaleniu formatu arkuszy na podstawie stałego boku kwadratu do jego przekątnej. Ten stały stosunek wynosi 5:7. Ustalono więc, że za podstawę wymiaru należy przyjąć arkusz o powierzchni (w przybliżeniu) 1 m². Arkusz o wymiarze 84,1x118,9cm uznany został za format zasadniczy i oznaczono go symbolem A0. Zlożony na pół tworzy format A1, A1 złożony na pół tworzy format A2 itd. Numer przy literce „A” wskazuje na liczbę zgięć.

A0

A1	A2
	A3

W celu zwiększenia szeregu znormalizowanych arkuszy papieru, wprowadzono formaty pochodne od tego zasadniczego formatu A, również o stosunku boków 5:7, jednak o powierzchni większej od metra kwadratowego. Oznaczono je literami B i C.

W Polce do druku książek używa się dwóch znormalizowanych wymiarów papieru A0, lub A1 oraz B1. (Formaty z szeregu C służą do produkcji kopert.) Symbol A5 oznacza, że książkę będziemy drukować na papierze z szeregu a i arkusz należy zgiąć 5 razy, żeby otrzymać pożądany format.

Przy dobieraniu formatu do książek należy brać pod uwagę następujące wymiary kart:

• A4,

• A5,

• A6,

• A7,

• B4,

• B5,

• B6,

• B7.

A4 i B4 – albumy, książki dla dzieci, atlasy, książki telefoniczne, wielkie encyklopedie Do formatu B4 należy podchodzić ostrożnie – stawać tylko w przypadkach naprawdę uzasadnionych

A5 – beletrystyka, podręczniki, książki popularno – naukowe.

B5 – format obszerniejszy (ze względu na arkusz początkowy) – publikacje o dużej objętości – publikacje naukowe, podręczniki akademickie, słowniki;

A6 i B6 – skrócone przewodniki turystyczne, wydawnictwa kieszonkowe, małe słowniki, tomiki poezji, kalendarze, literatura sensacyjna, dzieła klasyczne z przeznaczeniem dla każdego odbiorcy;

A7, B7 – tomiki poezji, kalendarzyki, książeczki do nabożeństwa, w PRLu – „zakazane książeczki” , książeczki z ciekawostkami bibliofilskimi.

Ad d) ROZMIAR I KRÓJ CZCIONKI

Przy projektowaniu książki ustalenie właściwego rozmiaru i kroju czcionki jest sprawą równie ważną jak ustalenie formatu książki. Krój i rozmiar książki zależy od czytelnika, do którego ów publikacja jest kierowana.

Do druku książek używa się czcionek od 6 do 16 punktów. Wyjątkowo (np. elementarze dla dzieci)stosuje się większe czcionki. Badania nad czytelnością pism drukowanych wykazują, że najkorzystniejsze do normalnego czytania są czcionki o stopniach 8 – 12.

Niezależnie od stopnia czcionki bardzo ważnym elementem jest dobór właściwej interlinii – odstępu między wierszami tekstu. Kolumny bez odpowiedniej interlinii są zbyt zwarte i utrudniają szybkie przejście do następnej linijki wiersza i przy dłuższym czytaniu męczą oczy. Zastosowanie właściwej interlinii zależy od szerokości składu (czyli długości wierszy). Im dłuży wiersz tym większa interlinia. Panuje więc zasada wprost proporcjalności. Wiersze dłuższe wymagają większej interlinii równej nawet połowie zastosowanego stopnia czcionki.

W książkach dla dzieci zaczynających dopiero naukę czytania należy stosować czcionkę od 16 do 20 punktów z odpowiednio zwiększoną interlinią.