Nieprawidłowe postawy rodzicielskie.

Postawy te charaktery żuj ą się różnego typu zaburzeniami w kontaktach uczuciowych rodzice - dziecko, nieprawidłowe są także zachowania rodziców w stosunku do dziecka. Nie jest ono traktowane jako odrębna jednostka ludzka. Gama niewłaściwych postaw jest dość znaczna, mogą one mieć także różnorodne odcienie.

Spośród niewłaściwych postaw rodzicielskich najbardziej typowe są postawy:

a/ Postawa unikająca. Cechą charakterystyczną tej postawy jest objętość uczuciowa wobec dziecka lub ubogi stosunek emocjonalny między rodzicami a dzieckiem. Przebywanie z dzieckiem nie sprawia rodzicom przyjemności, a więc kontakt z nim jest luźny. Brak głębszych uczuć bywa maskowany niekiedy przez nadmierną dbałość o wygląd zewnętrzny dziecka, przez obdarowywanie go prezentami lub pieniędzmi. Przy obojętności emocjonalnej dziecku często daje się nadmierną swobodę, ogranicza się kontakt z nim. Rodzice nie znają potrzeb, zainteresowań, możliwości dziecka, występuje niekonsekwencja w przestrzeganiu wymagań, lekceważenie zagrożeń, brak współpracy z dzieckiem. Dziecko czuje się pozostawione samo sobie, nie ma oparcia w domu rodzinnym, nie wykształciły się w nim głębsze uczucia. Jego cechą charaktery styczną jest brak wytrwałości, postawa rezygnacji, częsta zmiana planów. Może wystąpić podatność na wykolejenie się (alkoholizm, prostytucja, przestępczość). Skutkiem tego typu postaw rodzicielskich jest często brak dojrzałości społecznej i moralnej.

b/ Postawa odtrącająca Głównym wyznacznikiem takiej postawy jest niechęć do dziecka. Rodzice nie lubią go, dziecko odczuwane jest jako ciężar. W stosunku do dziecka demonstrowane są uczucia negatywne, dezaprobata, krytyka. Rodzice nie wnikają w motywy postępowania dziecka, kieruj ą dzieckiem głównie przez kary, żądania, zastraszenie. Dość często okazywana jest brutalność w stosunku do dziecka. Postawy odtrącające sprzyjaj ą kształtowaniu się u dziecka postaw aspołecznych lub

antyspołecznych, wywołuj ą zachowania agresywne, nieposłuszeństwa, kłamstwa które sprzyjają przestępczości. U małych dzieci obserwuje się symptomy choroby sierocej. Tego typu postawy rodzicielskie powodują u dzieci brak zainteresowań intelektualnych. U niektórych występuje lęk, zahamowanie, poczucie bezradności, silne reakcje nerwicowe. Wszystkie dzieci wychowywane przez rodziców demonstrujących postawy odtrącania mają zaburzenia osobowości.

c/ Postawa nadmiernie chroniąca Tego typu postawa charakteryzuje się nadmierną koncentracją na dziecku, brakiem krytycyzmu w stosunku do dziecka lub też nadmiernym o niego lękiem. Często występuje także nadmierna uległość w stosunku do dziecka. Traktowane jest ono jako istota bezradna, wymagająca ciągłej opieki i pomocy. Ograniczane są wszelkie próby samodzielności dziecka. Rodzice zawsze wszystko wiedzą najlepiej, chcą dla dziecka samego dobra. Często także spełniane są wszystkie zachcianki dziecka, które zaczyna panować nad rodzicami. Zaniżane są także wymagania w stosunku do dziecka. Postawy nadmiernie chroniące w zależności od swego zabarwienia mogą powodować u dziecka brak dojrzałości społecznej i emocjonalnej, nadmierną zależność od rodziców, bierność, brak inicjatywy. Nie kształtuje się poczucie odpowiedzialności i obowiązkowości, występuje dość często brak krytycyzmu w stosunku do siebie.

d/ Postawa nadmiernie wymagająca. Przy tego typu postawie rodzice zwykle mają

wytworzony „ wzór" dziecka lub wzór różnego rodzaju zachowań i naginają dziecko do tych wzorów. Stawiane są dziecku nadmierne wymagania, narzucony jest autorytet, dziecko jest ciągle kontrolowane i oceniane, korygowane bez liczenia się z jego możliwościami i cechami indywidualnymi. Ograniczana jest jego samodzielność, aktywność przez wytykanie błędów i niedociągnięć, żąda się też od dziecka perfekcjonizmu. Pewną odmianą tych postaw jest autorytaryzm i wymaganie ślepego posłuszeństwa. Tego typu postawy idą zwykle w parze z nadmiernym karaniem. Wychowane w taki sposób dzieci charakteryzują się brakiem wiary we własne siły, niepewnością lękiem - maj ą zaniżony obraz własnej osoby i negatywny, zagrażający obraz świata. Typowymi mechanizmami obronnymi są regresja, ucieczka. Jedną z cech dzieci wychowanych przez rodziców nadmiernie wymagających jest sztywność zachowań i brak tolerancji.

W wychowawczej rzeczywistości rzadko spotyka się „ czyste" postawy rodzicielskie. Elementy tych postaw są zwykle przemieszane ze sobą, a bywa i tak, że pewne postawy przekształcają się w inne.

Postawa unikająca może przekształcić się w postawę odtrącającą wtedy, gdy np. dzieci, mimo unikania ich, stanowią dla rodziców nadmierne obciążenie. Bardzo często skutki swych błędów wychowawczych rodzice przypisuj ą dzieciom lub instytucjom wychowawczym nie zdając sobie sprawy z własnego postępowania w stosunku do dziecka. Sprawę komplikuje fakt, że bardzo rzadko obydwoje z rodziców mają w stosunku do dziecka zbliżone postawy. Zwykle jedno z rodziców prezentuje inną postawę niż drugie - np. zbyt opiekuńcza matka i nadmiernie wymagający ojciec - dziecko jest przy tym zupełnie zdezorientowane, jeżeli chodzi o system wymagań i oczekiwań w stosunku do niego.

Kształcenie osobowości dziecka zależy w wielkim stopniu od postaw rodziców i wychowawców w stosunku do dziecka. Postawy właściwe sprzyjaj ą rozwój owi prawidłowej osobowości, postawy niewłaściwe zaś utrudniaj ą rozwój osobowości, powoduj ą zaburzenia kształtującej się osobowości, szczególnie zaś zaburzaj ą obraz własnej osoby i obraz świata, powoduj ą powstanie niewłaściwych postaw w stosunku do ludzi, zaburzają strefę emocjonalną i w efekcie utrudniają wrastanie jednostki w społeczeństwo.