Heraklit z Efezu

Filozof grecki, mieszkał w Efezie, który w tym czasie i był rynkiem targowym. Efez leży niedaleko Prieny i Miletu nad Morzem Śródziemnym. Uznawany za ojca dialektyki. Był jak pisze Diogenes Laertios: "wyniosły jak mało kto i pogardliwy". Choć wywodził się z arystokracji, a członkowie jego rodziny dziedziczyli urząd basileusa (króla), nie przejawiał chęci do zajmowania się polityką. Zrzekł się władzy na rzecz swojego brata, a na prośbę współobywateli o ustanowienie dla nich prawa zareagował odmową. W końcu, stawszy się mizantropem, poszedł w góry i prowadził tam samotny żywot. Do historii przeszedł jako jeden z największych samotników wśród filozofów.

Za podstawę istnienia Wszechświata uznał ogień, który jest poddany procesom przemian, którymi kieruje logos.

„Przemiany ognia: najpierw morze, z morza jednej połowy zaś ziemia, a z drugiej płomienny podmuch. Chce on przez to powiedzieć, że ogień wskutek działania boskiego logosu, który wszystkim rządzi, przekształca się poprzez powietrze w substancję wilgotną, będąca zarodkiem świata, a którą on sam nazywa morzem; z tego następnie powstaje ziemia i niebo i to wszystko, co oko obejmuje. Świat znowu wraca do pierwotnego stanu i przemienia się w ogień, to wynika jasno z następujących słów: morze [które stało się ziemią] teraz przekształca się w ogień i otrzymuję swą miarę w tej samej proporcji, jaką miało przed staniem się ziemią.”(R. Palacz, Klasycy filozofii, Warszawa 1987, s. 25-26).

Każda materia podlega ciągłym przeobrażenia. Egzystencja nie jest stała, jest tylko nieprzerwane stawanie się.

Izolował się od „ciemnego tłumu”. Być może dlatego wypowiadał się językiem trudnym, niełatwym do zrozumienia. Dlatego zwano go filozofem „ciemnym” (skoteion).

Po raz pierwszy nazwa filozofia pojawiła się w pismach Heraklita:„Bardzo wiele rzeczy muszą znać miłośnicy mądrości.”Wg niego filozofia to umiłowanie wiedzy i mądrości.

Wierzył, że świat przemawia do nas poprzez logos. W epoce Heraklita słowo to nabrało wielu znaczeń. Występowało w różnych zasadach (rozum, wieść, słowo).

"Logosu tego wiecznego ludzie nie zawsze pojmują, ani przed [poznaniem go], ani po [zapoznaniu się z nim], gdy mówię o początku świata. Chociaż wszystko przychodzi do życia zgodnie z wolą tego tylko logosu, podobni są ignorantom, kiedy dotykają faktów i poglądów, które szczegółowo przedstawiam, odróżniając każde z nich podług jego pochodzenia i pokazując, jakie ono jest teraz. Reszta natomiast ludzi nie pamięta tego, co robiła przed przebudzeniem, tak jak zapominają to [co robili], gdy zapadają w sen"

Głowną cechą otaczającej rzeczywistości jest stwierdzenie: "panta rhei", "wszystko płynie", tak więc byt doczesny jest zmienny i nietrwały.