Poetyka- (gr. poetikos- twórczy) jedna z fundamentalnych dziedzin teorii literatury zajmująca się opisem dziel literatury pięknej, badająca ich strukturę. Poetyka interesuje się ogólnymi zasadami budowy dzieł literackich, a nie poszczególnymi utworami, które są przedmiotem analizy i interpretacji. Poetyka dzieli się na genealogię( nauke o rodzajach i gatunkach literackich), stylistykę( zajmującą się środkami artystycznymi), wersyfikację( badająca budowę wiersza).

P. immanentna- reguły i zasady budowy utworu literackiego możliwe do odczytania z samego dzieła. W takim ujęciu określona wypowiedź literacka świadczy o normach przyjętych przez pisarza i odsyła do określonego stanu poetyki "sprzed" powstania dzieła. Rekonstrukcja zawartych w wypowiedzi literackiej właściwości jej organizacji jest odkryciem zasad, według których postępował (i które zrealizował) pisarz w konkretnym procesie tworzenia. Ujawnianie immanentnej poetyki może dotyczyć nie tylko pojedynczego dzieła, ale także zespołu dzieł składających się np. na twórczość pisarza, szkoły literackiej, → prądu literackiego. ASD

P. normatywna– poetyka narzucająca określone normy stylistyczne i kompozycyjne utworom literackim. Reguły i przepisy formułowane w ramach tej poetyki ograniczają swobodę twórczą autora dążąc do ustalenia pewnego kanonu formalnego.

P. sformułowana- reguły, zasady, postulaty dotyczące tworzenia wykładane bezpośrednio przez pisarzy i krytyków w formie wypowiedzi programowych i teoretycznych. Wypowiedzi na temat własnej twórczości, twórczości grupy literackiej, prądu stanowią dowód świadomości literackiej epoki. W granicach określonej poetyki historycznej relacje między założeniami artystycznymi określonej poetyki sformułowanej a praktyką twórczą mogą być różne. Założenia te mogą być w pełni lub częściowo realizowane w dziełach (w tym drugim wypadku → poetyka immanentna tylko w jakimś zakresie pokrywa się z poetyką sformułowaną), ale mogą też pozostawać wyłącznie w sferze teorii, nie znajdując odbicia w twórczości. Ostatni przypadek stanowią sytuacje, w których postulowane przez poetykę zasady pozostają w sprzeczności z zasadami realizowanymi w utworach.

Teoria literatury– nauka, której przedmiotem badań jest literatura, ale która w odróżnieniu od historii literatury nie skupia się na periodyzacji zjawisk literackich, a w odróżnieniu od poetyki nie zajmuje się samą budową dzieła literackiego. Teoria literatury badając konkretne utwory i fakty literackie próbuje wykryć pewne ogólne prawidłowości nimi rządzące oraz określające ich charakter. Pojęcie pojawiło się w latach sześćdziesiątych XX wieku w pracach badaczy angielskich.

Kompozycja-(łac. Compositio- połączenie) struktura świata przedstawionego dzieła, układ jego elementów i sieć ich wzajemnych związków. Kompozycja dotyczy wszystkich poziomów dzieła, a więc brzmieniowego, znaczeniowego, fabularnego. Problemy kompozycji to podział na części oraz połączenie ich ze sobą.

Genologia- dział nauki o literaturze, zajmujący się badaniem rodzajów i gatunków literackich. Podstawy genologii wyłożył Arystoteles w Poetyce. Rozważania na ten temat pojawiły się w traktatach z okresu renesansu, baroku, klasycyzmu.

Stylistyka- w XIX w zespół norm dotyczących poprawnego i pięknego pisania, w XX w dziedzina językoznawstwa zajmująca się opisem norm językowych i zasad wyrażania ekspresji słownej.

Fonostylistyka- organizacja brzmieniowa tekstu literackiego.

Leksyka- (greckie leksikón – słownik), słownictwo danego języka, zbiór wszystkich wyrazów istniejących i używanych przez członków danej społeczności, tworzących system leksykalny języka, mający duże możliwości stałego powiększania zasobu słownikowego, np. wzbogacany przez zapożyczenia wyrazów obcych.

Morfologia- dział gramatyki zajmujący się badaniem budowy wyrazów i funkcji norm gramatycznych. Dzieli się na fleksję i słowotwórstwo.

Składnia- Składnia- dział gramatyki zajmujący się funkcją wyrazu w zdaniu, układem zdania oraz jego budową. Wypowiedzenie- ogół wszystkiego , co mówimy, by przekazać jakąś informację.

Filologia- (gr. philologia- umiłowanie nauki) nauka o języku i jego wytworach, w tym także o literaturze. Przedmiotem jej zainteresowań są teksty pisane. Jest to najstarsza nauka humanistyczna. To pojęcie pojawiło się już u Platona. Nauką stała się w okresie hellenistycznym. Dzisiaj filologia stała się nauką o tekście, zajmuje się opracowywaniem i wydawaniem tekstów literackich.

Historia literatury- dział nauki o literaturze, zajmujący się badaniem procesów rozwoju literatury na przestrzeni wieków, podziałem na epoki oraz związkami z procesami społecznymi. Granice zainteresowań historii literatury nie są ściśle określone, zajmuje sie ona twórczością literacką, jej programami, regułami, a także życiem literackim, jego instytucjami, wreszcie odbiorem dziel w danej epoce.

Krytyka literacka- dział wiedzy o literaturze, zajmujący się omawianiem bieżącej twórczości literackiej. Celem jej jest nie tylko opis dzieł i sytuacji literatury, ale zakłada ona również bezpośrednie oddziaływanie na jej rozwój, formowanie zasad i zadań. Pełni funkcje społeczne, usługowe, popularyzatorskie i poznawcze. Jest zróżnicowana gatunkowo.

Komparatystyka- (łac. Comparare- porównywać) dział wiedzy o literaturze oparty na porównaniu tendencji pojawiających się w różnych literaturach narodowych. Bada ona kontakty i związki między pisarzami, dziełami, należącymi do różnych literatur, zestawia i porównuje twórczość literacką różnych narodów i krajów.

Analiza dzieła literackiego- zespół działań zmierzających do ustalenia, z jakich elementów się składa i jak zbudowany jest utwór literacki. Analizowanie dzieła to: opis, wyodrębnienie składników dzieła, i scharakteryzowanie poziomów budowy dzieła, ich funkcji oraz ukazanie wzajemnych powiązań składników i poziomów dzieła.

Interpretacja- (łac. Interpretatio- wyjaśnienie) działanie badawcze podjęte w celu wydobycia ukrytego sensu dzieła literackiego. Szkic krytyczny będący zapisem tego działania. Interpretacja poprzedzona jest analizą i opiera się na jej ustaleniach. Może dotyczyć całości dzieła lub któregoś z jego elementów. Odwołuje się wyłącznie do badanego utworu lub sięga do szeroko rozumianego kontekstu.

Hermeneutyka- (gr. hermeneutikos- dotyczący objaśniania) jeden z kierunków w badaniach nad literaturą XX w, stawiający sobie za cel wnikliwa interpretację dzieła, odczytanie ukrytego w nim sensu. Pierwotnie zajmowała się tekstami świętymi, rozwinęła się w okresie renesansu. Współczesna nastawia się na komentowanie arcydzieł za pomocą pojęć z zakresu filozofii.

Literatura jako przedmiot estetyczny- literatura będąca źródłem przeżyć estetycznych.

„Celowość bez celu”, łączy w sobie zmysłową formę i duchową treść.

Integracja języka literackiego-

Autoteliczność(gr. autos - ten sam; telos - cel) - właściwość języka poetyckiego, który zawiesza dominantę (wyróżniający się składnik, nadający mu jednorodność i mający wpływ na pozostałe) referencjalną i skupia uwagę na samym sobie.

Autotematyzm- tendencja do wypowiadania refleksji na temat procesu powstawania dzieła, sposobów i celów pisania.

Fikcja literacka(i jej wartość poznawcza)- właściwość dzieła literackiego polegająca na tym, że jest ono tworem wymyślonym przez autora, nie dającym się weryfikować przez zestawienie z rzeczywistością zewnętrzną. Świat przedstawiony dzieła literackiego jest autonomiczna konstrukcją wyobrażeń wyrosłych ze znaczeń słów i zdań tekstu. Fikcjonalność jest cechą świata przedstawionego niezależnie od tego, czy ma on charakter realistyczny czy fantastyczny, choć nie przysługuje mu w sposób równomierny. Fikcjonalność dzieła nie wyklucza jego funkcji poznawczej, utwór literacki pozwala poznawać rzeczywistość, tworząc jej model. Właściwość fikcyjności przysługuje także postaci narratora, którego nie należy utożsamiać z autorem.

Mimesis- (gr. naśladowanie) naśladowanie rzeczywistości przez sztukę, jedna z podstawowych kategorii estetycznych wypracowanych przez sztukę starożytną, określająca relacje między dziełem sztuki a światem zewnętrznym. To pojęcie zyskało ostateczny kształt w pismach Platona i Arystotelesa, którzy naśladowania te traktowali jako kopiowania rzeczywistości.

Świat przedstawiony- całokształt zjawisk ukazanych w dziele literackim. Budulcem jest wykazany przez autora materiał tematyczny, który podlega selekcji, interpretacji i zabiegom konstrukcyjnym zgodnie z systemem artystycznym podjętym przez pisarza.

Opis- jedna z głównych form wypowiedzi w utworze narracyjnym, w liryce jeden z komponentów monologu lirycznego. Opis prezentuje statyczne elementy świata przedstawionego: przedmioty, postacie, tło, w sposób szczegółowy wymieniając ich składniki. Funkcją opisu może być informacja, charakterystyka postaci, przedstawienie tła zdarzeń. Elementy opisu często przenikają się z opowiadaniem tak, że trudno je rozdzielić, istnieje tez wiele form przejściowych między tymi dwoma sposobami wypowiedzi. W pewnych przypadkach opis obejmuje cały utwór np. w poemacie opisowym.

O. zawiązkowy- pojedyncza, krótka informacja, kilka mniejszych lub większych informacji rozrzuconych w różnych miejscach tekstu zdarzeniowo- dialogowego.

O. scalony- informacje są rozbudowane i podane w sposób ciągły.

O. bezpośredni- dokonany przez narratora, osobę mówiącą.

O. zmediatyzowany- dokonany z punktu widzenia, wiedzy i oceny pośrednika narracyjnego.

Dominanta kompozycyjna- element świata przedstawionego nadrzędny wobec pozostałych i określający charakter całej kompozycji. Może to być fabuła lub akcja w powieści przygodowej, postać bohatera, środowisko, podmiot liryczny.

Odbiorca- indywidualny bądź zbiorowy adresat utworu. Można wyróżnić dwie kategorie odbiorców: wewnątrz tekstowego( wirtualnego, idealnego, wyznaczonego przez utwór, który potrafi go poprawnie zinterpretować), zewnątrz tekstowego(rzeczywistego członka określonej społeczności)

O. przedstawiony-

O. projektowany-

Przestrzeń-

Kinetyzacja-

przestrzeń dyskursywna- rozumowa

sensoryczna- zmysłowa

panoramiczna-

wycinkowa-

wieloaspektowa-

jednoaspektowa-

neutralna-

waloryzowana-

horyzontalna- pozioma

wertykalna- pionowa

ciągła-

eliptyczna- pominięcia

zamknięta-

otwarta-

jednorodna-

synkretyczna- różnorodna

Czas- jeden z podstawowych kategorii organizujących świat przedstawiony w dziele literackim. Porządkuje on zdarzenia pod względem chronologicznym na różnych poziomach utworu np. fabuły, narracji.

interwał czasowy-

rozpiętość i trwanie-

okres czynności komunikacyjnych a okres zawartości fabularnej-

moment-

regresja-

Retrospekcja-(łac. Retrospicere- oglądać się)przywoływanie wydarzeń z przeszłości, zakłócające tok narracji i chronologiczny układ fabuły. Retrospekcja bywa dokonywana w mowie pozornie zależnej, monologu wewnętrznym lub w wypowiedzi przytoczonej w mowie niezależnej. Przypominane zdarzenia mają najczęściej postać rozbudowanych epizodów.

Antycypacja- (łac. Anticipatia- uprzedzenie) wprowadzenie do wypowiedzi sygnału zapowiadającego element mający się pojawić później. W powieści przykładem antycypacji może być inwersja czasowa, polegająca na rozpoczęciu narracji od przedstawienia wydarzenia, którego przyczyny i prowadzące do niego wypadki będą ujawniane w miarę rozwoju.

Inwersja- (łac. Inversio- odwrócenie, zamiana) przestawienie naturalnego szyku wyrazów w zdaniu. Zabieg ten powoduje naruszenie linii intonacyjnej w zdaniu, zwiększa oczekiwanie, napięcie, podkreśla doniosłość i niezwykłość wypowiedzi. Może także wprowadzać nie jasność, zacierać rzeczywistość budowy składniowej utworu.

Elipsa-(gr. elleipsis- brak, opuszczenie) zdanie lub wyrażenie pozbawione istotnej części składniowej, najczęściej orzeczenia, występuje w postaci równoważnika zdania, figura poetycka wnosząca element tajemniczości, zmuszająca czytelnika do wypełnienia powstałej luki.

Symultanizm-(łac. Simultaneus- jednoczesny) przedstawienie w dziele literackim wydarzeń, dziejących się równocześnie w tym samym czasie, choć w różnych miejscach.

Asocjacyjność- zasada kojarzenia, kojarzenie, łączenie ze sobą różnych faktów, nawet luźno ze sobą powiązanych: Ależ ty masz asocjacje: żeby połączyć tak odległe wydarzenia! Opis oparty na luźnych asocjacjach.

Czas mityczny-

Czas cykliczny-

Czas baśniowy-

Topos- stały motyw, wątek, stereotyp wyobrażeniowy, zaczerpnięty najczęściej z mitologii, wierzeń lub podań, pojawiający się w rożnych formach w dziełach literackich, świadczący o niezmienności śródziemnomorskiej kultury i będący wyrazem archetypicznych wzorców, tkwiących w zbiorowej podświadomości.

P.S wypisać w wolnym czasie wszystkie kompozycje