1. DOŚWIADCZENIA WCZESNJE AWANGARDY

   • 20 lutego 1909 roku Filippo Tommaso Marinetti ogłosił w paryskim dzienniku „Le Figaro” „Akt założycielski i manifest futuryzmu” – początek epoki awangardy

   • Nowe ruchy artystyczne, które zwracały się przeciw tradycji realistycznej i naturalistycznej, wyróżniały się nastawieniem eksperymentatorskim oraz miały charakter programowy

   • Zasada oryginalności i innowacji

   • Futuryzm polski panował w 1919 roku

   1. OPOZYCJA TRADYCJI I NOWATORSTWA:

      • Marinetti sformułował bunt przeciw przeszłości

      • Artystyczne dzieło ukazywał jako cmentarzysko; o dziełach zgromadzonych w muzeach pisał: „zabijają się wzajemnie ciosami barw i linii wzdłuż skłóconych ścian”

      • Kultowi tradycji przeciwstawiał kult życia; życie jako domena żywiołowego rozwoju, zwróconej w przyszłość twórczości; chodziło Mo o muzea, biblioteki, itp.

      • Wyrastały postulaty nieograniczonej nowości, ciągłego poszukiwania nieznanych form wypowiedzi, tematów, środków ekspresji

      • Idea bezwzględnej wynalazczości

   2. BUNT PRZECIW SZTUCE:

      • Niezgoda na wzory tradycyjne czy też radykalne przerwanie ciągłości rozwojowej stają się równoznaczne z wykroczeniem poza sztukę

      • Bunt przeciw tradycyjnym konwenansom, fundamentalnym wartościom

      • Żart, szyderstwo, antyestetyzm odegrały zasadniczą rolę

      • Utwór artystyczny pojmować należy jako jednostkowa indywidualność twórczą, ponieważ stanowi rezerwuar najtrwalszych i najcenniejszych ideałów społecznych i moralnych

      • Dadaiści wycinali słowa z gazety, wrzucali do cylindra, a potem wyciągając po jednym, układali z nich poematy; w kabarecie „Voltaire”; kpina z aktu twórczego, lekceważenie dla materiału poetyckiego i pogarda dla jakości estetycznych; odbierał sztuce wyjątkowość i tajemniczość

      • Zostały zakwestionowane kryteria piękna, logiki, sensowności i dobrego smaku

      • Sztuka staje się dziedziną, gdzie wszystko jest możliwe

   3. USPOŁECZNINIE SZTUKI:

      • Jeśli żąda się spalenia muzeów, bibliotek, odbiera się artyście jego zadawnione przywileje, wyśmiewa się jako „kupieckie” mniemania, że dzieła sztuki służą ozdobie prozaicznej codzienności, ogłasza pogardę dla tych wartości

      • Twórczość plastyczna powinna czerpać inspiracje z myśli technicznej

   4. ODKRYCIE NISKICH SFER KULTURY:

      • Kubiści fascynowali się sztuką murzyńską

      • Odkrycie powieści brukowej, wydawnictw jarmarcznych, folkloru miejskiego, kina, cyrku

      • Awangardziści odkrywali w tym, co wydawało się pospolitą rozrywką lub przypadkowym produktem codzienności – sztukę

      • Wpływ sportu na kanony estetyczne (Peiper)

      • Wielkie zainteresowanie kinem – rewelacja artystyczna

      • Dynamizm, symultanizm, komponowanie całości z ujęć fragmentarycznych, dominacja montażu nad opowiadaniem

      • Doświadczenia kina powinny być wykorzystane w poezji

      • Poezja powinna się nauczyć od kina: celowości konstrukcji, oszczędności środków wyrazu, swobody wyobraźni

      • Poezja, która potrafi ogarnąć każdą sferę życia

      • Polscy futuryści wzywali do burzenia muzeów, zachwycali się samochodem, kpili z natchnienia

2. SIEDMIU POETÓW

   1. JERZY JANKOWSKI:

      • Urodzony w Wilnie

      • Studiował prawo na Uniwersytecie Petersburskim

      • Pisał pod pseudonimem Jerzy Szum, felietony oraz recenzje do „Gazety wileńskiej”

      • Pracował jako dziennikarz

      • Tam opublikował swoje pierwsze wiersze

      • Skupił wokół siebie grupę Banda

      • Założył własne pismo „Tydzień”

      • W „Widnokręgu” opublikował „Spłon lotniska” oraz „Maggi” – wiersze futurystyczne

      • Był krytykiem tradycji młodopolskiej

      • Entuzjazmował się Waltem Whitmanem

      • Przyjaciel Stefana Jaraczego

      • W 1920 roku wydał swoją jedyną książkę „Tram wpopszek ulicy. Skruty prozy i poemy”

      • Wpadł w alkoholizm, który skończył się chorobą umysłową

      • Resztę życia spędził w zakładzie dla obłąkanych w Wilnie

      • Zmarł 1941 roku pod Wilnem

   2. TYTUS CZYŻEWSKI:

      • Był jednym z założycieli polskiej awangardy plastycznej

      • Urodzony w 1880 roku

      • Miał garb

      • Studiował w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych

      • Jego pierwszy utwór to jednoaktówka „Śmierć fauna”

      • w 1917 roku wraz z Andrzejem i Zbigniewem Pronaszkami założył towarzystwo malarzy nowoczesnych – Ekspresjoniści Polscy; rok później znani byli jako Formiści

      • wydawali własne pismo „Formiści”; Czyżewski zamieszczał w nim własne wiersze

      • Około 1919 roku poznał Jasieńskiego i Młodożeńca i wspólnie założyli Klub Futurystów „Katarynka”

      • W 1920 roku wydał „Zielone okno. Poezje formistyczne, elektryczne wizje”

      • 2 lata późnej wydaje „Noc – Dzień. Mechaniczny instynkt elektryczny.”

      • Żył w ubóstwie

      • Formiści spotykali się z niechęcią publiczności i gwałtownymi napaściami prasy; podejrzewali ich o zamach na narodowość, moralność i ład społeczny

      • Grupa ta rozpadła się w 1922 roku

      • Wyjechał na 8 lat do Paryża

      • Pracował w Bibliotece Polskiej

      • Zaprzyjaźnił się z kapistami

      • W Paryżu wydano „Pastorałki”

   3. BRUNO JASIEŃSKI:

      • Urodzony w 1901 roku

      • Jego prawdziwe nazwisko to Wiktor Zysman

      • Wyjechał do Moskwy i tam uczył się

      • Studiował polonistykę na UJ

      • Był autorem manifestów zamieszczonych w „Jednodniówce futurystów”

      • Przeniósł na grunt polski wzory wypracowane przez Rosjan

      • W roku 1921 wydaje „But w butonierce”

      • W jego wierszach dominowała tematyka kawiarniana, buduarowa, erotyczna; powtarzał się motyw pięknej Pani, nudy leczonej alkoholem, narkotykiem, miłością

      • Były tez wiersze opisujące miasto z perspektywy kroniki wypadków

      • „Pieśń o głodzie” z 1922 roku; parafraza „Obłok w spodniach”

      • „Nogi Izoldy Morgan” z 1923 roku

      • Programowość był stałą cechą jego twórczości

      • Pisał i działał po coś i przeciw czemuś

      • W „Zwrotnicy” ogłosił zamknięcie futuryzmu w 1923 roku

      • Rozpoczął wydawanie własnego pisma „Winnica”; usiłowała łączyć pikanterię z elegancją; były tylko 4 numery

      • W 1924 roku wspólnie ze Sternem wydał zbiór wierszy „Ziemia na lewo”

      • Wyjechał do Paryża i ZSRR

      • Zmarł w 1939 roku

   4. STANISŁAW MŁODOŻENIEC:

      • Urodzony w 1895 roku

      • Studiował polonistykę na UJ

      • Z Jasieńskim spotkał się w Batalionie Akademickim

      • W 1921 roku wydał tomik „Kreski i futureski”

      • W Warszawie był nauczycielem Krzysztofa Baczyńskiego

      • W 1925 roku wydał „Kwadraty”

      • W 1930 roku wydał tomik „Niedziela” a trzy lata później „Futuro – gamy i futuro - pejzaże”

      • Zmarł w 1959 roku

   5. ANATOL STERN:

      • Urodzony w 1899 roku

      • Studiował polonistykę na Uniwersytecie Wileńskim

      • W 1919 roku wydał tomik „Nagi człowiek w śródmieściu” a rok później „Futuryzje”

      • W 1924 roku opublikował zbiór wierszy „Anielski cham”

      • W 1927 roku wydał pierwszy i jedyny tom Antologii –„Wybór poezji ” Majakowskiego

      • Pisał eseje o Nowej Sztuce i zasadach awangardowej estetyki, recenzje literackie i teatralne, szkice o poezji

      • Był fanem kina

      • W „Skamandrze” umieszczał sprawozdania filmowe

      • Został redaktorem „Wiadomości Filmowych”

      • Pisał scenariusze

      • Zmarł w 1968 roku

   6. ALEKSANDER WAT:

      • Urodzony w 1900 roku

      • Studiował filozofię, logikę i psychologię

      • W 1919 roku wydał „JA z jednej strony i Ja z drugiej strony mego mopsożelaznego piecyka”

      • Zbiór opowiadań „Bezrobotny Lucyfer” z 1927 roku

      • Wraz z Henrykiem Berlewim i Stanisławem Bruczem założyli biuro ogłoszeniowe „Reklama - Mechano”

      • Zmarł w 1967 roku

   7. ADAM WAŻYK:

      • Urodzony w 1905 roku

      • W „Skamandrze” wydrukowano „Hiacynt” z 1922 roku (wysyłał tam swoje wiersze)

      • Został jednym z redaktorów „Almanachu Nowej Sztuki”

      • Zbiór poetycki „Semafory”

      • Drugi tomik to „Oczy i usta”

      • Wypowiadał się wyłącznie w wierszach

3. HISTORIA ANEGDOTYCZNA POLSKIEGO FUTURYZMU

   • W Krakowie działali formiści

   • W Poznaniu wydawano „Zdrój”

   • W Warszawie młodzi poeci „Pro Arte” formowali się w grupę literacką, która przyjęła nazwę Skamandrytów

   • 8 lutego 1919 roku Stern i wat zorganizowali swój pierwszy wieczór poetycki; miał tytuł „wieczór podtropikalny urządzony przez białych Murzynów”; odtąd Stern i Wat występowali Se swoimi poezjami w wynajętych salach odczytowych i w kawiarniach; robili wszystko, żeby zwrócić na siebie uwagę np. obrażali publiczność; wydrukowali swoją ulotkę, która nazywała się „Tak”; wiersze ich w większości nie zostały opublikowane

   • Potem przyłączyli się do skamandrytów, którzy mieli własną kawiarnię „Pod Pikadorem”; był kabaretem artystycznym dostępnym szerokiej publiczności, gdzie poeci czytali własne wiersze; ogłaszali się w prasie jako Klub Futurystów Polskich „Czarna Latarnia” lub Cech Poetów

   • Skamandryci głosili niechęć do tradycji i pogardę wobec „paseizmu”

   • Przyjaźń między skamandrytami a futurystami rozpadła się wtedy, gdy skamandryci zdobyli dominująca pozycję w życiu literacki, a futuryści sformułowali swój własny program poetycki

   • W Wilnie odbyły się dwa wieczory „Rumak uśmiechnięty” (Stern, Jankowski, Lechoń i Słonimski)

   • Stern został aresztowany za bluźnierstwo napisane w wierszu „Uśmiech Primavery”

   • W 1920 roku wydali „To są niebieskie pięty które trzeba pomalować”; miały zdobyć nowych futurystów

   • W tym samych roku Stern i Wat wydali swe największe dzieło „Gga”; podtytuł to „Pierwszy polski almanach poezji futurystycznej. Dwumiesięcznik prymitywistów”; były tam ich manifesty; zatrzymana przez cenzurę; taki sam los spotkał „Nieśmiertelny tom futuryz”

   • Wydano jeszcze „Mospożelazny piecyk” Wata

   • Wiersze miały ton żartobliwy lub parodystyczny

   • Eksperymenty językowe nosiły cechy literackiej zabawy

   • Założyli Niezalegalizowany Klub Futurystów „Pod Katarynką”

   • UJ był terenem bujnego życia literackiego

   • Mieli własne czasopismo „Formiści” redagowane przez Czyżewskiego

   • W 1920 roku do Warszawy przyjechali futuryści krakowscy

   • Zorganizowali trzy wieczory poetyckie (koncerty)

   • Tymczasem miejscowi futuryści tez urządzali wieczory poetyckie

   • Od marca te dwie grupy działały wspólnie

   • „Katarynka” przyjechała do Krakowa przywożąc Irenę Solską

   • Tradycja „Zielonego Balonika” inspirowała pikadorczyków

   • Futurystom nie chodziło tylko o zabawę; wygłaszali także prelekcje o sztuce awangardowej

   • „Manifest w sprawie natychmiastowej poezji futurystycznej” wykładał futurystyczne rozumienie utworu literackiego

   • Kolejna jednoaktówka futurystów to „Nóż w bżuhu”; wypełniała go poezja

   • Urządzali hałaśliwe demonstracje

   • Skandale obyczajowe i literackie

   • Pojawiły się naśladownictwa jednoaktówek futurystycznych

   • Urządzano parodię futurystycznych jednoaktówek

   • Wrogiem futurystów był Stanisław Pieńkowski; publicznie w Teatrze Polskim spoliczkował go J. Iwaszkiewicz

   • W 1921 roku w Krakowie futuryści otworzyli „Gałkę Muszkatołową” (róg Krupniczej i Podwala); tam na wielogodzinne dyskusje zbierali się futuryści, formiści i malarze krakowscy

   • W tym samym roku zaczęto wydawać „Nową Sztukę”; redagowali go Iwaszkiewicz i Stern; czasami sami nazywali się grupą Nowej Sztuki

   • W 1922 roku Peiper wydał pierwszy numer „Zwrotnicy”

   • Około 1923 roku grupa futurystów rozpadła się

4. PROGRAM I POEZJA POLSKICH FUTURYSTÓW

   1. LITERATURA A NIEPODLEGŁOŚC:

      • Literatura zatracić powinna cechy, które związane były z sytuacja niewoli narodowej i wyciskały na niej pewne piętno partykularne

      • Niepodległość zwalniania literaturę z patriotycznej służby

      • Odwoływanie się do problematyki społecznej

   2. PRECZ ZE SZKAPĄ METAFIZYKI:

      • Zwracali się przeciwko „metafizyce”

      • Mówiąc o Szkapie metafizyki, mieli na myśli taki obraz świata, w którym stale występują abstrakcyjne pytania o sens istnienia i porządek ostateczny

      • Polemika z Młodą Polską

      • Stern polemizował z tradycją myślenia filozoficznego, które dopatruje się w świecie przedmiotowym odbicia rzeczywistości idealnej

      • Bunt przeciw Sztuce

      • Kanony estetyki, ideały piękna i normy poetyczności traktowali jako trwałe naznaczone fałszem, co oddziela twórczość od rzeczywistości

   3. WSPÓŁCZESNOŚC PRZECIW TRADYCJI:

      • Przeciwstawienie tradycji i współczesności

      • W przekonaniu awangardzistów tym, co decyduje o charakterze współczesnego życia, były trzy czynniki, które Peiper wymieniał w tytule swego głośnego artykułu: miasto, masa (czyli tłum), maszyna

      • Awangardziści przyswoili poezji polskiej całą sferę tematyczną związaną ze współczesną techniką

      • Kult miasta był od początku ważnym składnikiem futurystycznego światopoglądu artystycznego

      • Fascynacja miastem, pejzażem miejskim, podmiejska kulturą

      • Miasto stał się autentyczną, podstawową siedzibą człowieka, sceneria miasta – naturalna scenerią życia

      • Manifesty żądały sztuki, która tworzona byłaby dla potrzeby zbiorowości i uczestniczyła aktywnie w jej życiu codziennym, zwykłym życiu

      • „Sztuka musi być jedynie przede wszystkim ludzką, tj. dla ludzi, masową, demokratyczną i powszechną”

      • Artysta jako jeden z pracowników społecznych

   4. EKSPERYMENT POETYCKI:

      • Postulat radykalnej reformy języka poetyckiego

   5. „SŁOWA NA WOLNOŚCI”:

      • Postulat zburzenie składni

      • Zlikwidować w wypowiedzi poetyckiej związki gramatyczne i logiczne miedzy słowami, a w tym celu używać czasownika w bezokoliczniku, wyrzucić zaimki, wyrzec się przymiotników i przysłówków; trzeba zrezygnować ze zwykłej interpunkcji, a zamiast niej wprowadzić symbole arytmetyczne i znaki muzyczne, zawierające bogatszą treść; stosować należy ortografię ekspresyjną; komponowanie wiersza przy użyciu czcionek różniej wielkości, rezygnacja z regularnych linijek wierszowych

      • Koncepcja symultanizmu – poezji nastawionej na uchwycenie równoczesności zdarzeń, wzajemnego przenikania się działań i zjawisk

   6. JĘZYK „ZAUMNY”:

      • Język pozarozumowy (zaum) jest przeciwieństwem języka ogólnego i mowy bezsensownej

      • „zaum” umożliwia artyście pełniejsze wypowiedzenie się niż język rozumny, iż pozwala wysłowić stany emocjonalne

      • Utopijna idea dotarcia, do tego, co w języku podstawowe, rdzenne, pierwotne („zaum”)

      • Odkrywać powinna elementarne jednostki mowy, wspólne wszystkim językom narodowym i nie zmieniające się przez dzieje

      • Podkreślenie językowego aspektu poezji stanowiło cechę futurystyczną

      • Hasłem głównym było przywrócenie słowu bezpośredniego związku z życiem

   7. FUTURYZM A POLSKI EKSPRESJINIZM:

      • Ekspresjonizm występował jako poezja duszy, doświadczenia wewnętrznego, zakładająca niezmienność odwiecznych „metafizycznych” problemów; futuryzm był poezją codzienności, miasta, przynosił demonstracyjna aprobatę materialności i cielesności świata

      • Ideałem artystycznym ekspresjonistów była estetyka wyrazu; utwór miał być wyrazem stanów uczuciowych i przeżyć artysty, ekspresją jego psychiki

   8. FUTURYŚCI A SKAMANDRYCI:

      • I jedni i drudzy występowali jako przeciwnicy tradycji młodopolskiej; wnosili do niej tematykę urbanistyczną, mowę potoczną, zainteresowania codziennością, postawę radosnego zachłyśnięcia się życiem

      • Skamandryci powracali do klasycznych wzorów polskiej liryki tzn. wzorów liryki romantycznej

   9. FUTURYZM A AWANGARDA KRAKOWSKA:

      • Niezwykłe metafory

      • Demonstracyjne rozbijanie reguł

      • Powinna uniezależnić się od wpływów mowy potocznej, dialektów środowiskowych, twórczości ludowej, itp.

      • Dal futurystów poezja z pewnością nie była pracą, a AW traktowała ja jako pracę

      • Poeta powinien doskonalić swój zawód

5. DALSZE LODY FUTURYZMU:

   • Odkrycie futuryzmu dokonało się w czasie przełomu kulturalnego 1955-56

   • Twierdzono wtedy, że odkrycie futuryzmu wpłynąć musi na dalsze przemiany polskiej poezji