ęzyk japoński
| 日本語 Nihongo lub Nippongo |
|---|
| Obszar |
| Liczba mówiących |
| Ranking |
| Klasyfikacja genetyczna |
| Pismo |
| Status oficjalny |
| Język urzędowy |
| Regulowany przez |
| Kody języka |
| ISO 639-1 |
| ISO 639-2 |
| SIL |
| W Wikipedii |
| · |
|---|
Język japoński (日本語 nihongo lub nippongo) – język używany przez ok. 130 mln mieszkańców Japonii oraz japońskich emigrantów na wszystkich kontynentach.
Historia i pochodzenie języka japońskiego
Najstarsze znane teksty to pochodzące z V i VI wieku nazwy własne. Nie mówią jednak one wiele o języku. Najstarsze dłuższe teksty pochodzą z VIII wieku (kiki). Już wtedy chińskich znaków zaczęto używać do sylabicznego zapisu wymowy.
Jednak pewne sylaby, które są identyczne we współczesnym japońskim były zapisywane różnymi znakami i był to zapis konsekwentny. Świadczy to o tym, że dawny japoński miał więcej samogłosek (lub ogólniej: typów sylab) – osiem zamiast współczesnych pięciu, za to nie rozróżniał długości samogłosek, tak jak to czyni współczesny japoński.
Kluczowa jest jednak nie liczba samogłosek, lecz wysokie prawdopodobieństwo obowiązywania zasady harmonii samogłosek – podobnie jak w językach uralo-ałtajskich. Jest to jeden z głównych argumentów za uralo-ałtajskim pochodzeniem języka japońskiego. Świadczyć mają również o tym podobieństwa morfologiczne i składniowe do innych języków ałtajskich (np. tureckiego, mongolskiego). Niektórzy badacze doszukują się również podobieństw do języków malajo-polinezyjskich.
Do innych dawnych cech należy:
· występowanie p (później f) w miejscu współczesnego h,
· występowanie pełnej grupy sylab zaczynających się na w- i y- (z wyjątkiem wu i yi), wobec współczesnego zasobu wa, ya, yu, yo.
Inne teorie łączą japoński z koreańskim (również o wątpliwej pozycji, zwolennicy teorii uralo-ałtajskich zaliczają zwykle do nich również koreański) lub z różnymi grupami języków ludów Pacyfiku.
Żadna teoria nie zdobyła rozstrzygającego uznania i japoński pozostaje największym językiem, o którego pochodzeniu nie wiadomo praktycznie nic pewnego.
Gramatyka japońska [
Japoński jest językiem o szyku wyrazów w zdaniu SOV, tzn. podmiot-dopełnienie-orzeczenie. Taki sam szyk ma np. łacina, jednak większość współczesnych języków europejskich używa szyku podmiot-orzeczenie-dopełnienie (SVO), więc przyzwyczajenie się może sprawiać pewne trudności.
Rzeczowniki japońskie nie odmieniają się przez liczbę i rodzaj. Liczba mnoga tworzona jest przez kontekst, specjalne sufiksy (niemal wyłącznie w odniesieniu do rzeczowników oznaczających osoby) lub reduplikację: hito (人) – człowiek, podczas gdy hitobito (人人, zapisywane zwykle przez znak duplikacji: 人々) – ludzie. Liczbę mnogą można również tworzyć przez użycie liczebników lub określeń typu kilka, wiele. Użycie liczebników wymaga tzw. liczników (klasyfikatorów), podobnie jak w polskim - arkusz papieru (一枚 ichimai), sztuka bydła (一頭 ittō) itp.
Czasowniki są odmienne, a ich odmiana – dość regularna: nieregularne można policzyć na palcach jednej ręki. Występują dwa czasy – przeszły oraz teraźniejszo-przyszły. Przymiotniki podlegają tym samym prawom odmiany co czasowniki, gdyż zawierają w sobie znaczenie „być jakimś...”, więc mogą pełnić rolę jedynego orzeczenia w zdaniu.
Np. zdanie: Mura-ga furui (村が古い) znaczy „Wioska (jest) stara”. Ponieważ przymiotnik furui jest orzeczeniem, można utworzyć jego formę czasu przeszłego furukatta. Mura-ga furukatta (村が古かった) oznacza więc „Wioska (była) stara”. Analogicznie tworzy się przeczenie furukunai – „nie (jest) stara” i przeczenie czasu przeszłego furukunakatta – „nie (była) stara”. Początkujący najczęściej łamią sobie język sprawną wymową przymiotnika atatakai oznaczającego „ciepły”. Jego forma czasu przeszłego to atatakakatta, a przeczenie w czasie przeszłym – atatakakunakatta.
Bardzo rozwinięty jest system języka grzecznościowego (敬語 keigo).
Zaimki
Osobowe
W języku japońskim nie ma oddzielnej klasy słów będących zaimkami osobowymi, istnieje pewna grupa rzeczowników pełniąca ich rolę. Jest ona znacznie szersza od klasy zaimków osobowych w językach indoeuropejskich i w przeciwieństwie do nich nie dotyczy wyłącznie drugiej osoby (polskie ty, pan, pani, państwo, nazwy stanowisk typu profesor, itd.), ale także i pierwszej.
W przeciwieństwie do innych japońskich rzeczowników, zaimki generalnie posiadają różne liczby pojedynczą i mnogą. Użycie zaimka pojedynczego w mnogim kontekście jest wprawdzie możliwe, ale może brzmieć dziwnie.
Liczbę mnogą zaimków tworzy się sufiksem -tachi lub rzadziej –ra
| Zaimek | Zastosowanie |
|---|---|
| Zaimki 1. osoby | |
| わたくし watakushi | bardzo formalne, zarezerwowane dla publicznych wystąpień itp. |
| わたし watashi | raczej formalne |
| あたし atashi | nieformalne, używane przez kobiety |
| ぼく boku | nieformalne, używane głównie przez młodych mężczyzn |
| おれ ore | bardzo nieformalne, używane przez mężczyzn |
| われわれ wareware | liczba mnoga, nieco oficjalna |
| せっしゃ sessha | dawniej używane głównie przez samurajów, obecnie nie stosowane |
| Zaimki 2. osoby | |
| あなた anata | raczej formalne, w pewnym kontekście może oznaczać kochanie |
| あんた anta | nieformalne |
| きみ kimi | nieformalne, używane głównie przy zwracaniu się do dziewczyn |
| おまえ omae | nieformalne, ostatnio staje się coraz bardziej popularne |
| きさま kisama | zaimek-wyzwisko, spotykane głównie w anime, rzadko w rzeczywistym języku, |
| てめえ temee | podobnie jak kisama |
W języku japońskim jest też zwyczaj dodawania końcówek do nazwisk i imion, odpowiadających polskiemu „Pan” w „Pan Kowalski”. Niektóre z nich to:
| Sufiks | Przeznaczenie |
|---|---|
| さん -san | do dorosłych |
| くん -kun | do młodych chłopców i wśród męskich przyjaciół, także kolegów po fachu |
| ちゃん -chan | głównie do młodych dziewczyn i wśród żeńskich przyjaciół (ale nie zawsze), także pieszczotliwe zdrobnienie |
| さま -sama | wyraża głęboki szacunek |
| どの -dono | bardzo oficjalny, głównie w listach i innych dokumentach |
| はん -han | równoważnik -san w niektórych dialektach japońskiego |
Wskazujące i pytające
Zaimki te tworzą w pewnym sensie system podobny do esperanckiego. Zaimki mają inne formy samodzielne i inne z następującym po nim rzeczownikiem. Podobnie jest z angielskimi zaimkami dzierżawczymi (samodzielny mine, niesamodzielny my).
Istnieje jeszcze jedna kategoria, o której należy wiedzieć. Poza zaimkami bliższymi i dalszymi istnieje klasa zaimków „bliższych rozmówcy”, czyli coś na kształt „to u ciebie”.
| Klasa | Znaczenie | Wymowa | Zapis (jeśli jest inny od hiragany) |
|---|---|---|---|
| osobowe | wskazujący samodzielny (on) | かれ kare | |
| wskazujący niesamodzielny (ten człowiek) | かの kano (archaiczny) | ||
| pytający (kto?) | だれ dare | 誰 | |
| miejsca | wskazujący bliższy (tu) | ここ koko | |
| wskazujący bliż... |
]
7. Zasady wymowy wyrazów japońskich zapisanych w transkrypcji Hebon shiki romaji
-------------------------------------------------------------------------
- Samogłoski neutralne a, i, u, e, o wymawia się tak samo jak po polsku.
- Samogłoski długie zapisane z poziomą kreską nad literą a, i, u, e, o lub aa, ii, ee, oo
należy wymawiać z podwójnym iloczasem.
- Zestawy dwusamogłoskowe jak np: si, su, se, iu, ie, ei, ou lub trójsamogłoskowe jak
np: aci - są traktowane na ogół jak dwu- lub trzysylabowe.
- Kya, gya, pya należy wymawiać tak samo krótko jak polskie kia, gia, pia.
ch - czytamy jak polskie (ć); chi - jak polskie (ci)
sh - czytamy jak polskie (ś); shi - jak polskie (si)
j - czytamy jak polskie (dź); ji - jak polskie (dzi)
z - czytamy jak polskie (dz); za - jak polskie (dza)
y - czytamy jak polskie (j); ya - jak polskie (ja)
sh - czytamy jak polskie (ś); shi - jak polskie (si)
ts - czytamy jak polskie (ts); tsu - jak polskie (tsu)
w - czytamy jak polskie (ł); wa - jak polskie (ła)
v - czytamy jak polskie (w); vi - jak polskie (wi)