Pierwotniaki
nazwa łacińska	nazwa polska	stadium inwazyjne + inne formy	droga zarażenie, żródło zakażenia	miejsce bytowania	diagnostyka	rozprzestrzenianie	morfologia	biologia
Giardia lamblia	Lamblia	cysta; trofozoit	per os; "choroba brudnych rąk"	jelito cienkie (gł. dwunastnica); drogi zółciowe; przewód wyprowadzający trzustki	prepartay z treści dwunastnicy; kał	kosmopolityczny	trofozoit - dwubocznie symetryczny, gruszkowaty, zaokrąglony na biegunie przednim i zaostrzony w części tylnej; spłaszczony brzusznie; grzbietowo wypukły; 2 owalne jądra; między jądrami kariomastigonty; 4 pary wici: środkowa, grzbietowa, boczna i tylna; krążek czepny po str. brzusznej (giardiny-specjalne białka ułatwiające jego czynność); cysta - 2-4 jądra, aksonemy, zawiązki wicitwory sierpowate, wodniczki jedofile, cytoplazma odstająca od błony kom.	rozmn.: podział podłużny (od krążka czepnego, kinetosomów i jąder); zarażenie cystą-> w jelicie cienkim-> 2 trofozoity->jelito-> cysty na zew.
Chilomastix mesnili		cysta (rzadziej trofozoit)	per os, z zakażoną wodą lub pokarmem; przez kontakt z zarażoną osobą	koniec jelita cienkiego, początek jelita grubego	kał	kosmopolityczny	trofozoit - asymetryczny, gruszkowaty lub owalny; przed jądrem 6 kinetosmów->4 wici: 3 wolne (ku przodowoi) i 1 (ku tyłowi, do otworu gębowego) +2 włókna brzeżne (otaczają otwór gębowy); wodniczki pokarmowe, jodofilne, ziasrnistości ciałek zapasowych; biegun tylny silnie wydłużony; cysta - owalna, uwypuklony jeden biegun	w końcowym odcinku j. cienkiego lub początku j. grubego z cysty-> trofozoity
Pentatrichomonas hominis
Dientamoeba fragilis		trofozoit	per os, z zakażoną wodą lub pokarmem; ew. od człowieka	jelito grube (od wysrostka robaczkowego do odbytnicy)	kał	kosmopolityczny	trofozoit; brak wyrażnego podziału na ekto- i endoplazmę; nibynóżki; w endoplazmie wodniczki jodofilne oraz wodniczki pokarmowe (z bakteriami i erytrocytami); ciało parabazalne typu Janickiego; 1 lub 2 jądra, 4-8 ziarnistości	brak cyst; zarażenie człowieka - trofozoitem; mniejsza wrażliwość na czynniki abiotyczne środowiska niż T. vaginalis;
Entamoeba coli	Pełzak okrężnicy	cysta; trofozoit	per os, z zakażoną wodą lub pokarmem; chronic żywność przed muchami!!! rezeruar - człowiek	jelito grube	kał	kosmopolityczny	trofozoit – cienka bł. plazmatyczna; cytoplzam. zróżnicowana na zew. ektoplazme i wew. endoplazmę (wodniczki zaw. drożdże i bakterie); nibynózki; jadro – duże, okrągłe, grbe grudki chromatyny; cysty – okrągłe lub owalnekariosom położ. ekscentrycznie; duże grudki chromatyny przylegają do bł. jądrowej; wodniczka z glikogenem; ciałka chromatoidalne zanikają.	cysta-> 8 lub 16 jądrowy trofozoit-> 8 lub 16 postaci potomnych
Entamoeba histolytica	Pełzak czerwinki	cysta; trofozoit	per os, z zakażoną wodą lub pokarmem; chronic żywność przed muchami!!! rezeruar - człowiek	jelito ślepe, wyrostek robaczkowy, esiaca, prostnica; ew. wątroba, płuca, skóra	kał (wykrywane cysty, żyją w kale do 7 dni, w wodzie i glebie do 5 tyg.); materiał ze ściany jelita, troby, skóry	kosmopolityczny (gł. strefa tropikalna i subtropikalna)	trofozoit – cytoplazma zróżnicowana: jednorodna ektoplazma, endoplazma z ziarnostościami i wodniczkami pokarm. (erytrocyty, fragm. kom. zywyciela); pojedyńcze jądro; centralny kariosom; palczaste lub j językowate nibynóżki; cysta – ciałka chromatoidalne (RNA); wodniczka z glikogenem (jodofilna)	4 jądrowa cysta-> j. cienkie-> wielojądrowy trofozoit (metacysta)-> 8 potomnych pełzaków-> j. grube-> dalsze podziały-> niektóre trofozoity staja sie cystami jednojądrowymi (encystacja) w bł. podśluzowej j. grubego-> cysty czterojądrowe-> środ. zew. lub ew. autoinwazja
Entamoeba dispar	Identyczna jak Entamoeba hystolityca. Można je odróżnić robiąc badanie DNA lub substancji antygenowych.”Wywołuje” pełzakowice bezobjawową.
Iodamoeba butschlii		cysta; trofozoit	per os	jelito grube (człowieka, innych naczelnych i świń)	kał	kosmopolityczny, gł. klimat tropikalny	trofozoit – pojed. jądro; duzy ekscentr. położony kariosom (otoczony achromatycznymi ziarnistościami); wodniczki ze strawionymi bakreiami i drożdżami; cysty – niereg. kształ; wodniczki z glikogenem (jdodfilne); pojdedyn. jadro; brak ciał chromatoidalnych
Endolimax nana		cysta; trofozoit	per os	jelito grube (człowieka lub małpy)	testy immunolog., kał	kosmopolityczny	trofozoit – poj. jądro; duży kariosom;brak chromatyny obwodowej w jądrze; wodniczki z bakteriami; cysta (dojrzała) – 4 jądrowa
Cryptosporidium parvum		merozoit, sporozoit (w oocystach), trofozoit	droga pokarmowa (pokarm, woda) bądź inhalacyjna (wdychane powietrze, kurz)	jelito cienkie, płuca	kał, płwocina, treść dwunastnicy	kosmopolityczny	trofozoity - kontaktuja się z erytrocytami przez sopecjalne organelle	schizogonia i początek sporogonii prezbiegającej w ustroju żywiciela, zaś tworzenie postaci inwazyjnych (sporozoitów) - w środ. zew.; trofozoit otoczony 2 błonami w enterocycie-> wodniczka; występuje wew. kom, poza cytoplazmą; trofozoit-> 8 merozoitów I generacji (zakażają dalsze enterocyty)-> merozity II gen.->mikto- i makrogametocyty-> mikro i makrogamet-> zygota-> oocysta c ienką otoczką pekają, z gubą - wydalane na zew.)-> 4 sporozoity
Isospora sp.		sporozoit; schizont;	droga pokarmowa bądź inhalacyjna	jelito cienkie	kał	kosmopolityczny (gł. strefa tropikalna i subtropikalna)	rozm. pł. (schizogonia) i bezpł. (sporogonia) w jelicie cienkim człowieka.	przebieg j.w. ; oocysta- niereg. owalna, jeden biegun zweżony, na węższym biegunie - niewielki otwór (micropyle)
Cyclospora sp. (cayetanensis)		cysta (ze sporozoitami)	per os, z zakażoną wodą lub pokarmem	jelito cienkie	biopsja	USA, Wyspy Pacyfiku, Ameryka Środkowa i Płd., Azja Płd. i Wsch., Australia, Europa	wew.kom.	sporozoity wnikają natychmiast do j. cienkiego-> dalsze postacie w rozwoju bezpł. (schizogonia); nie są poznane u człowieka fazy rozwoju płciowego (sporogonii); uwalniana oocysta nie jest dojrzała->2 sporoblasty-> po 2 sporozoity (sporocysta)
Sarcocystis sp. (hominis)		cysta (ze sporozoitami), ew. bradyzoity w mięśniach zwierząt	per os, droga pokarm.; może być też autoinwazja - gdy merozoity sa rozprowadzane po ciele przez kom. fagocytujące	jelito cienkie, mięśnie gładkie i poprzecznie prążkowane	kał	kosmopolityczny	wew. kom.; oocysta - wydalana zaw. 2 sporoblasty, kształt cytrynowy; inwazyjna po wydaleniu z kałem; bradyzoity - merozoity w mieśniu jelsita	wielokrotnie mierozoity mogą przechodzic w inne merozoity; reszta cyklu - norm.; zygota otoczona podwójną błoną=oocysta
Enterocytozoon sp. (bieneusi)		spory	per os; jama nosowa (per nasum), uszkodzona spojówka i rogówka	OUN, gałka oczna, przewód pokarm, wątroba, płuca, nerki, mięśnie kończyn, serce	płyn mózgowo-rdzeniowy, mocz	kosmopolityzny	mikrosporydia - wokół nich duże wodniczki; spry z moczem, kałem i plwociną do środowiska
Balantidium coli	Sparkosz okrężnicy	cysta (trofozoit uwalnia się w końcowym odcinku j. cienkiego)	per os	jelito grube	kał; posiew	kosmopolityczny (gł. strefa tropikalna)	trofozoit - owalny, gęste krótkie rzęski; cysta - 2 wartwowa otoczka, wew. makro-, mikronukleus i wodniczka tętniąca; roo	rozmn. podział poprzeczny + koniugacja; trofozoit-> incystacja-> z kałem na zew.
Trichomonas tenax	Rzęsistek policzkowy	trofozoit	per os (pocałunek, wspólne posiłki)	bł. bluzowa jamy ustnej (w tym: przyzębie, język), zatok przynosowych, mogdałków;rostrzeń oskrzeli, ropnie płuc i wysięk opłucnej	preparaty z zeskrobin	kosmopolityczny	trofozoit: owalny, okrągły, gruszkowaty; trojdzielne jądro; chromatyna w grubych grudkach; na przednim biegunie skupienie kietosomów (4 nici wolne + 5 tworząca bł. falującą)aksostyl - z przodu: zakryty przez pętlę, z tyuł: kolec; nibynóżkicytoplazma piankowata, zaw. drobne ziarnistości (glikogen, tluszcze, cholesterol).	brak cyst; zarażenie człowieka - trofozoitem; mniejsza wrażliwość na czynniki abiotyczne środowiska niż T. vaginalis;
Trichomonas vaginalis	Rzęsistek pochwowy	trofozoit	droga płciowa	gł. droga płciowa; pochwa, szyjka macicy, cewka moczowa, napletek, żołędż	rozmaz, hodowla rzęsistków pobranych z narządów płciowych	kosmopolityczny	jądro - owalnie lub wrzecionowate, bliżej przedniego bieguna; chromatyna w grudkach;ukł. organelli zwany kariomastigontem ( jadro kom. + 5 wici (mastigont), z czego 4 są wolne); ostatnia wić -> bł. falująca; aksostyl- wystaje pozam pelikułę (kolec), w okoł zgrubienie (pierścień); przednia część aksostylu - główka (łączy się z pętlą), trzon - rulon; aksostyl - otacza jądro, część cytoszkieletu; od kinetosmow: wici, korzenie rzęskowe, wł. parabazalne; na pow. pellikuli - wgłobienia; łatwo zmienia kształt-> nibynóżki; brak cyst	właściwości beztlenowaca; brak mitochondrów-> hydrogenosomy(wytwarza się wolny wodór w przemianie koenzymu Az kw. pirogronowym, połączony z dekarboksylacją oksydatywną). rozmn. - podział podłuzny (od kinetosomów, wici, jądra)
Entamoeba gingivalis	Pełzak dziąsłowy	trofozoit	per os (pocałunek, wspólne posiłki); droga płciowa	przestrzenie miedzyzębowe, brzegi dziąseł, ubytki zębów, zatoki przynosowe; płuca; narządy rodne kobiet	wymazy z dziąseł	kosmopolityczny	trofozoit – wyraźna granica miedzy egzo- a endoplazmą (w wodniczkach – bakterie, kom nabł, limf.); duże jądro z central. lub ekscentr. połozonym kariosomem; ziarnistości chromatyny pod bł. jądrową;	brak cyst
Trypanosoma brucei gambiense	Świdrowiec gambijski	trypomastigota (u człowieka); epimastigota (u muchy, też zaraża się postacią trypomast.)	muchy tse-tse(obojga płci), przez skórę	osocze krwi, chłonka i płyn mózgowo-rdzieniowy	krew; osad płynu mózgowo -rdzeniowego	Afryka Środkowa i Zachodnia	trypomast. we krwi postacie: krótkie, szerokie z krótką wicią i dł., wąskie z dł. wicią; cytoplasama piankowa z ziarnistosciami ciałek zapsasowych gł. wolutyna i glikogen. roo	rozmn.: podział podłużny; typomast-> mucha (przew. pokarm.)->epimastig. (przez przełyk, gardziel)-> ślinianki_>trypomastig.; cykl 14-20 dni
Trypanosoma brucei rhodesiense	Świdrowiec rodezyjski	trypomastigota (u człowieka); epimastigota (u muchy, też zaraża się postacią trypomast.)	muchy tse-tse(obojga płci), przez skórę	osocze krwi, chłonka i płyn mózgowo-rdzieniowy	krew	Afryka Wschodnia i Środkowa	j.w
Trypanosoma cruzi		trypomastigota; sferomastigota; amastigota (wew.kom.);	z kałem lub wymiocinami pluskwiaków, przez uszkodzoną skórę, spojókę lub bł. śluz.	kom. siateczkowe lub śródbł., neuroglej, kom tłuszczowe i wł. m. serca, szkieletowe i gładkie	rozmaz krwi, biopsja guzka pierwotnego, ELISA	Ameryka Płd. i Środ.	wew.kom.; oo	trypomastig.-> ognisko pierw. w tk. podskórnej lub bł. śluz.->amastigota->namnożenie-> rozpad kom.-> trypomastig.-. wedrówka naczyniami po całym org.; w OUN -> pseudocysta - występuja w niej wszytskie postacie pierwotniaka; u pluskwiaka: trypomastigota-> przedzołądek-> epimastigota-> jelito końcowe (8-14 dni)-> trypomastigota
Leishmania donovani		promastigota; sferomastigota; amastigota	przez skórę; w wyniku ukąszenia przez ćmiankę lub bezpośrednio od chorego	śledziona, watroba, szpik kostny (kom. siateczkowe i sródbł.)	biopsja węzłów chłonnych, śledziny lub szpiku; rzadziej rozmaz krwi	Azja Płd. i Wsch., Ameryka Płd. i Środ., ew. południe Europy	wew.kom.; protomastigota-> skóra lub tk. podśluz.-> ognisko pierwotne-> sferom.-> amastig.-> moakrofagi, monocyty, neutrofile-> wątroba, śledziona, szpik	ćmianka- zaraża się postacią amastigota-> przew. pokarm-> promastigota-> namnażanie-> człowiek
Leishmania tropica		promastigota; sferomastigota; amastigota	przez skórę; w wyniku ukąszenia	skóra i tk. podskórna	wysieki, zeskrobiny i wycinki wrzodów	Afryka, Azja, kraje Sródziemnomorskie	wew.kom.; protomastigota-> skóra lub tk. podśluz.-> ognisko pierwotne-> sferom.-> amastig.-> moakrofagi, monocyty, neutrofile + dalsze zarażanie kom. skóry i tk. podskórnej.
Leishmania braziliensis		promastigota; sferomastigota; amastigota	przez skrórę, przez ukąszenie lub wtarcie w skórę (zarażenie od ludzi, ćmianek, psów, gryzoni, niektórych małp)	skóra,tk. podskórna, bł śluzowa jamy ustnej, nosa i gardłą; okolice węzłów chłonnych	rozmaz lub skrawek bł. śluzowej lub skóry	Ameryka Płd. i Środ.; połduniowe stany USA.	wew.kom.; miejsce wniknięcia =ognisko pierwotne; promastig.-.monocyty, makrogafi->sferomastig.-> amastig-> po pęknieciu kom. wnika do nastepnych.	stany zapalne związane z przesmieszczaniem się monocytów w tkance.
Plasmodium vivax	Zarodziec ruchliwy	sporozoit; schizont; hipnozoit	przez skóre do krwi; ukąszenie komara; zarażenie bezpośr. człowiek - człowiek (matka - płód)	wątroba. kom. siateczki i śródbłonka; krwinki czerwone krwi obwodowej	krew	strefa tropikalna i subtropikalna; 300-500 mln/rok	wew. kom.; trofozoit=schizont właściwy; ruch pełzakowaty; drobne ziarnistości hemozoiny w cytoplazmie; postać pierścieniowata - 2/3 kom.; wytwarza hipnozoity w wątrobie - rezerwuar pasożyta; roo	oo
Plasmodium ovale	Zarodziec owalny	sporozoit; schizont; hipnozoit	przez skóre do krwi; ukąszenie komara; przez łożysko; transplantacje; przytaczanie krwi	wątroba	krew	strefa tropikalna	krwiniki zajęte przez pasożyta powiększają się; są owalne; w dojrzałym schizoncie 3/4 kom. zajęte jest przez 8-12 merozoitów; wytwarza hipnozoity w wątrobie	rozwój jak u P. vivax
Plasmodium malariae	Zarodziec pasmowy	sporozoit; schizont;	przez skóre do krwi; ukąszenie komara; bezpośred. człowiek - człowiek (transplantacje, przetaczanie krwi)	wątroba, erytrocyty, kom. ukł. siat.-sródbł.	krew	strefa tropikalna	wew. kom.; brak hipnozoitów w wątrobie; postac pierścienia mniejsza niż u P. vivax-1/8 kom. 6-12 merozoitów ze schizonta;	rozwój jak u P. vivax; atakuje gł. starszke krwinki czerwone; rzadko postać pierścienia. zazw. rosnące schizonty i trofozoity
Plasmodium falciparum	Zarodziec sierpoway	sporozoit; schizont;	przez skóre do krwi; ukąszenie komara; przez łożysko; zarażenie bezpośr. człowiek - człowiek (matka - płód)	wątroba, śledziona, szpik kostny, erytrocyty-ciężkie inwazje	krew	strefa tropikalna	postac pierścienia z delikatna obwódką we wczesnym okresie, silnie zazn. w rosnącym trofozoicie;czasem kilka pierścieni w kom.; brak hipnozoitów w wątrobie.	rozwój jak u P. vivax; atakuje krwinki czerwone w każdym wieku;
Babesia microti		sporozoit; merozoit; schizont	przez skórę	krwinki czerwone	krew	kosmopolityczny	schizont - kształt gruszkowaty; nie tworzy z Hb ziarnistości pigmentu; roptrie wydzielaja enzymy proteolityczne ułatwiajace inwazję	ż. ost. -kleszcz, ż. pośr. gryzonie + człowiek; schizogonia w krwinkacz czerwonych; merozoity po podziałach układają się w krzyż maltańskidalsza schizogonia (tworzenie progamet) i sporogonia w larwie i niefie kleszcza; ostatnia faza - tworzenie sporozoitów w gr. ślinowych kleszczy
Babesia divergens
Babesia canis
Acanthamoeba sp.		trfozoit; cysta	ukł. oddech., rogówka, skóra, owrzodzona śluzówka-> ukł. krwionośny-> OUN, oko	OUN, oko		kosmopolityczny	trofozoit - ruch za pomocą filipodiów, ślizgowy, wolny; cytoplazama delikatnie ziarnista; poj. jądro z dużym kariosomem; wodniczka tetniaca i pokarmowe; cysta - podwójna otoczka: zew. - pofaudowana, wew. - gładka; cytoplazma delikatnie ziarnista; jądro centr.	encystacja i ekscystacji oraz podział pełzaków w środ. zew i u os. zarażonej
Toxoplasma gondii	Toksoplazma	bradyzoity w cystach; tachyzoity w sporocystach; sporozoity w sporocystach	per os, z pokarmem; ew. uszkodzona skóra lub bł. śluzowa rectum	węzły chłonne, gałka oczna, ogólna: płuca, serce, watroba, mózg, mięśnie gł. i poprzecznnie prążkowane	odczyny immunobiologiczne; płyn mózgowo-rdzieniowy; preparaty miazgi węzła chłonnego lub szpiku	kosmopolityczny	postacie trofozoitów - tachyzoity (endozoity) i bradyzoity (cystyzoity) - owalne, łukowate, sierpowate; jeden biegun zaokrągl, drugi wydłuż.; jądro z centralnym kariosomem - pośrodkowo, owalne lub niereg.; chromatyna poza jądr. na bł jądrowej; jest przestrzeń okołojądrowa!; pellikula 3 warstwy; kompleks aplikalny + pierścień (tworzący cytoszkielet) na jednym biegunie; konoid - postawa ciała biegunowego, od niego 6-15 toksonemów, tu kończą sie roptrie i mikronemy; w procesie penetracji biorą udział: hialuronidaza i lizozym (wydz. przez roptrie); AG i mitoch.; cysty - zaw. liczne bradyzoity; pseudocysty w makrofagach - zaw. tachyzoity	podział - od konoidu i jądra;ostra faza inwazji - szybkie mnozenie się tachyzoitów w wodniczkach (z zachow. łączności)-> rozprzestrzenianie się i zarażanie nowych kom.; faza przewlekła - powstają cysty(otoczka bł. kom zniszczonej kom. żywiciela)