Zmienne:
Wg Mieczysława Łobockiego.
Zarówno zmienne jak i wskaźniki są próbą uszczegółowienia problemów badawczych i tym samym hipotez badawczych. Przy czym zmienne stanowią uszczegółowienie badanych zjawisk ze względu na podstawowe ich cechy. Wskaźniki natomiast określają każdą z wyodrębnionych zmiennych. Zadaniem ich jest znalezienie empirycznego sensu dla ustalonych zmiennych, czyli poddanie ich tzw. Opercjonalizacji.
Większość zmiennych w badaniach pedagogicznych –podobnie jak w socjologicznych i psychologicznych - wyrażana jest w języku teorii, czyli przybiera postać terminów teoretycznych; Toteż zmiennym podporządkowuje się wskaźniki po to, aby można było je badać empirycznie. Są one cechami badanych zjawisk, które w zasadzie łatwo poddają się obserwacji i pomiarowi.
Klasyfikacja zmiennych w badaniach pedagogicznych:
Zmienne zależne i niezależne.
Z. NZ nazywa się m.in. różne i ściśle określone sposoby działalności dydaktycznej lub wychowawczej albo jednej i drugiej. Są nimi szczególnie te oddziaływania pedagogiczne, dzięki którym oczekuje się określonych zmian w rozwoju umysłowym, społecznym, moralnym lub fizycznym dzieci i młodzieży. (Np. eksperyment na temat skuteczność aktywizowania i uspołeczniania dzieci a ZNZ to: zabawa dydaktyczna, praca zespołowa, wykrywanie uzdolnień uczniów, dbałość o atmosferę w klasie, działalność samorządu). ZNZ mogą tez być czynniki dezorganizujące pożądany rozwój dzieci i młodzieży.
ZZ to oczekiwane skutki ZNZ, czyli najczesciej oczekiwanymi przez badacza wynikami zastosowanych przez badacza oddziaływań pedagogicznych. (W eksperymencie powyżej ZZ były: stosunek uczniów do nauczycieli, identyfikacja uczniów z nauczycielami, nonkonformizm, gotowość do obrony własnego zdania, spoistość grupowa w klasie szkolnej, normę wew. Grupowe)
Z interweniujące, Z. Pośredniczące lub ZNZ zakłócającymi. Są one próba dodatkowe wyjaśnienia współzależności, nieuwzględnionych w przyjętym planie badawczym ZNZ i ZZ. NP. w badaniu wpływu czytania, co wieczór dziecku opowiadań (ZNZ) i jego wpływu na wyciszenie dziecka (ZZ). Zmienna pośrednicząca jest sama obecność osoby czytającej.
Wg Nachmiasów
Zmienna – własność empiryczna, która może przybierać dwie lub więcej wartości
Zmienna ciągła – zmienna, która nie ma określonej minimalnej jednostki. Z. Ciągłą jest długość.
Zmienna dyskretna – zmienna mająca minimalna jednostkę
Zmienna pośrednicząca – zmienna pośredniczącą miedz znz i zz. Znz wpływa na zz poprzez z posr.
Z. Kontrolowana – zmienna, która jest przez cale badanie utrzymywana na jednym poziomie, w celu zbadania czy wpływa ona na związek miedzi znz a zz. Sprawdza czy utrzymany związek nie jest związkiem pozornym.
Z. NZ – zmienna wyjaśniająca, tj. zakładania hipotetycznie przyczyna zmian wartości ZZ
Z. Warunkowa – warunek konieczny istnienia związku miedzy Z. NZ a ZZ.
ZZ – zmienna, którą badacz chce wyjaśnić.
Zmienna dychotomiczna – zmienna mająca dwie wartości <tylko>
Zmienna, która badacz chce wyjaśnić, nazywamy zz. Natomiast zmienna, za pomocą, której badacz chciałby wyjaśnić zmiany wartości ZZ, nazywamy ZNZ. ZNZ nazywana jest również zmienna wyjaśniająca.
Zminne jakosciowe i ilsciowe