NIEPRZYSTOSOWANIE SPOŁECZNE
Mianem nieprzystosowanych społecznie określa się dzieci, młodzież, u których na skutek zaburzeń wewnętrznych lub niekorzystnych warunków środowiskowych występują utrwalone zaburzenia w zachowaniu. Zagrożonych niedostosowaniem uważa się te dzieci i młodzież, które wychowują się w warunkach niekorzystnych dla rozwoju psychospołecznego, na które negatywny wpływ wywierają takie środowiska jak rodzina, grupa rówieśnicza, inne, a także, u których rejestrowane przejawy zaburzeń występują sporadycznie.
Nieprzystosowanie -> jednostka z różnych przyczyn ma trudności w przystosowaniu się do społeczeństwa (nie jest w stanie funkcjonować w społeczeństwie)
Nieprzystosowanie społeczne – pojmowane jako niedojrzałość stosunków interpersonalnych, przyjmuje trzy formy:
- aspołeczności, której istotą jest agresja i wrogość
- konformizm (nadmiernej uległości względem innych osób)
- neurotyczności – związanej z poczuciem bezradności i lęku
RÓŻNICA MIĘDZY NIEDOSTOSOWANIEM A NIEPRZYSTOSOWANIEM
Oba te terminy są używane zamiennie, jednak między nimi jest pewna różnica:
Niedostosowanie jest głębszą postacią nieprzystosowania!!
Osoba niedostosowana społecznie, inaczej nieprzystosowanie społeczne – jednostka, która w sposób trwały nie spełnia norm współżycia społecznego. Stan niedostosowania społecznego najczęściej wynika z:
internalizacji negatywnych norm wyniesionych ze środowiska rodzinnego (naśladownictwo), niewłaściwa atmosfera życia rodzinnego,
uczenie się niewłaściwych reakcji i utrwalanie ich poprzez zły system wzmocnień (kary i nagrody),
niedostosowanie staje się sposobem na minimalizację frustracji, redukcję napięcia wewnętrznego, wynikającej z niespełniania oczekiwań społecznych i prawidłowego pełnienia przypisanych ról społecznych.
WYKOLEJENIE SPOŁECZNE
Termin ten wprowadził Czapów do określenia niedostosowania społecznego. Istotą wykolejenia społecznego jest notoryczne uporczywe łamanie norm społecznych.
lub
Wykolejenie społeczne polega na takim przeciwstawieniu się normom, które burzy wszelki ład społeczny, warunkujący istnienie kultury, czyli na przeciwstawianiu się społeczeństwu jako całości.
Odmiany wykolejenia:
wykolejenie obyczajowe (występowanie przeciwko obyczajom (prostytucja))
wykolejenie przestępcze (występowanie przeciwko normom prawnym (kradzież, bandytyzm, morderstwo, łapówkarstwo)
Objawy nieprzystosowania społecznego wg MEN:
a) nagminne wagary
b) ucieczki z domu i włóczęgostwo
c) sporadyczne lub systematyczne picie alkoholu
d) odurzanie się (próby odurzania też)
e) niszczenie mienia
f) stosowanie przemocy, bójki
g) przywłaszczenie cudzego mienia, kradzieże
h) udział w grupach negatywnych
i) usiłowanie i dokonanie ( no wtedy to chyba problemu nie ma ) samobójstwa
j) demoralizacja seksualna , tatuaże, przestępstwa jak włamania, gwałty itp.
( ewidencyjna karta ucznia dodaje takie kryteria nieprzystosowania)
STADIA:
1. Trzy etapy wykolejenia społecznego wg CZ. Czapówa (identyfikuje się je na podstawie badań empirycznych i wiedzy teoretycznej):
a) stadium pierwsze – pojawia się u jednostki poczucie odtrącenia czyli niezaspokojenie potrzeby zależności emocjonalnej; reakcją może być agresja antyspołeczna, narastająca wrogość wobec rodziców i społeczeństwa jako całości; pojawiają się trudności z koncentracja uwagi, a także niekontrolowanie emocji.
b) stadium drugie – utrwalenie wrogich reakcji wobec osób socjalizująco znaczących i autorytetów; odrzucenie nawiązania więzi uczuciowej z innymi ludźmi, jednostka zaczyna zaspokajać swoje potrzeby poza domem rodzinnym; pojawiają się symptomy nieprzystosowania jak np. alkoholizowanie się, ucieczki z domu, wagary , wybryki seksualne itp.
c) Stadium trzecie – autonomizacja działalności antyspołecznej, staje się ona źródłem przyjemności i satysfakcji dla jednostki nieprzystosowanej; jednostki dążą do nawiązania kontaktów z gangami i grupami o charakterze chuligańskim, zabawowym, przestępczym; grupowa działalność antyspołeczna prowadząca do jawnego, otwartego konfliktu z obyczajem, moralnością lub prawem.
TYPOLOGIE :
2. Trzy zasadnicze typy wykolejenia społecznego, wg Cz. Czapówa (1978), ze względu na trzy różne czynniki etiologiczne:
a) zwichnięta socjalizacja – manifestacja nieprzystosowania społecznego w różnych formach; czynnik warunkujący i dominujący to niedostatek w zakresie socjalizacji dziecka ( nieodpowiednia opieka rodzicielska, brak jej itp.)
b) demoralizacja - pojawia się gdy dobrze zsocjalizowane dziecko dostaje się pod wpływy innej obyczajowości i kultury niż ta w której się wychowywało (np. emigracja ze wsi do miasta); następuje przewartościowanie wartości tradycyjnych na rzecz nowych, do których w pełni jednostka nie może się dostosować
c) socjalizacja podkulturowa – jednostka identyfikuje się z wartościami i normami podkultury, będącej w opozycji do kultury społeczeństwa jako całości (tej dominującej); socjalizacja dziecka wg wartości uznawanych przez podkulturę powoduje, iż popada ono później w konflikt z normami ogólnospołecznymi
3. Typologia nieprzystosowania społecznego wg C.E. Sullivana & M.Q. Granta (1957r.) – nawiązuje do charakterystycznych form dewiantywnego zachowania się jednostek nieprzystosowanych społecznie ( ten podział opiera się na jakości stosunków interpersonalnych jakie utrzymuje jednostka z najbliższym otoczeniem):
a) aspołeczni – dążą do swoich egoistycznych celów, innych traktują jako „ułatwiaczy” bądź „utrudniaczy” ich osiągnięcia; nie potrafią przewidzieć zachowań otoczenia wobec siebie i w sytuacji niepewności lub lekkiego zagrożenia reagują złością i agresją antyspołeczną, są impulsywni – często nie kontrolują swoich zachowań
b) konformiści – manipulują swoim konformizmem aby uzyskać doraźne korzyści i nagrody poprzez utajnienie wewnętrznego sprzeciwu; w momencie braku kontroli zewnętrznej działają zgodne z własnymi przekonaniami i upodobaniami
c) neurotycy – osoby , które w wyniku socjalizacji przyjęły zbiór wartości nakazujących określone zachowania, przeżywające nieustanny lęk iż nie sprostają tym wymaganiom; czują niemoc i bezradność, co wywołuje zachowania nieakceptowane społecznie.
Najczęściej spotykane objawy nieprzystosowania społecznego
Systematyczne wagary.
Ucieczki z domów.
Palenie papierosów, picie alkoholu.
Uzależnienie się od środków odurzających.
Porzucanie szkoły.
Popełnianie wykroczeń i przestępstw.
Przynależność do grup nieformalnych.
Stosowanie przemocy, bójki samookaleczenia.
5 SYNDROMÓW NIEPRZYSTOSOWANIA
1) Wrogość -> powstaje na tle frustracji potrzeby zależności
Symptomy:
- podejrzliwość
- brak ufności wobec innych
- celowe szkodzenie innym
- awantury, bójki, wybuchy gniewu, niszczenie przedmiotów
- negatywny stosunek do szkoły
- niewykonywanie poleceń nauczycieli
- trudności w realizacji obowiązków szkolnych
2) AntyspołecznośĆ -> etiologia nie jest jednoznaczna
Symptomy:
- silne dążenie do szkodzenia innym
- brak wrażliwości moralnej
- zachowania bardzo agresywne – przemoc
- bezinteresowne okrucieństwo
- zaburzenia osobowości
-> prowadzi do konfliktu między jednostką a otoczeniem
3) Wrogość z tendencją do aspołeczności -> stanowi skrzyżowanie aspołeczności i wrogości
4) Zahamowanie -> powstaje na skutek osłabienia lub uszkodzenia systemu nerwowego jednostki -> tło strukturalne lub funkcjonalne uszkodzenia
Symptomy:
- nieśmiałość
- bierność
- apatia
- brak ambicji i aspiracji życiowych
- brak pomysłów, brak inicjatywy
- unikanie kontaktów
- wycofanie się z ról społecznych
- powolność
- często zamyślenia się
- skrajne -> autyzm
- nadmierna uległość jednostki wobec otoczenia
5) Niekonsekwencja
-> konflikt jednostki z otoczeniem, zdecydowane mniejsze prawdopodobieństwo jego wystąpienia
-> nieprawidłowości w zakresie funkcjonowania układu nerwowego
Symptomy:
- brak koncentracji uwagi
- niemożność dokończenia rozpoczętego zadania
- natychmiastowe, nieprzemyślane reakcje
- reakcje nieadekwatne do bodźców
- brak zrównoważenia emocjonalnego
- nadpobudliwość
CZYNNIKI SPRZYJAJĄCE NIEPRZYSTOSOWANIU SPOŁECZNEMU
1. Niekorzystne warunki ekonomiczno- materialne rodziny (ubóstwo, nędza, tzw. kultura biedy)
2. Zaburzona struktura rodziny (sieroctwo, rozbicie rodziny)
3. Choroby rodziców lub ich nieobecność w wychowaniu dzieci
4. Kontakt dziecka z podkulturą dewiacyjną
5. Brak sukcesów szkolnych dziecka
6. Stygmatyzujące oddziaływanie instytucji wykrywania, napiętnowania i eliminowania dewiacji (policja, sąd, zakład poprawczy)
7. Społeczna blokada aspiracji jednostki (brak środków do realizacji aspiracji)
8. Zaburzona struktura osobowości, niska samoocena, niezrównoważenie emocjonalne
9. Zaburzenia psychosomatyczne (nadpobudliwość, stereotypie)
10. Odtrącenie emocjonalne
Zachowanie aspołeczne – tzw. „wyłączeniowe” formy niedostosowania społecznego charakteryzujące się biernością, izolacją, niechęcią do bycia w grupie, zahamowaniem, brakiem inicjatywy.
Zachowanie antyspołeczne to nieadekwatne funkcjonowanie w rolach społecznych charakteryzujące się agresywnymi formami niedostosowania z przewagą aktywności, pobudzenia, wyraźnej agresji i wrogości. Symptomami takich zachowań są:
silne dążenia do szkodzenia innym osobom,
bezinteresowne okrucieństwo,
brak wrażliwości moralnej,
stosowanie przemocy w stosunkach interpersonalnych.
Reedukacja - działania wychowawcze podejmowane wobec przestępców lub osób uzależnionych mające przystosować ich do życia w społeczeństwie po odbyciu kary lub zakończeniu leczenia.
Socjalizacja – proces zmian zachodzących w jednostce pod wpływem środowiska społeczno-kulturowego, polegający na rozwoju osobowości w kierunku społecznie porządanym – nabywania umiejętności, przyjmowania wartości, norm i wzorów kulturowych.
Wychowanie - to proces celowego i świadomego kształtowania ludzkich zachowań, postaw, ról społecznych, osobowości, zgodnie z wcześniej założonymi ideałami pedagogicznymi; czyli wzorem, modelem człowieka którego chcemy ukształtować w toku wychowania.
Resocjalizacja – ponowna, prawidłowa socjalizacja człowieka, proces wpajania mu niezbędnych umiejętności przydatnych do życia w społeczeństwie, przekształcania jego osobowości, przekazywania jemu właściwego systemu wartości, norm i wzorców kulturowych
Wychowanie resocjalizujące – jest to celowy, zaplanowany proces, działanie względem jednostek wykolejonych i niedostosowanych społecznie, mające na celu ponowną socjalizację jednostki.
Norma – jest synonimem prawidłowości, tego co być powinno zgodne z oczekiwaniami społeczeństwa. Potocznie zachowaniem normalnym nazywamy taki rodzaj zachowania, który jest najczęstszym u większości ludzi w zbliżonym wieku z danego środowiska. Normalny tzn. nie odchylający się od miar przeciętnych.
Patologia – czyli odchylenie od normy. To zachowanie jednostek i określonych grup, które jest sprzeczne z wartościami określonej kultury.
Trzy zasady wychowania resocjalizującego:
Zasada reedukcji nakazuje dobieranie takich środków wychowawczych, które inspirują procesy uczenie się eliminujące postawy skłaniające do dewiantywnych reakcji negatywnych, wyrażających antagonistyczno – destruktywny stosunek społeczeństwa. Zastosowane mogą być jednak tylko takie środki, które pozwalają na wyrównanie opóźnień rozwojowych w sferze postaw i charakteru , i inspirują wszechstronny rozwój osobowości zgodny z przyjętymi ustaleniami aksjologicznymi. Czyli takie środki reedukujące, które równocześnie respektują zasadę wszechstronnego rozwoju osobowości.
Zasada wszechstronnego rozwoju osobowości – odrzucamy tu system dyscyplinarni – izolacyjny nie tylko dlatego, że w wielu przypadkach jest on nieskuteczny, ale także dlatego, że nie jest on zgodny z tą zasadą. Ograniczamy się jednak do zastosowania tylko takich środków, które nie narażają społeczeństwa na przestępczą działalność wychowanków. Konieczne jest więc respektowanie zasady trzeciej – zasady traktowania penitencjarnego.
Zasada traktowania penitencjarnego – upoważnia ona do pewnej kontroli nad wychowankiem oraz uwzględnia fakt, że osoby popełniające przestępstwa są potępiane przez znaczną część członków społeczeństwa, która się ich boi.
Kryminologia pozytywistyczna
Kryminologia pozytywistyczna rozwinęła się w drugiej połowie XIX wieku, wraz z pojawieniem się szkoły pozytywnej prawa karnego. Jej głównymi przedstawicielami byli Cesare Lombroso, Enrico Ferri oraz Rafael Garofalo. Opierała się ona na deterministycznej koncepcji prawa karnego, która zakładała, że każde ludzkie zachowanie, w tym także przestępcze, jest warunkowane określonymi czynnikami, które nie są kontrolowane przez człowieka. Kryminologia pozytywistyczna była więc nauką o przyczynach przestępczości (tzw. etiologia przestępczości). Ponieważ koncentrowała się na osobie przestępcy cechował ją indywidualizm - kryminologia zorientowana na sprawcę.
Do historii przeszło pytanie sformułowane przez Lombroso, które sprowadzało się do tego, dlaczego jedni ludzie popełniają przestępstwa, a inni nie? Było to tzw. pytanie lombrozjańskie. Odpowiedź opierała się na założeniu, że sprawca przestępstwa jest w pewien sposób odmienny od pozostałych ludzi, posiada pewne cechy szczególne. Oznaczało to, ze kryminologia pozytywistyczna przyjęła optymistyczną wizję natury człowieka - większość ludzi jest skłonna do dobra, a żeby stać się przestępcą trzeba posiadać pewne szczególne właściwości.
Skoro przestępczość spowodowana była odmiennością sprawcy, to należało ją zlikwidować. Powodowało to, ze środki stosowane w walce z przestępstwami nie mogłyby być traktowane i wykorzystywane jako odwet, lecz musiały dotyczyć ich przyczyn. Prawo karne miało być instrumentem oddziaływania, a nie represji. Kara miała być dostosowana do osoby sprawcy (prawo karne miało być więc zorientowane na sprawcę - prawo karne sprawcy) i mieć charakter celowy. Duży nacisk kładziono na prewencję specjalną, która miała być realizowana przez resocjalizację.
Kryminologia pozytywistyczna dzieliła się na dwa nurty: biopsychologiczny (paradygmat rodzajów ludzkich) oraz socjologiczny (paradygmat rodzajów otoczenia).
Biopsychologizm
Biopsychologizm opierała się na kilku założeniach:
główny wpływ na zachowanie jednostki wywierają cechy pozwalające traktować go jako odrębną jednostkę,
niektóre z tych cech są dziedziczone, wrodzone lub nabyte i tworzą podłoże sprzyjające występowaniu zachowań antyspołecznych,
można ustalić, które z cech wywołują tendencje do takich zachowań, co umożliwia jednocześnie stwierdzenie związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy cechą a określonymi zachowaniami,
ustalenie takiego związku umożliwia przeciwdziałanie negatywnym zachowaniom społecznym.
Nurt biopsychologiczny kryminologii pozytywistycznej dzieli się na teorie kładące nacisk na cechy somatyczne oraz teorie kładące nacisk na cechy psychiczne.
Teorie somatyczne
Teorie antropologiczne - do najbardziej znanej teorii antropologicznej zalicza się teorię Lombroso, który oparł ją o dorobek fizjonomistów wiążących ukształtowanie twarzy z właściwościami psychiki oraz frenologów szukających związków pomiędzy kształtem czaszki a ludzką psychiką.
W SKRÓCIE KRYMINOLOGIA POZYTYWISTYCZNA
Kryminologia pozytywistyczna:- powstała w 2 połowie XIX w Jest to przede wszystkim nauka o przyczynach przestępczości. Kryminologia pozytywistyczna koncentruje się na sprawcy przestępstwa, pozytywiści zajmują się poszukiwaniem ogólnego wzoru zachowania człowieka.
Założenia :
· Deterministyczna wizja człowieka- Zachowania ludzi, w tym i przestępców są rządzone przez czynniki nad którymi nie mają oni kontroli. zadaniem kryminologii jest poszukiwanie tych przyczyn
· Przestępca różni się od normalnych ludzi jeszcze przed popełnieniem czynu, jest odmieńcem, przejawia się to m.in. wyglądem
· Optymistyczna wizja człowieka – pozytywiści zakładają że człowiek jest z natury dobry
· Rolą kary jest poprawa przestępcy- resocjalizacja
W nurcie kryminologii pozytywistycznej wyróżnia się dwa kierunki: biopsychologiczny oraz socjologiczny.