ZAGADNIENIA NA EGZAMIN DYPLOMOWY

Kierunek – ZARZĄDZANIE – studia drugiego stopnia

KIERUNKOWE:

1. Rachunek dochodu narodowego

Dochód narodowy- inna nazwa dla Produktu Narodowego Netto, jest to suma dochodów wszystkich obywateli oraz osób prawnych z siedzibą w danym kraju, uzyskanych z wykorzystania czynników produkcji (ziemia, praca, kapitał), równa całkowitej wartości wytworzonych dóbr i usług, pomniejszona o koszty amortyzacji (czyli koszty zużycia czynników produkcyjnych).

Podział dochodu narodowego

1) Pierwotny – odbywa się w miejscu wytworzenia dochodu, np. w przedsiębiorstwie; nie dzieli się między pracowników i przedsiębiorców. W wyniku podziału pierwotnego tworzą się płace pracowników najemnych i zyski przedsiębiorstwa.

2) Wtórny – tworzony poprzez rynek (mechanizm rynkowy - system cen) i budżet państwa (system podatków). W wyniku podziału wtórnego tworzy się dochody właścicieli przedsiębiorstw i jednostek usługowych, pracowników sfery nieprodukcyjnej i państwa.

W wyniku podziału wtórnego dochody otrzymują trzy grupy podmiotów. Jeżeli państwo dysponuje własnymi dochodami, realizuje zadania polityki gospodarczej i społecznej:

• finansuje administracje państwową, wymiar sprawiedliwości, ochronę porządku publicznego;

• obronę narodową, powszechną oświatę publiczną, naukę i kulturę;

• obciążenia z tytułów kredytów zagranicznych, publiczną ochronę zdrowia i opiekę społeczną.

Zadania te wynikają z koncepcji państwa dobrobytu, które przychodzi z pomocą swoim obywatelom.

3) Ostateczny – tworzy się fundusz konsumpcji (zaspokajanie potrzeb) i akumulacji (powiększanie możliwości produkcyjnych), który tworzy się za pomocą redystrybucji dochodów, podatków i kredytów.

Dochody i wydatki państwa

Źródła dochodów państwa:

• podatki bezpośrednie nakładane na dochody - Td

• podatki pośrednie od wydatków (wartości dodanej) – Te

• Podatki (T) służą wyłącznie do redystrybucji już istniejących dochodów od grup ludności będących podmiotem opodatkowania do grup osób, których państwo subsydiuje. Podatki nie są zatem elementem PKB

• Podatki gromadzi się aby sfinansować dwa rodzaje wydatków:

  • wydatki państwa na dobra i usługi – G. Wydatki państwa na dobra i usługi (G) są źródłem powstawania dochodów odpowiadających zamówionej produkcji. Zatem należy je włączać do PKB

  • płatności transferowe czyli świadczenia społeczne – B. Płatności transferowe (B) nie powiększają ani dochodu narodowego ani rozmiarów wytworzonej w gospodarce produkcji. Nie powinno się ich uwzględniać w PKB

Ceny rynkowe i czynników wytwórczych

• Podatki sprawiają iż cena płacona przez nabywcę za towar czy usługę różni się od ceny otrzymywanej przez producenta

• W związku z powyższym dochód narodowy możemy liczyć:

  • w cenach rynkowych – zawierających podatki pośrednie

  • PKB (ceny rynkowe) Ξ C + I + G

  • w cenach czynników wytwórczych – uzyskiwanych przez producentów, po zapłaceniu przez nich podatków pośrednich.

  • PKB (ceny czynników wytwórczych) Ξ C + I + G – Te

Rozporządzalne dochody osobiste

• Rozporządzalne dochody osobiste to dochody gospodarstw domowych po uwzględnieniu podatków bezpośrednich i płatności transferowych.

• Y – dochód w cenach czynników wytwórczych Yr Ξ Y + B – Td

Państwo i ruch okrężny

Produkt narodowy brutto

• Produkt Narodowy Brutto jest miernikiem całkowitych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju niezależnie od miejsca świadczenia usług przez czynniki produkcji

• PNB jest równy PKB powiększonemu o dochody netto z tytułu własności za granicą (procenty, dywidendy, zyski, renty)

Amortyzacja. Dochód narodowy (PNN)

• Amortyzacja to zużycie kapitału trwałego. Jest miarą szybkości zmniejszania się wartości istniejącego zasobu kapitału w danym okresie będącego wynikiem jego fizycznego lub ekonomicznego zużycia.

• Wartość produkcji netto w danym okresie faktycznie jest mniejsza, ponieważ część produkcji brutto musi być przeznaczone na odtworzenie zużytego kapitału.

• Dochód narodowy PNN – to produkt narodowy netto wytworzony w gospodarce. Jest to inaczej produkt narodowy brutto w cenach czynników produkcji pomniejszony o wartość amortyzacji.

PNN = PNB – Amortyzacja

Realny i nominalny PNB

• PNB realny to PNB w cenach stałych czyli występujących w pewnym okresie uznany za bazowy.

• PNB nominalny to PNB w cenach bieżących, czyli takich, które istniały w okresie, kiedy dochód ten osiągano.

Inne mierniki związane z rachunkiem dochodu

• Deflator PNB jest to stosunek nominalnego PNB (w cenach bieżących) do realnego PNB (w cenach stałych), wyrażony w postaci wskaźnika. Jest on jednym z narzędzi pomiaru inflacji

• Realny PNB per capita to PNB podzielony przez liczbę mieszkańców kraju, czyli wartość na 1 mieszkańca. Jest miernikiem stopy życiowej przeciętnego obywatela.

• Wskaźnik dobrobytu ekonomicznego netto DEN jest to wskaźnik korygujący PNB o efekty uboczne (zanieczyszczenie środowiska, szara strefa, raje podatkowe) a także o wartość dóbr i usług nierynkowych i czasu wolnego. Jest to bardziej adekwatny miernikiem poziomu dobrobytu jednak dość kosztowny i nie pozbawiony błędów oszacowania

Rachunek dochodu narodowego. Przegląd

1. Bilans płatniczy państwa

Bilans płatniczy – zestawienie wszystkich transakcji dokonanych między rezydentami (gospodarką krajową) a nierezydentami (zagranicą) w danym okresie. Jest on sporządzany dla całej gospodarki narodowej. Bilans płatniczy Polski (za poszczególne miesiące, kwartały oraz lata) publikuje Narodowy Bank Polski. Zestawieniem komplementarnym dla bilansu płatniczego jest międzynarodowa pozycja inwestycyjna.

Bilans płatniczy strefy euro publikuje Europejski Bank Centralny, natomiast bilans handlowy Unii Europejskiej - Eurostat.

Metodyka tworzenia bilansu płatniczego różni się w zależności od kraju, jednak co do zasady powinna być zgodna z Balance of Payments Manual (BPM) publikowanym przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy. Ostatnia wersja BPM to wersja 6.

Struktura bilansu płatniczego

1.Rachunek (bilans) obrotów bieżących

1. Obroty towarowe

2. Usługi

3. Dochody

4. Transfery bieżące

5. NOB – niesklasyfikowane obroty bieżące

2. Rachunek kapitałowy

3. Rachunek finansowy

1. Inwestycje bezpośrednie

2. Inwestycje portfelowe

3. Pozostałe inwestycje

4. Pochodne instrumenty finansowe

4. Saldo błędów i opuszczeń

5. Oficjalne aktywa rezerwowe

Charakterystyka sald składowych bilansu płatniczego

• Bilans obrotów bieżących – zawiera informacje o obrotach towarowych (zwane bilansem handlowym), a także: obrót usług, transfery pieniężne (społeczeństwa i rządu) oraz przepływy związane z dochodami z inwestycji. Bilans handlowy – daje obraz ile gospodarka eksportuje towarów, a ile ich importuje. Różnica pomiędzy tymi wielkościami odpowiada na pytanie, czy mamy do czynienia z deficytem handlowym (przewagą importu nad eksportem), czy z dodatnim bilansem handlowym (nadwyżką eksportu nad importem).

• Bilans obrotów kapitałowych – są to przepływy kapitałowe netto (kredyty eksportowe, kredyty bankowe, inwestycje bezpośrednie).

W bilansie płatniczym można wyróżnić dwa rodzaje transakcji: autonomiczne i wyrównawcze.

Transakcje autonomiczne to takie transakcje, które powstają w wyniku rzeczywistych procesów gospodarczych, a transakcje wyrównawcze to transakcje związane z wyrównaniem salda całego bilansu płatniczego.

Równowaga i nierównowaga bilansu płatniczego

Równowaga bilansu płatniczego jest to sytuacja, w której suma bilansu obrotów bieżących i bilansu obrotów kapitałowych jest równa zeru. Polega na równoważeniu deficytów z jednego okresu, nadwyżkami z drugiego.

Nierównowaga bilansu płatniczego oznacza istnienie nadwyżki lub deficytu.

• Osiąganie ciągłych deficytów jest niemożliwe, gdyż może to prowadzić do trwałego wyczerpania rezerw dewizowych (utrata możliwości płatności).

• Osiąganie ciągłych nadwyżek również nie jest możliwe, gdyż powodowałoby to ciągły deficyt innych krajów (a jest to niemożliwe). Okresowe nadwyżki są preferowane, ale mogą doprowadzić do negatywnych konsekwencji:

• presja inflacyjna – szybki wzrost bazy monetarnej, której źródłem są nadwyżki bilansu płatniczego, przy założeniu problemów ze sterylizacją,

• implikacja deficytów w innych krajach (negatywne gdy dla danego kraju liczy się kooperacja międzynarodowa).

1. Zarządzanie ryzykiem walutowym

Ryzyko walutowe – (ryzyko kursowe) w ekonomii: ryzyko związane z możliwością wahań kursu jednej waluty w stosunku do innej. Wahania kursu walutowego mogą doprowadzić zarówno do pogorszenia sytuacji finansowej jednostki, jak i do jej poprawy. Źródłem ryzyka jest fakt niemożności dokładnego przewidzenia kierunku i skali wahań kursu. W praktyce można wyróżnić dwa rodzaje tego ryzyka:

• ryzyko transakcyjne (transaction risk), występujące w przypadku zawierania transakcji rozliczanej w innej walucie niż waluta krajowa danego przedsiębiorstwa;

• ryzyko księgowe (accounting risk), wynikające z możliwości zmiany wyceny aktywów lub pasywów, których cena jest wyrażona w innej walucie niż waluta, w której dane przedsiębiorstwo prowadzi księgi.

Ryzyko transakcyjne

Istotę ryzyka transakcyjnego najłatwiej zrozumieć w przypadku transakcji importu i eksportu. W takich przypadkach jedna ze stron transakcji rozlicza się w obcej walucie. Ryzyko związane jest z możliwością zmiany kursu walutowego między dniem zawarcia transakcji a dniem, w którym otrzymywana jest płatność. Z perspektywy przedsiębiorstwa rozliczającego się w obcej walucie, w zależności od wahań kursu, wyrażona w walucie krajowej cena w momencie dokonania płatności może być niższa lub wyższa niż wyrażona w walucie krajowej cena z momentu zawierania transakcji.

Przykład

1 lipca polskie przedsiębiorstwo A zawiera z zagranicznym przedsiębiorstwem B kontrakt sprzedaży towaru po cenie 1 000 000 EUR. W momencie zawarcia transakcji kurs EUR/PLN wynosi 3,9. Termin płatności wynosi 90 dni. Przy braku ryzyka walutowego przedsiębiorstwo A oczekiwałoby, że 1 października jego wynagrodzenie powinno wynosić 3 900 000 PLN. Jednak ze względu na fakt, że w okresie 1 lipca – 1 października kurs EUR/PLN może ulec zmianie, mierzona w PLN wartość wynagrodzenia przedsiębiorstwa A może ulec zmianie:

• w przypadku, gdy kurs EUR/PLN wzrośnie, wynagrodzenie przedsiębiorstwa A mierzone w PLN będzie wyższe (przykładowo, przy kursie EUR/PLN 4,0 wynagrodzenie przedsiębiorstwa A wyniosłoby 4 000 000 PLN;

• w przypadku, gdy kurs EUR/PLN spadnie, wynagrodzenie przedsiębiorstwa A mierzone w PLN będzie niższe (przykładowo, przy kursie EUR/PLN 3,8 wynagrodzenie przedsiębiorstwa A wyniosłoby 3 800 000 PLN.

Ryzyko księgowe

Ryzyko księgowe związane jest z posiadaniem w bilansie aktywów lub pasywów, których wartość wyrażona jest w walucie obcej. Zmiana kursu walutowego powoduje bowiem konieczność zmiany ich wyceny księgowej.

Przykład

Polskie przedsiębiorstwo X posiada pakiet papierów wartościowych emitowanych w walucie obcej, o stałej wartości 1 000 000 EUR. Na dzień 1 stycznia, przy kursie EUR/PLN 4,0 wartość księgowa papierów wynosiła 4 000 000 PLN. Na dzień 31 grudnia tego samego roku kurs EUR/PLN mógł ulec zmianie. W zależności, czy kurs EUR/PLN jest wyższy lub niższy konieczna jest korekta wartości księgowej papierów wartościowych posiadanych przez przedsiębiorstwo:

• w przypadku, gdy kurs EUR/PLN wzrośnie, wartość księgowa papierów wzrośnie (przykładowo, przy kursie EUR/PLN 4,2 papiery zostaną na dzień 31 grudnia wycenione na 4 200 000 PLN);

• w przypadku, gdy kurs EUR/PLN spadnie, wartość księgowa papierów spadnie (przykładowo, przy kursie EUR/PLN 3,8 papiery zostaną na dzień 31 grudnia wycenione na 3 800 000 PLN).

Należy zwrócić uwagę na zasadniczą różnicę między ryzykiem transakcyjnym a ryzykiem księgowym. W przypadku ryzyka transakcyjnego przedsiębiorstwo bezpośrednio doświadcza skutków realizacji ryzyka (poprzez zwiększenie/zmniejszenie strumienia przepływów pieniężnych w walucie krajowej). Natomiast w przypadku ryzyka księgowego ryzyko pozostaje niezrealizowane tak długo, jak długo przedsiębiorstwo nie dokonuje żadnej transakcji, która byłaby wyceniona w walucie obcej. Innymi słowy, ryzyko materializuje się w momencie dokonania transakcji (tj. wygenerowania przepływu pieniężnego, którego wartość w walucie krajowej zależy od kursu walutowego). Warto mieć na uwadze, że zgodnie z zasadami rachunkowości nawet niezrealizowane zyski lub straty wynikające ze zmian kursu walutowego powinny znaleźć odzwierciedlenie w zmianach funduszy własnych przedsiębiorstwa.

Możliwość zabezpieczenia przed ryzykiem kursowym

Brak pewności co do wyrażonej we własnej walucie wartości przyszłych przepływów pieniężnych stanowi dla przedsiębiorstw poważny problem. Dlatego w praktyce gospodarczej stosuje się szereg instrumentów finansowych, które służą minimalizacji ryzyka kursowego. Najważniejsze z nich to:

• Kontrakt terminowy – w ramach którego strony transakcji uzgadniają, że dokonają w ściśle określonym momencie w przyszłości transakcji kupna / sprzedaży określonej kwoty waluty po ściśle określonym kursie (szczególną odmianą kontraktu terminowego jest forward);

• Opcja walutowa – w ramach której jedna ze stron transakcji, za określone wynagrodzenie (tzw. premia opcyjna), uzyskuje prawo do zakupu / sprzedaży w przyszłości drugiej stronie transakcji określonej kwoty waluty po z góry ustalonym kursie;

• Swap walutowy – jest to transakcja między dwoma podmiotami, polegająca na wymianie strumieni finansowych w dwóch różnych walutach, których wartość i terminy są z góry ustalone.

1. Przedawnienie roszczeń

Przedawnienie – możliwość uchylenia się od zaspokojenia roszczenia po upływie określonego prawem terminu; instytucja prawa cywilnego, jedna z postaci dawności, służąca stabilizacji obrotu prawnego poprzez ograniczenie lub wyłączenie możliwości dochodzenia roszczeń na drodze sądowej po upływie określonego czasu. Poddanie roszczeń reżimowi przedawnienia stanowi rozwiązanie konfliktu pomiędzy interesami bezczynnego wierzyciela, który nie ma obowiązku niezwłocznego dochodzenia roszczenia, a interesem dłużnika, dla którego obowiązek zadośćuczynienia roszczeniu staje się zbyt uciążliwy po pewnym czasie, albo który nawet wykonał swoje zobowiązanie, lecz na skutek upływu czasu nie potrafi tego udowodnić. Służy też interesom obrotu gospodarczego pozbawiając skutecznej ochrony wierzyciela, który wskutek upływu czasu nie potrafi już udowodnić swojej wierzytelności. Przedawnienie roszczeń realizuje jedną z głównych zasad prawa cywilnego, iż ochrony sądowej należy udzielać tylko tym uprawnieniom majątkowym, które są lub mogą być efektywnie wykonywane.

Ogólna regulacja przedawnienia w polskim prawie cywilnym umieszczona jest w Tytule VI pierwszej księgi kodeksu cywilnego. Przedawnienie roszczeń jest obecnie zarzutem, więc nie jest uwzględniane z urzędu, lecz jedynie "na zarzut", czyli na podstawie stanowczego oświadczenia dłużnika, że pragnie on z tego uprawnienia skorzystać (w prawie pracy – z urzędu, na podstawie art. 292 Kodeksu pracy). Tradycyjny pogląd zakłada bowiem, że dłużnik może mieć interes, np. osobisty lub zawodowy, w tym, żeby powództwo przeciwko niemu zostało oddalone z przyczyn innych niż upływ czasu^[2]. Szczegółowe terminy przedawnienia poszczególnych rodzajów roszczeń zawierają dalsze księgi kodeksu oraz liczne ustawy szczególne. Ponieważ przedawnienie roszczeń wynika z upływu czasu, dużą rolę odgrywają także przepisy intertemporalne zamieszczone w ustawie Przepisy wprowadzające kodeks cywilny oraz ustawach nowelizujących Kodeks cywilny.

Przedawnieniu podlegają wyłącznie roszczenia majątkowe, to znaczy takie, które w pierwszej kolejności prowadzą do powiększenia lub utrzymania dotychczasowego stanu majątkowego osoby uprawnionej. Jednak ze stosunku pracy podlegają przedawnieniu także roszczenia niemajątkowe – art. 291 k.p. Wyjątkowo nie przedawnia się roszczenie windykacyjne dotyczące nieruchomości, co jednak nie wyklucza jej zasiedzenia.

Terminy przedawnienia

Kodeks cywilny przewiduje cztery podstawowe terminy przedawnienia:

10 lat	Wszelkie roszczenia majątkowe, z wyłączeniem roszczeń o świadczenia okresowe, roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, oraz tych, co do których przepis szczególny przewiduje krótszy termin przedawnienia albo których przedawnienie nie zostało wyłączone
3 lata	Roszczenia związane z prowadzeniem działalności gospodarczej
3 lata	Roszczenia o świadczenie okresowe (np. czynsz najmu, alimenty)
10 lat	Wszystkie roszczenia stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego organu powołanego do rozpoznawania spraw danego rodzaju albo orzeczeniem sądu polubownego, ugodą zawartą przed sądem albo przed sądem polubownym, poza roszczeniami okresowymi należnymi w przyszłości

Dalsze księgi kodeksu, a także inne ustawy, przewidują liczne odstępstwa od przedstawionych zasad. Oto najważniejsze z nich:

• dla roszczeń z tytułu czynów niedozwolonych – 3 lata od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i osobie obowiązanej do jej naprawienia, lecz nie później niż 10 lat od daty popełnienia czynu; 10-letni termin nie znajduje zastosowania przy roszczeniu o naprawienie szkody na osobie;

• dla roszczeń z tytułu czynów niedozwolonych będących przestępstwami – 20 lat od daty popełnienia przestępstwa;

• dla roszczeń przedsiębiorcy z tytułu dokonanej sprzedaży – 2 lata;

• dla roszczeń z tytułu umowy przewozu – 1 rok;

• dla roszczeń pracodawcy i pracownika ze stosunku pracy – 3 lata.

Ponadto orzecznictwo sądowe wypracowało dodatkowe szczególne reguły przedawnienia roszczeń ubocznych powiązanych z innym roszczeniem. Taki charakter mają odsetki za opóźnienie, które przedawniają się w terminie przewidzianym dla świadczeń okresowych, jednak najpóźniej z chwilą przedawnienia roszczenia o kwotę główną.

Bieg przedawnienia

W przypadku roszczeń z określonym terminem płatności bieg przedawnienia rozpoczyna się z chwilą nadejścia tego terminu (wymagalność). W jego braku, gdy płatność zależy od określonej czynności wierzyciela np. od wypowiedzenia pożyczki bezterminowej, bieg przedawnienia rozpoczyna się przy fikcyjnym założeniu, że wierzyciel dokonał tej czynności najwcześniej jak tylko mógł. Szczegółowe regulacje prawne mogą ustanawiać odmienne zasady ustalania daty rozpoczęcia biegu przedawnienia. Tak jest w przypadku roszczeń deliktowych, gdzie datą początkową jest dzień popełnienia czynu niedozwolonego, albo dzień w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie zobowiązanej do jej naprawienia (szczegółowo określa to art. 442¹ Kodeksu cywilnego).

Zawieszenie biegu przedawnienia

Zarówno przed jak i po rozpoczęciu biegu przedawnienia mogą pojawić się sytuacje, które obiektywnie uniemożliwiają wierzycielowi wykonywanie swych uprawnień w stosunku do dłużnika. Przeszkody te mogą utrzymywać się przez dowolnie długi okres. By zapobiec oczywistemu pokrzywdzeniu wierzyciela, którego roszczenie mogłoby się przedawnić zanim uzyskałby faktyczną możliwość jego dochodzenia, ustawa w niektórych przypadkach zatrzymuje bieg przedawnienia lub uniemożliwia jego rozpoczęcie. Bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu:

• co do roszczeń, które przysługują dzieciom przeciwko rodzicom – przez czas trwania władzy rodzicielskiej;

• co do roszczeń, które przysługują osobom niemającym pełnej zdolności do czynności prawnych przeciwko osobom sprawującym opiekę lub kuratelę – przez czas sprawowania przez te osoby opieki lub kurateli;

• co do roszczeń, które przysługują jednemu z małżonków przeciwko drugiemu – przez czas trwania małżeństwa;

• co do wszelkich roszczeń, gdy z powodu siły wyższej uprawniony nie może ich dochodzić przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw danego rodzaju – przez czas trwania przeszkody;

• co do roszczeń z tytułu umowy przewozu krajowego – przez czas trwania próby pozasądowego rozwiązania sporu lecz nie dłużej niż 3 miesiące od daty wezwania do zapłaty lub złożenia reklamacji.

Po ustaniu przeszkody przedawnienie biegnie dalej z uwzględnieniem okresu pomiędzy rozpoczęciem biegu a powstaniem przeszkody.

Przerwanie biegu przedawnienia

Dotychczasowy okres niezakończonego przedawnienia może być zniweczony na dwa sposoby:

• przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia. Bieg przedawnienia przerywają następujące działania wierzyciela:

  • wniesienie pozwu;

  • złożenie wniosku o zawezwanie do próby ugodowej przed sądem;

  • złożenie wniosku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu do sporządzenia i wniesienia pozwu;

  • zgłoszenie w procesie zarzutu potrącenia wierzytelności wzajemnej przez pozwanego wierzyciela;

  • złożenie wniosku o nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu^[6];

  • zgłoszenie wierzytelności w toku postępowania upadłościowego;

  • złożenie wniosku do komornika o wszczęcie egzekucji.

• przez wszczęcie mediacji;

• przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której przysługuje. Wyróżnia się dwie postaci uznania prowadzącego do przerwania biegu przedawnienia:

  • uznanie właściwe będące umową, w której dłużnik stanowczo oświadcza, że jego dług istnieje w określonej wysokości,

  • uznanie niewłaściwe będące oświadczeniem dłużnika, które nie wprost lecz pośrednio wskazuje na istnienie długu np. prośba o rozłożenie na raty, o przedłużenie terminu spłaty.

Przez czas trwania postępowania przed odpowiednim organem lub mediatorem bieg przedawnienia jest zatrzymany. Skuteczne przerwanie terminu przedawnienia powoduje, że jego bieg rozpoczyna się na nowo, a dotychczasowy okres traktuje się jak niebyły. Ten skutek odróżnia przerwanie biegu przedawnienia od jego zawieszenia. Przerwanie biegu przedawnienia przez czynność przed sądem nie następuje, jeżeli z przepisów prawa procesowego wynika, że jest ona bezskuteczna. Dlatego nie przerwie przedawnienia pozew wniesiony w sprawie, która zostaje następnie umorzona wskutek jego cofnięcia.

Wstrzymanie zakończenia biegu przedawnienia

Wyjątkowe okoliczności leżące po stronie wierzyciela niekiedy uzasadniają odstępstwo od ogólnych reguł określających termin przedawnienia danego rodzaju. Najczęściej chodzi tu o wzmocnienie jego ochrony w postaci wydłużenia terminu z uwagi na brak po jego stronie pełnej zdolności do czynności prawnych lub wystąpienie podstaw do ubezwłasnowolnienia. Bieg przedawnienia nie może się wówczas zakończyć wcześniej niż przed upływem dwóch lat od daty ustanowienia dla tej osoby przedstawiciela ustawowego lub ustania przyczyny jego ustanowienia (np. wskutek uzyskania pełnoletniości, bądź ustąpienia zaburzeń psychicznych). W przypadku roszczeń o naprawienie szkody na osobie wyrządzonej czynem niedozwolonym bieg przedawnienia może zakończyć się nie wcześniej niż z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Dodatkowo przedawnienie tego rodzaju roszczeń przysługujących osobie małoletniej (bez względu na to czy ma przedstawiciela ustawowego) nie może skończyć się wcześniej niż z upływem lat dwóch od uzyskania przez nią pełnoletniości.

Zakończenie biegu przedawnienia

Zakończenie biegu terminu przedawnienia skutkuje osłabieniem uprawnienia bezczynnego wierzyciela. Wprawdzie może on nadal dochodzić swego roszczenia przed sądem, lecz dłużnik do czasu prawomocnego wyroku może osłonić się zarzutem przedawnienia, który prowadzi do przegrania sprawy przez wierzyciela i oddalenia powództwa. W szczególnych przypadkach, sąd może uznać zarzut dłużnika za bezskuteczny, jeżeli oceni go jako nadużycie prawa podmiotowego.

Dłużnik spełniający dobrowolnie świadczenie przedawnione nie może domagać się jego zwrotu, gdyż jest to świadczenie należne. Niepodniesienie zarzutu przedawnienia w toku sprawy sądowej powoduje, że z chwilą prawomocnego orzeczenia zasądzającego wierzytelność dotychczasowe przedawnienie uznaje się za niebyłe. Bieg przedawnienia rozpoczyna się wówczas na nowo i jest obliczany wedle zasad dla roszczeń stwierdzonych prawomocnym orzeczeniem sądu.

Po zakończeniu biegu przedawnienia roszczenia dłużnik może zrzec się prawa do skorzystania z tego zarzutu. Wówczas powstaje sytuacja, jak gdyby roszczenie się nie przedawniło.

Przedawnienie się roszczenia nie stoi na przeszkodzie nałożeniu w postępowaniu karnym na sprawcę przestępstwa środka karnego w postaci obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej pokrzywdzonemu.

1. Zdolność do czynności prawnych

Zdolność do czynności prawnych – w prawie cywilnym zdolność do dokonywania we własnym imieniu czynności prawnych, czyli do przyjmowania i składania oświadczeń woli mających na celu wywołanie powstania, zmiany lub ustania stosunku prawnego. Innymi słowy, jest to zdolność do samodzielnego kształtowania swojej sytuacji prawnej (nabywania praw i zaciągania zobowiązań).

Zdolność do czynności prawnych jest szczegółowo uregulowana przez przepisy części ogólnej Kodeksu cywilnego.

Stopniowanie zdolności do czynności prawnych

Zdolność do czynności prawnych może być pełna albo ograniczona, można jej również nie mieć w ogóle.

• Pełną zdolność do czynności prawnych mają pełnoletnie osoby fizyczne oraz wszystkie osoby prawne. Przesłanką niezbędna do posiadania pełnej zdolności do czynności prawnych przez osoby fizyczne jest pełnoletność, a nie wiek.

• Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają osoby małoletnie, które ukończyły 13 lat oraz osoby ubezwłasnowolnione częściowo, a także osoby, w stosunku do których obowiązuje postanowienie o ustanowieniu doradcy tymczasowego, wydane przez sąd w trakcie postępowania o ubezwłasnowolnienie.

Zgodnie z polskim prawem zdolności do czynności prawnych nie mają osoby fizyczne, które nie ukończyły 13 lat oraz osoby ubezwłasnowolnione całkowicie.

W prawie prywatnym międzynarodowym

O przesłankach zdolności do czynności prawnej oraz stopniu zdolności wymaganej do dokonania czynności prawnej i skutkach jej braku według ustawy Prawo prywatne międzynarodowe rozstrzyga statut personalny danej osoby.

Jeżeli osoba fizyczna lub prawna dokonuje czynności w zakresie swego przedsiębiorstwa, jej zdolność podlega państwu, w którym znajduje się siedziba tego przedsiębiorstwa.

Jeżeli cudzoziemiec (osoba fizyczna) niezdolny według swojego prawa ojczystego dokonał w Polsce czynności prawnej mającej wywrzeć skutek w Polsce, zdolność podlega prawu polskiemu, o ile wymaga tego ochrona osób działających w dobrej wierze. Od tego przepisu istnieją wyjątki - nie dotyczy spraw z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego oraz spadkowego.

Zdolność wekslową i czekową ocenia się według prawa ojczystego danej osoby. Jeżeli jednak kto według prawa ojczystego nie ma zdolności wekslowej, lecz podpisał weksel w kraju według prawa którego miał taką zdolność, to zobowiązanie jest ważne. Nie dotyczy ten przepis polskich obywateli, którzy zaciągnęli zobowiązania wekslowe za granicą.

1. Pojęcie i funkcje umowy w obrocie gospodarczym

Efektywny i prawidłowy udział w obrocie gospodarczym wiąże się z dopełnianiem licznych formalności, wśród których naczelne miejsce zajmuje sporządzanie i zawieranie umów.

UMOWA - jest jedną z podstawowych instytucji prawa i określa się ją jako zgodne porozumienie dwóch lub więcej stron ustalające ich wzajemne prawa lub obowiązki. Bardziej szczegółowa definicja precyzuje umowę jako stan faktyczny polegający na złożeniu dwóch (lub więcej) zgodnych oświadczeń woli zmierzających do powstania, uchylenia lub zmiany uprawnień i obowiązków podmiotów składających te oświadczenia woli.

Klasyfikacji umów jest kilka, jednak pod kątem prawa gospodarczego dzieli się je na umowy dwustronnie gospodarcze (obrót profesjonalny) i umowy jednostronnie gospodarcze (obrót konsumencki). Pod pojęciem umowy dwustronnie gospodarczej rozumie się umowy, w których po dwóch stronach czynności prawnej występują osoby zajmujące się prowadzeniem działalności gospodarczej.  W przypadku umowy jednostronnie gospodarczej tylko jedną stroną czynności jest podmiot gospodarczy, a drugą stanowi osoba, która w zakresie dokonanej czynności nie jest profesjonalistą, zaś co do zasady jedynie konsumentem. Tradycyjnie, umowy gospodarcze często określane są mianem umów handlowych.

Zasadniczy podział umów w obrocie gospodarczym przedstawia się następująco:
a) umowy krótkoterminowe (współdziałanie krótsze niż rok),
b) umowy długoterminowe (kryterium czasu, na jaki zostały zawarte),
c) umowy ramowe i wykonawcze,
d) umowy adhezyjne (przez przystąpienie do treści ustalonej jednostronnie przez stronę umowy),
e) umowy zawarte w trybie oferty, negocjacji, przetargu i aukcji.

Inne klasyfikacje umów w obrocie gospodarczym dzielą je na umowy:

1) konsensualne (dochodzą do skutku przez samo oświadczenie woli stron) i realne (dochodzą do skutku dopiero po wydaniu rzeczy – przedmiotu świadczenia),
2) zobowiązujące, rozporządzające i upoważniające,
3) jednostronnie zobowiązujące (jedna strona jest tylko dłużnikiem, a druga tylko wierzycielem) i dwustronnie zobowiązujące (każda ze stron jest jednocześnie dłużnikiem i wierzycielem),
4) odpłatne (gdy obie strony uzyskują korzyść majątkową) i nieodpłatne (gdy tylko jedna ze stron uzyskuje korzyść majątkową) oraz wzajemne (każda ze stron jest zobowiązana do świadczenia wobec drugiej strony, przy czym świadczenie jednej jest uznawane za odpowiednik świadczenia drugiej strony),
5)kazualne i abstrakcyjne,
6) swobodnie negocjowane oraz adhezyjne.

Jedną z cech charakterystycznych obrotu gospodarczego jest nagminne występowanie oraz istotne znaczenie pewnych grup umów, które są odpowiednio ze sobą powiązane. Co więcej, nie wszystkie umowy gospodarcze można sklasyfikować według ustawowego podziału umów, stąd pod tym względem umowy można podzielić na nazwane oraz nienazwane:

• UMOWAMI NAZWANYMI określa się umowy normatywnie określone w Kodeksie cywilnym lub w przepisach szczególnych. Należą do nich: umowa sprzedaży, umowa zamiany, umowa dostawy, umowa kontraktacji, umowa o dzieło, umowa o roboty budowlane, umowa najmu, umowa leasingu, umowa użyczenia, umowa pożyczki, umowa rachunku bankowego, umowa zlecenia, umowa agencyjna, umowa przewozu, umowa komisu, umowa spedycji, umowa ubezpieczenia, umowa składu, umowa spółki, umowa poręczenia, umowa darowizny, umowa renty, umowa o dożywocie oraz umowy w zakresie czynności bankowych.

• UMOWAMI NIENAZWANYMI określa się umowy, których nie da się przyporządkować jakiemukolwiek typowi ustawowemu, a ich treść nie jest przewidziana w żadnych przepisach. W ich przypadku o treści zawieranych umów decydują wyłącznie strony umowy. Umowami nienazwanymi są takie umowy jak: factoring, forfaiting, franchising, sponsoring i know-how.

1. Istota zarządzania multikulturowego

Współczesną gospodarkę charakteryzuje otwarcie rynków i złożona sieć kontaktów biznesowych. To wymusiło na przedsiębiorstwach zmianę metody zarządzania - z dominującej na współpracującą we wszystkich obszarach działania.

Do elementarnych warunków osiągnięcia wzrostów  należy odpowiednie dobranie kadry menedżerskiej, zatem firmy funkcjonujące na międzynarodowych rynkach chcą wysyłać swoich najlepszych menedżerów do pracy za granicą.

Ścieżka nie dla każdego

Na świecie 26% liderów deklaruje chęć podjęcia pracy zagranicą, również na innym kontynencie. Odsetek ten może wydawać się niewielki, jednak jeśli przyjrzeć się bliżej temu, jakie predyspozycje powinien posiadać oddelegowany menedżer, ocena może ulec zmianie. Stanięcie przed taką możliwością wymaga rzetelnej i kompleksowej analizy dotychczasowej ścieżki menedżerskiej, predyspozycji i osobowości, a także oceny prawdopodobieństwa przyszłych zachowań.

Liderzy, którzy osiągają świetne wyniki w rodzimym kraju, niekoniecznie muszą powtarzać swoje sukcesy na rynku zagranicznym, zwłaszcza, że prawdopodobnie znajdą się w sytuacji koniecznej współpracy i koordynowania działań międzynarodowej grupy. Zatem do kluczowych czynników składających się na pożądany efekt należy wiedza z zakresu funkcjonowania danego rynku lokalnego, zmian i trendów, stylu zarządzania, budowania relacji biznesowych czy sposobu istnienia przedsiębiorstw na rynku.

Dla przykładu, coraz bardziej atrakcyjny biznesowo rynek dalekowschodni, gdzie np. indyjskie zarządzanie hierarchiczne i klanowe ma niewiele wspólnego z o wiele bardziej partnerskim stylem chińskim, jest na tyle zróżnicowany sam w sobie, że bez poznania jego charakteru w poszczególnym państwie efektywne zarządzanie będzie niemożliwe. Dlatego zanim podejmiesz decyzję, zrób rzetelną analizę swojej wiedzy na temat szeroko pojętej kultury danego kraju, tak w obszarze obyczajowym, jak biznesowym i realnie oceń, w jakim stopniu jesteś w stanie opanować niezbędną wiedzę w określonym czasie.

Mosty między kulturami - umiesz je budować?

Kolejnym zagadnieniem jest umiejętność dostosowania wiedzy merytorycznej i korzystania z określonych narzędzi w innym środowisku biznesowym i gospodarczym. Zastanów się, czy potrafisz działać także w wymiarze multikulturowym, zbudować strategię i posługiwać się narzędziami, które nie były popularne w Twojej dotychczasowej karierze lidera, potwierdź umiejętności językowe.

Zrób audyt swoich kompetencji, również miękkich. Podstawą jest znajomość języków lub języka obcego w stopniu przynajmniej dobrym i umiejętność swobodnego zarządzania ludźmi w oparciu o współpracę międzykulturową lub przynajmniej współistnienie. Zastanów się, czy potrafiłbyś zarządzać w duchu symbiozy dwóch kultur i mechanizmów biznesowych. Kolejną kwestią jest zdolność radzenia sobie w sytuacji zagrożeń, które wynikałoby także z tych różnic. Zadaj sobie pytanie, czy jesteś osobą otwartą, potrafiącą odnaleźć się w nowej, nie zawsze komfortowej sytuacji. Tylko wtedy możesz być skuteczny, jeśli będziesz potrafił zmotywować pracowników, zarządzając na zasadzie wzajemnego zaufania. Dlatego bardzo ważny jest szacunek zarówno dla swojej, jak i obcej kultury, a także wzajemnych potrzeb i możliwości.

Wyciągnij wnioski z dotychczasowych doświadczeń, nie tylko biznesowych. Przeanalizuj dotychczasową ścieżkę kariery, zastanów się, jak radziłeś sobie w relacjach z partnerami i klientami zagranicznymi. Przemyśl, czy wyjazd nie będzie zbyt intensywnie ingerował w Twój świat wartości albo wymagał radykalnej zmiany stylu życia. Rozważ również, czy posiadasz wystarczającą sieć kontaktów, umożliwiających skuteczne działanie zagranicą i zaplanuj dalsze działania networkingowe.

Weź pod uwagę potencjalne korzyści i zagrożenia płynące ze zmiany, szczególnie w aspekcie charakteru samego zarządzania zasobami ludzkimi. Pracując w środowisku międzynarodowym musisz być przygotowany na to, że spotkasz się różnorakim stosunkiem do funkcji lidera i barierami komunikacyjnymi. Dlatego przede wszystkim wyjdź z pozycji członka danej grupy, nie tylko jej zarządcy. Im bardziej wejdziesz w otoczenie, poznasz specyfikę pracy osób z różnych kultur, ich wiedzę na temat danego rynku, tym łatwiej będzie Ci rozdzielać poszczególne obowiązki. Pamiętaj, że praca w takim zespole jest mniej przewidywalna i będzie wymagała od Ciebie opracowania skutecznej strategii zarówno w obszarze komunikacji językowej, jak i pozawerbalnej. Dlatego zastanów się, w jaki sposób pokierowałbyś działaniami grupowymi, żeby jak najefektywniej wykorzystać potencjał wynikający z różnorodności - duży nacisk położony na swobodne wyrażanie opinii, inicjatywę i kreatywność musi iść w parze z budowaniem atmosfery wzajemnego porozumienia i rozwojem świadomości kulturowej. Większej elastyczności i szerszego patrzenia będzie wymagało także stawianie celów, a koordynacja ich wykonywanie więcej uwagi i zaangażowania - lider powinien upewniać się, czy te cele są tak samo rozumiane przez wszystkich (w zespole wielokulturowym jest to trudniejsze, niż w przypadku monolitu kulturowego).

Wszystkie te elementy istotnie wpływają na sposób zarządzania i podejmowane decyzje, dlatego zanim zdecydujesz się na poznanie nowego, dobrze poznaj siebie i swoje możliwości. Jednym ze sposobów jest spotkanie z doradcą, coachem, mentorem, który podczas audytu pomoże Ci właściwie odpowiedzieć na wiele pytań.

1. Systemowa koncepcja organizacji

Systemowe podejście do organizacji - System jest wzajemnie powiązanym zespołem elementów funkcjonujących jako całość. Patrząc na organizację jako system możemy zidentyfikować 4 podstawowe elementy: nakłady, procesy transformacji, wyniki i sprzężenie zwrotne.

Pierwszy element – nakłady składa się z zasobów rzeczowych, ludzkich, finansowych i informacyjnych pobieranych przez organizację z otoczenia. Poprzez procesy techniczne i kierownicze nakłady są przetwarzane w wyniki . Wyniki obejmują produkty, usługi (materialne i niematerialne) albo i jedno i drugie, zyski, straty, zachowania pracownicze i informacje.

Postrzeganie organizacji jako systemów jest źródłem ciekawych koncepcji dotyczących organizacji, jak koncepcje systemów otwartych podsystemów, synergii, entropii.

Podejście systemowe według G. A. Rummler'a i A. P. Brache'a

Systemowe podejście do organizacji pojawiło się w połowie ubiegłego wieku. Nie jest to nowa koncepcja, nie oznacza to jednak, że jest w praktyce  powszechnie stosowana. Jak pokazują doświadczenia globalnych  organizacji, kompleksowe postrzeganie organizacji sprzyja tworzeniu większej wartości dla klientów, identyfikacji nowych wewnętrznych źródeł wzrostu wartości, redukcji błędów, nieefektywnego zużycia materiałów i związanych z tym kosztów, poprawie elastyczności działania oraz poprawie produktywności i efektywności. 

          Podejście systemowe, nazywane również podejściem horyzontalnym lub poziomym, przedstawia organizację z zupełnie innej perspektywy niż podejście klasyczne. Przede wszystkim na schemacie organizacyjnym dostrzec można elementy pominięte w podejściu klasycznym: klientów, produkt oraz przebieg pracy. Pozwala dostrzec w jaki sposób wykonywana jest praca (podstawą są procesy przebiegające między działami funkcjonalnymi) oraz pokazuje wewnętrzne powiązania z klientami i dostawcami, które przyczyniają się do powstawania produktów i usług.

          W organizacji, najwięcej możliwości poprawy znaleźć można na stykach między działami. Przykładami takich styków mogą być przekazywanie pomysłów na nowe produkty z działu marketingu do działu badań i rozwoju czy wydawanie projektów nowych produktów z działu badań i rozwoju do działu produkcji. Graficzne przedstawienie tych i podobnych powiązań obrazuje Rys. 1.

          Zdaniem A. Rummlera i A.P. Brachea, bardzo często zdarza się, że przedmiotem zarządzania nie jest przedsiębiorstwo, ale sam schemat organizacyjny. Kierownicy wyższych szczebli zarządzają podlegającymi im działami, wydziałami i komórkami organizacyjnymi, tymczasem mają one już swoich kierowników. Kierownictwo wyższego szczebla może wytworzyć wartość dodaną nie powielając pracy kierownictwa niższego szczebla, ale zarządzając tak zwanymi białymi plamami, które istnieją między działami, wydziałami i komórkami organizacyjnymi.

 Rys. 1. Schemat systemowego podejścia do organizacji

Według G. A. Rummlera i A. P. Brache’a organizacje zachowują się jak systemy adaptujące się. Rys. 2. przedstawia mapę supesystemową, czyli organizację jako system przetwarzający. System ten [1] (numeracja z Rys. 2.) dokonuje konwersji zasobów [2] na wyniki, czyli [3] produkty i usługi, które przekazywane są [4] systemom odbiorczym lub rynkom. Dostarcza środki finansowe, w postaci [5] kapitału lub dywidend swoim akcjonariuszom. Organizacja kieruje się swoimi [6] kryteriami wewnętrznymi oraz sprzężeniami zwrotnymi, ale jej zachowania determinowane są przede wszystkim [7] sprzężeniami zwrotnymi z rynku. Na rynku działają [8] konkurenci korzystający z tych samych zasobów i dostarczający produkty na rynek. Wszystko ma miejsce w [9] otoczeniu politycznym, ekonomicznym i społecznym. Wewnątrz organizacji działają [10] funkcje/ podsystemy przetwarzające zasoby w produkty i usługi. Nad organizacją czuwa mechanizm kontrolny, czyli [11] kierownictwo. Kierownictwo ma za zadnie interpretację i reakcję na wewnętrzne i zewnętrzne sprzężenia zwrotne, tak aby organizacja utrzymała stan równowagi z otoczeniem.

1. Istota procesu i etapy jego projektowania

Proces - jest zbiorem sekwencyjnych czynności, powiązanych zależnościami przyczynowo-skutkowymi tak, że rezultaty działań poprzedzających są wejściami działań następujących po nich.

Podejście procesowe opiera się na założeniu, że należy optymalizować działania, mając na uwadze procesy, a nie funkcje, dlatego też proces jest naturalną determinantą osiągania wzrostu efektywności współczesnej organizacji.

Usprawnianie działania na podstawie analizy procesów pozwala na dynamizację systemu organizacyjnego.

Systemowy mechanizm funkcjonowania organizacji uświadamia jej członkom, że jest ona swoistym ekosystemem elementów o skomplikowanym układzie wzajemnych zależności. Ingerencja nawet w jeden element systemu może zburzyć logikę jego funkcjonowania i zagrozić egzystencji całości.

Podstawową zasadą, którą stosuje się do budowy konfiguracji działań zespołowych, jest ich podział na elementy, tak aby stały się zrozumiałe i możliwe do szybkiego opanowania przez człowieka.

Kategorią taką jest proces, traktowany jako dynamiczny obiekt, wokół którego buduje się system relacji wewnątrz organizacyjnych.

• Procesy tworzą dynamiczny obraz działania całej organizacji i dzięki temu umożliwiają w największym stopniu szybkie zmiany dostosowawcze systemu.

O organizacji zorientowanej na procesy można mówić gdy:

• zostały zidentyfikowane procesy, których liczba nie powinna przekraczać kilkudziesięciu,

• zbudowane zostały mapy powiązań procesów,

• istnieje system pomiaru rezultatów procesów,

• realizowany jest proces zarządzania procesami, nakierowany na ich permanentne doskonalenie.

Cechy organizacji procesowej:

• implementacja do wewnątrz organizacji zasad wzajemnych relacji w układzie klient-dostawca, co w praktyce uprawnia członków organizacji procesowej do negocjowania między sobą warunków realizacji i odbioru efektów pracy partnerów biznesowych,

• zespołowy charakter wykonywanej pracy w organizacji procesowej, co oznacza poszerzenie jej podmiotowości,

• projektowanie przebiegów operacji w procesach w dostosowaniu do kontraktu po to, aby uzyskać w maksymalnym stopniu efekt dostosowania się organizacji procesowej do złożonego poziomu spełniania oczekiwań klienta,

• uprawomocnienie realizatorów do podejmowania niezbędnych decyzji i działań w wykonywaniu operacji w procesach, co pozwala na przybliżenie klienta do wykonawcy, twórcy wartości dodanej produktu lub usługi,

• konfiguracja struktury organizacyjnej z uwzględnieniem proklienckiego ukierunkowania relacji wewnątrzorganizacyjnych.

Orientacja systemów zarządzania w kierunku procesów powstała jako odpowiedź na powszechne, statyczne spojrzenie na logikę funkcjonowania organizacji. Podział wewnętrznej struktury organizacyjnej na samodzielne piony, komórki i stanowiska usprawnia przypisywanie im zadań, kompetencji i odpowiedzialności.

Funkcjonalny podział zadań może ułatwić planowanie i kontrolę, generuje układ, w którym mają z reguły wąskie zakresy pracy. Łatwo też przypisywać koszty prowadzonej działalności wyodrębnionym jednostkom na zasadzie miejsc powstawania tych kosztów, a nie wysiłków związanych z wytworzeniem produktów i/lub usługi.

Problemy z jakimi borykają się współczesne firmy, dotyczą procesów, a nie zadań. Klienta nie interesuje, jakie zadania wykonuje dostawca, realizator kontraktu, lecz jaki jest efekt jego działań, tj. wartość, jaką otrzymuje w wyniku realizacji procesu.

1. Istota i cechy organizacji wirtualnej

Wirtualna organizacja jest tworzona na zasadzie dobrowolności i wzajemnego zaufania przez organizacje, które wstępują w różnego rodzaju związki w celu osiągnięcia korzyści większych niż wtedy, gdyby działały w sposób tradycyjny. Możliwość zaś wchodzenia w takie związki i tworzenie sieci powiązań zapewniają globalne sieci informacyjne i duże bazy danych.

Cechy

Głównymi cechami organizacji wirtualnej są:

• technologia: warunkiem łączenia się i współpracy oddalonych od siebie firm oraz ludzi jest możliwość komunikowania się poprzez sieci komputerowe i telekomunikacyjne;

• doskonałość: każdy partner wnosi to, co posiada najlepszego;

• wykorzystanie okazji: głównym powodem łączenia się (rozpadu) jest dążenie do wykorzystania konkretnej (konkretnych) szansy;

• wzajemne zaufanie: niskie sformalizowanie i brak "twardych" narzędzi koordynacji zwiększa potrzebę zaufania i poczucia wspólnoty losu;

• brak granic: coraz trudniej jest określić, gdzie kończy się jedno przedsiębiorstwo a zaczyna inne, dotyczy to także procesu globalizacji;

• rozmyta tożsamość: w świecie organizacji wirtualnych role nie są tak jednoznaczne, jak w tradycyjnym modelu, który jasno określa, kto jest konkurentem, kto dostawcą, a kto klientem.

• tymczasowość,

• koncentracja na kliencie,

• rozproszenie geograficzne,

• intensywne wykorzystanie technologii informatycznych,

• sieciowa struktura organizacyjna,

• wykorzystanie kluczowych kompetencji swych uczestników

Charakterystyka , cechy i funkcjonowanie:

Wydaje się. że organizacja wirtualna wyraża bardziej formę prowadzenia biznesu niż istniejącą fizycznie i sformalizowaną organizacje gospodarczą. W tym sensie nie posiada ona realnego bytu. a tym samym jest niewidoczna. Niemniej jednak realizując swoje cele wykorzystuje istniejące realnie byty orga­nizacyjne. Efekty funkcjonowania organizacji wirtualnej są zatem realne. Istotę wirtualnej organizacji stanowi jej zdolność do wykorzystywania potencjału gospodarczego, intelektualnego i organizacyjnego, występującego w różnych miejscach na święcie w sposób, który nie mieści sic w tradycyjnych ramach i schematach działalności biznesowej. Oznacza to nieustanne wyszukiwanie nowych możliwości realizacji zysków dzięki efektywnemu tworzeniu odpo­wiednich konfiguracji zasobów materialnych i ludzkich o różnorodnym zakresie i czasie ich trwania a także zarządzanie procesem podziału tak uzyskanych korzyści.

Rola internetu

Często utożsamia się organizację wirtualną z organizacją działającą w internecie lub w znaczący sposób wykorzystującą internet w swojej działalności. Internet jest globalną siecią pozwalającą na łączenie się komputerów i wymianę informacji. Jego główne cechy, istotne dla przedsiębiorstw to:

• niskie koszty komunikacji,

• globalny zasięg dla oferowanych produktów i usług,

• niższe koszty agencyjne,

• niższe koszty transakcyjne,

• interaktywność, elastyczność i możliwość dostosowania do potrzeb klienta,

• ułatwione dzielenie się wiedzą.

1. Podstawowe miary procesów

2. Współczesne przedsiębiorstwo transportowe i jego cechy

3. Znaczenie konfliktu dla rozwoju nowoczesnego przedsiębiorstwa

4. Analiza strategiczna organizacji: istota, cele, metody

5. Metody oceny atrakcyjności sektorów

6. Typologie strategii konkurencji organizacji

7. Rachunkowość zarządcza a rachunkowość finansowa: istota, cechy i zadania – analiza porównawcza

8. Kryteria klasyfikacyjne kosztów i ich wykorzystanie w rachunkowości zarządczej

9. Metodyka badania wrażliwości zysku

10. Assessment Centre jako nowoczesna metoda rekrutacji – istota, techniki

SPECJALNOŚCIOWE:

Zarządzanie BHP

1. Zalety wynikające z wdrożenia Systemu Zarządzania Bezpieczeństwem i Higieną Pracy

Korzyści z wdrożenia systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy (PN-N 18001):

• ekonomiczne, wynikające z minimalizacji strat wskutek eliminowania wypadków i chorób zawodowych,

• poprawa stanu BHP, lepszy wizerunek przedsiębiorstwa wśród klientów, partnerów biznesowych i społeczeństwa,

• ograniczenie liczby zwolnień chorobowych,

• zwiększenie ilości czasu pracy przeznaczonego na produkcję w związku z poprawą stanu BHP,

• aktywne włączanie się pracowników w program samokontroli - wzrost świadomości i motywacji załogi,

• zainteresowanie pracą w związku z poprawą jakości, wydajności i bezpieczeństwa pracy,

• lepsza organizacja pracy i usprawnienie systemu informacji w przebiegu produkcji i problemach codziennej pracy zatrudnionych,

• ocena ryzyka zawodowego przeprowadzona w sposób użyteczny i czytelny,

• zapobieganie zdarzeniom potencjalnie wypadkowym,

• dostosowanie do wymagań prawnych w zakresie BHP,

• zmniejszenie kosztów związanych z ubezpieczeniem pracowników.

1. Techniczne środki ograniczania narażenia na hałas w środowisku pracy

Techniczne środki ograniczania hałasu
Zmiana hałaśliwego procesu technologicznego na mniej hałaśliwy 
Najgłośniejsze procesy produkcyjne można zastąpić cichszymi, np. kucie młotem można zastąpić walcowaniem i tłoczeniem, natomiast obróbkę za pomocą ręcznych narzędzi - obróbką elektryczną i chemiczną oraz narzędziami zmechanizowanymi. 

Mechanizacja i automatyzacja procesów technologicznych 
Mechanizacja i automatyzacja procesów technologicznych w powiązaniu z kabinami sterowniczymi (dźwiękoizolacyjnymi) dla obsługi jest jednym z najbardziej nowoczesnych, a zarazem najbardziej skutecznych sposobów eliminacji zagrożenia hałasem, wibracją i innymi czynnikami szkodliwymi (np. zapyleniem, wysoką temperaturą, urazami).

Konstruowanie i stosowanie cichobieżnych maszyn, urządzeń i narzędzi 
Zmiany procesów technologicznych oraz wprowadzenie mechanizacji i automatyzacji wymagają dłuższych okresów realizacji i nie daje się stosować przy produkcji małoseryjnej lub nietypowej. Bardzo skuteczne wyciszanie źródeł hałasu można osiągnąć przez zmniejszenie hałaśliwości urządzeń i narzędzi.

Poprawne pod względem akustycznym rozplanowanie zakładu i zagospodarowanie pomieszczeń 
Przy projektowaniu budynków zakładów produkcyjnych należy kierować się następującymi zasadami: 

• budynki i pomieszczenia, w których jest wymagana cisza (np. laboratoria, biura konstrukcyjne, pomieszczenia pracy koncepcyjnej) powinny być oddzielone od budynków i pomieszczeń, w których odbywają się hałaśliwe procesy produkcyjne

• maszyny i urządzenia powinny być grupowane, o ile to jest możliwe w oddzielnych pomieszczeniach według stopnia ich hałaśliwości.

Tłumiki akustyczne 
Zmniejszenie hałasu w przewodach, w których odbywa się przepływ powietrza lub gazu (instalacje wentylacyjne, układy wlotowe i wylotowe maszyn przepływowych, np. sprężarek, dmuchaw, turbin, silników spalinowych), można uzyskać przez zastosowanie tłumików akustycznych. Nowoczesne konstrukcje tłumików akustycznych nie powodują strat mocy maszyny. Polegają one na stworzeniu dużego oporu przepływom nieustalonym, powodującym dużą hałaśliwość, przy równoczesnym przepuszczaniu bez dławienia strumieni ustalonych, dzięki którym odbywa się transport powietrza lub gazu.

Obudowy dźwiękochłonno-izolacyjne 
Wyciszenie źródła hałasu można osiągnąć przez obudowanie całości lub części hałaśliwej maszyny. Obudowy dźwiękochłonno-izolacyjne maszyn powinny możliwie najskuteczniej tłumić fale dźwiękowe emitowane przez źródło hałasu, przy czym nie powinny one stanowić przeszkody w normalnej pracy i obsłudze zamkniętych w niej maszyn. 

Typowe, najczęściej stosowane obudowy mają ścianki dźwiękochłonno-izolacyjne wykonane z blachy stalowej wyłożonej od wewnątrz masami tłumiącymi lub materiałami dźwiękochłonnymi. Stosowane bywają również obudowy o ściankach wielowarstwowych.

Ekrany dźwiękochłonno-izoloacyjne 
Ekrany dźwiękochłonno-izolacyjne stosuje się jako osłony danego stanowiska pracy, w celu tłumienia hałasu emitowanego na to stanowisko przez inne maszyny i z danego stanowiska na zewnątrz. W celu uzyskania maksymalnej skuteczności, ekran należy umieszczać jak najbliżej źródła hałasu lub miejsca pracy. 

Zasadniczymi elementami ekranu są: warstwa izolacyjna w środku (najczęściej blacha o odpowiedniej grubości) oraz zewnętrzne warstwy dźwiękochłonne (płyty z wełny mineralnej lub szklanej osłonięte blachą perforowaną). 

Materiały i ustroje dźwiękochłonne 
Materiały i ustroje dźwiękochłonne stosowane na ścianach i stropie pomieszczenia zwiększają jego chłonność akustyczną. W ten sposób uzyskuje się zmniejszenie poziomu dźwięku fal odbitych, co prowadzi do zmniejszenia ogólnego poziomu hałasu panującego w danym pomieszczeniu. 

Najczęściej stosowanymi materiałami dźwiękochłonnymi są materiały porowate, do których zalicza się: materiały tekstylne, wełny i maty z wełny mineralnej i szklanej, płyty i wyprawy porowate ścian, płyty i maty porowate z tworzyw sztucznych, tworzywa natryskiwane pod ciśnieniem. 

Wyboru materiału lub ustroju dźwiękochłonnego należy dokonać tak, aby maksymalne współczynniki pochłaniania dźwięku wypadały w takich zakresach częstotliwości, w których występują maksymalne składowe widma hałasu. 

Ochronniki słuchu 
Stosowanie ochronników słuchu jest koniecznym, uzupełniającym środkiem redukcji hałasu tam, gdzie narażenia na hałas nie można wyeliminować innymi środkami technicznymi (z priorytetem środków redukcji hałasu u źródła). 

Ochronniki słuchu stosuje się również wówczas, kiedy dany hałas występuje rzadko lub też pracownik obsługujący hałaśliwe urządzenie musi jedynie okresowo wchodzić do pomieszczenia, w którym się ono znajduje.

Ze względu na konstrukcję, dzieli się je na: wkładki przeciwhałasowe (jednorazowego lub wielokrotnego użytku), nauszniki przeciwhałasowe (z nagłowną sprężyną dociskową lub nahełmowe), oraz hełmy przeciwhałasowe. 

Aktywne metody ograniczania hałasu 
Hałasem szczególnie trudnym do ograniczania jest hałas niskoczęstotliwościowy. Znane i od lat stosowane tradycyjne (pasywne) metody redukcji hałasu w zakresie częstotliwości poniżej 500 Hz, są mało skuteczne i bardzo kosztowne. W ostatnich latach coraz częściej stosuje się tzw. metody aktywne (czynne), które odgrywają coraz większą rolę wśród technicznych sposobów ograniczania hałasu. Cechą charakterystyczną tych metod jest redukowanie hałasu dźwiękami z dodatkowych, zewnętrznych źródeł energii. 

Ogólna zasada aktywnej kompensacji parametrów pola akustycznego jest następująca: 

• źródło pierwotne wytwarza falę akustyczną nazywaną falą pierwotną

• źródło wtórne wytwarza falę wtórną.

W określonym punkcie przestrzeni, w którym obserwujemy efekt aktywnej redukcji dźwięku, następuje destrukcyjna interferencja obu fal. 

W idealnym przypadku pełna redukcja fali pierwotnej w punkcie obserwacji wystąpi wówczas, gdy fala wtórna będzie stanowiła idealne odwrócenie fali pierwotnej. 

1. Koszty wypadków przy pracy i chorób zawodowych

2. Charakterystyka Zasady Łączenia Teorii z Praktyką

Wiązanie teorii z praktyką polega na przygotowaniu uczniów (słuchaczy) do posługiwania się wiedzą zdobytą podczas trwania kursu w swojej praktyce zawodowej.

Każdy wykładowca prowadzący zajęcia z zakresu ochrony pracy nieustannie spotyka się z tym, że ludzie dorośli odczuwają na ogół dużą potrzebę wiązania nabytej wiedzy teoretycznej z praktyką. Wiedza oderwana od praktyki czyni na nich wrażenie czegoś nierealnego, mglistego, bezwartościowego, niepotrzebnego. Wiadomości nabyte mogą nawet chwilowo wzbudzić zainteresowanie, ale szybko stają się obojętne. Praktyka jest także ważna ze względów dydaktycznych, gdyż wyniki nauczania są lepsze, a wiedza zdobyta w postaci nowych wiadomości trwalsza i łatwiej przyswajalna. Człowiek żywiej interesuje się zdobytą wiedzą, gdy rozumie jej sens praktyczny i możliwości jej zastosowania w życiu.

Praktyczna przydatność przekazywanej na kursie szkoleniowym wiedzy utrzymuje motywację słuchaczy do uczenia się.

Treści nauczania na kursach szkoleniowych należy tak dobierać, aby nawiązywać do doświadczeń życiowych i zawodowych uczestników; przyspiesza to znacznie zrozumienie i opanowanie materiału. Odwoływanie się do doświadczeń zawodowych uczestników kursu niesie również za sobą pewne ryzyko. Może się bowiem zdarzyć, że doświadczenia słuchaczy mogą być rezultatem wcześniejszego błędnego przyswojenia wiedzy i umiejętności. Takie sytuacje są dla prowadzącego zajęcia szczególnie groźne, ponieważ zakłóca to proces zdobywania nowej wiedzy. Sytuacje takie mogą mieć miejsce w szkoleniu zawodowym wówczas, gdy praktyka odbiega od wskazań teoretycznych lub opiera się na błędnych i nieaktualnych założeniach (np. słuchacze nie wiedzieli o zmianie przepisów lub błędnie je interpretowali). Łączenie teorii z praktyką wzbogaca umiejętności myślenia, przewidywania, rozumienia zjawisk. Służy to przekształcaniu i doskonaleniu rzeczywistości.

Zasada związku teorii z praktyką nabiera szczególnego znaczenia w przygotowaniu uczniów do działalności praktycznej. Więź praktyki z teorią w procesie praktycznej nauki zawodu realizuje się w następujących podstawowych płaszczyznach:

• w procesie zastosowania wiadomości teoretycznych na zajęciach praktycznej nauki zawodu wiadomości teoretyczne są pogłębiane i konkretyzowane,

• w toku wykonywania prac szkoleniowo-produkcyjnych,

• podczas rozwiązywania zadań szkoleniowo-produkcyjnych wykorzystuje się wiadomości z poszczególnych przedmiotów teoretycznych, wykorzystuje się różnorodność metod pracy umysłowej, pobudza się do myślenia twórczego, a wszystko to sprzyja doskonaleniu wiedzy.

Aby wzbudzić zainteresowanie uczniów poznaniem teorii, praktykę można wprowadzić przed teorią.

Wiązanie teorii z praktyką w nauczaniu stosuje się na różnych etapach przyswajania wiadomości przez uczniów, celem głębszego nauczania teorii i lepszego przygotowania uczniów do działalności praktycznej.

Zasadę łączenia teorii z praktyką można realizować poprzez:

• wiązanie procesu opanowywania wiadomości z jednoczesnym procesem ich stosowania (posługiwanie się wiadomościami teoretycznymi w rozwiązywaniu zadań praktycznych),

• wiązanie nauki i techniki (umiejętność interpretacji działania mechanizmów za pomocą praw nauki).

• wiązanie poznawania z działaniem (kształtowanie umiejętności praktycznych, korzystając ze swoich doświadczeń i wiedzy).

1. Etapy projektowania kursów elektronicznych z zakresu BHP

• identyfikowanie potrzeb i oczekiwań różnych grup odbiorców edukacji na odległość;

• prowadzenie współpracy z ekspertem dziedzinowym i innymi specjalistami w zakresie projektowania programu kursu elektronicznego;

• dobieranie metod i środków dydaktycznych do potrzeb kursu elektronicznego;

• posługiwanie się narzędziami dedykowanymi do tworzenia kursu elektronicznego;

• dostosowywanie tradycyjnych materiałów dydaktycznych do formy edukacji na odległość;

• ocenianie jakości kursu elektronicznego;

• dokumentowanie procesu tworzenia kursu elektronicznego zgodnie z procedurami obowiązującymi w danej organizacji;

• udzielanie wsparcia metodycznego i doradzanie organizatorom edukacji na odległość;

• doskonalenie kompetencji i własnego warsztatu pracy metodycznej;

• prowadzenie warsztatów i konferencji metodycznych dla nauczycieli kształcenia na odległość

• organizowanie stanowiska pracy zgodnie z zasadami i przepisami BHP, ochrony ppoż. i ochrony środowiska.

1. Cel i metody badania wypadków przy pracy

Badanie wypadków jest działaniem mającym na celu zidentyfikowanie przyczyn i okoliczności wypadków. Podczas badania przyczyn wypadku zespół powypadkowy może wykorzystywać różne techniki dochodzenia do wniosków końcowych. Do najczęściej wykorzystywanych technik należą: metoda TOL, analiza odchyleń, analiza drzewa błędów, analiza przepływu energii oraz metoda MORT.

2-6.4.1. Metod TOL

W analizie metodą TOL zakłada się, że każdy wypadek jest wynikiem przyczyn technicznych (T), organizacyjnych (O) i ludzkich (L). Najpierw są analizowane przyczyny techniczne, następnie wszelkie elementy organizacyjne, a na koniec określa się przyczyny, których źródłem może być człowiek. W wyniku analizy tych 3 elementów ustala się przyczyny pośrednie i bezpośrednią przyczynę wypadku.

2-6.4.2. Analiza odchyleń

Analiza odchyleń polega na identyfikowaniu odchyleń od normalnych warunków działania człowieka oraz urządzeń technicznych i warunków środowiska. Zazwyczaj się przyjmuje, że odchylenie jest zdarzeniem, cechą lub warunkiem odbiegającym od normy przyjmowanej dla prawidłowego procesu produkcyjnego. Analiza opiera się na założeniu, że produkcja jest to proces planowy, którego normalny przebieg można zdefiniować, a odchylenie może spowodować zwiększenie ryzyka i w konsekwencji wypadek. Korzystając z listy kontrolnej, wraz z odpowiednimi dla każdego odchylenia komentarzami, określa się odchylenia, które mogły spowodować wypadek, i poddaje się je krytycznej analizie w celu wytypowania najbardziej prawdopodobnej przyczyny wypadku.

Korzystając z listy kontrolnej odchyleń opracowuje się zestawy pytań, np.:

• czy maszyna pracowała normalnie? (T1)

• czy cokolwiek zawiodło? (T2)

• czy było coś niezwykłego w odniesieniu do używanych materiałów? (T3)

• czy procedury planowania były przestrzegane? (O1, L3,L4)

• czy planowanie było odpowiednie? (O1)

• dlaczego usterka nie została znaleziona? (O5)

• czy element maszyny był włączony do planu konserwacji? (O4)

Wszystkie zidentyfikowane odchylenia służą do znalezienia przyczyn pośrednich, które doprowadziły do wypadku oraz zaproponowania odpowiednich środków bezpieczeństwa.

2-6.4.3. Metoda drzewa niezdatności

Metoda drzewa niezdatności (drzewa błędów) jest to ilościowa metoda dedukcyjna, oparta na modelu drzewa niezdatności, w której się analizuje poszczególne wypadki lub awarie systemu i podaje zależności między poszczególnymi zdarzeniami prowadzącymi do wypadku. Drzewo błędów przedstawia kombinacje i wzajemne zależności między awariami wyposażenia lub błędami człowieka, które mogą doprowadzić do zdarzenia szczytowego, czyli wypadku przy pracy. Stosowanie metody drzewa błędów wymaga dokładnego poznania funkcjonowania rozpatrywanego obiektu, a także procedur pomocnych przy budowie diagramu logicznego.

Budowa drzewa błędów może być wspomagana diagramem drzewa zdarzeń, pozwalającym zidentyfikować różne scenariusze wydarzeń po zaistnieniu domniemanego zdarzenia początkowego. Drzewo zdarzeń jest graficznym przedstawieniem możliwych sekwencji zdarzeń, będących skutkiem wystąpienia zdarzenia początkowego (awaria elementów technicznych lub błąd człowieka). W metodzie drzewa zdarzeń rozważa się odpowiedzi na pytania dotyczące zdarzenia inicjującego i określa potencjalne skutki, które może przynieść wystąpienie określonego scenariusza wydarzeń. Rezultatem analizy są sekwencje wypadkowe związane z pojedynczym zdarzeniem inicjującym. Dla zdarzeń szczytowych (wypadków) w każdej sekwencji są obliczane prawdopodobieństwa lub częstotliwość wystąpienia zdarzenia

2-6.4.4. Analiza drzewa przyczyn

Na szczególną uwagę w badaniu wypadków zasługuje analiza drzewa przyczyn. Drzewo przyczyn jest graficznym przedstawieniem logicznego łańcucha przyczyn. By sporządzić drzewo przyczyn, wychodzimy od zdarzenia, które chcemy poddać analizie i cofamy się systematycznie, krok po kroku, zadając przy każdym zidentyfikowanym fakcie (na podstawie informacji z postępowania powypadkowego) następujące pytania:

• co było konieczne, żeby ten fakt nastąpił?

• czy jest konieczny jeszcze inny fakt (lub fakty), aby fakt nastąpił?

Na podstawie uzyskanych odpowiedzi łączymy fakty między sobą. Stosuje się 3 rodzaje możliwych powiązań:

• powiązanie łańcuchowe = jeden fakt – jedno zdarzenie poprzedzające

• koniunkcja = jeden fakt – kilka zdarzeń poprzedzających

• negacja koniunkcji = kilka faktów – jedno zdarzenie poprzedzające.

2-6.4.5. Analiza metodą „Co–gdy”

Metoda ta pozwala na usystematyzowane analizowanie wypadku i rozpatrywanie domniemanych przyczyn. Zadawane pytania zmierzają do uzyskania odpowiedzi, czy dany fakt mógł stać się przyczyną wypadku. Zespół powypadkowy analizuje poszczególne fakty i stara się ustalić najbardziej prawdopodobną listę przyczyn.

2-6.4.6. Analiza transferu energii

Badanie wypadku z zastosowaniem analizy transferu energii opiera się na założeniu, że aby powstał wypadek przy pracy, człowiek musi zostać poddany działaniu energii w różnej postaci. Może to być energia mechaniczna, np. związana z poruszającymi się elementami maszyn, energia elektryczna lub chemiczna. Energia jest tu traktowana w sensie bardzo ogólnym i jest nią to, co w jakiś sposób może spowodować uszkodzenie funkcji fizycznych lub psychicznych człowieka. Celem jest dokonanie przeglądu wszystkich rodzajów energii, które mogły doprowadzić do wystąpienia wypadku. Przyjęcie podejścia transferu energii i zawodności barier odgradzających człowieka od źródła energii, pozwala na ukierunkowanie badania na źródła energii i szeroko pojęte bariery. Celem analizy jest tu dokonanie przeglądu wszystkich postaci energii, które mogły doprowadzić do wystąpienia wypadku. Identyfikuje się energię i określa, która bariera zawiodła i co mogło być tego przyczyną. Energią jest tu to, co w jakiś sposób może spowodować uraz.

Do identyfikowania energii wykorzystuje się listy kontrolne. Przykład takiej listy kontrolnej przedstawiono na fol.10. Zamieszczono tu typowe postacie energii oraz, traktowane jako energie, oddziaływania na organizm człowieka.

W postępowaniu badawczym przestrzeń wypadku dzieli się na „objętości”, w których poszukuje się energii i ocenia, jaka bariera zawiodła i co mogło być tego przyczyną. Analiza energii pozwala na dokładne dobranie środków uniemożliwiających przepływ energii i poprawiających stan szeroko pojętych barier.

2-6.4.6. Metoda MORT

Metoda MORT (management oversight and risk tree) powstała w wyniku doświadczeń zebranych przez inżynierów bezpieczeństwa w przemyśle. W systemowym podejściu do organizacji przedsiębiorstwa szczególny nacisk położono na zasady skutecznego zarządzania w celu zapobiegania stratom wywołanym wypadkami przy pracy. W metodzie MORT zakłada się, że kierownictwo ponosi odpowiedzialność za ryzyko związane z prowadzoną działalnością.

W metodzie MORT jest zastosowane tzw. drzewo błędów MORT, które może być wykorzystane w dwojaki sposób: do opracowania programów poprawy warunków pracy (tzw. pozytywne drzewo MORT) oraz do analizy wypadków (tzw. drzewo błędów MORT). Analiza wypadków tą metodą określa przyczyny bezpośrednie i pośrednie powstawania wypadków, obejmuje przyczyny pozornie nie mające wpływu na powstanie zagrożenia wypadkowego oraz ustala, czy ryzyko wystąpienia wypadku zostało w przedsiębiorstwie ustalone w sposób prawidłowy.

Użytkownik metody MORT dysponuje analitycznym drzewem logicznym, które przedstawia wzajemne relacje między zagrożeniami, stratami i elementami programu zapewniania bezpieczeństwa w przedsiębiorstwie. Budowa drzewa jest oparta na teorii zarządzania, co ułatwia gromadzenie oraz logiczne usystematyzowanie dostępnej wiedzy o przyczynach wypadków i sposobach ich badania. Poruszanie się po drzewie błędów i udzielanie odpowiedzi na pytania stawiane na różnych jego gałęziach i poziomach umożliwia określenie przyczyn powstania wypadku przy pracy oraz stworzenie programu poprawy warunków pracy. Podczas posługiwania się drzewem logicznym MORT wykorzystuje się następujące narzędzia potrzebne do analizy wypadku: znaną już analizę zmian (odchyleń), analizę przepływu energii oraz analizę barier.

Metoda analizy przepływu energii i środków redukcji ryzyka (barier) jest oparta na założeniu, iż energia niezbędna do wykonania pracy musi być kontrolowana, bowiem to właśnie niekontrolowany wypływ energii, przy braku odpowiednich środków redukcji ryzyka, może doprowadzić do wypadku. 
Na użytek metody MORT stworzono specyficzną definicję wypadku przy pracy, która brzmi: wypadek jest to niepożądany przepływ energii lub ekspozycja na szkodliwe czynniki środowiskowe, które ze względu na brak zabezpieczeń (środków redukcji ryzyka - barier) prowadzą do wystąpienia urazów lub szkód materialnych.Pojęcie środków redukcji ryzyka (barier) jest rozumiane tutaj jako dowolny sposób izolowania osoby obsługującej urządzenie od źródła wytwarzanej przez to urządzenie energii, np. osłonięcie wirujących części maszyny lub zastosowanie zasad bezpiecznej pracy. Należy pamiętać również o barierach ukierunkowanych na zagrożenie (eliminacja lub ograniczenie źródła energii lub czynnika szkodliwego), skierowanych na osobę (np. ochrony osobiste) i zastosowanych między zagrożeniem a osobą (np. osłony), a także o barierach proceduralnych.

1. Metoda TOL badania wypadków przy pracy

TOL zakłada się, że każdy wypadek może być wynikiem przyczyn technicznych (T), organizacyjnych (O) i ludzkich (L).

Możliwe Przyczyny Techniczne (T)

Wady konstrukcyjne czynnika materialnego będące źródłem zagrożenia:

· niewłaściwa struktura przestrzenna czynnika materialnego;

· nieodpowiednia wytrzymałość czynnika materialnego;

· niewłaściwa stateczność czynnika materialnego;

· brak lub niewłaściwe urządzenia zabezpieczające;

· brak lub niewłaściwe środki ochrony zbiorowej;

· niewłaściwe elementy sterownicze;

· brak lub niewłaściwa sygnalizacja zagrożeń;

· niedostosowanie czynnika materialnego do transportu, konserwacji lub napraw.

Niewłaściwe wykonanie czynnika materialnego:

· zastosowanie materiałów zastępczych;

· niedotrzymanie wymaganych parametrów technicznych.

Wady materiałowe czynnika materialnego:

· ukryte wady materiałowe czynnika materialnego.

Niewłaściwa eksploatacja czynnika materialnego:

· nadmierna eksploatacja czynnika materialnego;

· niedostateczna konserwacja czynnika materialnego;

· niewłaściwe naprawy i remonty czynnika materialnego.

 

Możliwe Przyczyny Organizacyjne (O)

Niewłaściwa ogólna organizacja pracy:

·         nieprawidłowy podział pracy lub rozplanowanie zadań;

·         niewłaściwe polecenia przełożonych;

·         brak nadzoru;

·        niewłaściwa koordynacja prac zbiorowych;

·  wykonywanie, z polecenia osób sprawujących nadzór, prac niewchodzących w zakres obowiązków pracownika;

·         brak instrukcji posługiwania się czynnikiem materialnym;

·         dopuszczenie do pracy czynnika materialnego bez wymaganych kontroli, przeglądów;

·         tolerowanie, przez osoby sprawujące nadzór, odstępstw od przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy;

·         niedostateczne przygotowanie zawodowe pracownika;

·         brak lub niewłaściwe przeszkolenie w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy;

·         tolerowanie, przez osoby sprawujące nadzór, stosowania niewłaściwej technologii;

·         dopuszczenie do pracy pracownika z przeciwwskazaniami lekarskimi lub bez badań lekarskich;

·         wykonywanie pracy w zbyt małej obsadzie osobowej;

·         wykonywanie prac pomimo niewłaściwego zaopatrzenia w narzędzia, surowce.

Niewłaściwa organizacja stanowiska pracy:

·         niewłaściwe usytuowanie urządzeń na stanowisku pracy;

·         nieodpowiednie przejścia i dojścia;

·         nieodpowiednie rozmieszczenie i składowanie przedmiotów pracy (surowców, półproduktów, produktów itp.);

·         nieusunięcie zbędnych przedmiotów, substancji lub energii (np. odpadów, opakowań, resztek substancji, niewyłącznie zasilania itp.);

·         brak środków ochrony indywidualnej;

·         niewłaściwy dobór środków ochrony indywidualnej.

 

Możliwe Przyczyny Ludzkie (L)

Brak lub niewłaściwe posługiwanie się czynnikiem materialnym przez pracownika:

·         używanie nieodpowiedniego do danej pracy czynnika materialnego;

·         wykonywanie pracy ręcznie zamiast przy użyciu czynnika materialnego;

·         użycie czynnika materialnego podczas przebywania osób w strefie zagrożenia;

·         niewłaściwe zabezpieczenie czynnika materialnego (np. niezaciągnięcie hamulca na postoju);

·         udostępnienie przez pracownika czynnika materialnego osobie nieupoważnionej;

·         użycie czynnika materialnego niezgodnie z jego przeznaczeniem;

·         niewłaściwe uchwycenie, trzymanie czynnika materialnego;

·         wadliwe zainstalowanie, zamocowanie, zawieszenie czynnika materialnego

przez pracownika.

Nieużywanie sprzętu ochronnego przez pracownika:

· nieużywanie przez pracownika środków ochrony indywidualnej;

· nieużywanie przez pracownika urządzeń zabezpieczających;

· nieużywanie przez pracownika środków ochrony zbiorowej;

Niewłaściwe samowolne zachowanie się pracownika:

· wykonywanie pracy niewchodzącej w zakres obowiązków pracownika;

· przechodzenie, przejeżdżanie lub przebywanie w miejscach niedozwolonych;

· wejście, wjechanie na obszar zagrożony bez upewnienia się, czy nie ma niebezpieczeństwa;

· wykonywanie czynności bez usunięcia zagrożenia (np. niewyłącznie maszyny, niewyłącznie napięcia);

· zbyt szybka jazda;

· niewłaściwe operowanie kończynami w strefie zagrożenia;

· żarty, bójki.

Stan psychofizyczny pracownika, nie zapewniający bezpiecznego wykonywania pracy, spowodowany:

· nagłym zachorowaniem, niedyspozycją fizyczną;

· przewlekłą lub ostrą chorobą psychiczną;

· zmęczeniem;

· zdenerwowaniem;

· spożyciem alkoholu, środków odurzających lub substancji psychotropowych.

Nieprawidłowe zachowanie się pracownika spowodowane:

· nieznajomością zagrożenia;

· nieznajomością przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy;

· lekceważeniem zagrożenia (brawura, ryzykanctwo);

· lekceważeniem poleceń przełożonych;

· niedostateczną koncentracją uwagi na wykonywanej czynności;

· zaskoczeniem niespodziewanym zdarzeniem;

· niewłaściwym tempem pracy;

· brakiem doświadczenia.

1. Charakterystyka i założenia Diagramy STEP badanie wypadków przy pracy

Model STEP Czêsto w analizie wypadków stosowane sa tzw. diagramy STEP [2], które przedstawiaj¹asekwencje wypadku w ujêciu czasowym z uwzglednieniem „aktorów bioracych udzial w zdarzeniu wypadkowym. Model wypadku przyjêty w takim diagramie zakłada, ¿e ka¿de zdarzenie wypadkowe jest wynikiem dzia³ania i aktora. Aktorem moze byc zarówno czowiek jak i przedmiot materialny. Zdarzenie wypadkowe = aktor + dzialanie Takie modelowanie i koncepcja nastêpstwa wydarzeñ staly siê podstawa do rozpoznawania i opisywania zdarzeñ wypadkowych za pomoca metody drzewa blêdów i zdarzeñ.

1. Metody kształcenia

Metody nauczania – celowo i systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami, który umożliwia uczniom opanowanie wiedzy wraz z umiejętnością posługiwania się nią w praktyce, jak również rozwijanie zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów

Metody spełniają następujące funkcje:

• służą zapoznaniu uczniów z nowym materiałem;

• zapewniają utrwalenie zdobytej wiedzy;

• umożliwiają kontrolę i ocenę stopnia opanowania wiedzy.

Podział stosowany obecnie w opracowaniach pedagogicznych.

• Metody podające:

  • wykład informacyjny: służy do do przekazywania informacji w sposób usystematyzowany;

  • pogadanka: rozmowa nauczyciela z uczniem w toku której nauczyciel przedstawia określone treści, stawia pytania a uczniowie odpowiadają;

  • opowiadanie: polega na przedstawieniu tematu o określonej akcji i w czasie; powinno być realizowane żywo i barwnie;

  • opis;

  • prelekcja;

  • anegdota;

  • odczyt;

  • objaśnienie lub wyjaśnienie.

• Metody problemowe:

  • wykład problemowy;

  • wykład konwersatoryjny;

  • klasyczna metoda problemowa;

• Metody aktywizujące:

  • metoda przypadków;

  • metoda sytuacyjna;

  • inscenizacja;

  • gry dydaktyczne:

    • symulacyjne;

    • decyzyjne;

    • psychologiczne;

  • seminarium;

  • dyskusja dydaktyczna:

    • związana z wykładem;

    • okrągłego stołu;

    • wielokrotna;

    • burza mózgów;

    • panelowa;

    • metaplan.

• Metody eksponujące:

  • film;

  • sztuka teatralna;

  • ekspozycja;

  • pokaz połączony z przeżyciem.

• Metody programowane:

  • z użyciem komputera;

  • z użyciem maszyny dydaktycznej;

  • z użyciem podręcznika programowanego.

• Metody praktyczne:

  • pokaz;

  • ćwiczenia przedmiotowe;

  • ćwiczenia laboratoryjne;

  • ćwiczenia produkcyjne;

  • metoda projektów;

  • metoda tekstu przewodniego;

  • seminarium;

  • symulacja.

Podział Czesława Kupisiewicza z dodanymi metodami aktywizującymi:

• metody oparte na słowie: wykład, opowiadanie, pogadanka, opis, dyskusja, praca z książką;

• metody oparte na obserwacji i pomiarze: pokaz, pomiar;

• metody oparte na praktycznej działalności uczniów: laboratoryjna, zajęć praktycznych;

• metody aktywizujące: burza mózgów, sytuacyjna, inscenizacji, problemowa itp.

1. Aktywizujące metody kształcenia

DRAMA
 Jest metodą pedagogiczną, która sprzyja wydobywaniu i rozwijaniu najbardziej pożądanych cech osobowości człowieka. Wykorzystuje ona naturalną skłonność dziecka do naśladownictwa, sprzyja rozwijaniu aktywności intelektualnej, emocjonalnej i ruchowej. Drama wzmacnia więź koleżeńską i grupową oraz poczucie współpracy i współodpowiedzialności. Metoda ta odrywa dziecko od codziennej rzeczywistości, rozładowuje kompleksy i napięcia psychiczne, pomaga w nawiązywaniu emocjonalnych kontaktów z rówieśnikami, rozbudza wiarę we własne siły. W dramie uczeń musi wczuć się w postać, nie gra kogoś, lecz jest sobą w nowych sytuacjach. Uczestnicy dramy działają bez scenariusza. Rozpoczynając pracę z wykorzystaniem dramy, zaczynamy od prostych technik, aby nie zniechęcić dziecka niepowodzeniami. Rozpoczynamy pracę w małych grupach , a potem stopniowo przechodzimy do większych.

Techniki dramowe:

• rozmowy, wywiady - stanowią najprostszą formę bycia w roli, angażują emocjonalnie i intelektualnie;

• ćwiczenia pantomimiczne - są niewerbalną formą komunikowania się; rzeźba - uczeń przyjmuje określoną pozę zastygając w bezruchu;

• żywe obrazy - to obrazy stworzone przez ludzi, najważniejsze wydarzenie zostaje zatrzymane w bezruchu (stop klatka);

• sytuacje stymulowane - polegają na naśladowaniu rzeczywistości, np. zabawa w sklep, rozmowa telefoniczna.

BURZA MÓZGÓW- inaczej giełda pomysłów

Metoda kształtująca pomysłowość i wyobraźnię. Pomysły mogą być codzienne, fantastyczne, innowacyjne. Celem tej metody jest zgromadzenie w krótkim czasie dużej liczby pomysłów potrzebnych do rozwiązania jakiegoś problemu. Nauczyciel podaje problem, a uczniowie zgłaszają pomysły rozwiązań. Po wyczerpaniu pomysłów następuje dyskusja i wybór najlepszego rozwiązania. Zasady burzy mózgów:

-          Przyjmowanie wszystkich pomysłów, powstrzymanie się od ich oceniania.

-          Zapisywanie każdego pomysłu.

-          Położenie nacisku na liczbę, a nie jakość pomysłów.

-          Zachęcanie do podawania pomysłów z wyobraźni, nawet nierealnych.

-          Wykorzystanie cudzych pomysłów, bazowanie na nich i ich rozwijanie.

Zastosowanie tej metody pozwala na włączenie wszystkich uczniów do pracy, sprawdzenie posiadanej wiedzy, szybkie zgromadzenie pomysłów.

METODA PROJEKTÓW

Metoda ta polega na wykonaniu przez uczniów projektu, czyli zadania. Jest ono realizowane przez uczniów samodzielnie, ale jest przygotowane i koordynowane przez nauczyciela. To on określa merytoryczne ramy projektu, a uczniowie sami wybierają sobie temat projektu. Projekty mają odpowiadać zainteresowaniom ucznia i wiązać działalność praktyczna z umysłową, rozwijać samodzielność, uczyć zbierania danych, korzystania ze źródeł, prezentowania wyników. Projekty wykonujemy najczęściej grupowo w dłuższym czasie. Oceniając projekt bierzemy pod uwagę:

-          wybór tematu,

-          korzystanie z różnych źródeł informacji,

-          integrowanie wiedzy z różnych dziedzin,

-          rozplanowanie pracy między członków grupy,

-          prezentację projektu,

-          samoocenę pracy uczestników.

Drzewo decyzyjne

Drzewo decyzyjne jest techniką racjonalizującą podejmowanie decyzji w sytuacjach trudnych i niejednoznacznych. Może również służyć analizie i pełnemu zrozumieniu motywów, którymi kierowano się przy podejmowaniu ważkich decyzji w przeszłości. Drzewo decyzyjne stosowane w klasie pomaga przybliżyć uczniom kontrowersyjne postacie i decyzje, umożliwia podsumowanie wiadomości uczniów w atrakcyjnej formie i ocenę wiedzy uczniów. Posługując się tą metodą uczestnicy szczegółowo analizują wszystkie możliwe warianty potencjalnych rozwiązań (decyzji) oraz korzyści i niebezpieczeństwa z każdym z nich. W czasie zajęć uczestnicy wypełniają planszę sporządzoną według następującego schematu:

PROBLEM

Wariant I

zalety wady

Wariant II

zalety wady

Wariant III

zalety wady

Charakterystyka aktywnych metod nauczania.
Przez metody aktywizujące rozumiemy metody nauczania zwiększające czynny udział uczących się w zajęciach dydaktycznych i ograniczające rolę nauczyciela do pomagania uczącym się w realizacji celów kształcenia i kontroli postępów.
Jest wiele metod aktywizujących, które można zastosować w kształceniu na poziomie szkoły podstawowej i gimnazjum. Ich ilość stale wzrasta, gdyż istnieje możliwość modyfikacji metod już stosowanych.