SEKTY
Sekta pochodzi od łacińskiego słowa secta – kierunek, droga, postępowanie, zasady, stronnictwo, nauka, od sequi – iść za kimś, postępować, towarzyszyć lub innych słów łacińskich seco, secare oznaczających odcięcie się od czegoś. Jest grupą społeczną stanowiącą odłam wśród wyznawców jakieś ideologii. Sekta jest kontrowersyjnym terminem – według jej przeciwników jest elementem pseudonauki nie uznawanym przez niektórych religioznawców. Według nich każda grupa wyznaniowa i religijna może być nazwana sektą. Termin używany między innymi przez chrześcijan w odniesieniu do mniejszości wyznaniowych m. In. takich, które oddzieliły się od macierzystej organizacji wyznaniowej i które z uwagi na stosowane przez nie metody uważają za niebezpieczne. Dawniej sekta stanowiła grupę wyznawców, których poglądy religijne były przez tradycyjne kościoły uznane za niezgodne z oficjalną, dominującą doktryną.
Według encyklopedystów sektę charakteryzuje zespół wybranych cech, które często uznawane są za negatywne przez oficjalne instytucje państwowe lub religijne m. In. autorytarne sprawowanie władzy przez przywódcę sekty, traktowanie członków sekty w sposób instrumentalny przez jej kierownictwo, łączenie celów politycznych i ekonomicznych (czerpanie korzyści materialnych z działalności sekty przez wybrane osoby lub grupy osób) z celami religijnymi lub parareligijnymi, brak samokrytycyzmu, dążenie do uniezależnienia się od uznawanych przez społeczeństwo czynników kontroli (rodzina lub media).
Sekta, to grupa społeczna izolująca się od reszty społeczeństwa, mająca własną hierarchię wartości i zespół norm zachowania się, z silnie akcentowaną rolą przywódcy.
W sektach bardzo często występuje tzw. zjawisko psychomanipulacji. Jest to tzw. manipulacja sferą poznawczo – emocjonalną człowieka. Pewne jej formy spotykane są również w reklamie, handlu czy polityce, lecz są one zazwyczaj akceptowane społecznie. Inne z kolei takie jak: oszustwa, szantaż, wyłudzanie pieniędzy, maltretowanie psychiczne spotykają się ze społecznym potępieniem, a także podlegają odpowiednim kategoriom prawnym. Możemy wyróżnić psychomanipulację powierzchowną i głęboką. Z pierwszym typem często mamy do czynienia w reklamie czy akwizycji. Spodziewaną konsekwencją psychomanipulacji powierzchownej jest decyzja klienta o zakupie określonego produktu. Psychomanipulacja głęboka dotyka o wiele głębszych sfer życia człowieka oraz o wiele ważniejszych wyborów np. wyboru współmałżonka, szkoły, studiów, pracy zawodowej, codziennego style życia, tożsamości. Psychomanipulacja głęboka jest zjawiskiem w największym stopniu charakteryzującym funkcjonowanie tzw. sekt destrukcyjnych niezależnie od deklarowanych przez nie celów: religijnych, edukacyjnych, terapeutycznych, politycznych. Łączy Ona w sobie trzy pokrewne zjawiska: manipulację, totalitaryzm, przemoc psychiczną. Człowiek, który wchodzi w obręb działania grupy psychomanipulacyjnej (sekty) spotyka się z dezinformacją co do faktycznych norm grupowych, z pochlebstwami, ofertą bezwarunkowej przyjaźni, presją grupy, a niekiedy z perswazją. Na tym etapie trudno jest mówić o totalitarnych normach grupy bądź o przemocy psychicznej wobec jej członków. Nieświadomy zakamuflowanego systemu kar i nagród nowy uczestnik grupy dostosowuje się do jej wymagań, aby znów nie doświadczać chłodu, poczucia odrzucenia. Powoli wchodzi w system totalitarny (silnej kontroli życia prywatnego, rodzinnego, zaangażowania społecznego), ale pod wpływem zalecanych lektur, kolejnych spotkań interpretuje go w inny sposób, niż zrobiłby to podczas pierwszych kontaktów z grupą. Dostrzega już takie fakty, które wcześniej interpretowałby jako nadużycia, oszustwa, ograniczenia praw i wolności człowieka, a teraz „rozumie” ich głębszy sens, którym jest np. uratowanie od zguby siebie, własnej rodziny oraz pozostałej części ludzkości. Nadchodzi czas, kiedy interpretacja rzeczywistości jest już mocno zniekształcona. Coraz częściej można usłyszeć, że osoby, które odeszły z grupy skończyły tragicznie: ktoś popełnił samobójstwo lub zginął w wypadku, a jeszcze komuś innemu umarła cała rodzina. Osoba, która na dobre utraciła już kontakt (choćby psychiczny) z rodziną znajomymi i przyjaciółmi i jeszcze silniej związała się z grupą staje w sytuacji bez wyjścia: nie istnieje żaden racjonalny powód, dla którego należałoby opuścić grupę. Jakakolwiek krytyka i wątpliwości wobec grupy, przełożonych nie mogą być niczym innym jak świadectwem niewiary, opętania demonicznego, próżniactwa i słabości. Młody człowiek coraz więcej pracuje na rzecz grupy, boi się ją opuścić, w kontaktach z „osobami z zewnątrz” prezentuje silnie rozwinięty system racjonalizacji i zaprzeczeń bądź zwyczajnie kłamie. Ten etap związania się z grupą psychomanipulacyjną najbliższy jest przemocy psychicznej. Zwyczajni, podrzędni w hierarchii grupy członkowie, często nie zdają sobie sprawy ze stopnia wyrafinowania sposobów jakimi się posługują – werbują nowe osoby w podobny sposób w jaki same zostały zwerbowane. Powielają te same wzory, które ktoś jednak zapoczątkował tworząc toksyczne struktury grupy. Konsekwencją znalezienia się w grupie psychomanipulacyjnej może stać się ukształtowanie nowej pseudo – tożsamości, z nowymi przekonaniami, nowym językiem i nową mapą rzeczywistości. Bardzo trudno jest nawiązać swobodny kontakt z członkiem takiej grupy.Znajduje się on bowiem w tzw. „psychologicznej pułapce”, której strażnikiem i więźniem zarazem jest on sam. Sedno manipulacji można opisać schematycznie: początkowo osoba nie wie na co się decyduje, potem gdy z czasem wie coraz więcej – interpretuje to co wie zgodnie z życzeniem przywódcy oraz jest zbyt zależna od grupy, aby swobodnie podjąć decyzję o jej opuszczeniu. Początkowo znacznie ograniczona jest świadomość wyboru takiej czy innej grupy, potem trudno jest już mówić o w pełni wolnym wyborze dalszej przynależności do tej grupy.
KTO JEST PODATNY NA MANIPULACJĘ?
Na rekrutację prowadzoną przez te grupy, pewne osoby są bardziej podatne niż inne:
ETAP W PSYCHOFIZYCZNYM ROZWOJU
Najczęściej z sektami związują się ludzie młodzi: uczęszczający do szkoły ponadpodstawowej, studiujący lub podejmujący pierwsze starania o pracę. Z reguły są oni jeszcze wolni od poważniejszych zobowiązań i odpowiedzialności wynikającej z faktu posiadania rodziny czy pracy na pełnym etacie. Chętnie podróżują i przebywają poza domem. Sam wyjazd poza miasto, z perspektywą nowych doznań i poznania ciekawych ludzi może stanowić wystarczający powód do uczestnictwa w weekendowym seminarium organizowanym np. przez studiujących monistów. Werbownicy najczęściej nastawieni są na rekrutację osób młodych, silnych, zdrowych, pełnych zapału, którzy chcieliby poświęcić się jakieś ważnej sprawie. Okres dorastania wiąże się z rozbudzeniem potrzeb religijnych, egzystencjalnych, poszukiwaniem własnej tożsamości, sensu życia.
Oferty sekt zdają się odpowiadać na te właśnie potrzeby. Jednak obiektem werbunku pewnych grup psychomanipulacyjnych stają się również ludzie w średnim wieku, w trakcie przeżywania największego okresu swojej twórczości lub kryzysu połowy wieku. Próbują oni podnieść swoje kwalifikacje, zwiększyć możliwości zawodowe poprzez uczestnictwo w różnych kursach doskonalenia osobowości, które czasem okazują się terenem werbunkowym dla psychomanipulacyjnych grup. Ludzie starsi, żyjący samotnie są z kolei otwarci na przejawy zainteresowania i emocjonalnego wsparcia. Ci, którzy przeszli na emeryturę, mogą szukać nowych zajęć, próbować na nowo odnaleźć sens życia. Nawet osoby niepełnosprawne mogą się przydać z perspektywy celów grupy. Posiadają np. mieszkanie, gdzie mogą być organizowane spotkania wyznawców, dysponują innymi dobrami materialnymi – stałą emeryturą, rentą, oszczędnościami, które mogliby podarować grupie.
CZYNNIKI SYTUACYJNE
Osoby, które przeżywają okresowo silny stres w swoim życiu stają się bardziej podatne na oddziaływania werbowników. Człowiekowi znajdującemu się w stanie kryzysu trudno jest dostrzec manipulacyjne nastawienie grupy. Bardziej wtedy potrzebuje wsparcia emocjonalnego, zrozumienia i akceptacji niż kiedy indziej. Jeśli nie otrzymuje go w swoim środowisku, tylko ze strony werbowników, bardzo szybko może się z nimi związać. Do wydarzeń życiowych, które mogą wywołać silny stres lub kryzys psychiczny, a przez to zwiększyć podatność osobistą na wpływ grupy psychomanipulacyjnej należą sytuacje związane z utratą: śmierć bliskiej osoby, zawód miłosny, służba wojskowa, rozwód, brak pracy, porażka zawodowa, trudności w szkole przeprowadzka do innego miasta, nieszczęśliwy wypadek lub choroba. Osoby cierpiące z powodu nieszczęśliwych wypadków życiowych często załamują się. Chętniej i z mniejszym krytycyzmem otwierają się na nowe perspektywy rozwiązań oferowane przez członków grupy.
KOMUNIKACJA W RODZINIE
Do sekt trafiają osoby zarówno z tzw. „porządnych”, szczęśliwych rodzin, jak i z tzw. dysfunkcyjnych. Podatność na zwerbowanie związane jest z zaspokojeniem podstawowych potrzeb (bezpieczeństwa, przynależności, miłości) oraz struktury rodziny. Struktura autokratyczna, charakteryzująca się surową kontrolą lub liberalna, której główną cechą jest brak większego zainteresowania członkami rodziny sprzyjają ukształtowaniu się określonych postaw i przyzwyczajeń. Autokratyczne środowisko rodzinne może wpływać na ukształtowanie się osobowości biernej, zależnej bądź silnie rozbudzić dążenie do indywidualizmu (werbownicy sekty wykorzystują te dążenia, szybko angażując do samodzielnych i odpowiedzialnych działań na rzecz grupy). Środowisko liberalne z kolei, może przyczynić się do nasilenia potrzeby bliskości i przynależności, a taki ciepły, wspólnotowy klimat werbownicy oferują już od pierwszego spotkania. Na pewno rodziny o strukturze demokratycznej, gdzie rodzice często rozmawiają ze sobą i dziećmi oraz żywo interesują się problemami każdego domownika, tworzą naturalną ochronę wobec oddziaływań werbowników. Często młodzi ludzie nie związali się głębiej z grupą psychomanipulacyjną dlatego, że ich rodzice szybko potrafili dostrzec pierwsze niepokojące sygnały i zareagować.
PREDYSPOZYCJE OSOBOWOŚCIOWE
Część grup psychomanipulacyjnych posiada w swoim repertuarze ćwiczenia relaksacyjno – medytacyjne. Liderzy prowadzący spotkania proszą o zamknięcie oczu, wyciszenie się. Sugerują gościom, aby się rozluźnili, byli bardziej ufni i otwarci na nowe rzeczy. Z głośników płynie delikatna muzyka, przeplatana szumem morza i lasu….
Jeśli na spotkaniu znajdą się osoby o zwiększonej podatności na hipnozę i sugestie mogą przeżyć niezwykłe doświadczenia, które będą chcieli powtórzyć kolejny raz. Osoby te będą bardziej niż inne podatne na zwerbowanie do grupy psychomanipulacyjnej o profilu medytacyjnym. Poza tym podatność na zwerbowanie zwiększa: obniżony krytycyzm, nasilona potrzeba zależności, mała asertywność, niska samoocena, niskie poczucie własnej wartości, naiwny idealizm, niedojrzałość emocjonalna.
ETAPY ZDOBYWANIA PRZEZ SEKTY KONTROLI NAD UMYSŁEM
Uzależnienie nie jest zjawiskiem nagłym, lecz procesem, a każdy proces można podzielić na kilka etapów. Pierwszym krokiem jest UWIEDZENIE czyli doprowadzenie do tego, aby potencjalny adept zachwycił się grupą, a przynajmniej wykazał zainteresowanie. Jeśli to już nastąpiło sekta rozpoczyna proces zdobywania kontroli nad jego umysłem. Na drodze kontroli umysłu sekta zniewala jednostkę niszcząc po drodze jej autonomię i indywidualność. Często popełnianym błędem jest utożsamianie pojęcia kontrola umysłu z terminem pranie mózgu. Są to dwa różne procesy i nie powinno się ich mylić. Określenie pranie mózgu wprowadził dziennikarz Edward Hunter na określenie sposobu, w jaki amerykańscy żołnierze wzięci do niewoli podczas wojny koreańskiej, gwałtownie zmieniali system wartości i poczucie lojalności. Proces ten dokonuje się przemocą. Znęcanie się nad więźniem, obelgi, tortury są na porządku dziennym. Osoba poddawana praniu mózgu nie ma żadnych wątpliwości, że znajduje się w rękach wroga. Tymczasem kontrola umysłu jest metodą bardziej wyszukaną i subtelną. Jednostka poddawana temu procesowi nie przyjmuje na ogół postawy obronnej, bo jest przekonana, że ma do czynienia z osobami przyjaźnie do niej nastawionymi. Mimowolnie zaczyna współpracować z ludźmi, którzy chcą uzyskać nad nią kontrolę, wprowadza ich w swoje sprawy i dostarcza tym samym informacji, nie mając świadomości, że mogą być one wykorzystane przeciwko niej.
TRÓJSTOPNIOWY PROCES ZDOBYWANIA KONTROLI NAD UMYSŁEM wg. Stephena Hassana
ROZMRAŻANIE
Celem rozmrażania jest doprowadzenie do tego, by człowiek zwątpił w prawdziwość własnej wizji świata. Ten etap ma wywołać całkowitą dezorganizację światopoglądową. Zostają zakwestionowane kryteria, w oparciu o które człowiek stara się zrozumieć siebie i swe otoczenie. Istnieją różne metody rozmrażania. Jedną z podstawowych jest wywołanie załamania psychicznego. Osiąga się ten cel pozbawiając ludzi przez dłuższy czas snu albo dostatecznej ilości pokarmów, zmieniając pory posiłków lub wprowadzając określoną dietę (o niskiej zawartości białka bądź bogatą w węglowodany). Skuteczne jest też bombardowanie intelektualne. Informacje o określonym ładunku emocjonalnym przekazywane są jednostce w takim tempie, że nie jest ona w stanie ich krytycznie przetrawić. W efekcie czuje się przytłoczona. Umysł obojętnieje wobec napływającej informacji i rezygnuje z ich oceniania. Do minimum ograniczana jest sfera prywatności – nie pozwalając jednostce na chwile samotności, pozbawia się jej Czasu na samodzielne przemyślenia i refleksje. Inne pomocne praktyki to: wspólna medytacja, niektóre ćwiczenia fizyczne, grupowe śpiewy czy hipnoza. Gdy ludzie zaczynają mięknąć, w większości sekt wmawia się im, że mają straszne wady – są niekompetentni, chorzy umysłowo lub nie dość silni duchem. Każdy istotny dla jednostki problem jest wyolbrzymiany, aby pokazać jej jak niewiele jest warta.
W niektórych grupach ataki na jednostkę przybierają skrajną formę jak np. poniżanie przed innymi. Najlepsze efekty daje rozmrażanie w warunkach izolacji (posiadłość położona z dala od ludzkich siedzib). Z chwilą gdy naruszone zostają podstawy dotychczasowego światopoglądu, człowiek traci naturalną zdolność odrzucania przekonań, które nie przystają do jego wizji rzeczywistości. Jeśli jednostka uległa rozmrożeniu, można przejść do następnego etapu.
PRZEKSZTAŁCANIE
Ten etap polega na formowaniu nowej tożsamości – modelu zachowań, sposobu myślenia i odczuwania. Ma ona zastąpić dotychczasową. Może to się odbywać formalnie (podczas seminariów czy odprawiania rytuałów) jak i nieoficjalnie (wspólne spędzanie czasu, lektury, oglądanie filmów). W tej fazie nadal pomocne są techniki stosowane w procesie rozmrażania. Indoktrynacja następuje stopniowo, w takim tempie aby jednostka mogła asymilować poszczególne fragmenty. Obowiązuje zasada: „Mów komuś tylko to, co potrafi zaakceptować”. Skuteczną metodą w procesie przekształcania jest wywoływanie „doświadczeń duchowych” Ma ona charakter zwykłej manipulacji. Członek sekty pozostający przy nowicjuszu zapamiętuje wszystkie uzyskane od niego informacje, szczególnie te, które dotyczą prywatnego życia, a potem przekazuje je przełożonym. W stosownej chwili kierownictwo grupy może sięgnąć do tych informacji i w oparciu o nie zaaranżować odpowiednie zdarzenie. Bardzo dużą rolę w procesie przekształcania odgrywa psychologia tłumu, chodzi o wpływ jaki wywierają członkowie sekty na siebie nawzajem. Celowo łączy się członków sekty w małe grupki. Osoby nieposłuszne są szybko izolowane od reszty. Proces przekształcania wspierany jest przez wspólne spotkania, służące umacnianiu grupowej więzi.
PONOWNE ZAMRAŻANIE
Ten etap obejmuje działania służące utrwaleniu narzuconej tożsamości. Oczekiwanym wynikiem ma być całkowita internalizacja przez jednostkę nowego systemu wartości i przekonań. Jedną z podstawowych metod stosowaną w fazie ponownego zamrażania jest łączenie nowicjuszy w pary z doświadczonym członkiem sekty. Dzięki temu zabiegowi sekta realizuje dwa cele za jednym zamachem. Po pierwsze zmusza starszych członków do nienagannych zachowań, zaspokajając jednocześnie ich ambicje. Po drugie nowicjusz jest pod kontrolą, a w osobie partnera posiada konkretny wzór do naśladowania. Wpaja się nowicjuszom, że tylko grupa jest prawdziwą rodziną, wszystkie inne więzi są fizyczne i przestarzałe. W niektórych grupach nadaje się członkom nowe imiona, w innych wymaga się zmiany sposobu ubierania się, uczesania. Członkowie sekt uczą się też charakterystycznego żargonu, wszystko po to, aby odciąć jednostkę od wszystkiego, co mogłoby przypominać przeszłość i wzmocnić tym samym nową tożsamość. Bywają przypadki wymuszania na nowicjuszach, by przekazali sekcie swe dobra materialne i umożliwili korzystanie z własnego konta w banku. W ten sposób sekta się wzbogaca, a nowicjusz utwierdza się jeszcze bardziej w nowym systemie przekonań. Później brak środków do życia utrudnia ewentualną możliwość odejścia z sekty. Utrwalaniu nowego systemu przekonań najlepiej służy przekonywanie innych o ich słuszności.
Jeśli tylko nowicjusz do tego dojrzał, zobowiązuje się do nawracania innych. W ten sposób proces kształtowania nowej tożsamości ulega przyspieszeniu. Równie skuteczne jest angażowanie nowicjusza w kwestowanie na rzecz grupy.
Na drodze opisanego procesu wykształca się osobowość idealnie zdyscyplinowanego członka destrukcyjnej sekty.
KONSEKWENCJE PRZYNALEŻNOŚCI DO KULTÓW DESTRUKCYJNYCH
Problemy psychiczne z jakimi borykają się byli członkowie sekt często powtarzają się i dają się usystematyzować według objawów natury:
poznawczej: trudności w koncentracji uwagi i zapamiętywaniu, tendencja do postrzegania rzeczywistości w biało – czarnych kolorach, stany dysocjacyjne oraz tzw. „odpływanie”
emocjonalnej: stany depresyjne i lękowe, fobie, koszmary nocne, poczucie winy, izolacji, bezradności, zniechęcenia, braku sensu życia, poczucie straconego Czasu, niska samoocena
społecznej: problemy w podejmowaniu samodzielnych decyzji, trudności w nawiązywaniu bliskich znajomości. Do specyficznych pokultowych zespołów zaburzeń należą: nieokreślone zaburzenia dysocjacyjne i zespoły stresu pourazowego. Istnieje wciąż podobne niebezpieczeństwo w przypadku stawiania diagnozy ofiarom grup kultowych, które często „wchodziły” w odmienne stany świadomości i z dnia na dzień przeżywali traumę z powodu projektowanych przez grupę, wyimaginowanych zagrożeń.
STANY DEPRESYJNE – szczególnie silne podczas pierwszych kilku miesięcy po odejściu. Związane z poczuciem braku nadziei na szczęśliwą przyszłość, zniechęcenia, kryzysem tożsamości, poczuciem zdrady ze strony tych, którym bezgranicznie się zaufało. U tych, którzy przystąpili do sekty w młodym wieku i spędzili tam długi okres Czasu, obserwuje się zahamowanie procesu dojrzewania. Wiek psychologiczny może pozostawać w tyle o wiele lat za wiekiem metrykalnym. TRUDNOŚCI W KONCENTRACJI UWAGI I ZAPAMIĘTYWANIU – wynikają z przyzwyczajenia się do wielokrotnej lektury wyłącznie pism guru, wyuczonego ukierunkowania uwagi i myślenia jedynie na treści związane z kultem. Próba przeczytania czegokolwiek, co nie wiąże się z nim bezpośrednio może obudzić opór i wywoływać frustrację. STANY DYSOCJACYJNE – mogą również utrudniać koncentrację uwagi i zapamiętywanie z powodu krótkich okresów nagłej utraty świadomości. Są spuścizną wyuczonego w kulcie mechanizmu ucieczkowego, który polega na wchodzeniu w odmienne stany świadomości ilekroć pojawi się jakaś niepewność, lęk, zmęczenie intelektualne lub inne trudne sytuacje. W trakcie normalnej rozmowy eks – członek sekty może nagle urwać w pół zdania i zacząć intonować mantrę, wypowiadać dekrety lub wpaść w psychiczne odrętwienie.
ODPŁYWANIE jest odmianą stanu dysocjacyjnego. Można opisać je jako nagły i automatyczny powrót, ukształtowanej w sekcie pseudo – tożsamości, wyzwolony przez pewne bodźce wzrokowe, słuchowe, dotykowe, zapachowe, które wcześniej były częścią procesu uzależnienia od środowiska kultowego. Rolę bodźca wyzwalającego może spełniać widok książki napisanej przez przywódcę, telefon od członka kultu itp. Niekiedy ponowne przybranie pseudo tożsamości może spowodować powrót do grupy kultowej.
Doświadczenie przynależności do grupy kultowej wiążące się z przeżyciem zmiany tożsamości w krótkim okresie czasu oraz kryzysem tożsamości po opuszczeniu grupy jest na tyle traumatycznym wydarzeniem, że nie może zostać łatwo zasymilowane z całością innych wydarzeń życiowych. Odpływanie najczęściej dotyczy tych osób, które niedawno opuściły sektę, bądź nie otrzymały wystarczającej pomocy doradczej, polegającej na zintegrowaniu doświadczeń kultowych z całością historii życia.
OBCIĄŻONY JĘZYK – może sprzyjać stanom odpływania. Chodzi tu o trwałe konsekwencje częstego posługiwania się żargonem kultowym i zmiany znaczenia podstawowych pojęć, które mogą deformować percepcję rzeczywistości i utrudniać porozumiewanie się z innymi ludźmi. Przede wszystkim jednak „obciążony język” powstrzymuje wyzwolenie się z magicznego i dualistycznego sposobu myślenia charakterystycznego dla grup kultowych.
FOBIE – one często powstrzymują proces odejścia, ale niekiedy utrzymują się przez długi okres czasu po opuszczeniu grupy. Eks członek organizacji, na pytanie dlaczego nie zdecydował się wcześniej opuścić sekty odpowiedział: „Bałem się, że Bóg zgładzi mnie i moją rodzinę”. Rehabilitacja lub jakakolwiek inna forma pomocy psychologicznej uzależniona jest od typu problemów, jakie przeżywają byli członkowie sekt. Przeważnie osoby, u których na skutek silnego zaangażowania się w działalność grupy, ukształtowała się pseudo – tożsamość kultowa wymagają terapii podobnej do tej jakiej potrzebują ofiary przemocy ze zdiagnozowanym zespołem stresu pourazowego. Terapia ich powinna być skoncentrowana na rekonstrukcji, przekształceniu traumatycznych doświadczeń i zintegrowaniu ich z całością życia. Ważne jest rozpoznanie pozytywnych aspektów przynależności do grupy, takich jak np. nauczenie się języka obcego, ćwiczenie się w samodyscyplinie, doświadczenie w handlu, nabycie umiejętności występowania na forum publicznym. Potrzebna jest edukacja poświęcona metodom psychomanipulacji, dostarczenie informacji na temat danej grupy kultowej oraz zapewnienie pomocy ze strony grupy wsparcia, składającej się z byłych członków sekty.
BOŻY WYBRAŃCY – PRZYWÓDCY SEKT
Każda grupa ludzka potrzebuje przewodnika – lidera. Charyzmatyczni liderzy pełnią w społeczeństwie szczególne role i dlatego traktowani są w sposób specjalny. To oni posiadają „specjalny związek” z Bogiem, są dla swych wiernych drogowskazem, autorytetem, źródłem bezpieczeństwa, ludźmi o nieskazitelnej mądrości. Wśród licznych przywódców religijnych i pseudoreligijnych można wyróżnić kilka charakterystycznych typów. Spotykamy wśród nich ludzi utożsamiających się z samym Bogiem, określających siebie jako wybrańcy boży, jasnowidzów, cudotwórców, lekarzy dusz, oświeconych, ale także skromnych zwyczajnych ludzi mających specjalne przesłanie czy misję do zrealizowania, którym zależy jedynie „na prawdzie”. Nie ma żadnych specjalnych cech predysponujących jednych a wykluczających innych, do tego by pełnić rolę przewodnika duchowego. Wśród założycieli i liderów współczesnych sekt odnajdujemy ludzi młodych (kilkunastoletnich) jak i starszych, którzy na płaszczyźnie religijnej aktywnie zaczęli działać u schyłku swego życia. Są wśród nich ludzie prości jak i wykształceni z wysokimi stopniami naukowymi. Mężczyźni i kobiety. Ludzie z wielodzietnych rodzin i samotni. Bez względu na wiek, pochodzenie i wykształcenie przywódca będzie zawsze w centrum życia sekty, wokół którego koncentrować się będzie cała jej działalność.
Bez względu na to kim jest i jak się będzie zachowywał w sekcie, właśnie on będzie najważniejszy. Posiadać będzie autorytet: pozycji, stanowiska, wiedzy, osobowości i charakteru, misji i roli jaką ma w niej odegrać.
JAK ROZPOZNAĆ, ŻE KTOŚ Z BLISKICH ZNAJDUJE SIĘ POD WPŁYWEM SEKTY (OBJAWY)
DIETA – bliski przestał spożywać produkty, które dotychczas lubił lub zwyczajowo jadł. Zaczął za to przygotowywać sobie potrawy wegetariańskie z dużą ilością orientalnych przypraw, pieczenie placków pszennych bez zakwasu i jajek. Przestał z dnia na dzień pić kawę, herbatę, alkohol, napoje, a zamiast tego zaczął pić duże ilości wody, parzyć herbaty ziołowe. Przestał dotykać pewnych produktów i naczyń rękoma, wydzielił własne nakrycie stołowe.
WYGLĄD ZEWNĘTRZNY – zaczął się zupełnie inaczej ubierać – przesadnie elegancko lub w określony zestaw (np. ciągle ta sama koszula i spodnie), preferować jakiś kolor, nosić dziwne szaty, plakietki. Zaczął przesadnie dbać o higienę osobistą lub zaprzestał tych czynności zupełnie. Zmienił radykalnie dotychczasową fryzurę (np. ściął włosy pozostawiając z tyłu głowy warkoczyk), zaczął nakrywać głowę nawet w domu. Zaczął nosić na szyi różnego rodzaju amulety, koraliki, woreczki, chociaż wcześniej nie było to w jego stylu.
ZMIANA PRZYZWYCZAJEŃ
Zrezygnował z oglądania telewizji, słuchania radia, muzyki rozrywkowej, pomimo że wcześniej lubił to robić – lub odwrotnie zaczął nałogowo słuchać muzyki, nagranych przemówień, lekcji o tematyce religijnej, oglądać regularnie filmy wideo (nagrania ze zbiorowych modlitw, kazań lub zapisy scen gwałtu i przemocy wobec ludzi czy zwierząt. Zrezygnował z dotychczasowych form spędzania wolnego czasu np. kina, basenu. Przestał spotykać się z dotychczasowymi znajomymi, z którymi wcześniej miał stały kontakt i lubił przebywać w ich towarzystwie.
ASPEKT RELIGIJNY
Zaczął zamykać się w swoim pokoju na wiele godzin śpiewając lub pozostając jakby w stanie uśpienia (siedząc, leżąc). Zmienił całkowicie wystrój swojego pokoju, malując go na jakiś określony kolor, budując coś na kształt ołtarza, paląc świece i kadzidła, przystrajając go kwiatami. Zaczął zbierać dziwne rzeczy np. zdjęcia i obrazy przedstawiające kolorowo ubrane postacie, diabły, czaszki i krzyże. Niespodziewanie dla członków rodziny zaczął interesować się sprawami wiary, czytać Pismo Św., liczne ulotki, broszury, strony internetowe grup religijnych, lub przestał uczestniczyć w nabożeństwach w kościele do którego należał, obchodzić tradycyjne święta. Zaczął namawiać pozostałych członków rodziny do rozmów na tematy religijne, proponować lektury, filmy, krytykując zarazem ich poglądy religijne, żądając zdjęcia krzyży i świętych obrazów.
NOWE ZWYCZAJE
Zaczął prowadzić ożywioną korespondencję listową i internetową, rozmowy telefoniczne o ciągle tych samych godzinach lub dziwnych porach. Niespodziewanie zaczęli pojawiać się nowi, dziwnie zachowujący się znajomi, nachodzący dom o każdej porze. Bliski coraz częściej znika z domu mówiąc np., że uczestniczy w kursie językowym, kursie podnoszącym potencjał twórczy, kursie biblijnym. Nie wraca na noc do domu. Nie jest w stanie podać przekonywującej przyczyny, gubi się w wyjaśnieniach. Opuszcza coraz częściej zajęcia w szkole, pracy, pomimo, że wcześniej bez problemu wywiązywał się z tych obowiązków. Wydaje coraz większe sumy na zakup książek, kadzideł, opłacenie kursów.
Próbuje pożyczać pieniądze od bliskich i znajomych bądź odwrotnie – może próbować rozdawać własne oszczędności czy rzeczy osobiste. Dokonuje kradzieży cennych przedmiotów i pieniędzy chwaląc się swoim sprytem i bezwzględnością. W rozmowach od niedawna pojawiają się nowe zwroty jak np. energia kosmiczna, czakramy, afirmacje, leczenie energią.
OPIS DZIAŁALNOŚCI NAJBARDZIEJ ZNANYCH SEKT
ŚWIĄTYNIA SŁOŃCA – założona w Stanach Zjednoczonych przez Pauline Sharpe, która twierdziła, że duchy przekazują jej orędzia, w których informują ją o przyszłych losach świata. Założycielka przyjęła imię Nada Yolanda, współtworzyła sektę Wzniośli Mistrzowie. Jej rzekome objawienia uznają też członkowie sekty Powszechny i Triumfujący Kościół. Świątynia Słońca jest sektą apokaliptyczną, zwiastującą i czekającą na rychły koniec świata. 48 członków Zakonu Świątyni Słońca w Szwajcarii popełniło zbiorowe samobójstwo, gdy przepowiednie guru o końcu świata nie sprawdziły się.
RODZINA (znana też pod nazwą Rodzina Miłości) – założona w USA w latach 60 naszego wieku przez Dawida Berga. Sekta apokaliptyczna zwiastująca rychły koniec świata. Jej członkowie uważają pisma swojego guru za natchnione przez Boga. Obowiązuje ich absolutna dyscyplina względem guru. Słynny stał się proceder „połowów dla Pana”. Sekta wysyłała na ulice młode kobiety (często nieletnie), które poprzez prostytucję miały pozyskiwać nowych adeptów i zdobywać fundusze na działalność sekty. Sekta zajmowała się też handlem dziećmi urodzonymi z tych kontaktów. Rządy wielu państw i Parlament Europejski uznały Rodzinę za sektę niebezpieczną. Obecnie liczy ona kilka milionów wyznawców. Na Zachodzie oskarża się ją o uprowadzanie, molestowanie i wykorzystywanie seksualne dzieci, propagowanie kazirodztwa i produkcję filmów pornograficznych. W wielu państwach działalność sekty jest zabroniona. W Polsce działa pod nazwą Wspólnota Niezależnych Zgromadzeń Misyjnych „Rodzina” i posiada przynajmniej dwa ośrodki – w Piasecznie i Karpaczu. Działalność tej sekty łączona jest z tajemniczymi zaginięciami i uprowadzeniami ludzi młodych. Prowadzi ona szeroką działalność propagatorską, a także werbunkową głównie w szkołach i placówkach opiekuńczo – wychowawczych proponując usługi w zakresie nauczania języków obcych oraz pogadanek na temat zapobiegania AIDS. Każdy kto nawiąże kontakt z grupą nakłaniany jest do opuszczenia rodziny. Członkowie są odizolowani całkowicie od swych rodzin i przyjaciół, przebywając w ośrodkach sekty na terenie kraju tylko czasowo, skąd pod zmienionymi nazwiskami wyjeżdżają za granicę. Są tam wynaradawiani, aby po latach powrócić do kraju jako całkowicie posłuszni członkowie sekty. Żaden z jej członków nie pracuje zawodowo.
KOŚCIÓŁ ZJEDNOCZENIA – jedna z najbardziej niebezpiecznych sekt. Założona przez Sun Myung Moona w Korei, któremu w wieku 16 lat miał się objawić Chrystus, upoważniając go do dokończenia dzieła zbawienia, poprzez założenie wielkiej rodziny. W roku 1960 Moon, porzucając wcześniej żonę i dzieci odbył tzw. „wesele Baranka” czyli ślub z 18 letnią Hak – Ja – Han. Nowożeńcy ogłosili się Prawdziwymi Rodzicami. Doktryna sekty jest mieszanką protestantyzmu i filozofii wschodu. Moon wymaga od członków sekty całkowitego posłuszeństwa, m.in. decydując o wyborze współmałżonka. Taki „przypadkowy” ślub jest formą inicjacji wiążącą z sektą. Kościół Zjednoczenia działa poprzez wiele organizacji pod różnymi nazwami: Towarzystwo dla Zjednoczenia Światowego Chrześcijaństwa, Uniwersytecki Ruch na Rzecz Poszukiwania Wartości Absolutnych itd. Moon jest jednym z najbogatszych ludzi na świecie, a swojej fortuny dorobił się m.in. na handlu bronią. Sektę oskarża się o przemyt i handel narkotykami. W Polsce Kościół Zjednoczenia (Ruch pod Wezwaniem Ducha Świętego do Zjednoczenia Chrześcijaństwa Światowego) został zarejestrowany w 1990 roku. Sekta ma w Polsce ponad 80 duchownych i blisko 120 misjonarzy. Mają kilkanaście lokali, gdzie nauczają doktryny. Posiadają trzy zamknięte ośrodki: w Krakowie, w Glanowie i Izabelinie.
KOŚCIÓŁ SCJENTOLOGICZNY – sekta założona przez Hubbarda, pisarza science fiction. W 1950 roku wydał on książkę, w której wyłożył podstawy swoich pseudonaukowych teorii na temat zdrowia psychicznego. Mimo naukowej krytyki jego książki, uzyskała ona znaczną popularność i przyczyniła się do rozwoju sekty. Doktryna Kościoła Scientologicznego łączy elementy zaczerpnięte z fantastyki naukowej, hinduizmu, buddyzmu, taoizmu i składa się z dwóch elementów: dianetyki i sjentologii. W ramach dianetyki rozwinął na całym świecie swego rodzaju system psychoterapeutyczny, polegający na organizowaniu, pod kierunkiem członków sekty kursów (niezwykle drogich), które mają doprowadzić do odblokowania się człowieka. Teorie Hubbarda opierają się na idei przetrwania, co usprawiedliwia przemoc i kłamstwo. Sektę wielokrotnie sądzona za fałszerstwa, przekupstwa, wyłudzania, oszustwa giełdowe. Jest to jedna z najbogatszych sekt na świecie, a przynależność do niej deklaruje wiele postaci Hollywood, gwiazd estrady. Z uwagi na nieprzychylną działalność międzynarodową Kościół ten dąży do ukrywania działalności w Polsce. Zagrożenia ze strony Kościoła Scientologicznego przejawiają się m.in. w podejmowaniu działań dążących do wyłudzenia środków materialnych na tzw. „orientalne techniki odnowy psychicznej”.
HARE KRYSZNA – jest niewątpliwie najbardziej znanym ruchem. W wielu europejskich miastach słowa te monotonnie wyśpiewują młodzi adepci z ogolonymi głowami, ubrani w pomarańczowe indyjskie szaty. Są to na ogół młodzi ludzie, którzy poszukują wyzwolenia w czci oddawanej Krysznie, w ścisłym wzajemnym kontakcie, wyrzekając się dóbr osobistych. Podstawowym celem ich działalności jest zbiórka funduszy, które uzyskują głównie z ulicznej sprzedaży książek i innych artykułów. Adepci tego ruchu porzucają swoje rodziny i poddawani są technikom „umysłowej zależności”, jak pozbawienie snu, bardzo surowa wegetariańska dieta co ma prowadzić do dezorientacji jednostki i do sublimacji jej osobowości.
ŚWIADKOWIE JEHOWY – założona w 1872 roku przez Russella w Pensylwanii. Głosił on, że Chrystus w 1874 roku zstąpi na ziemię i rozpocznie królowanie. Na 1914 rok zapowiedział koniec świata, a data ta była kilkakrotnie przesuwana. Doktryna sekty opiera się na całkowicie dowolnej interpretacji fałszywego na dodatek przekładu Biblii. Jest ona ciągle modyfikowana, zmieniana i dopasowywana do potrzeb kierownictwa sekty. Jej wyznawcy odrzucają dogmat o Trójcy Św., nieśmiertelności duszy, nie uznają kultu Maryi jako matki Boga, odrzucają (poza chrztem) sakramenty. Towarzystwo Strażnicy izoluje swoich wyznawców od społeczeństwa. Potępiają oni obchodzenie urodzin, wznoszenie toastów (czczenie fałszywych bóstw), udział w wyborach (mieszanie się w sprawy świata), działalność w stowarzyszeniach młodzieżowych (strata czasu), oglądanie filmów (grzeszny wpływ, stracony czas), udział w zajęciach pozaszkolnych (strata czasu przeznaczonego na głoszenie), organizowanie spotkań młodzieżowych (pokusa seksualna), transfuzja krwi (stracenie duszy)
SATANIZM – kult oddawany szatanowi. Wyróżnia się 4 odmiany współczesnego satanizmu: satanizm racjonalistyczny, w którym szatan nie jest postacią realną, ale symbolem swobody, nieskrępowanej wolności, satanizm okultystyczny będący kultem realnie istniejącego szatana (praktykuje się tu okultyzm, magię, spirytyzm), lucyferanizm głoszący że Lucyfer nie jest upadłym duchem, ale posłańcem prawdziwego Boga i przeciwnikiem Boga Biblii oraz satanizm „kwaśny” będący odbiciem fascynacji przemocą. Najpopularniejszą formą satanizmu jest właśnie satanizm „kwaśny”. W imię Księcia Ciemności przeważnie ludzie młodzi dokonują rozbojów, gwałtów, dewastacji cmentarzy, odprawiają „czarne msze”. Niejednokrotnie inspirowani są muzyką black metal. W Polsce grupy satanistyczne uaktywniły się w latach 80. W niektórych środowiskach młodzieżowych pojawiła się swoista moda na satanizm, a jej wyrazem były noszone przez niektórych emblematy i symbole satanistyczne.
BIBLIOGRAFIA
Cialdini R., Wywieranie wpływu na ludzi – teoria i praktyka, GWP, Gdańsk 1996
Hanz W., Lenkiewicz T., Świadkowie Jehowy, apostołowie czy intruzi?, Włocławek 1990
Hassan S., Psychomanipulacja w sektach, Łódź 1997
Nowak W., Sekty w Polsce a młodzież, Olsztyn 1995
Zwoliński A., Anatomia sekty, Kraków 1996