Zanieczyszczenie i ochrona powietrza

W 2011 r. odnotowano spadek emisji dwutlenku siarki o 37%, amoniaku o 4% i tlenków azotu o 1% w porównaniu do 2000 r. Całkowita emisja tlenku węgla zwiększyła się w tym okresie o 10%, niemetanowych lotnych związków organicznych o 8%, dwutlenku węgla o 4% i pyłów o 2%.

Największy udział w emisji dwutlenku siarki w Polsce miała energetyka zawodowa (39%), kotłownie lokalne, paleniska domowe, warsztaty rzemieślnicze, rolnictwo (37%), a także energetyka przemysłowa (23%). Główny udział w całkowitej emisji tlenków azotu miały źródła mobilne (45%). Ponadto znaczący udział miały procesy spalania: w sektorze produkcji i transformacji energii – 34%, poza przemysłem – 10% oraz w przemyśle – 9%. Na wielkość całkowitej emisji pyłów w zasadniczy sposób wpłynęła emisja pochodząca z kotłowni lokalnych, palenisk domowych, warsztatów rzemieślniczych oraz rolnictwa. W 2011 r. udział emisji z tych źródeł stacjonarnych ukształtował się na poziomie 59% całkowitej emisji pyłów. Udział źródeł mobilnych wzrósł z 17% w 2000 r. do 23% w 2011 r., zaś udział elektroenergetyki zawodowej i przemysłowej w ogólnej emisji pyłów wykazuje tendencję spadkową - w 2011 r. zmniejszył się odpowiednio do poziomu 4% i 1%.

W latach 2000-2011 w zakresie emisji gazów cieplarnianych odnotowano wzrost emisji dwutlenku węgla (o 4%). Zmniejszyła się natomiast całkowita emisja metanu (o 10%) i podtlenku azotu (o 6%). W 2011 r. w całkowitej emisji dwutlenku węgla udział procesów spalania paliw wyniósł 92%, z czego 57% CO2 wygenerował przemysł energetyczny, 16% transport, a 10% przemysł wytwórczy i budowlany. Na wielkość emisji metanu decydujący wpływ miał sektor energii (39%), w tym w głównej mierze emisja lotna z paliw (w szczególności z kopalń węgla kamiennego i instalacji przeróbki ropy naftowej). Ponadto ważne źródło emisji metanu stanowiło rolnictwo (32%), głównie procesy fermentacji jelitowej. Sektor rolnictwa miał także znaczący wpływ na wielkość emisji podtlenku azotu (ok. 83%), mniejszy udział miała emisja związana ze spalaniem paliw (7%) oraz procesami przemysłowymi (4%). Od 2000 r. odnotowano ponad 5-krotny wzrost emisji fluorowęglowodorów HFCs i prawie 2-krotny wzrost emisji sześciofluorku siarki SF6, nastąpiła natomiast 3-krotna redukcja perfluorowęglowodorów PFCs. Znaczące zwiększenie emisji HFCs jest spowodowane m.in. wzrastającą liczbą urządzeń chłodniczych i klimatyzacyjnych, w których HFCs

wykorzystywane są jako substytuty freonów. Największy wzrost emisji gazów cieplarnianych w krajach UE pomiędzy rokiem bazowym2, a 2010 r. nastąpił na Islandii (35%), w Hiszpanii (23%), Portugalii (17%) oraz w Grecji (11%). Największe spadki w tym okresie odnotowano na Litwie (58%), Rumunii (56%) oraz w Bułgarii (54%). Do krajów, które na rok 2010 miały największe

nadwyżki redukcji emisji gazów cieplarnianych w stosunku do celu na 2008-2012 należą: Litwa (50%), Rumunia (48%), Bułgaria (46%), Łotwa (45%), Estonia (44%), Węgry (35%), Słowacja (28%), Polska (23%).

Redukcja emisji gazów cieplarnianych w Polsce jako cel strategiczny wspierana jest przez wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii oraz działania proefektywnościowe w energetyce. W latach 2006-2011 następował stały wzrost ilości energii pozyskanej ze źródeł odnawialnych (OZE), co przy utrzymującym się spadku (bądź niewielkim wzroście, np. w 2010 i 2011 r.) pozyskania energii pierwotnej, daje ogółem systematyczny wzrost wskaźnika udziału OZE w pozyskaniu energii pierwotnej. Udział energii ze źródeł odnawialnych w końcowym zużyciu energii brutto wykazuje trend rosnący. W 2011 r. Polska, z udziałem energii ze źródeł odnawialnych w końcowym zużyciu energii brutto na poziomie 10%, znajdowała się na 18 pozycji wśród krajów UE.

Przez zanieczyszczanie powietrza rozumie się wprowadzanie przez człowieka, bezpośrednio lub pośrednio, do powietrza substancji stałych, ciekłych lub gazowych w takich ilościach, które mogą zagrażać zdrowiu człowieka, ujemnie wpływać na klimat, przyrodę żywą, glebę lub wodę, a także spowodować inne szkody w środowisku.

Przez źródło emisji zanieczyszczeń powietrza należy rozumieć miejsce, w którym następuje wprowadzenie (wyemitowanie) do powietrza substancji zanieczyszczających. Źródłami zanieczyszczeń są: zakłady energetyczne (elektrownie i elektrociepłownie), zakłady przemysłowe, kotłownie komunalne, paleniska indywidualne (domowe), środki transportu, źródła wtórne powstałe w wyniku wydalania oraz utylizacji ścieków i odpadów (np. hałdy lub wysypiska), rolnictwo (np. rozsiewanie nawozów sztucznych czy stosowanie środków ochrony roślin), a także przemiany i reakcje chemiczne zachodzące w zanieczyszczonej atmosferze oraz źródła naturalne (np. pożary lasów, burze pyłowe, pyły kosmiczne).

Wielkość emisji z poszczególnych źródeł i rodzajów zanieczyszczeń (określonych prawnie) może być ustalona albo na drodze pomiarów, albo na drodze obliczeń z bilansu surowcowo-paliwowego w oparciu o wskaźniki emisji zanieczyszczeń charakterystyczne dla procesów technologicznych.

Dane o emisji całkowitej dwutlenku siarki, tlenków azotu i pyłu z podziałem na źródła emisji (energetyka zawodowa i przemysłowa, technologie przemysłowe, źródła stacjonarne: kotłownie lokalne, paleniska domowe, warsztaty rzemieślnicze, rolnictwo oraz źródła mobilne) są danymi szacunkowymi wyliczonymi na podstawie zużycia paliw i wskaźników technologicznych.

W 2004 r. nastąpił znaczny spadek emisji dwutlenku siarki ze źródeł mobilnych w wyniku zmniejszenia ilości siarki w paliwach ciekłych dla tej kategorii.

Zakłady szczególnie uciążliwe dla czystości powietrza to tzw. punktowe źródła emisji zanieczyszczeń

Emisje z zakładów szczególnie uciążliwych dla czystości powietrza dotyczą zanieczyszczeń wprowadzonych w sposób zorganizowany (tzn. z wszelkiego rodzaju urządzeń technologicznych i ogrzewczych za pośrednictwem emitorów-kominów, wyrzutni wentylacyjnych) oraz w sposób niezorganizowany (z hałd, składowisk, w toku przeładunku substancji sypkich lub lotnych, z hal produkcyjnych itp.).

Wielkość emisji zanieczyszczeń pyłowych dotyczy ilości zanieczyszczeń pyłowych odprowadzonych przez dany zakład do atmosfery w ciągu roku i obejmuje: pyły ze spalania paliw, cementowo-wapiennicze i materiałów ogniotrwałych, krzemowe, nawozów sztucznych, węglowo-grafitowe, sadzy i pozostałe

szczególnie niebezpieczne zanieczyszczenia pyłowe takie jak chrom, rtęć, ołów, kadm i inne

Wielkość emisji zanieczyszczeń gazowych dotyczy ilości zanieczyszczeń gazowych odprowadzonych przez jednostkę sprawozdawczą do atmosfery w ciągu roku i obejmuje: dwutlenek siarki, tlenki azotu (wyrażone w dwutlenku azotu – NO2), tlenek węgla, dwutlenek węgla (od 1993 r.), węglowodory i inne emitowane przez dany zakład zanieczyszczenia gazowe

Ochrona powietrza polega na zapewnieniu jak najlepszej jego jakości, w szczególności przez utrzymanie poziomów substancji w powietrzu poniżej dopuszczalnych dla nich poziomów lub co najmniej na tych poziomach oraz przez zmniejszanie poziomów substancji w powietrzu co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie są one dotrzymane. Źródła zanieczyszczeń są obowiązane prawnie do stosowania metod, technologii i środków technicznych chroniących powietrze przed zanieczyszczeniem.

W zakresie ochrony powietrza, oddano do użytku urządzenia do redukcji zanieczyszczeń

pyłowych o zdolności 86,7 tys. ton/rok oraz neutralizacji zanieczyszczeń gazowych o zdolności

172,3 tys. ton/rok, co stanowi w porównaniu z 2010 r. 20-krotny wzrost efektów w przypadku

redukcji zanieczyszczeń pyłowych i o 10-krotny wzrost w odniesieniu do efektów służących

neutralizacji zanieczyszczeń gazowych.

Wzrost nakładów (o 41%) odnotowano w zakresie ochrony powietrza atmosferycznego i klimatu, które w 2011 r. stanowiły 26% nakładów na ochronę środowiska ogółem

Wstąpienie Polski do UE stawiało liczne zobowiązania dotyczące standardów w ochronie

środowiska. Niektóre z tych wymogów Polska wypełniła z nadwyżką, np. w odniesieniu do emisji

gazów cieplarnianych, których redukcja do 2012 r. powinna wynosić 6% w stosunku do roku

bazowego, tj. 1988. W 2010 r. uzyskano 29% redukcję emisji gazów cieplarnianych wyrażoną

w ekwiwalencie dwutlenku węgla w stosunku do poziomu roku bazowego, w tym emisja

dwutlenku węgla zmniejszyła się o 29%, metanu o 35%, a podtlenku azotu o 33%.

W 2010 r. odnotowano spadek emisji zanieczyszczeń powietrza. W porównaniu do 2000 r.

emisja dwutlenku siarki zmniejszyła się o 36%, tlenku węgla o 11%, amoniaku o 16%, pyłów o 4%.

Nastąpił wzrost emisji niemetanowych lotnych związków organicznych oraz dwutlenku węgla

(o 5%) i tlenków azotu (o ok. 3%).

Spadek emisji zanieczyszczeń do powietrza obserwowany jest również w innych krajach UE.

Z danych Eurostat-u wynika, że ogółem w UE-27 w 2010 r. w porównaniu z 2000 r. wielkość

emisji tlenków siarki była niższa o 55%, tlenków azotu o 28%, a niemetanowych lotnych

związków organicznych o 31%.

Całkowita emisjaa

głównych zanieczyszczeń powietrza

WYSZCZEGÓLNIENIE 2000 2005 2009 2010

w tysiącach ton

Dwutlenek siarki .......................................................... 1511 1222 862 974 8

Tlenki azotub

................................................................ 838 866 822 867

Dwutlenek węgla .......................................................... 316114 317893 312248 332067

Tlenek węgla ................................................................ 3463 3333 2778 3076

Niemetanowe lotne związki organiczne ..................... 905 903 926 949

źródła antropogeniczne ........................................... 599 593 634 662

przyroda .................................................................. 306 310 292 287

Amoniak ....................................................................... 323 270 273 271

Pyły .............................................................................. 464 457 404 445

a Dane szacunkowe, zgłoszone do Konwencji Klimatycznej i Konwencji NZ w sprawie transgranicznego transportu

zanieczyszczeń powietrza na dalekie odległości. b Wyrażone w NO2.

Dominujący udział w emisji dwutlenku siarki w Polsce mają tzw. inne źródła stacjonarne

(39,1%), tj. kotłownie lokalne, paleniska domowe, warsztaty rzemieślnicze, rolnictwo, ponadto

znaczący udział ma energetyka zawodowa (37,6%), a także energetyka przemysłowa (20,7%).

Emisja tlenków azotu w 43,0% pochodzi ze źródeł mobilnych, w 27,0% z energetyki zawodowej

oraz w 9,0% z energetyki przemysłowej. W przypadku emisji pyłów ważną rolę odgrywają inne

źródła stacjonarne, których udział w całkowitej emisji wzrósł z 53,4% w 2000 r. do 66,3%

w 2010 r. Udział źródeł mobilnych wzrósł z 13,1% w 2000 r. do 20,0% w 2010 r., zaś udział

energetyki zawodowej i przemysłowej w ogólnej emisji pyłów wykazuje tendencję spadkową -

w 2010 r. zmniejszył się odpowiednio do poziomu 4,5% i 1,8%.

Główny udział w całkowitej emisji dwutlenku węgla mają procesy spalania paliw – 93,3%,

z czego 52,0% w przemyśle energetycznym, 9,2% w przetwórstwie przemysłowym i budownictwie,

a 14,5% w transporcie. Na wielkość całkowitej emisji metanu największy wpływ mają emisje lotne

z paliw – 33,4%, w szczególności z kopalń węgla kamiennego i instalacji przeróbki ropy naftowej.

Znaczny udział ma również rolnictwo – 35,1% (przede wszystkim procesy fermentacji jelitowej)

oraz odpady – 20,6% (w tym głównie ze składowisk odpadów).

Całkowita emisjaa gazów cieplarnianych

WYSZCZEGÓLNIENIE 1988b

1990 1995 2000 2005 2009 2010

w tysiącach ton

Dwutlenek węglac

.............. 469144 373475 359337 316114 317893 312248 332067

Metanc

.................................... 2555 2198 2017 1821 1773 1645 1666

Podtlenek azotuc

.................... 130 121 98 94 95 89 87

wyrażona w ekwiwalencie dwutlenku węgla

O G Ó Ł E Mc

..................... 563443 457437 432526 384745 388917 381770 400865

Dwutlenek węglac

................. 469144 373475 359337 316114 317893 312248 332067

Metanc

................................... 53665 46150 42363 38236 37224 34553 34976

Podtlenek azotuc

................... 40334 37604 30502 29257 29363 27436 26936

Chlorowcowęglowodory:

HFCs ................................. 26 - 41 865 4149 7402 6763

PFCs .................................. 250 208 252 249 260 90 86

SF6 ..................................... 24 - 31 24 28 39 37

a Dane szacunkowe opracowane zgodnie z metodologią IPCC. Dane szacunkowe zgłoszone do Konwencji

Klimatycznej. b Dane wykorzystane do obliczenia tzw. przyznanej ilości jednostek emisji gazów cieplarnianych dla

Polski na lata 2008-2012 zgodnie z zapisami Protokołu z Kioto do konwencji UNFCCC (tzw. rok bazowy). c Dane bez

uwzględnienia emisji i pochłaniania z sektora „Użytkowanie gruntów, zmiany użytkowania gruntów i leśnictwo”.

9

Dominującym źródłem emisji podtlenku azotu jest rolnictwo (82,8%) – przede wszystkim

emisje z gleb rolnych (63,2%) oraz odchodów zwierzęcych (19,5%). Mniejszy udział ma emisja

związana ze spalaniem paliw (8,0%) oraz procesami przemysłowymi (4,6%).

Od 2000 r. odnotowano prawie 8-krotny wzrost emisji fluorowęglowodorów HFCs liczonych

w ekwiwalencie dwutlenku węgla, a także wzrost emisji sześciofluorku siarki SF6. Jedynie

w przypadku perfluorowęglowodorów PFCs odnotowano znaczący spadek (o 65%). Zwiększenie

emisji HFCs jest spowodowane m.in. wzrastającą liczbą urządzeń chłodniczych i klimatyzacyjnych,

w których HFCs wykorzystywane są jako substytuty freonów.

Największy wzrost emisji gazów cieplarnianych w krajach UE pomiędzy rokiem bazowym3

,

a 2010 r. nastąpił w Hiszpanii (23%), Portugalii (17%), Grecji (11%) oraz w Irlandii (10%).

Największe spadki w tym okresie odnotowano na Litwie (58%), Rumunii (56%) oraz w Bułgarii

(54%). Do krajów, które na rok 2010 mają największe nadwyżki redukcji emisji gazów

cieplarnianych w stosunku do celu na 2008-2012 należą: Litwa (50%), Rumunia (48%), Bułgaria

(46%), Łotwa (45%), Estonia (44%), Węgry (35%), Słowacja (28%), Polska (23%).

0

20

40

60

80

100

120

140

Belgia

Bułgaria

Republika Czeska

Dania

Niemcy

Estonia

Grecja

Hiszpania

Francja

Irlandia

Włochy

Łotwa

Litwa

Luksemburg

Węgry

Niderlandy

Austria

Polska

Portugalia

Rumunia

Słowenia

Słowacja

Finlandia

Szwecja

Wlk. Brytania

Islandia

Norwegia

Szwajcaria

%

2010 Cel 2008-2012

Realizacja celu protokołu z Kioto w sprawie redukcji emisji gazów cieplarnianych

(rok bazowy Kioto=100%)

3

Protokół z Kioto, który wszedł w życie 16 lutego 2005 r. jest uzupełnieniem Ramowej Konferencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian

klimatu i jednocześnie międzynarodowym porozumieniem dotyczącym przeciwdziałania globalnemu ociepleniu. Zgodnie z zapisami Protokołu z

Kioto państwa uprzemysłowione do 2008-2012 r. mają obniżyć emisję sześciu gazów cieplarnianych o około 5% w porównaniu do poziomu z roku

1990 (tzw. rok bazowy). Dla większości krajów przyjęto jako rok bazowy -1990, w przypadku Polski i części krajów Europu Środkowowschodniej

ustalono, że rokiem bazowym będzie rok 1988. 10

Odpady

Największe nakłady w 2012 roraz ochronę powietrza atmosferycznego i klimatu (22,9%).

W 2012 r. nakłady na środki trwałe służące ochronie powietrza atmosferycznego

i klimatu wyniosły 2,3 mld zł. Największe nakłady poniesiono w województwach śląskim

(17,1% nakładów na ochronę powietrza atmosferycznego i klimatu) i świętokrzyskim

(16,1%), najmniejsze w lubuskim (0,7%) i opolskim (2,7%)

Największą część nakładów na ochronę powietrza i klimatu stanowiły wydatki

na nowe kierunki i technologie spalania paliw oraz modernizację systemów grzewczych

(51,5% ogółu wydatków) oraz na urządzenia do redukcji zanieczyszczeń (32,7%). Nakłady

z pierwszej grupy były najwyższe w województwach: świętokrzyskim (349,0 mln zł),

śląskim (254,4 mln zł) oraz podlaskim (112,1 mln zł), najniższe w województwie opolskim

(1,9 mln zł) oraz lubelskim (7,8 mln zł). Nakłady na urządzenia do redukcji zanieczyszczeń

najwyższe były w województwach: mazowieckim (145,2 mln zł) i lubelskim (139,8 mln zł),

w województwie podlaskim na te urządzenia nie poniesiono nakładów, a w województwie

lubuskim wydano tylko 0,02 mln zł