FINANSE to zjawiska związane z gromadzeniem i wydatkowaniem środków pieniężnych wraz z planowaniem, ewidencją, sprawozdawczością, kontrolą, czyli zjawiska finansowe związane z pieniądzem.

Funkcja podstawowa pieniądza- bycie środkiem wymiany

Operacje finansowe podmiotów publiczno- prawnych polegające na gromadzeniu dochodów i dokonywaniu wydatków wypełniają pojęcie finansów publicznych.

FINANSE PUBLICZNE- funkcje:

1. Fiskalna (funkcja podstawowa)- polega na gromadzeniu środków pieniężnych z przeznaczeniem na publiczne wydatki

2. Redystrybucyjna- polega na przeniesieniu środków pieniężnych w społeczeństwie (od jednych podmiotów do drugich)

3. Interwencyjna- państwo chce kształtować zachowania w społeczeństwie

FINANSE NIEPUBLICZNE

1. Finanse prywatne (finanse osób fizycznych, przedsiębiorców prywatnych)

2. Finanse zrównane z prywatnymi (finanse banków państwowych)

3. Finanse grupowe (finanse fundacji, partii politycznych)

Art. 119 TFUE koordynacja polityki gospodarczej, wspólnota celów

Ust. 2 TFUE celem jest utrzymanie stabilności cen

Ust. 3 TFUEokreśla tzw. Zasady przewodnie w zakresie finansów, stabilne ceny, tzw. „zdrowe finanse publiczne”, trwała równowaga płatnicza i warunki pieniężne

Zasadą jest pozostawienie suwerenności finansowej państw członkowskich UE.

W gestii UE znajduje się przede wszystkim:

1. Stanowienie prawa odnoszącego się do funkcjonowania rynku wewnętrznego

2. Wspólnej polityki handlowej

3. Prawa konkurencji

4. Polityki pieniężnej

Zapewnienie realizacji określonych zasad wymaga stosowania licznych jednolitych rozwiązań w zakresie prawa finansowego.

Oddziaływanie UE na prawo finansowe państw członkowskich odnosi się przede wszystkim do:

1. Systemu opodatkowania pośredniego oraz konsumpcji

2. Kwestia pojmowania sektora finansów publicznych

3. Harmonizacji obliczenia PKB

4. System rachunków narodowych (ESA-95)

5. Kwestia przeciwdziałania nadmiernemu deficytowi budżetowemu poszczególnych państw członkowskich

Prawo finansowe UE dzieli się na :

1. Prawo wewnętrzne- dotyczące organów unijnych. Zaliczamy :

1. Obowiązywanie waluty euro oraz funkcjonowanie Europejskiego Systemu Banków Centralnych

2. Kwestia gospodarki finansowej UE (unormowania dotyczące wydatków oraz dochodów, planowania finansowego budżetu UE)

3. Fundusze, różne instrumenty finansowe UE

1. Prawo zewnętrzne- dotyczy relacji z poszczególnymi państwami członkowskimi:

1. Odrębny reżim walutowy niektórych państw członkowskich objętych tzw. Derogacją, czyli państw, które są w UE, a nie posiadają euro (określenie tzw. Kryteriów konwersyjnych oraz procedura wejścia do strefy euro)

2. Kwestia przestrzegania jednolitych instytucji prawa walutowego, które umożliwiają realizację zasady swobody przepływu kapitału, swobody płatności

3. Kwestia jednolitego rynku finansowego oraz nadzoru nad jego funkcjonowaniem (funkcjonowanie banków, instytucji kredytowych UE)

4. Kwestia rozumienia pojęcia sektora finansów publicznych

5. Przeciwdziałanie nadmiernemu deficytowi budżetowemu

6. Kwestia rozliczania państw członkowskich z tytułu powiązań z finansami UE

7. Kwestia harmonizacji opodatkowania

8. Określenie zasad i form współpracy organów podatkowych i celnych UE

System rozrachunków narodowych to jest wewnętrznie uporządkowany zbiór spójnych, zintegrowanych rachunków makroekonomicznych opracowanych według określonych norm statystycznych, służący do pomiaru efektów działalności gospodarczych w poszczególnych krajach.

Funkcja stosowania takich systemów jest zapewnienie spójności informacji statystycznych.

Wszystkie kraje oceniane są według jednej metodologii. Najpopularniejszym miernikiem jest PKB.

ESA-95

• Metodologia wspólnych standardów definicji klasyfikacji zasad księgowości, którą należy stosować przy sporządzaniu rachunków dla celów UE

• Program przekazywania przez państwa członkowskie określonych informacji Eurostatowi, czyli urzędowi statystycznemu UE

! Co do zasady, metodologia unijna nie obowiązuje w państwach członkowskich, natomiast obowiązuje w relacjach do UE.

Dzięki ESA-95 doszło w szczególności do ujednolicenia pojęcia władza publiczna, które oznacza sektor publiczny, obejmujący władze centralne, lokalne oraz fundusz ubezpieczeń społecznych z wyłączeniem transakcji handlowych. A wyłączenie to oznacza, że sektor publiczny obejmuje tylko te podmioty, których przedmiotem działalności jest świadczenie usług pozarynkowych.

SYSTEM FINANSÓW PUBLICZNYCH

Art. 9- określa jednostki, które wchodzą w zakres sektora finansów publicznych:

1. Organy władzy publicznej (w tym organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa oraz sady i trybunały)

2. Jednostki samorządu terytorialnego oraz ich związki

3. Jednostki budżetowe (forma najstarsza i najbardziej powszechna, np. Regionalna Izba Obrachunkowa, Urząd Skarbowy, Izba Skarbowa, Urząd Gminy). Jednostkę budżetową od innych jednostek odróżnia charakter wykonywanych zadań, źródła oraz sposoby finansowania ora system rozliczeń z budżetem. Charakter zadań dotyczy obsługi organów władzy publicznej. Pobierane przez jednostkę budżetową dochody powiększają zasoby budżetowe. Z tych zasobów pokrywane są również wydatki jednostki.

Taki sposób finansowania zapewnia ścisłą kontrolę i jawność procesów finansowych, a wadą takiego rozwiązania jest brak bodźców do racjonalnego, oszczędnego wydatkowania środków budżetowych.

1. Samorządowe zakłady budżetowe- stanowią formę wykonywania zadań własnych samorządu terytorialnego. Brak osobowości prawnej- element, który łączy zakład budżetowy z jednostką budżetową. W obrocie prawnym korzysta ze zdolności prawnej jednostki budżetowej. Zakłady budżetowe mają większą samodzielności niż jednostki budżetowe. Większa efektywność związana z większa samodzielnością. Zakład budżetowy wykonuje odpłatnie stojące przed nim zadania.

2. Agencje wykonawcze- nowa forma sektora finansów publicznych- funkcjonują od 1 stycznia 2012 roku, np. Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP), Agencja Rynku Rolnego (ARR). Sposób usystematyzowania wcześniejszych agencji państwowych. Tworzone są w drodze ustawy w celu realizacji kluczowych zadań państwa.

3. Instytucje gospodarki budżetowej- istota tej instytucji jest to, że tworzona jest w celu wykonywania zadań administracji publicznej w sposób odpłatny, co umożliwia samodzielne pokrycie kosztów działalności.

4. Państwowe fundusze celowe- nie mają osobowości prawnej, stanowią jedynie odbębniony rachunek bankowy, którym dysponuje minister bądź inny organ, np. Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych (dysponentem jest Minister Pracy i Polityki Społecznej). W praktyce przyjmuje się, że wyodrębnienie pewnej części środków publicznych z budżetu i przeznaczenie jej na określony cel lepiej pozwoli zrealizować zadania publiczne. Funduszowanie wiąże się z brakiem środków na inny cel.

5. Zakład Ubezpieczeń Społecznych i zarządzane przez niego fundusze oraz Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i fundusze zarządzane przez Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego

6. Narodowy Fundusz Zdrowia

7. samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej;

8. uczelnie publiczne

9. Polska Akademia Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne

10. państwowe i samorządowe instytucje kultury oraz państwowe instytucje filmowe;

11. inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, instytutów badawczych, banków i spółek prawa handlowego.

Szczególną osobą prawną jest Skarb Państwa nie posiada organów, może prowadzić działalność gospodarczą samodzielnie, tzn. przez jednostki organizacyjne, które nie posiadają osobowości prawnej, może także prowadzić działalność gospodarczą w formie spółek handlowych.

ŚRODKI PUBLICZNE stanowią o istocie finansów publicznych.

Różnego rodzaju przychody i dochody gromadzone w budżecie państwa i budżetach jednostek samorządu terytorialnego, a następnie ujmowane są w planach finansowych jednostek sektora finansów publicznych. Środki publiczne nie tracą charakteru publicznego, kiedy przekazywane są w formie dotacji dla podmiotów prywatnych.

Podstawową kategorię środków publicznych stanowią dochody publiczne- podatki, opłaty, składki

Dochody publiczne wprowadzane są w sposób władczy przez organy administracji publicznej, ale zawsze na podstawie ustawy (art. 217 Konstytucji RP).

Dochody podlegają specjalnemu reżimowi zarządzania. Reżim ten obejmuje:

1. planowanie

2. gromadzenie ich we właściwych budżetach

3. wydatkowanie zgodnie z planami finansowymi

4. kontrolę tych wszystkich czynności

Dochodami publicznymi są świadczenia pieniężne ustanowione przez organy władzy publicznej, pobierane i gromadzone przez administrację publiczną na rachunkach właściwych budżetów lub państwowych funduszy celowych, z których dokonuje się wydatków publicznych.

Klasyfikacja dochodów publicznych może być oparta na różnych kryteriach ekonomicznych, prawnych, prakseologicznych.

Podział dochodów:

1. pod względem rachunkowym:

• dochody rzeczywiste

• dochody rozliczeniowe (przelewy, transfery wewnątrzbudżetowe)

1. pod względem sposobu wyrażania oraz realizacji:

• dochody pieniężne

• dochody niepieniężne (znaczenie historyczne, doktrynalne)

1. pod względem natury powstania:

• dochody nieodpłatne- brak ekwiwalentu ze strony publicznej

• dochody odpłatne- odpłatność ma charakter symboliczny, opłaty za czynności administracyjne

1. pod względem prawnym:

• dochody oparte na tytule publiczno-prawnym- związane z funkcjonowaniem imperium, np. podatki

• dochody oparte na tytule prywatno-prawnym- dywidenda wypłacana przez spółkę Skarbu Państwa (pojęcie dominium)

1. pod względem ustawowym:

• daniny publiczne- świadczenia przymusowe

• pozostałe dochody

Zasadą jest, że dochody publiczne pobiera się po to, aby zgromadzić środki niezbędne do sfinansowania potrzeb publicznychFUNKCJA FISKALNA FINANSÓW PUBLICZNYCH

Najistotniejsze jest, aby system dochodów publicznych był tworzony ze świadomością celów i skutków, nie powinien być przypadkowy i obliczany na osiąganie doraźnych celów bez liczenia się ze skutkami niepożądanymi, które przecież może sam wywoływać.

Cechy opłaty:

1. związana jest z czynnościami urzędowymi organów państwowych (opłaty administracyjne, sadowe)

2. opłaty dotyczą usług świadczonych przez jednostkę sektora finansów publicznych

3. opłaty reglamentacyjne

4. dotyczą korzystania z dóbr natury objętych w interesie publicznym szczególną ochroną, w tym opłaty związane z ochroną środowiska, związane z gospodarką odpadami, opłaty eksploatacyjne

Przychody- środki pieniężne, które pochodzą z operacji czasowych, tzn. powodujących zaciągnięcie zobowiązań wymagających spłaty w latach następnych.

U ustawie o finansach publicznych wymienione są specyficzne przychody, wśród nich znajdują się przychody ze sprzedaży papierów wartościowych, oraz innych operacji finansowych w szczególności chodzi o:

1. bony skarbowe (krótki termin spłaty)

2. obligacje skarbowe (termin dłuższy)

3. skarbowe papiery oszczędnościowe (podobnie, jak obligacje, ale ofiarowane do sprzedaży głównie osobom prawnym, stowarzyszeniom, fundacjom)

Wysokość emisji skarbowych papierów wartościowych jest określona corocznie w ustawie budżetowej, jako tzw. Limit zadłużenia.

ZASADY PODATKOWE

Nie ma zamkniętego katalogu zasad podatkowych.

Powszechne uznanie zasad

Uznawane przez większość teoretyków skarbowości, niezależnie od wyznawanych poglądów politycznych i filozoficznych.

Podstawowe zasady:

1. zasada równości wymiar doktrynalny

2. zasada pewności wymiar techniczny

3. zasada dogodności wymiar techniczny

4. zasada taniości podatków wymiar techniczny

Zasada równości- doktrynalna

Współcześnie jest określana mianem sprawiedliwości i jest jedyną, której nadaje się całkiem inne znaczenie niż za życia jej autora (Adam Smith).

Zasada równości- rozumienie klasyczne

W klasycznym rozumieniu zasada ta zakładała, że wszyscy podatnicy uzyskujący taki sam dochód powinni być tak samo traktowani.

Zasady techniczne

Są uniwersalne, bez względu na przesłanki filozoficzne, polityczne i ekonomiczne, na jakich jest zbudowany system polityczny.

Zasada pewności podatków podatki muszą być precyzyjne i jasno określone, a nie kształtowane dowolnie przez organy podatkowe.

Podatek, jaki każda jednostka jest obowiązana płacić, powinien być określony, a nie dowolny. Termin płatności, sposób zapłaty, suma, jaką należy zapłacić- wszystko to powinno być jasne i zrozumiałe dla podatnika i każdej innej osoby.

Zasada dogodności podatków podatki powinny być pobierane w takim czasie i w taki sposób, aby podatnikowi było najdogodniej je zapłacić.

Zasada taniości podatków podatki powinny być ściągane jak najmniejszym kosztem, aby ich efekt skarbowy był jak największy.

Ewentualne kary nie powinny podatników rujnować.

Dzisiejsze wydatki- to późniejsze podatki

Suma wydatków= suma podatków

Podział systemów podatkowych:

1. neutralne systemy podatkowe- nie służą redystrybucji dochodu narodowego, a wyłącznie finansowaniu zadań państwa

2. interwencjonistyczne systemy podatkowe- redystrybucja dochodu narodowego

WYDATKI PUBLICZNE

Wydatki publiczne to prawnie skonstruowana możliwość wypłaty oparta na decyzji politycznej, a nie obowiązek tej wypłaty, czy też zwykłe polecenie dokonania tej opłaty.

Brak podstaw normatywnych do wydatkowania środków na określony cel nie jest jednoznaczne (równoznaczne) z brakiem reglamentowania środków publicznych.

Regulacja ta dotyczy kwestii jawności, przejrzystości wydatków, kwestii minimalizacji zakłócenia wolnego rynku.

Wydatki sztywne- dotyczą finansowania, np. sił zbrojnych, modernizacji dróg (określony procent podatku akcyzowego).

Wydatki publiczne- środki przeznaczone przez władze publiczne w ramach przysługujących im kompetencji na utrzymanie organów państwa oraz bezzwrotne zaspokajanie potrzeb zbiorowych.

Wydatkowanie może następować w trybie właściwym, bądź zamówień publicznych.

Wydatki:

1. ostateczne

2. transfery wewnętrzne

Wydatki publiczne mają podstawę planistyczną w postaci publicznego planu finansowego.

Zasadę podporządkowania dokonywania wydatków w wysokości zaplanowanej w prawie finansowym wyraża art. 44 ustawy o finansach publicznych, który stwierdza, że wydatki mogą być poniesione wyłącznie zgodnie z celami i w wysokości ustalonej w planie finansowym.

Rozchody publiczne spłaty różnego rodzaju pożyczek

Wydatki:

1. bieżące

2. majątkowe- dotyczą inwestycji

Dotacje i subwencje służą dalszemu rozdysponowywaniu środków publicznych, służą interesowi zbiorowemu, a nie interesom indywidualnym.

Dotacje- otrzymać może zakład komunalny, organizacja pozarządowa, w Konstytucji tzw. Dotacje celowe na rzecz jednostek samorządu terytorialnego.

Subwencje- oznacza przekazanie pewnych środków pieniężnych określonemu podmiotowi.

Subwencja różni się od dotacji tym, że ma charakter roszczenia prawnego oraz konkretną decyzję, co do jej rozdysponowania podejmuje organ, który tą subwencję otrzymał.

FINANSE PUBLICZNE- reforma

Rolę aktu kodyfikującego przepisy prawa finansowego wyznaczono ustawie o finansach publicznych z 2009 roku. Nowa ustawa o finansach publicznych uchwalona w dniu 27 sierpnia 2009 roku, weszła w życie w zasadzie z dniem 1 stycznia 2010 roku, a część jej przepisów od 1 stycznia 2012 lub 1 stycznia 2013 roku.

Zakres przedmiotowy:

1. katalog jednostek sektora finansów publicznych

2. zasady zarządzania długiem publicznym, łącznie z kwestią finansowania deficytu

3. Wieloletni Plan Finansowy państwa i wieloletnie prognozy finansowe jednostek samorządu terytorialnego

4. Zasady, tryb, planowanie i wykonywanie budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego

5. Zasady gospodarowania środkami publicznymi pochodzącymi z budżetu UE i innych źródeł zagranicznych (nowa instytucja, tzw. Budżet środków europejskich)

6. Kontrola zarządcza (w miejsce finansowej) oraz istotnie niezmieniony audyt wewnętrzny

Ustawa nie normuje:

1. Problematyki dochodów publicznych- są one przedmiotem odrębnych regulacji ustawowych, przede wszystkim ustaw materialnego prawa podmiotowego, a także ordynacji podatkowej i innych ustaw

2. W pełni gospodarki finansowej jednostek samorządu terytorialnego, ponieważ odnosi się tylko do ich budżetów

3. Kwestii jednostek badawczo- rozwojowych, przedsiębiorstw państwowych, banków państwowych, spółek handlowych z udziałem kapitału państwowego i samorządowego

4. Kwestii dyscypliny finansów publicznych

Poza zakresem ustawy o finansach publicznych znajduje się również- z uwagi na istotę ustawy o finansach publicznych- prawo ustroju pieniężnego, dewizowego, bankowego, systemu ubezpieczeń społecznych, kontroli finansowej.

Ustawa określa jedynie zasady gospodarki finansowej jednostek budżetowych i samorządowych zakładów budżetowych.

Ustawa określa zasady kontroli finansowej i gospodarczej w jednostkach sektora publicznego. Tymczasem kontrola finansowa dotyczy tylko budżetu.

BUDŻET ZADANIOWY

Ustawa określa nowe zasady i tryb sporządzania budżetu państwa (w tzw. Układzie zadaniowym).

Reforma finansów publicznych wiąże się z koniecznością przezwyciężenia przyczyn złego stanu finansów publicznych, które tkwią zarówno w systemie wydatków i dochodów publicznych, jak i w systemie organizacji oraz zarządzania finansami publicznymi.

Znaczna część powodów, dla których trzeba przeprowadzić reformę finansów publicznych, leży również poza tym systemem i wymaga reformy w obszarach, w których pojawiają się zbędne wydatki publiczne.

Pierwszą grupę przyczyn można próbować rozwiązać, naprawiając wadliwą strukturę wydatków i dochodów publicznych oraz zmieniając organizację i zarządzanie finansami publicznymi. To zaś jest do osiągnięcia, m.in. przy pomocy odpowiednio skonstruowanej ustawy o finansach publicznych.

Natomiast drugi rodzaj przyczyn wymaga zmian ustawowych wiążących się z eliminacją lub redukcją różnych tytułów prawnych nieuzasadnionych wydatków publicznych.

Tego rodzaju zmian nie można oczekiwać od ustawy i finansach publicznych.

Pod względem merytorycznym ocena rozwiązań przyjętych w nowej ustawie, dokonywana głównie z punktu widzenia realizacji reformy finansów publicznych w Polsce, nasuwa kilka istotnych uwag.

W nowej ustawie o finansach publicznych znalazły się normatywne ustalenia dotyczące:

1. Zasad dokonywania wydatków publicznych

2. Przeznaczenia i form prawnych wydatków budżetowych

3. Zasad prognozowania i planowania wydatków budżetowych

4. Kontroli dokonywania wydatków budżetowych i środków dyscyplinujących, zapewniających prawidłowe dokonywanie wydatków publicznych

Kwestie te odnoszą się niemal wyłącznie do wydatków budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego.

Skąpo prezentują się natomiast przepisy, które dotyczą wydatków publicznych w całości, a więc także poza budżetem państwa i budżetami jednostek samorządu terytorialnego. Pod tym względem nowa ustawa, niczego więc nie wnosi. Nowością są natomiast przepisy, które przewidują inne niż dotychczas planowanie wydatków budżetowych. Ustawa wprowadza Wieloletni Plan Finansowy oraz wieloletnią prognozę finansową jednostek samorządu terytorialnego. Ponadto przewiduje nowe ujęcie tzw. Budżetu zadaniowego, który tym razem określa mianem „układu zadaniowego” oraz „skonsolidowanego planu wydatków”.

UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE

Pozostaje problem m.in. FUS oraz ZUS.

FINANSE PUBLICZNE W KONSTYTUCJI RP

Konstytucja RP szeroko normuje problematykę finansów publicznych. Wypełnia światowe standardy konstytucyjne i wymogi stawiane w prawie unijnym.

Finanse publiczne jako materia ustawowa:

1. Określenie sposobu gromadzenia i wydatkowania środków finansowych na cele publiczne (art. 216 ust. 1)

2. Uchwalenie budżetu państwa i jego zmiany bądź prowizorium budżetowego (art. 219-225)

3. Stanowienie podatków i innych ciężarów publicznych (art. 84 i 217)

4. Określenie warunków i form korzystania z kredytu publicznego oraz udzielania gwarancji i poręczeń finansowych przez państwo (art. 216 ust. 4 i 5) i ratyfikacja umów międzynarodowych przewidujących znaczne obciążenie państwa pod względem finansowym (art. 89 ust 1 pkt. 4)

5. Określenie organizacji Narodowego Banku Polskiego (art. 217)

6. Określenie zasad i trybu nabywania, zbywania i obciążania nieruchomości, udziałów i akcji oraz emisji papierów wartościowych przez Skarb Państwa, Narodowy Bank Polski

7. Określenie organizacji Skarbu Państwa oraz zarządzania majątkiem Skarbu Państwa

8. Określenie monopoli

9. Określenie źródła dochodów jednostek samorządu terytorialnego

Zagadnienia budżetowe

Ustanawia wymóg ustawy dla uchwalenia budżetu, przyjmuje jednocześnie zasady: roczności, uprzedniości, szczegółowości budżetu.

Zasada szczegółowości budżetu- inaczej zasada specjalizacji. Zasada postuluje, aby budżet był ustalony i wykonywany ze szczególnym podziałem dochodów i wydatków, nie tylko w ujęciu ogólnym. Realizacji tego postulatu służy w praktyce klasyfikacja budżetowa.

Ustawa zwykła ma określać zasady i tryb opracowania projektu budżetu państwa, stopień jego szczegółowości oraz wymagania, którym powinien odpowiadać projekt ustawy budżetowej, a także zasady i tryb jej wykonywania.

Konstytucja RP ogranicza inicjatywę ustawodawczą w zakresie ustawy budżetowej (art. 221), ustawy o prowizorium budżetowym, zmiany ustawy budżetowej, ustawy o zaciąganiu długu publicznego oraz ustawy o udzielaniu gwarancji finansowych przez państwo wyłącznie na rzecz Rady Ministrów.

Wymogi stawiane budżetowi przez prawo budżetowe:

1. Zakaz zaciągania deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązania w centralnym banku państwa (art. 220 ust. 2)

2. Zakaz zaciągania pożyczek lub udzielania gwarancji i poręczeń finansowych, w następstwie których państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 wartości rocznego PKB (art. 216 ust. 5)

Konstytucja przewiduje zakaz zwiększania wydatków lub ograniczenia dochodów przez Radę Ministrów powodującego zwiększenie deficytu budżetowego ponad poziom przewidziany w projekcie ustawy budżetowej. Konstytucja wyznacza miejsce Rady Ministrów, Senatowi RP, Prezydentowi RP, NIK, Trybunałowi Konstytucyjnemu w procesie tworzenia budżetu państwa (art. 222-226). Nie dała natomiast żadnej koncepcji Skarbowi Państwa, chociaż potraktowała ten podmiot w sposób instytucjonalny, wymagający określonej organizacji.

SKUTKI FINANSOWE USTAWY

Wnioskodawcy przedkładając Sejmowi projekt ustawy, przedstawiają skutki finansowe jej wykonania. (art. 118 Konstytucji RP)

Istota budżetu

Art. 219 ust. 1 Konstytucji RP- tama dla wydatkowania prawnie zdeterminowanego. Artykuł traktuje ustawę budżetową jako najwyższy akt zarządzania dochodami i wydatkami w państwie, skierowany do władzy wykonawczej.

BUDŻET- jego treścią nie jest bezwzględny i bezwarunkowy nakaz wydatkowania, lecz powinność legalnego i racjonalnego zarządzania finansowego za pomocą wydatkowania.

Podmiot odpowiedzialny za wykonywanie budżetu odpowiada za to, jak skorzystał z upoważnienia mu przyznanego, a nie za to, czy wypłacił przewidzianą w budżecie sumę.

Organ upoważniony nie ma żadnych środków prawnych przeciwko zawieszeniu lub cofnięciu upoważnienia.

Obowiązek wykonywania ustawy budżetowej rodzi obowiązek nieprzerwanego zarządzania przez wydatkowanie przez organy do tego zobowiązane.

Nieodzowne jest bowiem zachowanie pewnej swobody ocennej przed podjęciem decyzji przed dokonaniem wydatku.

ZASADY BUDŻETOWE

1. Zasady gospodarowania finansami publicznymi.

2. Inaczej zwane zasadami budżetowymi

3. Nie są normatywnie uregulowane

4. Są to raczej postulaty nauki pod adresem legislatorów i praktyków, dotyczące prawidłowej organizacji i funkcjonowania gospodarki budżetowej.

5. Stworzono je w celu optymalnej realizacji zadań gospodarki budżetowej.

6. Nie ma katalogu zamkniętego tych zasad.

Katalog zasad budżetowych- najczęściej siedem (ósma dotyczy równowagi budżetowej)

1. Zasada jedności materialnej- oznacza zakaz wiązania określonych dochodów publicznych z konkretnymi zadaniami. Inaczej nazywana jest zasadą niefunduszowania.

2. Zasada jedności formalnej- nakłada na rząd obowiązek przedstawienia zbiorczego planu finansowego sektora finansów publicznych, a w szczególności budżetu państwa, w jednym akcie prawnym. (państwo polskie spełnia tą zasadę)

3. Zasada jednoroczności- oznacza, iż dochody i wydatki budżetu państwa i pozostałych segmentów sektora finansów publicznych są planowane na jeden rok.

4. Zasada szczegółowości- wymaga, aby budżet był uchwalony z dostateczną szczegółowością po stronach dochodów i wydatków, a zwłaszcza, aby dochody były szacowane według źródeł ich powstawania, a wydatki według celów ich przeznaczenia.

5. Zasada realności- ma charakter prakseologiczny: realizm planów finansowych pozwala uniknąć napięć w ich realizacji, a także tworzenia kosztownych rezerw na wypadek wystąpienia takich napięć.

6. Zasada jawności i przejrzystości- sprowadza się do zagwarantowania publicznej odpowiedzialności za politykę finansową państwa i w tym celu- do ujawnienia wszystkich informacji nieobjętych tajemnicą państwową oraz do podawania tych informacji w formie ułatwiające ich zrozumienie. Istotna jest tu, więc nie tylko kwestia racjonalności planowania i zarządzania, ale także sama przejrzystość finansów publicznych, która stanowi bez wątpienia również faktyczny warunek ich jawności.

7. Zasada zupełności (powszechności)- wymaga ujęcia w budżetach i planach finansowych wszystkich dochodów i wszystkich wydatków każdej jednostki sektora finansów publicznych.

BUDŻET PAŃSTWA I JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO

Do czasu wprowadzenia w Polsce samorządu terytorialnego system finansów publicznych był ściśle scentralizowany. Miejskie i gminne Rady Narodowe nie miały praktycznie wpływu na lokalne finanse publiczne. Większość środków dzielona była centralnie za pośrednictwem wojewodów i ministrów.

ISTOTA BUDŻETU

Podobnie, jak budżet osobisty, budżet państwa i jednostek samorządu terytorialnego jest planem finansowym, uwzględniającym planowane dochody i wydatki.

BUDŻET ZRÓWNOWAŻONY, NADWYŻKA

Kiedy oczekiwany dochód jest równy zamierzonym wydatkom, to mamy budżet zrównoważony.

Kiedy dochód jest większy od wydatków, to ta różnica jest nadwyżką.

ŹRÓDŁA DOCHODÓW

Głównym źródłem dochodów państwa są podatki, wśród których najważniejszą i wciąż rosnącą rolę odgrywają podatki pośrednie.

DOCHODY NIEPODATKOWE

Wśród dochodów niepodatkowych najważniejszą pozycję stanowią cła i dywidenda (opłata za korzystanie z majątku państwowego) przedsiębiorstw państwowych oraz środki z Unii Europejskiej.

WYDATKI BUDŻETOWE

Poważną pozycję stanowią wydatki na ubezpieczenia społeczne.

O wadze tego zagadnienia świadczy fakt, że dofinansowanie systemu ubezpieczeń społecznych pochłania ok. 20 % wszystkich wydatków państwa.

Wydatki gmin można podzielić na wydatki bieżące i wydatki inwestycyjne służące podniesieniu zakresu i standardu świadczonych usług oraz rozwojowi gmin.

Wśród wydatków bieżących dominują wydatki na oświatę (finansowanie z subwencji oświatowej)

BUDŻET PAŃSTWA- istota

Budżet państwa jest rocznym planem dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów.

Zasada uprzedniości- budżet przedstawia prognozowane przyszłe dochody i wydatki praz przychody i rozchody, ponieważ jest opracowywany w roku poprzedzającym.

Wysokość dochodów- prognozowanie

Dochody budżetu są szacowane na podstawie prognozy rozwoju gospodarki w roku budżetowym. Są więc uzależnione od trafności tej prognozy.

Limit wydatków

W przypadku, gdy dochody faktyczne zebrane w roku budżetowym będą wyższe od prognozowanych, wydatki budżetu nie będą zwiększone, ponieważ są one ustalone jako górne pułapy wydatków, jakie w roku budżetowym mogą być poniesione na konkretne zadania.

Prognoza a limit

Przez oznaczenie dochodów i przychodów w budżecie określa się jedynie prognozowanie ich wielkości.

Przychody i rozchody- cel

Przychody i rozchody budżetu państwa są związane z potrzebą finansowania deficytu bieżącego oraz skumulowanych deficytów z lat poprzednich.

Określenie dochodów

Przedstawione w budżecie państwa dochody są dokładnie określone- podane jest ich źródło, a także wskazana jednostka organizacyjna, która zobowiązana jest do pozyskiwania tych dochodów.

Określenie wydatków

Wydatki budżetu państwa są dokładnie podporządkowane jednostce organizacyjnej, która odpowiedzialna jest za realizację zadania, określony jest rodzaj i treść zadania, a także charakter wydatku (bieżący czy majątkowy).

Porządek w budżecie

Budżet państwa jest przygotowany i uchwalany w oparciu o pewien umowny system grupowania dochodów i wydatków, zwany klasyfikacją budżetową.

Bez prawidłowej klasyfikacji budżetowej nie jest możliwe respektowanie zasad jawności, przejrzystości i szczegółowości budżetu.

W części dotyczącej wydatków zasada przyporządkowania nie jest stosowana w pełni.

Celem ułatwienia realizacji budżetu są w nim dwie pozycje określone w sposób bardziej ogólny.

Rezerwa ogólna- rezerwa ogólna budżetu uprawniająca Prezesa Rady Ministrów do wydatkowania pewnej kwoty na cele, które nie były możliwe do określenia w czasie opracowywania i uchwalania budżetu państwa.

Rezerwy celowe- jest to grupa wydatków przewidzianych na realizację szczegółowo określonych zadań, dla których źródłem finansowania są kredyty zagraniczne lub środki przekazywane Polsce z budżetu UE.

W rezerwach celowych są też przedstawione wydatki, dla których w okresie opracowywania budżetu nie można było szczegółowo określić podziału pomiędzy jednostki realizujące zadanie lub nie były jeszcze znane ostateczne rozstrzygnięcia ustawowe o trybie realizacji zadania.

Dodatkowo niektóre rodzaje wydatków są przedstawione w załącznikach z większą szczegółowością.

KONSTRUKCJA BUDŻETU- jawność

Ustawy gwarantują, że prace nad ustawą budżetową i ocena wykonania budżetu są jawne, poza wybranymi sprawami związanymi z bezpieczeństwem państwa.

Po rozpatrzeniu sprawozdania z wykonania budżetu państwa za poprzedni rok budżetowy, Sejm, wykorzystując opinie wyrażone w toku debaty oraz ocenę przedstawioną przez Najwyższą Izbę Kontroli, może udzielić rządowi absolutorium.

Nową instytucją jest budżet środków europejskich. Budżet ten jest planem dochodów i refundowanych wydatków przeznaczonych na realizację programów finansowych z udziałem środków europejskich.

Nowa ustawa o finansach publicznych przełamuje monopol Narodowego Banku Polskiego w zakresie obsługi kasowej. Minister Finansów może też wybrać Bank Gospodarstwa Krajowego (jedyny bank państwowy w Polsce), a w odniesieniu do pewnych wydatków też i ofertę innych banków.

WIELOLETNI PLAN FINANSOWY PAŃSTWA

Wieloletni Plan Finansowy Państwa to plan dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów budżetu państwa sporządzany na cztery lata budżetowe. (art. 103 ust. 1 ustawy o finansach publicznych)

Zasady gospodarowania środkami publicznymi

Art. 42 ust. 2 (Środki publiczne pochodzące z poszczególnych tytułów nie mogą być przeznaczane na finansowanie imiennie wymienionych wydatków, chyba że odrębna ustawa stanowi inaczej.) zasada niefunduszowania nie do końca stanowi barierę powstawania funduszy.

Art. 43 (Prawo realizacji zadań finansowanych ze środków publicznych przysługuje ogółowi podmiotów, chyba że odrębne ustawy stanowią inaczej) wyraża zasadę równości w zakresie realizacji zadań przy czym ograniczeniem tej zasady są postanowienia odrębnych ustaw. W tym sensie odrębne ustawy mogą przyznawać to prawo jedynie podmiotom, które spełniają wymagania.

Art. 44 ust. 1 (Wydatki publiczne mogą być ponoszone na cele i w wysokościach ustalonych w:

1) ustawie budżetowej;

2) uchwale budżetowej jednostki samorządu terytorialnego;

3) planie finansowym jednostki sektora finansów publicznych) podkreśla dyrektywność wydatków budżetowych, czyli zgodność wydatków z przyjętymi w planie finansowym wysokościami i celami.

Art. 44 ust.2 (Jednostki sektora finansów publicznych dokonują wydatków zgodnie z przepisami dotyczącymi poszczególnych rodzajów wydatków)

Art. 45 zabrania tworzenia fundacji ze środków publicznych

Art. 51 (Zamieszczenie w budżecie państwa dochodów z określonych źródeł lub wydatków na określone cele nie stanowi podstawy roszczeń ani zobowiązań państwa wobec osób trzecich, ani roszczeń tych osób wobec państwa) plan nie może stanowić podstawy roszczeń. Ustawodawca sygnalizuje prognostyczny charakter budżetu.

Art. 52 ust. 1 (Ujęte w budżecie państwa, budżetach jednostek samorządu terytorialnego i pla-nach finansowych jednostek budżetowych:

1) dochody oraz przychody – stanowią prognozy ich wielkości;

2) wydatki oraz łączne rozchody – stanowią nieprzekraczalny limit) nawiązuje do art. 51- ponownie sygnalizuje prognostyczny charakter danych planu.

Art. 52 ust. 2 (Ujęte w rocznych planach finansowych jednostek sektora finansów publicznych:

1) przychody – stanowią prognozy ich wielkości;

2) koszty – mogą ulec zwiększeniu, jeżeli:

a) zrealizowano przychody wyższe od prognozowanych,

b) zwiększenie kosztów nie spowoduje zwiększenia dotacji z budżetu lub zwiększenia planowanego stanu zobowiązań.)

art. 53 ust. 1 (Kierownik jednostki sektora finansów publicznych, zwany dalej „kierownikiem jednostki”, jest odpowiedzialny za całość gospodarki finansowej tej jednostki.) pojawia się problem natury faktycznej

KONTROLA ZARZĄDCZA

Art. 68 ust. 1 pojęcie kontroli zarządczej Kontrolę zarządczą w jednostkach sektora finansów publicznych stanowi ogół działań podejmowanych dla zapewnienia realizacji celów i zadań w sposób zgodny z prawem, efektywny, oszczędny i terminowy.

Art. 68 ust. 2 (Celem kontroli zarządczej jest zapewnienie w szczególności:

1. zgodności działalności z przepisami prawa oraz procedurami wewnętrznymi; 2) skuteczności i efektywności działania; 3) wiarygodności sprawozdań; 4) ochrony zasobów; 5) przestrzegania i promowania zasad etycznego postępowania; 6) efektywności i skuteczności przepływu informacji; 7) zarządzania ryzykiem) katalog otwarty

Art. 69

Istnieją międzynarodowe standardy kontroli – przede wszystkim dokumenty Międzynarodowej Organizacji Najwyższych Organów Kontroli.

PAŃSTWOWY DŁUG PUBLICZNY

Art. 72 ust. 1 wyznacza w katalogu zamkniętym tzw. Tytuły dłużne (Państwowy dług publiczny obejmuje zobowiązania sektora finansów publicznych z następujących tytułów:

1) wyemitowanych papierów wartościowych opiewających na wierzytelności pieniężne; 2) zaciągniętych kredytów i pożyczek; 3) przyjętych depozytów; 4) wymagalnych zobowiązań:

a) wynikających z odrębnych ustaw oraz prawomocnych orzeczeń sądów lub ostatecznych decyzji administracyjnych,

b) uznanych za bezsporne przez właściwą jednostkę sektora finansów publicznych będącą dłużnikiem.)

W zakresie tytułów dłużnych możemy wydzielić: (postanowienia prawa dewizowego, które określa pojęcia rezydent i nierezydent)

1. dług krajowy- zadłużenie powstałe w stosunku do rezydentów

2. dług zagraniczny- obejmuje zadłużenie powstałe w stosunku do nierezydentów

Art. 74 określa rolę Ministra Finansów:

1. sprawuje kontrolę nad sektorem finansów publicznych w zakresie przestrzegania zasady stanowiącej, że państwowy dług publiczny nie może przekroczyć 60% wartości rocznego produktu krajowego brutto.

2. sprawuje kontrolę nad stanem długu Skarbu Państwa w celu zapewnienia przestrzegania zasady, o której mowa w ust. 1

3. sprawuje kontrolę, o której mowa w ust. 1 i 2, w szczególności przez sprawdzanie realizacji obowiązków wynikających z art. 86.

4. ma prawo żądania od jednostek sektora finansów publicznych dodatkowych informacji o bieżącym i prognozowanym zadłużeniu tych jednostek oraz o strukturze zadłużenia

5. informuje o nieprawidłowościach organy nadzoru nad działalnością jednostek sektora finansów publicznych

POTRZEBY POŻYCZKOWE BUDŻETU PAŃSTWA

Przez potrzeby pożyczkowe budżetu państwa rozumie się zapotrzebowanie na środki finansowe niezbędne do sfinansowania:

1) deficytu budżetu państwa oraz budżetu środków europejskich;

2) rozchodów budżetu państwa art. 76

Deficyt budżetu państwa (art. 113)- ujemna różnica pomiędzy dochodami a wydatkami budżetu państwa. W większości krajów prawo zezwala na uchwalanie budżetu z deficytem. Państwo reguluje rozmiary oraz strukturę deficytu. Najczęściej jednak ogranicza rozmiar tego deficytu. Ewentualnie może ograniczyć rozmiary długu publicznego. (art. 216 Konstytucji RP). Ponadto można ustalić dopuszczalne, albo niedopuszczalne źródła finansowania deficytu budżetowego (art. 113 dopuszczalne źródła finansowania deficytu Deficyt budżetu państwa oraz inne pożyczkowe potrzeby budżetu państwa mogą być sfinansowane przychodami pochodzącymi z:

1) sprzedaży skarbowych papierów wartościowych na rynku krajowym i za-granicznym;

2) kredytów zaciąganych w bankach krajowych i zagranicznych;

3) pożyczek;

4) prywatyzacji majątku Skarbu Państwa;

5) kwot pochodzących ze spłat udzielonych kredytów i pożyczek;

6) nadwyżki budżetu państwa z lat ubiegłych;

7) nadwyżki budżetu środków europejskich, z zastrzeżeniem art. 118 ust. 4;

8) innych operacji finansowych)

Natomiast art. 220 Konstytucji RP wskazuje na niedopuszczalne źródła finansowania deficytu Ustawa budżetowa nie może przewidywać pokrywania deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązania w centralnym banku państwa.

PROCEDURY OSTROŻNOŚCIOWE

Art. 84

Złota reguła finansów publicznych- postulat, aby finansować deficytem jedynie wydatki inwestycyjne.

Skutek deficytu chronicznego:

1. utrzymujący się chronicznie deficyt budżetowy musi wpłynąć na podwyższenie podatków

2. musi przełożyć się na redukcję wydatków inwestycyjnych prywatnych

3. ma wpływ na strukturę wydatków- deficyt na infrastrukturę

4. powoduje przesuwanie środków od biednych do bogatych

WYKŁADNIA PRAWA FINANSOWEGO

Teoria wykładni

Zbiór licznych koncepcji naukowych= część teorii prawa w ogóle

W nauce prawa finansowego- zasadniczo tylko teoria prawa podatkowego

Prawo budżetowe

Rolę dyrektyw interpretacyjnych pełnią zasady budżetowe.

Rodzaje wykładni:

1. kto dokonuje wykładni:

1. wykładnia autentyczna (organ, który ustanowił interpretowany przepis) wykładnia oficjalna

2. legalna ( organ delegowany do wykładni prawa) wykładnia oficjalna

3. operatywna (organ stosujący przepis) wykładnia oficjalna

4. doktrynalna wykładnia nieoficjalna

1. moc obowiązująca:

1. o mocy powszechnie obowiązującej

2. o ograniczonej mocy wiążącej

3. bez mocy wiążącej

1. cel wykładni:

1. w celu rekonstrukcji normy prawnej

2. ustalenie jednoznacznej treści normy

1. możliwy sposób rozumienia:

1. dosłowna (jeden możliwy sposób odczytania)

2. korygująca (doprecyzowująca, rozszerzająca lub zawężająca)

1. narzędzia interpretacyjne:

1. językowa (gramatyczna)

2. pozajęzykowa (systemowa lub funkcjonalna- celowościowa)

SWOBODNY PRZEPŁYW KAPITAŁU

Podstawa prawna art. 63-66 TFUE

Cele:

1. eliminacja wszelkich ograniczeń w przepływie kapitału między państwami członkowskimi oraz między państwami członkowskimi a państwami trzecimi

2. liberalizacja powinna przyczynić się do ustanowienia jednolitego rynku, sprzyjając innym swobodom (zwłaszcza swobodnemu przepływowi osób, towarów i usług). Powinna także pobudzać postęp ekonomiczny, umożliwiając skuteczne inwestowanie

3. liberalizacja była również niezbędna do rozwoju unii gospodarczej i walutowej

Istota swobody

Zgodnie z art. 63 TFUE, zakazane są wszelkie ograniczenia w odniesieniu do przepływu kapitału i płatności między państwami członkowskimi oraz między państwami członkowskimi a państwami trzecimi.

Zabronione są wszelkie przeszkody, a nie tylko te mające charakter dyskryminacyjny.

Pewne wyjątki dotyczą relacji zewnętrznych, a mianowicie relacji miedzy państwami członkowskimi a państwami trzecimi.

Płatności

W odniesieniu do płatności art. 63 ust. 2 TFUE stanowi, że „w ramach postanowień niniejszego rozdziału zakazane są wszelkie ograniczenia w płatnościach między państwami członkowskimi a państwami trzecimi”.

BUDŻET JEDNOSTKI SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO

Art. 211 ustawy o finansach publicznych

Każda jednostka samorządu terytorialnego prowadzi tzw. Samodzielną gospodarkę finansową.

W art. 212 określony został zakres przedmiotowy uchwały budżetowej.

Konstrukcja uchwały budżetowej nawiązuje do konstrukcji ustawy budżetowej:

• Uchwała budżetowa jak i ustawa budżetowa jest szczególnym aktem prawnym, szczególność ta odnosi się do treści (plan).

• Ponadto, do sposobu tworzenia tej uchwały

• Kwestia obowiązywania

• Kwestia kontroli

• Szczególność dotyczy także zakresu przedmiotowego ściśle określonego

Kwestie dochodów jednostki samorządu terytorialnego określają dwie grupy ustaw:

1. Ustawy, które określają poszczególne rodzaje danych jednostek

2. Ustawy, które normują konstrukcje prawne dochodów jednostek samorządu terytorialnego oraz zasady wymiaru oraz poboru tych dochodów (ustawy podatkowe, ordynacje podatkowe)

Ustawa o finansach publicznych dopuszcza deficyt budżetowy w budżecie jst.

Nadwyżka w budżecie służy pokryciu deficytu budżetowego.

Dotacje podmiotowe udzielane są w sytuacji, gdzie udzielenie dotacji przedmiotowej, bądź dotacji celowej nie jest możliwe. Dotacje podmiotowe mogą dotyczyć zakładów budżetowych oraz dotyczą konkretnej jednostki.

Art. 218 warunkuje dotacje podmiotowe.

Dotacje przedmiotowe (art. 130)- środki przeznaczone na dopłaty do określonych rodzajów wyrobów lub usług, kalkulowane według stawek jednostkowych.

WIELOLETNIA PROGNOZA FINANSOWA

Istotą wieloletniej prognozy finansowej jest prognoza wieloletniego budżetu poszerzona o prognozy finansowe wieloletnich programów finansowanych z udziałem środków europejskich. Ponadto poszerzona o wieloletnie umowy o partnerstwie publiczno- prawnym.

Wieloletnia prognoza jest obligatoryjna dla każdej jednostki samorządu terytorialnego.

Nie ma jednak charakteru dyrektywnego.

Ocena przyszłej sytuacji jednostki samorządu terytorialnego.

UCHWAŁA BUDŻETOWA

Art. 233 koresponduje z konstytucyjnym unormowaniem sporządzania ustawy budżetowej.

AUDYT WEWNĘTRZNY

Nie jest tożsamy z kontrolą.

Audyt jest jednocześnie rozwinięciem kontroli zarządczej, jak również sprawdzeniem i oceną jej funkcjonowania.

Audyt wewnętrzny ma wzmocnić kontrolę zarządczą oraz umożliwić kierownikowi jednostki sprawne i efektywne zarządzanie na podstawie wniosków płynących z kontroli.

Przedmiotem oceny, którą kierownik jednostki ma otrzymać w wyniku prowadzenia audytu wewnętrznego są:

1. Nabycie pewności, co do działalności jednostki zgodnie z prawem

2. Ponadto, czy działalność ta przebiega w sposób efektywny i gospodarczy (również w zakresie kontroli)

3. Pewność, iż składane przez kierownika jednostki sprawozdania finansowe oraz sprawozdania z wykonania budżetu są prawidłowe

Audyt nie dotyczy kwestii bieżących. Ma za zadanie sprawdzenie, czy dobrze działa kontrola zarządcza. Audyt dotyczy kontroli w dłuższym okresie.

PRAWO WALUTOWE

Pojęcie waluty łączy się z systemem monetarnym (pieniężnym) danego państwa oraz z jednostką pieniężną, na której opiera się ten system.

W języku potocznym pojęcie waluty kojarzy się najczęściej z jednostka pieniężną innego państwa, mającą jednocześnie charakter wartości dewizowej.

Instytucja pieniądza jest kategorią historyczną, ekonomiczną i prawną.

Pieniądz pojawił się i rozwinął z kilku powodów. Najważniejszym z nich była chęć uproszczenia wymiany towarowej.

Podstawową funkcją pieniądza- środek wymiany. Pozostałe funkcje wynikają z tej podstawowej.

Pieniądz zmieniał swoją formę, przechodząc od postaci towarowej do formy kruszcowej i dalej pieniądza papierowego (pieniądz fiducjarny [pieniądz , niemający pokrycia w złocie] i fiat[ostatnia faza pieniądza, pieniądz papierowy niemający pokrycia w złocie]).

Powstawały i zmieniały się systemy pieniężne.

Funkcje pieniądza:

1. Miernik wartości

2. Środek cyrkulacji (środek wymiany)

3. Środek akumulacji

4. Środek płatniczy

5. Pieniądz światowy

Na istotę prawną pieniądza składają się trzy elementy:

1. Jednostka pieniężna jest abstrakcyjną miarą wartości (np. złoty, dolar, euro)

2. Suma pieniężna jest abstrakcyjną wielkością wartości, która oznacza tylko prawo podmiotowe do dokonywania zapłaty, czyli przenoszenia na wierzyciela abstrakcyjnej wartości (np. 100 złotych, tysiąc funtów szterlingów, 20 euro)

3. Znak pieniężny znaki pieniężne (banknoty, monety) wyrażają jednostkę pieniężną

Rodzaje pieniądza

Przyjmując różne kryteria klasyfikacji, można wyróżnić następujące rodzaje pieniądza:

1. Pieniądz krajowy lub międzynarodowy bądź ponadpaństwowy (np. euro)

2. Pieniądz gotówkowy lub bezgotówkowy, w tym pieniądz kredytowy, pieniądz elektroniczny

3. Pieniądz rzeczywisty lub rozliczeniowy (transferowy)

4. Pieniądz wymienialny bądź niewymienialny

5. Pieniądz obiegowy lub mający charakter numizmatu

Pieniądz światowy

Niektóre waluty narodowe mogą pełnić funkcję pieniądza światowego.

Ustanowienie pieniądza

Pojęcie ustanowienia należy rozumieć jako decyzję o nadaniu danej jednostce pieniężnej określonej nazwy i określeniu podziału tej jednostki na mniejsze jednostki.

Pieniądz jest funkcją zaufania do państwa.

Emisja pieniądza

Decyzja co do emisji znaków pieniężnych należą zwykle do centralnego banku państwa. W jego gestii pozostają też decyzje co do wypuszczania pieniądza gotówkowego w celach numizmatycznych, wyłączających możliwość używania takich znaków w obiegu.

Monopol walutowy

Monopol walutowy był wprowadzany przez panującego, potem zaś przez władzę ustawodawczą państwa. Wraz z pojawieniem się konstytucji państwowych zasada monopolu walutowego znalazła się wśród postanowień konstytucji, co miało podkreślać suwerenność danego państwa.

Geneza centralnego banku państwa sięga przede wszystkim państwowego banku emisyjnego. Temu bankowi władza publiczna powierzała bowiem realizację prawa emisji waluty narodowej. Z czasem pojawiło się zapotrzebowanie na poszerzenie funkcji banku emisyjnego o inne funkcje. W szczególności chodziło o obsługę kasową budżetu państwa i o wspieranie finansowe rządu w zakresie finansowania deficytu budżetowego.

Jeszcze później uznano, że centralny bank państwa zajmuje się rezerwami dewizowymi państwa oraz sprawuje kontrolę nad innymi bankami.

{W polskiej konstytucji zakazano finansowania długu publicznego przez banka centralny. Konstytucja zakazuje tym samym monetyzacji długu monetyzacja długu- zamiana długu na pieniądz }

Funkcje centralnego banku państwa:

1. Funkcja banku państwa realizacji polityki pieniężnej (kształtowanie polityki pieniężno- kredytowej)

2. Funkcja banku emisyjnego polega na emitowaniu znaków pieniężnych

3. Funkcja banku banków oddziaływanie na system bankowy, a także polityki rezerw obowiązkowych banków komercyjnych

Celem centralnego banku państwa jest utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu, o ile nie ogranicza ona podstawowego celu centralnego banku państwa.

Każda z funkcji wymaga realizacji szeregu niejednorodnych pod względem prawnym zadań.

Polityka pieniężna jest przedmiotem planowania ze strony centralnego banku państwa. W Polsce plan ten ma formę „założeń polityki pieniężnej”. Dotyczy kwestii ilości pieniądza w gospodarce.

Cel Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC)- utrzymanie stabilności cen (cel podstawowy)

Europejski Bank Centralny (EBC)- jest elementem składowym ESBC i realizuje jego zadania; nie jest zależny od organów wspólnotowych ani od rządów państw członkowskich.

Założenia jako dokument

Dokument ten był początkowo przedstawiany przez NBP Sejmowi do zatwierdzenia. Natomiast wraz z wejściem w życie ustawy – Prawo bankowe i ustawy o NBP zmieniła się konstrukcja ustrojowa założeń polityki pieniężnej. Powstają one nadal w NBP.

Założenia polityki pieniężnej mają charakter roczny. Rada Polityki Pieniężnej przyjmuje jednak dłuższy okres. Sejm nie zatwierdza założeń polityki pieniężnej, a jedynie „przyjmuje je do wiadomości”.

Cel analiz ogólnie

Analizy te mają doprowadzić do przyjęcia założenia dotyczącego skali wzrostu PKB oraz zakładanego poziomu inflacji.

Unia Europejska ustanawia unię gospodarczą i walutową, której walutą jest euro. Pojawienie się euro oznacza, że rynek pieniężno- walutowy staje się walutowy. Znikają w strefie euro narodowe stopy referencyjne. Następują zmiany na rynku walutowym.

ESBC(siedziba we Frankfurcie nad Menem) składa się z Europejskiego Banku Centralnego (EBC) oraz z narodowych banków centralnych państw członkowskich UE.

Celem podstawowym ESBC jest utrzymywanie stabilności cen.

EBC jest elementem składowym ESBC i realizuje jego zadania. W wykonywaniu uprawnień oraz zadań i obowiązków EBC nie jest zależny od organów wspólnotowych ani od rządów państw członkowskich UE.

Unia walutowa

Nie ulega wątpliwości, że powstanie ESBC oznacza nieuniknione Iny w zadaniach i kompetencjach centralnych banków państw członkowskich UE.

Kierunek zmian- podstawowe zadania banków centralnych wykonuje ESBC.

Zmiany nie powstają automatycznie. UE odróżnia bowiem państwa członkowskie należące do strefy euro oraz państwa członkowskie, które nie spełniają warunków niezbędnych do przyjęcia euro, które są traktowane jako „państwo członkowskie objęte derogacją”.

Podział ten oznacza, iż zadania i kompetencje organów narodowych banków centralnych państw członkowskich UE nie kształtują się jednakowo.

Konwergencja prawna dotyczy przyjęcia rozwiązań prawnych dostosowania się do kompetencji EBC.

Konwergencja ekonomiczna ma umożliwić osiągnięcie wysokiego poziomu zbieżności w zakresie pewnych ściśle określonych wskaźników ekonomicznych.

PRAWO DEWIZOWE

Idea prawa dewizowego powstała dla ochrony waluty narodowej. Ta zaś oznaczała potrzebę reglamentacji obrotu dewizowego, czyli transakcji pieniężnych w stosunkach za granicą.

Wartościami dewizowymi są zagraniczne środki płatnicze oraz złoto dewizowe i platyna dewizowa.

Zagranicznymi środkami płatniczymi są waluty obce i dewizy.

Walutami obcymi są znaki pieniężne (banknoty i monety) będące poza krajem prawnym środkiem płatniczym.

Międzynarodowy Fundusz Walutowy posługuje się własną jednostką rozrachunkową- SDR.

Dewizy- papiery wartościowe i inne dokumenty pełniące funkcję środka płatniczego, wystawiane w walutach obcych.

Złotem dewizowym, platyną dewizową jest złoto i platyna w stanie nieprzerobionym oraz w postaci sztab, monet bitych po 1850 roku, a także półfabrykatów.

Prawo dewizowe, rozumiane jako zespół przepisów prawnych określających reglamentację dewizową, w tym zakazy, ograniczenia i obowiązki oraz związane z nimi sankcje, rozwijało się, tworząc różne modele reglamentacji dewizowej.

Cztery modele prawa dewizowego:

1. Oparty na zasadzie monopolu dewizowego państwa (posiadanie i obrót wartościami dewizowymi były zakazane, z nielicznymi wyjątkami)

2. Oparty na pełnej swobodzie posiadania wartości dewizowej(jest udziałem współczesnych państw o gospodarce rynkowej. Swoboda ta ma wyjątki, które mają charakter ograniczeń dewizowych lub obowiązków dewizowych)

3. Model mieszany (swoboda przepływu kapitału ma charakter autonomiczny, natomiast swoboda płatności ma charakter posiłkowy w stosunku do pozostałych swobód)

Zezwolenia dewizowe są aktami umożliwiającymi uchylenie zwyczajnych ograniczeń dewizowych wprowadzonych przez prawo dewizowe.

Dwa sposoby uchylenia:

1. Wydanie ogólnego zezwolenia dewizowego ( rozporządzenie Ministra Finansów)

2. Udzielenie indywidualnych zezwoleń dewizowych ( decyzja Prezesa NBP- decyzja dewizowa)

Indywidualne zezwolenie dewizowe jest wymagane na odstąpienie od ograniczenia lub obowiązku, w zakresie których nie udzielono ogólnego zezwolenia dewizowego, albo udzielono takiego zezwolenia, ale na innych warunkach niż te, na których ma nastąpić odstąpienie.

Ustalenie jednolitych zasad organizacji jednolitego rynku unijnego wymaga rozwiązań podmiotowych i przedmiotowych.

Usługi finansowe

Punktem wyjścia dla oznaczenia podmiotów czynnych wewnętrznego rynku finansowego może być uznanie…

Rozwiązanie unijne:

1. Instytucje finansowe

2. Instytucje kredytowe

Nadzór ostrożności owy (łączyć z nadzorem rynku finansowego) związano z sytuacją polegającą na postawieniu przed instytucjami kredytowymi warunków podejmowania i wykonywania działalności i ustanowieniu stałego systemu sprawdzania i oceny, czy są one przestrzegane w toku działalności instytucji kredytowych.

Normy ostrożnościowe są normami prawnymi.

Celem norm jest minimalizowanie ryzyka i podwyższenie poziomu bezpieczeństwa systemu bankowego.

Rodzaje nadzoru nad instytucjami finansowymi:

1. Nadzór nad koncentracją ryzyka operacyjnego

2. Nadzór nad płynnością

3. Nadzór nad wypłacalnością instytucji kredytowej

Zarządzanie finansami publicznymi takie sterowanie, aby w oparciu o nie władza publiczna mogła realizować swoje powinności wobec społeczeństwa i gospodarki.

Ujęcie systemowe- tworzące zupełną i logiczną całość funkcji zarządzania, podmiotów zarządzania oraz metod i form zarządzania.

Zarządzając finansami publicznymi, trzeba kolejno realizować funkcje:

1. Strategie finansowe

2. Organizacja instytucji

3. Planowanie finansów

4. Realizacja planów

5. Kontrola rezultatów

Fazy polityki finansowej:

1. Projekcja programu polityki finansowej przez organy władzy wykonawczej.

2. Prezentacja programu na forum parlamentarnym, a niekiedy także do autoryzacji tego programu przez parlament

3. Realizacja polityki finansowej przez władzę wykonawczą

4. Kontrola wykonywania programu polityki finansowej przez wyspecjalizowane organy kontroli państwowej oraz ocena wykonania przez parlament

Pod wpływem poszerzenia się zadań publicznych realizowanych przez państwo, a także z powodu stałego wzrostu wydatków publicznych, konieczne stało się świadome projektowanie polityki finansowej w zakresie dochodów i wydatków publicznych.

W ustroju kapitalistycznym przygotowanie programu polityki finansowej należy głównie do ministra finansów (skarbu).

Program ma jednak charakter programu rządowego.

Rządowy program polityki finansowej jest najczęściej fragmentem szerszej projekcji strategii rozwojowej państwa, ujmowanej w perspektywie długo lub średniookresowej, a następnie znajdującej wyraz w wieloletnich planach finansowych państwa.

Powstanie i rozwój funkcji centralnego banku państwa doprowadziły do rozdzielenia polityki finansowej na politykę fiskalną (budżetową) uprawnioną przez rząd oraz na politykę pieniężną (monetarną) należącą do centralnego banku państwa.

Polityka finansowa ma swoje uwarunkowania zewnętrzne. Wynikają one zwłaszcza z koordynacji polityki gospodarczej państw zintegrowanych instytucjonalnie w takich formach, jak UE, państwa tworzące EFTA lub NAFTA.

W UE wymaga się od państw członkowskich określonych zachowań finansowych, a zwłaszcza pewnego jednolicenia instytucjonalnego sektora finansów publicznych oraz przestrzegania finansów publicznych oraz przestrzegania kryteriów konwergencji, unikania nadmiernego deficytu publicznego, harmonizacji krajowego prawa finansowego z prawem unijnym w obszarach dotyczących niektórych dochodów i wydatków, dyscypliny finansowej, a także polityki monetarnej.

Aby finanse publiczne mogły pełnić wyznaczone im funkcje, konieczne jest rachunkowe ujęcie operacji finansowych wynikających z prowadzenia gospodarki finansowej państwa oraz jednostek sektora finansów publicznych. Potrzebna jest zwłaszcza ewidencja przychodów i kosztów (rozchodów, wydatków) oraz zestawienie wyniku finansowego (nadwyżki, niedoboru).

W tym celu tworzy się, zwykle ustawowy, system rachunkowości obejmujący zarówno zasady rachunkowości, jak i określenie form i sposobów jej prowadzenia.

Rachunkowość publicznej gospodarki finansowej może mieć wymiar krajowy i międzynarodowy. Powstaje wówczas problem obowiązywania jednego lub drugiego, bądź obydwu równolegle.

Odrębna rachunkowość publicznej gospodarki finansowej zwłaszcza rachunkowość budżetowa pełni funkcje:

1. Informacyjne

2. Kontrolne

3. Sprawozdawcze

Zadania kontroli finansowej są rozległe, obejmują bowiem zarówno zagadnienia stricte finansowe, jak i niefinansowe, lecz wywołujące skutki finansowe.

Kontrola ma zwykle charakter wstępny, bieżący i następczy. Pełni wówczas odpowiednio rolę prewencyjną, weryfikacyjną i represyjną. Jest wykonywana jako kontrola zewnętrzna lub wewnętrzna (audyt wewnętrzny, kontrola wewnętrzna).

Regulacje prawne dotyczące kontroli finansowej koncentrują się głównie na procedurze (trybie) kontroli. Nie poświęcają należytej uwagi wykorzystaniu wyników kontroli.

Cechy specyficzne prawa finansowego:

1. Swoistość norm prawa finansowego, wyrażającą ich cele, budowę i rodzaje (w tym normy planowe, normy parametryczne, normy techniczne, normy ostrożnościowe)

2. Oznaczenie podmiotów (szczególnie podmiotów biernych) prawa finansowego w oparciu o własną terminologię

3. Posługiwanie się sankcjami ekonomicznymi na równi z sankcjami prawnymi oraz wykształcenie własnych sankcji prawnych, niezależnie od stosowania również sankcji karnych, cywilnych i administracyjnych

4. Występowanie źródeł prawa finansowego o częściowo odmiennej budowie i procedurze tworzenia oraz kontroli

5. Konstytucyjne określenie i stosowanie zasad ogólnych prawa finansowego

6. Brak pełnej kodyfikacji prawa finansowego

7. Stosowanie specyficznych rodzajów wykładni prawa finansowego

8. Stosowanie charakterystycznych aktów zarządzania finansami publicznymi

9. Występowanie wielu odrębnych form odpowiedzialności prawno-finansowej

10. Występowanie odrębnych instytucji prawa finansowego

Strefy stosowania prawa finansowego:

1. Zarządzanie finansami publicznymi

2. Postępowanie finansowe (ma na celu konkretyzację podmiotową i przedmiotową uprawnień i obowiązków przedmiotów biernych prawa finansowego)

3. Postępowanie przed organami ochrony prawnej i wymiaru sprawiedliwości

NADZÓR FINANSOWY W UE

1 stycznia 2011 r. weszło w życie sześć aktów prawnych kreujących nowy Europejski System Nadzoru Finansowego (ESNF) na obszarze całej UE.

System składa się z dwóch filarów nadzorczych:

1. Makroostrożnościowego- w ramach tego nadzoru utworzono Europejską Radę Ryzyka Systemowego

2. Mikroostrożnościowego- nadzorem tym w UE zarządzają Europejskie Urzędy Nadzoru Finansowego, tzw. ESA

Do ESA należą:

1. Europejski Urząd Nadzoru Bankowego (EBA)

2. Europejski Urząd Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych (ESMA)

3. Europejski Urząd Nadzoru Ubezpieczeń i Pracowniczych Programów Emerytalnych (EIOPA)

Europejski nadzór na rynkiem finansowym obejmuje nadzór na sektorami: bankowym, ubezpieczeń oraz giełdą i papierów wartościowych.

Szczególnym osiągnięciem europejskiego prawodawcy jest zwłaszcza przydanie ESA kompetencji do wiążącego rozstrzygania problemów nadzoru finansowego w przypadkach ściśle określonych w przepisach rozporządzeń unijnych.

Cechą charakterystyczną nowych aktywności ESA jest możliwość podejmowania wiążących rozstrzygnięć na rynku finansowym UE adresowanych bezpośrednio do krajowych nadzorców, a w szczególnych sytuacjach nawet bezpośrednio do instytucji finansowych i to z pominięciem krajowych organów nadzoru finansowego.

Istotną zasadą określającą podstawy współpracy między ESA a KNF jest zasada uwzględnienia przez ESA z urzędu interesu finansowego i stabilności finansowej UE.

Zgodnie z art. 1 ust. Rozporządzeń o ESA urzędy, wykonując swoje zadania, działają niezależnie i obiektywnie, mając na względzie wyłącznie interes UE.

ESA KNF

Chodzi tutaj głównie o zachowanie (obowiązki) nadzorców krajowych w sytuacji wydawania przez ESA indywidualnych wiążących decyzji bezpośrednio dla KNF oraz z pominięciem KNF dla uczestników rynku finansowego, np. domów maklerskich, czy instytucji kredytowych w sytuacjach określonych w rozporządzeniach powołujących ESA (naruszenia prawa UE, sytuacja nadzwyczajna oraz sytuacja transgraniczna).

BUDŻET ŚRODKÓW EUROPEJSKICH

• Nowe rozwiązanie

• Jest traktowany jako odrębny roczny plan określonej grupy dochodów i wydatków, stanowiący element składowy budżetu państwa

• Dochodami są jedynie dochody osiągane z tytułu realizacji określonych programów finansowanych z udziałem środków europejskich

• Dochody nie obejmują wszystkich środków europejskich, jakie występują w systemie środków publicznych w Polsce

• Po stronie wydatków umieszczane są wydatki, które podlegają refundacji i przeznaczone na realizację programów finansowych z udziałem środków europejskich

• Wykaz programów finansowanych z udziałem środków europejskich ujmuje się w załącznikach do ustawy budżetowej

• Refundacji z budżetu państwa podlegają wydatki przeznaczone na realizację programów finansowanych z udziałem środków europejskich, co stanowi wkład krajowy

• Budżet środków europejskich jest urządzeniem dość sztucznym, mimo iż ustawa starała się nadać mu konstrukcję zbliżoną do budżetu państwa

Problemy:

1. Brak jasnego charakteru prawnego

2. Brak charakteru autonomicznego

3. Dysponentem środków jest Minister Finansów, a powinien Minister Rozwoju Regionalnego

DYSCYPLINA FINANSÓW PUBLICZNYCH

Pojęcie to odnosi się do podmiotów publicznych

W sektorze finansów publicznych musi obowiązywać jednolita dyscyplina finansowa i zasady odpowiedzialności za jej naruszenie.

Podstawę prawną stanowi ustawa z dnia 17 grudnia 2004r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansowej finansów publicznych.

Wraz z pojawieniem się pojęcia sektora finansów publicznych rozszerzono dotychczasowe pojęcie dyscypliny budżetowej na dyscyplinę budżetową.

Pierwsza ustawa o finansach publicznych z 1998r., w której znalazło się uregulowanie tej problematyki, jak i jej uwarunkowanie, nie przynosi definicji dyscypliny budżetowej.

Dyscyplina finansów publicznych to pożądany stan, którego zapewnienie wiąże się z przestrzeganiem szeregu ustalonych przez ustawodawcę norm prawnych dotyczących gospodarki finansowej.

Podstawowe zasady odpowiedzialności:

1. Zasada odpowiedzialności za czyn określony w ustawie

2. Zasada odpowiedzialności za czyn zawiniony

Akty normatywne określają czyny, które naruszają dyscyplinę finansową i są objęte odpowiedzialnością prawną. Wskazanie to ma charakter zamkniętego katalogu czynów.

Stwierdzenie popełnienia poszczególnych czynów wiązać się może jednak z naruszeniem bardzo wielu norm prawa materialnego.

Samo naruszenie popełnione może być poprzez różne zachowania, niezgodne z zakazami i nakazami ustawy.

Odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych jest niezależna od odpowiedzialności określonej innymi przepisami prawa. Odpowiedzialności tej podlegają tylko osoby fizyczne, np. kierownicy jednostek samorządu terytorialnego. Odpowiedzialność ponosi osoba, której można przypisać winę w czasie popełnienia naruszenia. Ponadto odpowiedzialność ponosi także osoba, która wydała polecenie wykonania czynu naruszającego dyscyplinę.

Za naruszenie dyscypliny grożą następujące kary:

• Upomnienie

• Nagana

• Kara pieniężna

• Zakaz pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publicznymi

Kary nie można wymierzyć po okresie 2 lat od popełnienia naruszenia

Rzecznik dyscypliny finansów publicznych- pełni funkcję oskarżyciela

Otrzymuje on informacje z różnych źródeł.

Ustawa określa katalog podmiotów uprawnionych i zobowiązanych do zawiadomienia o naruszeniu dyscypliny finansów publicznych.

Rzecznik podejmuje czynności sprawdzające w celu stwierdzenia, czy istnieją podstawy do wszczęcia postępowania wyjaśniającego.

Postępowanie wyjaśniające kończy się:

• Umorzeniem(istnieje możliwość zaskarżenia)

• Zawieszeniem

• Wnioskiem o ukaranie kierowany do Komisji Orzekającej i dotyczy konkretnej osoby

Strony postępowania przed Komisją Orzekającą:

• Obwiniony(osoba, której dotyczy wniosek)

• Rzecznik dyscypliny

Postępowanie przed Komisją Orzekającą jest dwuinstancyjne.

Organami właściwymi w sprawie o naruszenie dyscypliny finansów publicznych:

• Organy orzekające w sprawach naruszenia w dwóch instancjach

• Organy oskarżające

Regionalne Komisje Orzekające przy RIO- orzekają zgodnie z terytorialnym zasięgiem działania RIO, przy której została utworzona.

KONTROLA I NADZÓR

Kontrola dewizowa wykonywana jest przez Prezesa NBP.

Prezes NBP kontroluje również działalność kantorową.

Służba Celna chroni bezpieczeństwo obszaru celnego UE. Ponadto zajmuje się kontrolą gier.

Kontrola podatkowa

Podmiotem posiadającym kompetencje do przeprowadzenia kontroli jest Naczelnik Urzędu Skarbowego(podatki państwowe) oraz organ wykonawczy Gminy(podatki lokalne).

Kontrola skarbowa

Stanowi pojęcie szersze niż kontrola podatkowa.

Przeprowadzana jest w celu ochrony interesów skarbowych państwa

Przeprowadzana jest w dwóch formach:

1. Postępowanie kontrolne

2. Wywiad skarbowy

Zakres przedmiotowy kontroli:

1. Kontrola rzetelności deklarowanych podstaw opodatkowania

2. Sposób wykorzystania mienia Skarbu Państwa

3. Prawidłowość procesów prywatyzacji

4. Kontrola składanych oświadczeń majątkowych

UKS Urząd Kontroli Skarbowej

Najwyższa Izba Kontroli

Bada wszelkie obszary działalności państwa, gdzie zaangażowane są środki publiczne

W szczególności bada, czy zadania wykonywane są w sposób skuteczny, wydajny, oszczędny.

Organ ten jest niezależny od władzy wykonawczej państwa.

Najważniejszą kontrolą jaką przeprowadza jest kontrola wykonywania budżetu państwa.