Wykłady 1 07.03.2010r.
dr Sylwia Machowska
Książka: Kamińska T., Kubska-Maciejewicz B., Laudońska-Trynka J. „Teoria podejmowania decyzji przez podmioty rynkowe” Wyd. UG, Gdańsk 1993r.
Ekonomia – wiedza o działalności w oikosie, dająca się ująć w postaci praw naukowych. (oikos – gospodarstwo domowe, nomos – prawo).
Nauka – systematyczne przedstawanie rzeczywistości oparte na logicznie uzasadnionych regułach:
Podmiot badań (to czym się zajmuje);
Język;
Metody i prawidłowości badania zjawisk.
Odkrywa powiązania występujące w życiu gospodarki i tworzy całościowe, usystematyzowane zespoły poglądów teoretycznych.
Ekonomia – badanie zachowań podmiotów gospodarczych w dziedzinach wykorzystywania ograniczonych środków, nauka jak społeczeństwo wykorzystuje ograniczone zasoby.
Rzadkość – ograniczoność zasobów – konsumowanie więcej niż jest się w stanie wytworzyć. Luka ogólnych dóbr i usług.
Do wytworzenia tego samego produktu, metod i technik produkcji. Można stosować alternatywy, problem wyboru. Cel: sformułowanie teorii racjonalnego gospodarowania rzadkimi środkami, mającymi alternatywne zastosowanie.
Ekonomia
Pozytywna:
Wyjaśnia zjawiska ekonomiczne, oparta na obiektywnej wiedzy, bada zjawiska gospodarcze takie jakie są, analizuje skutki zmian warunków ekonomicznych bez formowania sądów wartościujących. Przedstawia zjawiska gospodarcze, prezentuje dane empiryczne, mówi o tym: jak jest.
Normatywna (subiektywna):
Zalecenia kształtowania rzeczywistości ekonomicznej, na podstawie obserwacji zjawisk, wyciąga wnioski na przyszłość, przewiduje skutki obecnych działań gospodarczych, mówi jak powinno być.
Ekonomia
Mikroekonomia:
Patrzy na gospodarkę narodową przez pryzmat przedsiębiorców i konsumentów z punktu widzenia maksymalizacji ich korzyści.
Makroekonomia:
Analizuje gospodarkę, posługuje się wielkimi agregatami
Mikroekonomia – zajmuje się badaniem konkretnych podmiotów, np: przedsiębiorstwa, gospodarka, rynki, konsumenci.
Upraszcza rzeczywistość, zakłada „ekstremalne” modelowe warunki gospodarowania, analizuje zachowania producenta i konsumenta. Składa się z badań współzależności:
Koszty produkcji;
Utargi;
Ceny;
Produkcja;
Płaca;
Zyski;
Renty.
Makro – zajmuje się zjawiskami w skali całego kraju: bezrobocie, PKB, bada współzależności.
Mikro – kładzie nacisk na sprawność mechanizmów rynkowych, zapewniają one racjonalność gospodarowania ograniczonymi zasobami i akceptuje ich zawodność i wpływ państwa.
Teorie ekonomiczne – zbiór twierdzeń wyjaśniających zjawiska i procesy ekonomiczne, ujmowane w modelu ekonomicznym.
Model ekonomiczny
Modele teoretyczne – konstrukcje myślowe wyjaśniające obserwowane zjawiska. Teoretycznie model ekonomiczny składa się z pewnej liczby założeń, w których:
Odrzuca się pewne zjawiska uznane za przypadkowe lub nieistotne;
Przyjmowanie, że badane zjawiska, przedsiębiorstwo i osoby mają określone cechy.
Model ekonomiczny – jest zbiorem założeń tworzących uproszczony schemat. Obraz pewnego fragmentu gospodarki, w którym można badać istotne zależności.
Ceteris Paribas – świadome odrzucenia. W celu uproszczenia rozumowania, możliwości zapisu pewnych wydarzeń (warunków mogących zaburzyć związek między przesłanką, a wnioskiem.
Oznacza: przy innych warunkach niezmienionych.
Sprawdzenie teorii ekonomicznych
Metody sprawdzania teorii:
Weryfikacja – porównanie teorii z wynikami obserwacji empirycznych;
Falsyfikacja – obalenie tezy przez znak przypadku, w którym hipotetycznie zależności nie zachodzą.
Proces gospodarczy
Cel gospodarczej działalności człowieka naturalnym celem człowieka jest zaspokajanie nieograniczonych potrzeb.
Potrzeba – subiektywne odczuwanie braku jakiejś rzeczy, bądź warunków.
Zaspokojenie potrzeb (osiągnięcie korzyści) wymaga odpowiednich środków materialnych. Wszystkie środki służące do zaspokajania potrzeb to dobra.
Zaspokajanie to konsumpcja wytwarzanych dóbr produkcyjnych.
Wiele dóbr ma charakter produkcyjny i konsumpcyjny.
Dobra ekonomiczne – mają dwie główny cechy:
Do ich wytworzenia trzeba użyć pracy ludzkiej oraz innych dóbr ekonomicznych;
Dobra rzadkie.
Produkcja – wytwarzanie dóbr i usłuh.
Podział – rozdysponowanie dóbr rzadkich pomiędzy producentów i konsumentów.
Konsumpcja – zaspokajanie potrzeb przez dobra i usługi.
Czynniki wytwórcze – dobro/usługa wykonana w procesie produkcji.
Klasyczny podział czynników wytwórczych obejmuje: ziemia, praca, kapitał.
Mogą to być: materiały, maszyny, surowce, placówki.
Przedsiębiorstwo stosuje metodę produkcji.
Fundament założeń ekonomicznych – potrzeby nieograniczone, środki ograniczone, konieczność wyboru – koszt alternatywny, zawsze coś musimy stracić by coś zyskać.
Koszt alternatywny – koszt zaniechanych możliwości. Najlepsza z odrzuconych alternatyw.
KMP krzywa możliwości produkcyjnych
W praktyce występowanie możliwość wyborów, uogólnia się ją w tej postaci KMP. „Więcej jednego, mniej drugiego”.
Efektywność produkcyjna – występuje, gdy społeczeństwo nie może związać produkcji jednego dobra, nie zmniejszając produkcji drugiego dobra.
Gospodarka efektywna znajduje się na krawędzi możliwości produkcyjnych
Krańcowa stopa tranformacji MRT
$$MRTxy = \frac{- X}{Y}$$
Krańcowa stopa transformacji dobra X w dobro Y.
Żeby wyprodukować jednego Y trzeba zrezygnować z … (i tu podajemy wynik MRT)… .
$$MRTyx = \frac{- Y}{X}$$
Krańcowa stopa transformacji dobra Y w dobro X.
Żeby wyprodukować jednego X trzeba zrezygnować z … (i tu podajemy wynik MRT)… .
Przykład: który z producentów produkuje taniej?
| Producent I | Producent II | |
|---|---|---|
| X | 20 | 50 |
| Y | 80 | 150 |
$$\text{MRTyx}\left( I \right) = \frac{- \left( - 80 \right)}{20} = 4Y$$
$$\text{MRTyx}\left( \text{II} \right) = \frac{- \left( - 150 \right)}{50} = 3Y$$
$$\text{MRTxy}\left( I \right) = \frac{1}{4}X$$
$$\text{MRTxy}\left( I \right) = \frac{1}{3}X$$
Producent II ma przewagę komparatywną w produkcji X (3Y < 4Y).
Kształt KMP
MRT stała – liniowa krzywa KMP charakteryzuje się stałym kosztem alternatywnym. Zwiększenie produkcji A o jednostkę wymaga rezygnacji zawsze ze stałej ilości dobra B. wzrost produkcji dobra B o jednostkę wymaga rezygnacji zawsze z takiej samej ilości dobra A.
MRT rosnąca – wklęsła w stosunku do początku układu współrzędnych KMP charakteryzuje się rosnącym kosztem alternatywnym. Aby zwiększyć produkcję dobra A, trzeba zrezygnować z coraz większej ilości B. Aby zwiększyć produkcję dobra B, trzeba zrezygnować z coraz większej ilości A.
MRT malejąca – wypukła względem początku układu współrzędnych KMP charakteryzuje się malejącym kosztem alternatywnym. Zwiększenie produkcji A pociąga za sobą konieczność rezygnacji z coraz mniejszej ilości dobra B. Aby zwiększyć produkcję B, trzeba zrezygnować z coraz mniejszej ilości dobra A.
Kombinacje ilości dóbr na i wokół krzywej
Wszystkie punkty (K, L, M) leżące na KMP oznaczają rozwiązania produkcyjne efektywne, dają one różne ilości dóbr A i B, ale gwarantują pełne i efektywne zatrudnienie dostępnych czynników produkcji. Punkt X leżący pod krzywą określa nieefektywną kombinację dóbr A i B, w tym wypadku przy określonej technologii nie wszystkie zasoby są zatrudnione; możliwa jest też sytuacja, że wszystkie czynniki są zatrudnione, ale stosowana technologia jest nieefektywna.
Punkt Z oznacza taką kombinację ilościową A i B, której gospodarka nie jest w stanie osiągnąć z tytułu ograniczoności zasobów lub technologii.
Zmiany technologii a KMP
Poprawa technologii produkcji dobra A przesuwa krzywą z KMP1 KMP2. Z tytułu poprawy technologii można zwiększyć produkcję dobra A przy wykorzystaniu takiej samej ilości czynników produkcji. Pogorszenie technologii produkcji dobra A przesuwa krzywą do KMP3; oznacza to, że wykorzystując tą samą ilość czynników produkcji produkuje się mniej dobra A.
PYTANIA
W jaki sposób buduje się krzywą możliwości produkcyjnych?
Wyznaczają ją alternatywne kombinacje dwóch dóbr, które można wytworzyć, w przedsiębiorstwie w danym czasie, jeśli wykorzystuje się do tego w całości i w jak najlepszy sposób posiadane czynniki produkcji.
Wyjaśnij dlaczego krzywa możliwości produkcyjnych jest wklęsła względem początku układu współrzędnych?
Wklęsłość Krzywem jest przejawem rosnącego kosztu alternatywnego przy każdej kolejnej zmianie zastosowania czynników produkcji (w celu uzyskania dodatkowych ilości jednego dobra trzeba poświęcać kolejno coraz większe ilości drugiego dobra).
Co oznaczają punkty leżące: na krzywej możliwości produkcyjnych, wewnątrz krzywej oraz na zewnątrz krzywej?
Na krzywej KMP znajdują się punkty oznaczające wykorzystanie w całości i w najlepszy sposób posiadanych czynników.
Wewnątrz KMP znajdują się kombinacje dóbr, które można wytworzyć przy niepełnym wykorzystaniu czynników produkcji (bezrobocie czynnika, nieefektywność wykorzystania).
Na zewnątrz KMP znajdują się kombinacje nieosiągalne dla producenta w danym czasie.
Co oznacza przesunięcie KMP?
Przesunięcie krzywej KMP jest przejawem zmian w procesie produkcyjnym. Przesunięcie w prawo świadczy o innowacjach technicznych, albo o zwiększeniu zasobów czynników produkcji i oznacza relatywne zmniejszenie rzadkości produkowanego dobra.
Mechanizm rynkowy
Gospodarka rynkowa – gospodarka, w której zasadniczy wpływ na alokację czynników wtwórczych mają indywidualne decyzje konsumentów i producentów dóbr i usług, a nie decyzje władz administracyjnych różnego szczebla.
Gospodarka nakazowa – gospodarka, w której:
Wszystkie decyzje alokacyjne podejmowane są przez państwo;
Państwo decyduje o tym, co, jak i dla kogo produkować;
Szczegółowe nakazy kierowane są do gospodarstw domowych i producentów dóbr i usług.
Gospodarka mieszana – gospodarka, w której:
Państwo i sektor prywatny współdecydują o alokacji czynników wytwórczych;
Państwo kontroluje procesy rynkowe, występujące tendencje oraz równowagę (podatki, płatności transferowe, ulgi, itp.);
Państwo dostarcza dobra i usługi publiczne.
Mechanizm rynkowy – to wszelkie procesy popytowo – podażowe pojawiające się na rynkach czynników wytwórczych uruchamiające podobne procesy na rynkach dóbr i usług gotowych i odwrotnie.
Rynek – zespół warunków, które doprowadzają do kontaktu pomiędzy sprzedającymi i kupującymi w celu dokonania transakcji kupna-sprzedaży;
Rynek – proces, w którym kupujący i sprzedający decydują o ilościach dóbr nabywanych oraz o ich cenach;
Rynek – to proces wzajemnego oddziaływania popytu i podaży za pośrednictwem ceny.
Kryteria klasyfikacji rynków
Uczestnicy rynku
Gospodarstwa domowe – grupa ludzi wspólnie zamieszkujących i podejmujących wspólne decyzje;
Przedsiębiorstwa – podmioty gospodarcze, które wykorzystują usługi czynników produkcji do wytwarzania dóbr i usług, które następnie sprzedają innym uczestnikom procesu rynkowego;
Rząd (władza centralna) – obejmuje instytucje należące do rządu i te, które swoje istnienie zawdzięczają rządowi, jedną z funkcji władzy centralnej jest kierowanie gospodarką.
Popyt
Popyt (D) – odwrotna zależność ilościowo – cenowa wskazująca ile jednostek danego dobra konsumenci są skłonni i są w stanie nabyć przy różnych poziomach ceny (P), w określonym przedziale czasu, ceteris paribas.
Ceteris Paribas – to przyjmowane założenie o niezmiennych innych czynnikach.
Wielkość popytu – jest to ilość dobra (X) nabywana przy danej cenie (jest to punkt krzywej popytu).
Prawo popytu i krzywa popytu
Wzrost ceny dobra powoduje spadek wielkości popytu, zaś spadek ceny powoduje wzrost wielkości popytu;
Graficznym wyrazem działania prawa popytu jest przesunięcie wzdłuż krzywej popytu w górę lub w dół.
Przesunięcie
wzdłuż krzywej
to skutek zmiany
ceny (prawo popytu)
przy ceteris paribas.
Czynniki pozacenowe (ceteris Paribas) i krzywa popytu
Zmiany czynników pozacenowych powodują, że przy każdej możliwej cenie dobra/usługi następuje zmiana wielkości popytu;
Graficznym wyrazem oddziaływania czynników pozacenowych jest przesunięcie całej krzywej popytu w prawo lub w lewo.
Przesunięcia
całej krzywej to
skutek zmiany
czynników
pozacenowych
(ceteris paribas).
Czynniki pozacenowe („ceteris Paribas”) wpływające na popyt:
Ceny innych produktów (substytucyjnych i komplementarnych) – porównujemy dany towar z innymi dobrami oferowanymi na rynku (z ich cenami). Ma to szczególne znaczenie w przypadku dóbr substytucyjnych (czyli takich, które mogą się wzajemnie zastępować, ponieważ zaspokajają tę samą potrzebę) oraz dóbr komplementarnych (czyli takich, które muszą być kupowane razem z innymi i używane łącznie, ponieważ konsumowane osobno są właściwie bezużyteczne);
Dobra substytucyjne i komplementarne – zależności:
Zależność między takimi dobrami wygląda tak, że jeśli cena danego towaru rośnie, to maleje wielkość popytu na niego, ale rośnie popyt na jego substytut. Z kolei jeśli cena dobra komplementarnego rośnie, to spada wielkość popytu na nie i jednocześnie zmniejsza się popyt na dobro komplementarne w stosunku do niego;
Dobra A i B są substytutami:
PA DB
Dobra A i B są komplementarne wobec siebie:
PA DB
Dochody nabywców – oznaczają sumę pieniędzy, jaką można przeznaczyć na transakcje na określonym rynku w danym okresie. Oczywiście nie bez znaczenia jest skłonność do oszczędzania. Jednak ogólnie rzecz biorąc im wyższy dochód, tym większy popyt zgłasza uczestnik rynku;
Moda, preferencje, gusty, postęp cywilizacyjny – czynniki te odgrywają coraz większą rolę w określaniu zgłaszanego popytu. Indywidualne upodobania kupującego mają znaczący wpływ na dokonywane zakupy. Coraz większą rolę przypisuje się reklamie, która w znacznej mierze kształtuje rozmiary popytu na współczesnych rynkach;
Liczba kupujących;
Przewidywania dotyczące cen w przyszłości;
Pozostałe czynniki – przybierają postać najczęściej jakiejś chwilowej tendencji, zaleceń lekarzy, filmu itp. Przyczyny te często wydają się być nieracjonalne, jednak wpływają na rozmiary popytu.
Zmiana popytu i zmiana wielkości popytu:
Zmiana popytu ilustrowana jest przesunięciem krzywej D;
Zmiana wielkości popytu – przesunięciem po krzywej D.
Podaż
Podaż (S) – to prosta zależność ilościowo – cenowa wskazująca ile jednostek daengo dobra producenci są skłonni i są w stanie dostarczyć na rynek przy różnych poziomach cen (P). w określonym przedziale czasu, ceteris paribas.
Wielkość podaży – to ilość dobra wytwarzana przy danej cenie przez producentów (punkt na krzywej S).
Prawo podaży i krzywa podaży
Wzrost ceny dobra powoduje wzrost wielkości podaży, zaś spadek ceny spadek wielkości podaży;
Graficznym wyrazem działania prawa podaży jest przesunięcie wzdłuż krzywej podaży w górę lub w dół.
Przesunięcia
wzdłuż krzywej
na skutek zmiany ceny
(prawo popytu)
przy ceteris paribas.
Czynniki pozacenowe (ceteris paribas) i krzywa podaży
Zmiany czynników pozacenowych powodują, że przy każdej możliwej cenie dobra/usługi następuje zmiana podaży;
Graficznym wyrazem działania czynników pozacenowych jest przesunięcie całej krzywej podaży w prawo lub w lewo
Przesunięcia
całej krzywej to
skutek zmiany
czynników
pozacenowych
(ceteris paribas).
Czynniki pozacenowe („ceteris paribas”) wpływające na podaż:
Ceny czynników produkcji – zależnośc ta oznacza, że podaż towaru zależy od kosztów jego wytworzenia. Jeżeli koszty spadają, to rośnie opłacalność produkcji, a tym samym producenci decydują o zwiększeniu podaży tegoż dobra;
Dostępność czynników produkcji – ma wpływ na ceny tych czynników, a tym samym wpływają na całą podaż;
Technologia produkcji – pewien sposób zorganizowania procesu wytwarzania danego produktu (rodzaju i sposobu wykorzystanych czynników produkcji), najczęściej im lepsza technologia, tym niższe koszty wytworzenia, pozwalające na zwiększenie podaży;
Ceny innych produktów – w sytuacji rosnących cen innych wyrobów, produkcja danego dobra staje się relatywnie nieopłacalna, więc producenci przesuwają swoje zasoby do tych dziedzin, w których ceny są wyższe i pozwalają na osiągniecie większych przychodów i zysków;
Liczba sprzedających – jeśli rośnie liczba producentów/dostawców danego towaru na rynek, wzrasta tym samym podaż danego produktu;
Oczekiwania dotyczące przyszłych cen produktów i czynników wytwórczych – jeśli prawdopodobny jest wzrost cen czynników wytwórczych, podaż danego towaru zostanie najpierw zwiększona. Jeśli przewiduje się, że ceny dobra wzrosną, to podaż może zostać ograniczona.
Podaż czekolady – przykład:
| Cena | Podaż |
|---|---|
| 0,00 | 0 |
| 1,00 | 0 |
| 2,00 | 40 |
| 3,00 | 80 |
| 4,00 | 120 |
| 5,00 | 160 |
Ponieważ produkcja czekolady wymaga poniesienia określonych kosztów, nikt nie byłby chętny oferować jej po cenie 0 zł, dopiero cena 2 zł za sztukę stwarza bodziec do zaoferowania czekolady, wraz ze wzrostem ceny od tego poziomu sprzedaż czekolady staje się coraz bardziej opłacalna i w konsekwencji rośnie wielkość podaży;
Przykładem zmian innych czynników kształtujących podaż czekolady mogą być np.: usprawnienia techniczne w procesie pakowania, obniżające koszty produkcji, co przejawiło się wzrostem ilości oferowanej przy każdym poziomie ceny.
Równowaga rynkowa – cena i ilość równowagi
Na rynku następuje spotkanie nabywców i sprzedawców oraz określenie relacji pomiędzy wielkością popytu i podaży przy różnych cenach. Interesy obu grup są przeciwstawne. Nabywcy chcieliby kupić jak najtaniej, a producenci chcieliby sprzedać jak najdrożej, istnieją jednak granice, gdyż:
Żaden nabywca nie może zapłacić każdej ceny – po osiągnięciu pewnego poziomu zrezygnuje z zakupu;
Żaden sprzedawca nie może sprzedać swojego produktu taniej niż wynika to z kosztów produkcji i określonego zysku minimalnego.
Sytuacja kiedy:
Wielkość S > wielkości D
Nadwyżka rynkowa
Wielkość D > wielkości S
Niedobór rynkowy
Równowaga rynkowa – cena i ilość równowagi
Cena równowagi (PE) i ilość równowagi (QE) występują w punkcie przecięcia się krzywych popytu i podaży (E)
Równowaga na rynku czekolady – przykład:
| Cena | Popyt | Podaż |
|---|---|---|
| 0 | 200 | 0 |
| 1 | 160 | 0 |
| 2 | 120 | 40 |
| 3 | 80 | 80 |
| 4 | 40 | 120 |
| 5 | 0 | 160 |
Cena równowagi na rynku czekolady kształtuje się na poziomie 3 zł, co oznacza, że przy tej cenie 80 mln tabliczek rocznie to ilość którą nabywcy chcą kupić a sprzedawcy sprzedać, a więc jest to ilość równoważąca rynek;
Przy cenach poniżej 3 zł miary zapotrzebowanie (popyt) przewyższa ilość oferowaną (podaż) – nadwyżka popytu (niedobór rynkowy);
Przy cenach powyżej 3 zł ilość oferowaną ( podaż) przewyższa rozmiary zapotrzebowania (popyt) – nadwyżka podaży (nadwyżka rynkowa).
Gdy cena czekolady wynosi 5 zł, producenci chcą sprzedać 160 mln tabliczek rocznie, ale nikt nie chce jej po tej cenie kupować, będą więc zmuszeni obniżyć cenę do poziomu który umożliwi zlikwidowanie powstałych zapasów;
Obniżenie ceny będzie trwało tak długo aż zostanie osiągnięta cena równowagi 3 zł, co umożliwi zlikwidowanie nadwyżki podaży, a rynek zostanie zrównoważony.
Funkcja popytu
Funkcja popytu – zależność między ilością nabywanego dobra w danym czasie, a czynnikami wpływającymi na zmianę ilości nabywanego dobra.
DX = f(Pn,P1, …, Pn−1, Y, W, U, L, e, E)
Dx – popyt na dobro x;
Pn – cena badanego dobra;
P1, … , Pn-1 – ceny innych dóbr (substytucyjnych i komplementarnych);
Y – dochód konsumentów;
W – poziom dobrobytu nabywcy;
U – gusty i upodobania konsumentów, użyteczność dobra;
f – liczba nabywców
e – oczekiwania co do poziomu przyszłych cen;
E – pozostałe czynniki i opinia znajomych, rekomendacje popularnej osoby, czynniki losowe.
Funkcja podaży
Funkcja podaży – zależność między ilością dobra dostarczonego na rynek, w danym czasie, a czynnikami wpływającymi na ilość dobra oferowanego przez wytwórców.
SX = f(Pn, P1, …, Pn−1, F1, …, Fm, T, Pr, M, e, E)
Sx – ilość dobra A dostarczanego na rynek;
Pn – cena badanego dobra;
P1,…,Pn-1 – ceny innych dóbr (substytucyjnych i komplementarnych);
F1,…,Fm – ceny czynników produkcji;
T – stosowane technologie;
Pr – cele działania firmy (maksymalizacja zysków);
M – majątek przedsiębiorstwa;
e - oczekiwania co do poziomu przyszłych cen;
E – pozostałe czynniki (np.: pogoda, czynniki losowe).
Krzywe popytu i podaży jako funkcje liniowe
Krzywa popytu jest najczęściej ilustrowaną funkcją liniową opisaną równaniem:
XD = a − bP
Krzywa podaży ilustrowana jest funkcja liniową opisaną równaniem:
XS = a + bP
Przykład:
Popyt rynkowy opisany jest równaniem:
XD = 60 − 2P
Podaż rynkowa opisana jest równaniem:
XS = −40 + 2P
Oblicz cenę i wielkość równowagi rynkowej.
60 − 2P = −40 + 2P
−2P − 2P = −40 − 60
$$- 4P = - \frac{100}{- 1}$$
P = 25
XD = 60 − 2P
XD = 60 − 2 * 25
XD = 10
XD, XS – wielkość popytu iwilekość podaży;
a – wielkość popytu lub podaży przy cenie dobra równej zero;
b – nachylenie krzywych (mierzone stosunkiem $\frac{X}{P}$);
P – cena dobra;
Państwowa kontrola cen
Państwowa kontrola cen - reguły i przepisy uniemożliwiające dostosowanie się cen do poziomu równowagi rynkowej.
Kontrola cen może polegać na okresleniu progów lub pułapów cenowych tj. cen maksymalnych lub minimalnych. Inną formą kontroli cen jest narzucenie cen urzędowych, wówczas państwo ustala konkretną wysokość ceny, a nie tylko jej pułap.
Wolny rynek umożliwia ustalanie się cen wyłącznie w wyniku gry sił podaży i popytu.
Państwowa kontrola cen ma charakter ingerencyji bezpośredniej, a rynek nie jest wówczas rynkiem wolnym.
Cena maksymalna
Takie ograniczenie wprowadza się w przypadku wystąpienia braku pewnych dóbr na rynku lub dla ochrony konsumenta przed zbyt wysokimi cenami.
Istnieje ryzyko, że sprzedawcy będą odkładać część towarów dla swoich znajomych, niekoniecznie ubogich, dlatego tez cenie maksymalnej często towarzyszy system ograniczeń ilościowych (reglamentacja).
Wykłady 2 10.04.2010r.
Cena minimalna
Ustalana przez większość państw na produkty rolne w celu ochrony producenta.
W niektórych przypadkach państwo posuwa się do czegoś więcej niś kontrola ceny: kupuje pewne ilości dóbr (skup interwencyjny). Np. masło sprzedawane jest w Europie Zachodniej przy cenie wyższej niż rynkowa, a nadwyżka podaży zostaje skupowana przez państwo.
Paradoksy rynkowe
Zależność między ceną a ilością jest z reguły odwrotna: gdy cena wzrasta - wielkość popytu zmniejsza się, a gdy cena maleje – wielkość popytu rośnie (prawo popytu).
Nie zawsze jednak rynek zachowuje się zgodnie z prawem popytu: takie sytuacje określamy jako paradoksy.
Paradoksy rynkowe – wyjątki od prawa popytu
Paradoks Giffena
Zwiększenie popytu na dobro podstawowe spowodowane wzrostem jego ceny;
Przy bardzo niskich dochodach nabywców, zwiększenie ceny dobra podstawowego (np.chleba) powoduje zwiększenie popytu na to dobro i spadek popytu na dobra komplementarne (np. masło);
Jest to związane z powstałą w wyniku wzrostu ceny danego dobra koniecznością zwiększenia jego zakupów dla zrekompensowania braku innych dóbr, na których zakup nie wystarcza już pieniędzy (np. masła);
Przykład:
W XIX wieku w Irlandii, która wówczas była jeszcze bardzo biednym krajem, znacząco rosła cena ziemniaków i chleba, a konsumenci kupowali ich coraz więcej.
Polegało to na tym, że wydatki na te podstawowe artykuły żywnościowe stanowiły dużą część budżetu i gdy cena wzrosła, zaczęto kupować ich więcej, bo ludzi nie było stać na inne produkty.
Paradoks Veblena = efekt prestiżowy (efekt snoba)
Zwiększenie popytu na dobro luksusowe, spowodowane wzrostem jego ceny;
Dotyczy dóbr będących dla niektórych osób symbolami prestiżu społecznego i poziomu zamożności;
Przykład:
Wzrost cen obrazów jakiegoś malarza może spowodować wzrost popytu na jego obrazy.
Paradoks spekulacyjny
Zwiększenie popytu na dobro spowodowane wzrostem jego ceny, jeśli nabywcy przewidują, że w najbliższym czasie ceny nadal będą rosły.
Przychody producentów oraz wydatki konsumentów TR = TE
TR = P × X
Gdzie:
TR – przychód ze sprzedaży (w założeniach równy TE);
P – cena danego dobra;
X lub Q – nabyta ilość danego dobra.
TR=2*120=240
Nadwyżka konsumenta
Różnica między wydatkami jakie konsumenci skłonni byliby ponieść, a wydatkami rzeczywiście przez nich ponoszonymi.
Nadwyżka producenta
Różnica między przychodami uzyskanymi przez producentów ze sprzedaży określonej ilości dobra X, a przychodem koniecznym do skłonienia ich do dostarczenia na rynek tej ilości dobra X.
Nadwyżka producenta jest różnicą między osiągniętym przychodem, a kosztem alternatywnym.
Równowaga długookresowa
W ekonomii długi okres to taki okres, który jest wystarczający, aby przedsiębiorstwo mogło powiększyć swoje moce wytwórcze drogą inwestycyjną.
Okres krótki to taki, w którym przedsiębiorstwo może zwiększyć produkcję tylko i wyłącznie poprzez pełniejsze (efektywniejsze, sprawniejsze) wykorzystanie istniejącego potencjału wytwórczego.
Analiza długookresowa opiera się zatem na założeniu, że w długim okresie dzięki inwestycjom będzie mogła zwiększyć się znacznie produkcja i tym samym wzrosnąć podaż rynkowa.
Elastyczność – oznacza intensywność (wielkość) reakcji jednej zmiennej (zależnej) na zmiany innej zminnej (niezależnej).
Elastyczność cenowa popytu – intensywność reakcji konsumentów, przejawiająca się w skali zmiany poziomu zakupów na zmiany ceny.
Miernikiem, który pozwala rozróżnić stopnie elastyczności lub nieelastyczności jest wskaźnik cenowej elastyczności popytu.
Pozwala on określić o ile zmniejszy się (zwiększy) wielkość popytu na dane dobro, przy wzroście (spadku) ceny.
Wskaźnik cenowej elastyczności popytu możemy liczyć trzema metodami:
Metoda współczynnikowa (interpretacyjna) – przestawia procentową zmianę ilości (wielkości) popytu do procentowej zmiany ceny;
$$\mathbf{Edp =}\frac{\mathbf{\% X}}{\mathbf{\% P}}$$
Metoda punktowa
$$\mathbf{Edp =}\frac{\mathbf{X}}{\mathbf{X}_{\mathbf{1}}}\mathbf{\div}\frac{\mathbf{p}}{\mathbf{p}_{\mathbf{1}}}\mathbf{=}\frac{\mathbf{X}_{\mathbf{2}}\mathbf{-}\mathbf{X}_{\mathbf{1}}}{\mathbf{X}_{\mathbf{1}}}\mathbf{\div}\frac{\mathbf{p}_{\mathbf{2}}\mathbf{-}\mathbf{p}_{\mathbf{1}}}{\mathbf{p}_{\mathbf{1}}}$$
Inna postać wzoru:
$$\mathbf{Edp =}\frac{\mathbf{X}}{\mathbf{P}}\mathbf{\div}\frac{\mathbf{X}_{\mathbf{1}}}{\mathbf{P}_{\mathbf{1}}}\mathbf{=}\frac{\mathbf{X}}{\mathbf{P}}\mathbf{*}\frac{\mathbf{P}_{\mathbf{1}}}{\mathbf{X}_{\mathbf{1}}}\mathbf{\rightarrow Edp = b*}\frac{\mathbf{P}}{\mathbf{X}}$$
Metoda łukowa
$$\mathbf{Edp =}\frac{\mathbf{X}}{\frac{\mathbf{1}}{\mathbf{2}}\left( \mathbf{X}_{\mathbf{1}}\mathbf{+}\mathbf{X}_{\mathbf{2}} \right)}\mathbf{\div}\frac{\mathbf{p}}{\frac{\mathbf{1}}{\mathbf{2}}\left( \mathbf{p}_{\mathbf{1}}\mathbf{+}\mathbf{p}_{\mathbf{2}} \right)}\mathbf{=}\frac{\mathbf{X}_{\mathbf{2}}\mathbf{-}\mathbf{X}_{\mathbf{1}}}{\frac{\mathbf{1}}{\mathbf{2}}\left( \mathbf{X}_{\mathbf{1}}\mathbf{+}\mathbf{X}_{\mathbf{2}} \right)}\mathbf{\div}\frac{\mathbf{p}_{\mathbf{2}}\mathbf{-}\mathbf{p}_{\mathbf{1}}}{\frac{\mathbf{1}}{\mathbf{2}}\left( \mathbf{p}_{\mathbf{1}}\mathbf{+}\mathbf{p}_{\mathbf{2}} \right)}$$
Ponieważ popyt jest na ogół ujemną funkcją ceny zatem elastyczność cenowa popytu jest ujemną, tj. Edp<0
Wynik elastyczności cenowej popytu będziemy jednak podawać w liczbie bezwzględnej!
Interpretacja wskaźnika Edp
Można powiedzieć, że wskaźnik Edp mówi nam o ile procent zmieni się wielkość popytu jeśli cena zmieni się o jedne procent.
Rodzaje popytu w Edp
Edp = 0 popyt sztywny;
|Edp| ∈(1; 0) popyt nieelastyczny;
|Edp| = 1 popyt neutralny (proporcjonalny);
|Edp| ∈(1; ∞) popyt elastyczny;
|Edp| = ∞ popyt doskonale elastyczny.
Elastyczność funkcji liniowej jest zmienna
Edp = ∞ popyt doskonale elastyczny
Zmiana wielkości popytu nie jest spowodowana zmianą ceny, gdyż cena jest stała; przykładem są dobra wyższego rzędu.
Edp > 1 popyt elastyczny Edp∈(1; ∞)
Procentowa zmiana wielkości popytu jest większa niż procentowa zmiana ceny; przykładem są dobra wyższego rzędu, na które wydatki stanowią poważną część ogółu wydatków.
Edp = 1 popyt nautralny (proporcjonalny)
Procentowa zmiana wielkości popytu jest równa procentowej zmianie ceny; zbliżone dobra to: radio i TV, prywatne szkoły.
Edp < 1 popyt nieelastyczny Edp ∈ (0; 1)
Procentowa zmiana wielkości popytu jest mniejsza od procentowej zmiany ceny; przykładem są dobra pierwszej potrzeby, przede wszystkim żywność.
Edp = 0 popyt sztywny
Zmiana ceny nie wywołuje żadnyc zmian w wielkości popytu; przykładem są dobra o fundamentalnym znaczeniu dla człowieka, np.: leki, często też używki.
Uwaga!!!
W większości przypadków elastycznoś zmienia się wzdłuż danej krzywej popytu.
Błędem jest również utożsamianie nachylenia krzywej popytu z elastycznością.
Krzywa popytu najczęściej ilustrowana jest funkcją liniową opisaną równaniem:
XD = a − bP
Gdzie:
XD- wielkość popytu;
a – wielkość popytu przy cenie dobra równej zero;
b – nachylenie krzywej mierzone stosunkiem $\frac{X}{P};$
P – cena dobra.
Błędem jest utożsamianie nachylenia krzywej popytu z elastycznością.
$$\mathbf{Nachylenie\ krzywej =}\frac{\mathbf{X}}{\mathbf{P}}$$
Nachylenie krzywej popytu mówi nam o ile zwiększy się wielkość popytu gdy cena spada o daną wielkość.
Zmiany są wielkościami absolutnymi.
$$E\mathbf{lastycznosc\ popytu =}\frac{\mathbf{\% X}}{\mathbf{\% P}}$$
Elastyczność popytu mówi nam o ile procent zwiększy się wielkość popytu jeśli cena spadnie o 1%.
Zmiany są wielkościami względnymi (procentowymi).
Dwie równoległe krzywe popytu o jednakowym nachyleniu nie będą miały takich samych współczynników elastyczności!!!
Gdy cena spadnie z 30 do 20
to wielkość popytu rośnie o tą
tamą liczbę jednostek dla
każdej krzywej tj. o 20
jednostek. Ale procentowa
zmiana wielkości popytu jest
znacznie mniejsza dla krzywej
D2 niż dla krzywej D1. Wzrost z
60 do 80 to 33%, natomiast
wzrost z 20 do 40 to 50%. Tak
więc współczynnik elastyczności.
D=50%/30%=1,5
D=33%/33%=1,0
Gdy mamy jednak na myśli ogólną elastyczność przy różnych poziomach ceny wówczas:
Popyt o wysokiej elastyczności wyraża krzywa o małym nachyleniu (płaska).
Popyt nieelastyczny wyraża krzywa o dużym nachyleniu (stroma).
Na przykład, popyt na dobra luksusowe jest zwykle bardziej elastyczny niż popyt na dobra podstawowe i to przy każdym poziome ceny.
Mierzenie elastyczności w punkcie
Determinanty cenowej elastyczności popytu:
poziom ceny – przy niskiej cenie określona zmiana ceny, np. podwyżka ceny o 5%, powoduje na ogół słabszą relację nabywców niż analogiczna podwyżka przy wysokiej już cenie;
wysokość dochodu – ludzie ubożsi na ogół silniej reagują na zmiany ceny, zwłaszcza dóbr droższych;
dostępność substytutów – dostępność bliskich substytutów zwiększa wrażliwość nabywców na podwyżkę ceny danego dobra; popyt zależy od substytutów-im większa ilość substytutów, tym popyt jest bardziej elastyczny – mamy większą możliwość wyboru, zamiany jednego dobra na inne.;
gusty nabywców – przywiązania do konsumpcji określonych dóbr zmniejsza reakcję na podwyżkę ceny;
rodzaj dobra – popyt na dobra podstawowe jest mniej elastyczny na zmieny cen aniżeli popyt na dobro luksusowe;
szerokość kategorii dobra – popyt na owoce jest mniej elastyczny niż popyt na konkretny gatunek owoców, gdyż w obrębie szerszej grupy towarowej istnieją większe możliwości wyboru (substytucji);
długość okresu – w dłuższym okresie reakcja popytu na zaistniałą zmianę ceny jest pełniejsza niż w okresie krótkim (możliwość pełniejszego dostosowania się nabywców do zmienionej ceny np. przez wykorzystanie substytutów); w krótkim okresie możliwości substytucji są ograniczone, czyli: Im dłuższy okres bierzemy pod uwagę, tym pełniejsze jest dostosowanie i tym większa (bardziej ujemna) elastyczność, długość tego okresu zależy od rodzaju dobra;
konkurencja – im większa konkurencja, tym popyt jest bardziej elastyczny, tym większa możliwość zastępowania dobra substytutami, dzięki większej konkurencji, która mobilizuje producentów do produkowania szerokiej gamy produktów.
Decyzje cenowe wobec elastyczności cenowej popytu
Całkowite wydatki konsumentów (TE) muszą równać się całkowitym przychodom producentów (TR)
TE=TR
TR=P*E
Zależność między ceną, elastycznością, a przychodami kształtują się następująco:
| P rośnie | P maleje | |
|---|---|---|
| Edp>1 popyt elastyczny | TR=TE (Maleje) |
TR=TE (rośnie) |
| Edp<1 popyt nieelastyczny | TR=TE (rośnie) |
TR=TE (maleje) |
Badanie wielkości przychodów w zależności od ceny i elastyczności cenowej popytu.
Przy popycie nieelastycznym cena rośnie. Co stanie się z przychodymi?
Kalkulacja przychodów przy zmiennej cenie
| X | P | TR | MR=TR/X |
|---|---|---|---|
| 0 | 6 | 0 | - |
| 1 | 5 | 5 | 5 |
| 2 | 4 | 8 | 3 |
| 3 | 3 | 9 | 1 |
| 4 | 2 | 8 | - |
| 5 | 1 | 5 | -3 |
W efekcie krzywa MR zawsze przebiegać będzie w połowie odległości między osią pionową, a krzywą ceny
Elastyczność dochodowa popytu – intensywność reakcji konsumentów, przejawiające się w skali zmiany popytu na zmiany dochodów;
Miernikiem, który pozwala rozróżnić stopnie elastyczności lub nieelastyczności jest wskaźnik dochodowej elastyczności popytu.
Pozwala on określić o ile zmniejszy się (zwiększy) popyt na dane dobro, przy wzroście (spadku) dochodu.
Wskaźnik dochodowej elastyczności popytu możemy liczyć trzema metodami:
Metodą współczynnikową (interpretacyjną) – przedstawia procentową zmianę popytu do procentowej zmiany dochodu
$$\mathbf{Edi =}\frac{\mathbf{\% X}}{\mathbf{\% I}}$$
Metodą punktową
$$\mathbf{Edi =}\frac{\mathbf{X}}{\mathbf{X}}\mathbf{*}\frac{\mathbf{I}}{\mathbf{I}}\mathbf{=}\frac{\mathbf{X}_{\mathbf{2}}\mathbf{-}\mathbf{X}_{\mathbf{1}}}{\mathbf{X}_{\mathbf{1}}}\mathbf{\div}\frac{\mathbf{I -}\mathbf{I}_{\mathbf{1}}}{\mathbf{I}}$$
Metodą łukową
$$\mathbf{Edi =}\frac{\mathbf{X}}{\frac{\mathbf{1}}{\mathbf{2}}\mathbf{(}\mathbf{X}_{\mathbf{1}}\mathbf{+}\mathbf{X}_{\mathbf{2}}\mathbf{)}}\mathbf{\div}\frac{\mathbf{I}}{\frac{\mathbf{1}}{\mathbf{2}}\mathbf{(}\mathbf{I}_{\mathbf{1}}\mathbf{+}\mathbf{I}_{\mathbf{2}}\mathbf{)}}\mathbf{=}\frac{\mathbf{X}_{\mathbf{2}}\mathbf{-}\mathbf{X}_{\mathbf{1}}}{\frac{\mathbf{1}}{\mathbf{2}}\mathbf{(}\mathbf{X}_{\mathbf{1}}\mathbf{+}\mathbf{X}_{\mathbf{2}}\mathbf{)}}\mathbf{\div}\frac{\mathbf{I}_{\mathbf{2}}\mathbf{-}\mathbf{I}_{\mathbf{1}}}{\frac{\mathbf{1}}{\mathbf{2}}\mathbf{(}\mathbf{I}_{\mathbf{1}}\mathbf{+}\mathbf{I}_{\mathbf{2}}\mathbf{)}}$$
Elastyczność dochodowa popytu – analiza
Współczynnik elastyczności dochodowej popytu może przybierać wartości dodatnie, ujemne lub 0
Jeżeli konsumenci nabywają więcej towarów, gdy ich dochody wzrastają dochodowa elastyczność popytu przyjmuje wartości dodatnie z reguły taka zależność dotyczy tzw. dóbr normalnych (podstawowych i luksusowych);
Jeżeli konsumenci nabywają taką samą ilość towarów, gdy ich dochody wzrastają, to dochodowa elastyczność popytu wynosi 1;
Jeżeli konsumenci wraz ze wzrostem swoich dochodów nabywają mniej danego towaru oznacza to, że współczynnik elastyczności przyjmuje wartości ujemne, a analizowane dobro jest tzw. dobrem niższego rzędu.
Krzywa Engla – zależność między rodzajem popytu, a elastycznością dochodową popytu ilustruje krzywa Engla.
Rodzaje popytu:
Popyt elastyczny Edi>1 dla dóbr luksusowych; Procentowa zmiana popytu jest większa niż procentowa zmiana dochodu.
Popyt neutralny (proporcjonalny) Edi=1 procentowa zmiana popytu jest dokładnie równa procentowej zmianie dochodu.
Popyt nieelastyczny Edi<1 dla bór podstawowych procentowa zmiana popytu jest mniejsza od procentowej zmiany dochodu.
Popyt sztywny Edi=0 zmiana dochodu nie powoduje zmiany popytu.
Popyt odwrotnie elastyczny Edi<0 dla dóbr niższego rzędu, wzrost dochodu powoduje spadek popytu.
Elastyczność dochodowa popytu na niektóre dobra i usługi w USA
| Dobra | Elastyczność dochodowa |
|---|---|
Samochód Mieszkanie Meble Książki Odzież Usługi lekarskie Papierosy Mięso wieprzowe mąka |
2,5 1,5 1,5 1,4 1,0 0,75 0,64 -0,20 -0,36 |
Elastyczność mieszana/krzyżowa popytu – to intensywność reakcji konsumentów, przejawiająca się w skali zmiany popytu na jedno dobro (X) pod wpływem zmiany ceny drugiego dobra (Y)