Klasycyzm
Klasycyzm (z łac. classicus - doskonały, pierwszorzędny, wzorowy, wyuczony) - styl w muzyce, sztuce, literaturze oraz architekturze odwołujący się do kultury starożytnych Rzymian, Greków oraz Żydów. Styl ten nawiązywał głównie do antyku. W Europie tzw. "powrót do źródeł" (klasycznych) pojawił się już w renesansie - jako odrodzeniu kultury wielkiego Rzymu. Jako styl dominujący epoki wpływał na kształt innych nurtów kulturowych okresu jak Barok, Rokoko, Manieryzm. Trwał do końca wieku XVIII, w niektórych krajach do lat 30. następnego stulecia, a nawet dłużej. Zmodyfikowany klasycyzm przeradzał się czasem w eklektyzm końca XIX wieku. Klasycyzm jako styl panował w epoce oświecenia. Najpełniejszy rozkwit klasycyzmu nastąpił w I poł. XVIII wieku. W dziedzinie literatury swoisty kres klasycyzmu przyniosła walka klasyków z romantykami. Zauroczenie klasyczną harmonią pojawiało się wielokrotnie, także w XX wieku, pod postacią neoklasycyzmu (w literaturze, w architekturze), a następnie wśród artystów awangardowych, np. u Picassa. Klasycyzm w Polsce bywa też zwany stylem stanisławowskim (od króla Stanisława Augusta Poniatowskiego).
Klasycyzm - okres w rozwoju muzyki pomiędzy barokiem a romantyzmem. Styl klasycystyczny w muzyce ujawnił się w drugiej połowie XVIII wieku. Trwał w latach 1750-1820 (daty umowne).Przymiotnik klasyczny pochodzi od łacińskiego classicus, czyli doskonały. Po barokowym bogactwie formalnym i upodobaniu do kontrastów zwrócono się w stronę przeciwną, ku przejrzystości, symetrii i równowadze w stosowaniu środków artystycznych.
Muzykę okresu klasycyzmu w Europie nazywa się niekiedy muzyką klasyczną, choć termin ten z czasem zaczął być stosowany na określenie muzyki poważnej. Kompozytorzy odeszli od skomplikowanych technik polifonicznych, preferując znacznie bardziej klarowną pod względem strukturalnym muzykę homofoniczną. Najczęściej używane przez nich formy to rondo, wariacje i sonata, z tego względu nazwane później formami klasycznymi. Wielkim centrum muzyki klasycznej stał się Wiedeń, dzięki tworzącym tam trzem wybitnym kompozytorom: Haydnowi (1732-1809), Mozartowi (1756-1791) oraz Beethovenowi (1770-1827). Nazywa się ich wspólnym mianem klasyków wiedeńskich. Stworzyli oni wiele wspaniałych, nowatorskich jak na owe czasy kompozycji. Do cech muzyki okresu klasycyzmu należą także: rezygnacja z basso continuo (partie instrumentów harmonicznych są precyzyjnie zapisane) i rozkwit muzyki instrumentalnej.
Najpopularniejszymi gatunkami muzycznymi uprawianymi w klasycyzmie były:
opera
sonata (najczęściej z allegrem sonatowym)
symfonia
koncert
rondo
wariacja
W klasycyzmie skład instrumentalny orkiestry symfonicznej został rozbudowany o klarnety, puzony oraz flet piccolo.
Cechy klasycyzmu
wzorowanie się na tematyce i architekturze starożytnej Grecji i Rzymu (rzymski Panteon i Partenon w Atenach),
chęć wiernego odwzorowania elementów dekoracji, stroju czy architektury Antyku,
statyka zamiast dynamizmu,
oszczędność wyrazu,
spokój - przeciwieństwo barokowej ekspresji,
uwypuklenie cnót obywatelskich w przeciwieństwie do rokokowej frywolności,
obraz idealistyczny,
kształt ważniejszy niż barwa,
tematyka moralizatorska, często propagandowa (np. Jacques-Louis David Śmierć Marata),
ukazywanie momentu przed ważnym wydarzeniem lub akcją (np. Jacques-Louis David Przysięga Horacjuszy),
używanie silnego strumienia, "snopu" światła (np. Jacques-Louis David Śmierć Sokratesa)
Klasycyzm w Polsce
W Polsce na okres klasycyzmu przypadają początki muzyki symfonicznej (A. Milwid, W. Dankowski), opery (M. Kamieński, J. Stefani, W. Lessel) i muzyki fortepianowej (M. K. Ogiński, Maria Szymanowska).
Literatura
A. Mądry Carl Philipp Emanuel Bach, Poznań Rhythmos 2003 (najobszerniejsze w języku polskim przedstawienie estetyki i stylu muzyki klasycznej)
A. Nowak-Romanowicz Historia muzyki polskiej. Klasycyzm 1750-1830, Warszawa, Sutkowski Edition 1995
A. Zórawska-Witkowska Muzyka na dworze i w teatrze Stanisława Augusta, Warszawa 1995
D. Gwizdalanka Klasycyzm, w: Historia muzyki 2, Kraków (PWM) 2006, s. 103-194
E. Fubini Historia estetyki muzycznej, Kraków, Musica lagellonica 1997, s. 161-252
Kompozytorzy klasycyzmu (ok. 1760 - ok. 1820)
Christoph Willibald Gluck (1714-1787)
Carl Philipp Emanuel Bach (1714-1788)
Charles Burney (1726-1814)
Franz Joseph Haydn (1732-1809)
Johann Christian Bach (1735 - 1782)
Karl Ditters von Dittersdorf (1739-1799)
Giovanni Paisiello (1740-1816)
Andrea Luchesi (1741-1801)
Domenico Cimarosa (1749-1801)
Antonio Salieri (1750-1825)
Muzio Clementi (1752-1832)
Wolfgang Amadeusz Mozart (1756-1791)
Domenico Dragonetti (1763-1846)
Józef Elsner (1769-1854)
Ludwig van Beethoven (1770-1827)
Johann Nepomuk Hummel (1778-1837)
Wolfgang Amadeusz Mozart (ur. 27 stycznia 1756 w Salzburgu, zm. 5 grudnia 1791 w Wiedniu) - austriacki kompozytor i muzyk, razem z Haydnem i Beethovenem należący do grona klasyków wiedeńskich.
Twórczość
Mimo iż Mozart żył tylko 35 lat, zdążył pozostawić po sobie kilkaset skrzących się dowcipem i wyróżniających słynną mozartowską lekkością oraz melodyjnością utworów. Ponad 50 symfonii, kilkadziesiąt koncertów fortepianowych, skrzypcowych, fletowych i na inne instrumenty solowe z towarzyszeniem orkiestry, blisko 20 mszy (a także słynne, acz niedokończone przez niego "Requiem") oraz inne utwory muzyki kościelnej, 13 oper, które do dnia dzisiejszego znajdują się w repertuarze wszystkich teatrów operowych świata (zwłaszcza takie arcydzieła, jak "Uprowadzenie z seraju", "Wesele Figara", "Don Giovanni", "Czarodziejski flet", "Cosí fan tutte" czy też mniej znana u nas jego pierwsza większa opera "Idomeneo, król Krety"). Mozart napisał również wiele utworów kameralnych, solowych. Jest także pierwszym wielkim twórcą wśród zawodowych kompozytorów piszących muzykę rozrywkową (tańce, divertimenta, serenady z "Eine kleine Nachtmusik" na czele).
Muzyka Mozarta w Polsce
Także Warszawa ma swój mozartowski festiwal, na którym od lat wystawiane są wszystkie dzieła sceniczne Mozarta. Corocznie, od 2001 roku, 4 grudnia o 23.00 w kościele oo. Franciszkanów na Wzgórzu Przemysła w Poznaniu sprawowana jest msza św. z Requiem za duszę W. A. Mozarta z wiadomą oprawą muzyczną, a od niedawna także i to miasto ma swój mozartowski festiwal.
Ludwig van Beethoven (wymowa niemiecka: luːtvɪç fan ˈbeːthoːfn, ur. 15-17 grudnia 1770 w Bonn, zm. 26 marca 1827 w Wiedniu) - kompozytor i pianista niemiecki, ostatni z tzw. klasyków wiedeńskich, a zarazem prekursor romantyzmu w muzyce, geniusz, jeden z największych twórców muzycznych wszech czasów.
Urodzony w Bonn, na terenie dzisiejszych Niemiec, już w młodości przeniósł się do Wiednia, gdzie rychło uzyskał reputację pianisty wirtuoza, a następnie wybitnego kompozytora. Mimo że około 25. roku życia począł tracić słuch, okazał wielką siłę ducha i nie zaprzestał tworzenia (do czasu również wykonywania) swoich dzieł, nawet w okresie całkowitej głuchoty.
W historii muzyki stanowi centralną postać pogranicza klasycyzmu i romantyzmu. Jego twórczość wytyczyła kierunek rozwoju muzyki na cały XIX wiek. Światową popularność zawdzięcza Beethoven przede wszystkich swym dziewięciu symfoniom, choć równie przełomowe było znaczenie jego sonat i wariacji fortepianowych oraz muzyki kameralnej, przede wszystkim kwartetów smyczkowych. Muzyka Beethovena łączy intensywność uczuć z doskonałością formy; wyraża się w niej apoteoza wolności i godności jednostki, woli życia, heroizmu, zmagań z losem oraz radości i powszechnego braterstwa.
Johann Christian Bach (ur. 5 września 1735 w Lipsku, zm. 1 stycznia 1782 w Londynie) - kompozytor niemiecki. Kojarzony z barokiem i rokoko.
Jedenasty i najmłodszy syn Jana Sebastiana Bacha, który był jednocześnie jego nauczycielem muzyki. Po śmierci ojca opiekę i obowiązki nauczyciela przejął jego starszy brat Carl Philipp Emanuel Bach. W 1754 Johann Christian Bach wyjeżdża do Włoch, gdzie studiuje pod okiem Martiniego. Od 1760 przebywa w Mediolanie na dworze księcia Agostina Litta, później w katedrze jako organista. W 1762 wyjeżdża do Londynu, gdzie spędza resztę swego życia. Z tego powodu znany jest również jako Bach mediolański lub Bach londyński. Utalentowany na równi z Carlem Philipem Emanuelem i Wilhelmem Friedemannem, posiadał od nich więcej lekkości.
Kompozytor bardzo płodny; pisał kantaty, oratoria, symfonie, koncerty, utwory kameralne i solowe, utwory instrumentalne i opery.
Franz Joseph Haydn (ur. 31 marca 1732 w Rohrau, zm. 31 maja 1809 w Wiedniu) - austriacki kompozytor okresu klasycyzmu. Najstarszy z tzw. trzech klasyków wiedeńskich, obok Wolfganga Amadeusza Mozarta i Ludwiga van Beethovena.
Joseph Haydn był jednym z głównych przedstawicieli klasycyzmu w muzyce oraz jednym z tych, którzy zdefiniowali główne formy muzyczne tej epoki.
Szczególnie interesujące są jego dzieła z lat 1760-1770, tworzone w stylu Sturm und Drang (niem. burza i napór), który był awangardowym kierunkiem w ramach kultury klasycystycznej, będąc jednocześnie zapowiedzią romantyzmu. W muzyce Haydna objawiło się to stosowaniem niecodziennych akordów, zastosowaniem rzadkich tonacji molowych oraz nieoczekiwanych zmian nastroju.
Jego młodszy brat, Johann Michael, był także cenionym kompozytorem, działającym przede wszystkim w Salzburgu.