,,Akcja Burza''
Czas- Od 4 stycznia 1944, kiedy wojska radzieckie przekroczyły na Wołyniu granicę polsko-radziecką z 1939, do 1945.
W obliczu niemożności wywołania ogólnonarodowego powstania oraz zbliżania się frontu wschodniego do przedwojennej granicy Rzeczpospolitej sprawą otwarta pozostawał stosunek AK i władz cywilnych do armii radzieckiej.
2) Istniały dwie odmienne koncepcje zachowanie wobec Rosjan. Ówczesny wódz naczelny gen. Sosnkowski był przeciwny współdziałaniu oraz ujawnianiu się podziemia do czasu porozumienia rządu Londyńskiego z Kremlem. Natomiast premier i przywódcy podziemia byli za tym, aby AK czynnie atakowało wycofujące się odziały niemieckie. W momencie wkroczenia czerwonoarmistów lokalni działacze jak i żołnierze AK mieli występować jako gospodarze. Ostatecznie ta koncepcja zwyciężyła.
3) 20 listopad1943-Rozkaz atakowania cofających się oddziałów niemieckich wydany przez Komedę Główną AK.
listopad 1943r. -odezwa delegata(Jankowski) rządu do ludności z kresów wschodnich o pozostaniu na miejscu swego zamieszkania i spokoju w obliczu wojsk radzieckich.
4) 2.02.1944- wytyczne rządu Londyńskiego w sprawie postępowania wobec Rosjan:
-Armię Czerwoną uznano za sprzymierzeńca,
- wzmożenie ataków na transport i tylne straże niemieckie (wyłączono z niej Warszawę, chwilow)
-kontynuowanie przygotowań do powstania powszechnego
-odrębność AK od armii Berlinga
-występowanie władz cywilnych jako organów RP wobec Rosjan
-przeciwdziałanie ucieczce ludności z terenów zajmowanych przez Rosjan.
5) W lutym 1944 doszło do pierwszych kontaktów AK z Rosjanami na Wołyniu. Działała tam 27 DP(dywizja piechoty)-licząca ok. 6 tyś żołnierzy - dowódca mjr Jan Kiwerski ,,Oliwa'' . była to zaprawiona w bojach formacja walcząca nie tylko z Niemcami, ale także z partyzantka [Ukraińską(banderowcy, bulbowcy)-akcje samoobronne polaków, najsłynniejsza była obrona wsi Przebraże. ]
26.03.1944 doszło do uznania przez dowódcę czerwonoarmistów gen. Siergiejewem , 27DP za dywizje polska podległą rządowi w Londynie. Dodatkowo obiecano zaopatrzyć ją. Niemcy w tym czasie zdołali odrzucić Rosjan i otoczyć polaków nad Turwią. -zginął ,,Oliwa' '- zastąpił go mjr Tadeusz Sztumberg Rychter. Rosjanie nie uznali jednak dywizji i próbowali ja rozbroić. Rychter przeprawił się z częścią oddziałów za Bug. Ostatecznie rozbrojono ich 25 lipca 1944r.
Rosjanie rozstrzelali mniejsze odziały AK m. In. w: Rozyszczu, Przebrażu, Łozowie, Antonówce.
6) Na Wileńszczyżnie stoczono około 30 bitew(AK vs Niemcy): m. IN pod: Trokami, Kurgielami, Lidą.
7) 6\7 lipiec 1944-Operacja pod kryptonimem ,,Ostra Brama'' w okręgach wileńskim i nowogródzkim. AK uderzyło na Wilno- 15 tyś żołnierzy polskich dowodził ppłk. Aleksander Krzyżanowski ,,Wilk''. Pomoc Rosjan. 13. 07- miasto wolne, ciężkie walki toczono o nie. Polskich dowódców zaproszono na rozmowy, zostali aresztowani, podobny los spotkał oficerów i tych żołnierzy, którzy odmówili wstąpienia do armii Berlinga. Część polskich oddziałów stacjonujących w okolicach puszczy Rudnickiej rozpoczęła odwrót w głąb kraju. Rosjanie urządzili łapankę podczas której schwytali 5 tyś polaków- w większości zostali zesłani do Rosji.
8) marzec 1944- początek akcji na terenach Galicji Wschodniej. 5 DP i 14 pułk ułanów jazłowieckich. Dowódca płk Władysław Filipkowski ,, Janki''. Akcję utrudniały mordy i napaści Ukraińców na ludność polską.
23-27.07.1944- zacięte walki polaków i Rosjan z Niemcami o Lwów. Po wyzwoleniu miasta oddziały Ak rozbrojono, a dowódców aresztowano.
9) Najsilniejszym okręgiem AK był: okregu lubelski dowodził nim płk Kazimierz Tumidajski ,,Edward'' . Wprowadził do akcji:
- 3 DP - dowódca płk. Adam Świtalski ,, Dąbrowa''
- 9 DP - gen. Ludwika Bitnera ,, Halki''
- niedobitki 27 DP z Wołynia - dowódca płk Jan Kotowicz ,, Twardy''
W lipcu 1944 r. rozpoczęły one operacje na szeroka skalę opanowując samodzielnie m. In.: Kock, Poniatów, Lubartów, Bełżec.
Przy pomocy oddziałów rosyjskich zdobyto: Białą Podlaską, Chełm, Międzyrzec Podlaski, Łuków, Radzyń, Puławy, Dęblin, Zamość i Lublin.
W Zamościu polskie rządy utrzymały się przez tydzień. W Lublinie władzę sprawował delegat Władysław Cholewa. 27.07- dowódcy i przedstawiciele cywilnej władzy zostali aresztowani pod zarzutem ,, współpracy z Niemcami'' Podobnie aresztowano innych dowódców z tego okregu. Przewożono ich do obozów w Majdanku, Przejściowego w Skrobowie pod Lubartowem, a potem w głąb Rosji.
Rozbrojenie trzech dywizji odbyło się w sposób podstępny. W trakcie wspólnej ofensywy w kierunku Warszawy były one kolejno otaczane przez wojska radzieckie. Żołnierzy i oficerów po rozbrojeniu kierowano do Majdanka. Zgromadzono 2, 7 tyś z nich, a następnie wysłano na wschód.
10) W okręgu białostockim Odtworzono w niepełnych stanach 18 i 29 DP Suwalska i Podlaską BK. Częścią z nich dowodził płk Władysław Liniarski ,,Mścisław'' nie ujawnił się w toku operacji, stąd też duże siły AK przeszły do konspiracji.
Stworzono także zaczątki 30 DP pod dowództwem płk Henryka Krajewskiego ,,Trzaski'' Została rozbrojona w rejonie Dębów Wielkich.
11) Okręgiem warszawskim dowodził gen. Albin Skorczyński ,,Łaszcz''. Oddziały 8 DP pod dowództwem ppłk. Hieronima Susczyńskiego ,,Szeligi'' w dniach 27-30.07 zdobyły Siedlce, a 9.08-Węgrów. Następnego Dnia armia radziecka wkroczyła do Węgrowa i aresztowała oficerów AK i powiatowego delegata. Taki sam los spotkał ppłk Susczyńskiego którego aresztowano po tym jak zdobył Mińsk Mazowiecki.
12) Okręg radomski- dowódca Płk Mieczysław Zietarskiego-Lizińskiego. W tym okregu odtworzono częściowo 2 i 7 DP oraz liczne drobne oddziały łącznie liczyły 30 tyś żołnierzy. Stoczyły one szereg bitew z Niemcami . Do największych starć doszło pod Dmosicami i Niedzwicami w dniach 31.07-1.08. 1944. Gdy NKWD zaczęło rozbrajać żołnierzy płk Ziętarski zakazał kontaktu z władzami radzieckimi, a w razie potrzeby zlecił przejście do konspiracji. Dzięki takiemu posunięciu ten okrąg uniknął większych strat. Podobnie postąpiono w okręgu łódzkim, który przystąpił do akcji we wrześniu 1944r.
13) Okręg krakowski- dowódca płk Edward Godlewski ,, Garda''. Stacjonowały tu:
-w rejonie Krakowa 6 i 21 DP
-koło Rzeszowa 24 DP
- W rejonie Przemyśl- Jarosław 22 DP i Krakowska BK.
Oddziały AK stoczyły z Niemcami kilkadziesiąt bitew. Największą stoczono pod Ropczycami, zadając duże straty Niemcom. Do nawiązania kontaktu z Rosjanami doszło w Rzeszowie, zakończyły się one aresztowaniami.
Skutki:
Cele czysto militarne akcji zostały osiągnięte natomiast politycznie cała operacja zakończyła się klapą.
AK często współpracowała z Oddziałami frontowymi, co przynosiło pozytywne skutki, do czasu przybycia NKWD, wtedy zaczynały się aresztowania, zsyłki.
Do maja 1945 w radzieckich obozach i więzieniach znalazło się około 50 tys polskich żołnierzy aresztowanych w trakcie akcji Burza.
Organizacja ,,Nie'' Jej powstanie zapowiedział w listopadzie 1943 r gen Komorowski. Miała być ona organizacją wojskowo polityczna o charakterze sztabowym. Miała składać się z najbardziej wypróbowanych ludzi. Miała pomagać w razie prześladowań ze strony Rosjan. Początkowo na jej czele stanął gen. Emil Fieldorf.
Pod koniec lata 1944 rozproszone odziały AK po przejsciu frontu Gromadziły się w celu kontynuowania propagandy wśród ludności polskiej. Spore siły przetrwały na Wileńszczyźnie i w Nowogródzkiem pod dowództwem ppłk. Władysława Zarzyckiego i mjr. Antoniego Olechnowicza. W okręgu białostockim - Oddziały Płk, Liniarskiego, w stanisławowskim-ppłk. Władysława Hermana, a w lwowskim ppłk. Feliksa Jansona. Oddziały te nie atakowały władz radziecki, a jedynie jeśli zaszła taka konieczność broniły się. Próbowano podtrzymać polskość tych terenów, niestety łapanki urządzane przez NKWD to utrudniały. Nowe władze rosyjskie rozpoczęły proces rusyfikacji zdobytych terenów m. In przez zmonopolizowanie prasy, walkę z kościołem.
W zimie 44/45 urządzono wielka łapankę na AK w powiatach: Wileńskim i nowogródzkim. Często dochodziło do pacyfikacji polskich miast, również Ukraińcy dokonywali rzezi polaków. Przeprowadzano masowe deportacje np. z Wilna deportowano 35 tyś Polaków.
Czas akcji w poszczególnych okręgach:
1. Akcja Burza na Wołyniu - 15 stycznia - 21 kwietnia - 21 maja
2. Akcja Burza na Podolu - 7 marca - kwiecień
3. Akcja Burza w okręgu wileńskim i nowogródzkim - 1 lipca - 13 lipca
4. Akcja Burza w Wilnie (Operacja Ostra Brama) - 7 lipca - 13 lipca
5. Akcja Burza w okręgu białostockim - 14 lipca - 20 sierpnia
6. Akcja Burza w okręgu poleskim - 15 lipca - 30 lipca
7. Akcja Burza w podokręgach tarnopolskim, stanisławowskim i lwowskim - 16 lipca - 26 lipca
8. Akcja Burza we Lwowie - 22 lipca - 27 lipca
9. Akcja Burza w okręgu lubelskim - 20 lipca - 29 lipca
10. Akcja Burza w okręgu krakowskim - 23 lipca - 30 sierpnia
11. Akcja Burza w obszarze warszawskim - 26 lipca - 2 października
12. Powstanie warszawskie - 1 sierpnia - 2 października
13. Akcja Burza w okręgu kielecko-radomskim - 1 sierpnia - 6 października
14. Akcja Burza w okręgu łódzkim - 14 sierpnia - 26 listopada
15. Akcja Burza w okręgu krakowskim - 21 września - 21 listopada.