Odpowiedź na "Psalmy przyszłości" Spirydionowi Prawdzickiemu", poemat polemiczno-programowy Juliusza Słowackiego, powstały na przełomie 1845 i 1846, wydany bezimiennie, bez wiedzy autora, w Lipsku w 1848 pt. "Do autora trzech Psalmów" -, obszerniejsza red. I w t. l "Pism pośmiertnych", Lwów 1866. Utwór polemizuje z wyrażonymi w "Psalmach przyszłości" poglądami Z. Krasińskiego na rozwój historii i jego pojęciem narodowego poety. Posługując się kategoriami filozofii genezyjskiej, Słowacki przeciwstawia lud apoteozowanej przez Krasińskiego Szlachcie, której rolę historiotwórczą uważa za skończoną. „Młody" lud wobec szlachty jest narzędziem „docisku" i realizatorem woli Opatrzności, przed nim więc otwiera się perspektywa przyszłości, symbolizowana w Odpowiedzi przez postać Bogarodzicy. Droga do wolności prowadzi nie przez zbratanie szlachty z ludem wg programu Psalmów, ale przez rozbicie starych form społeczno-politycznych. Czynem spełniającym oczekiwania narodu jest zatem nie etyczna abstrakcja czy chrześcijańska cnota, jak głosił Krasiński, ale krwawa ofiara, czyli rewolucja; wynika ona bowiem z samej istoty Ducha, „Wiecznego Rewolucjonisty", w sferze zaś historycznej umożliwia postęp, prowadzi ku wolności, stwarza warunki doskonalenia się jednostek i narodu.
W koncepcji poety zawartej w "Psalmach" uznał Słowacki za szkodliwą zarówno dla narodu, jak i samego twórcy postawę arystokratyzmu duchowego i społecznego; twórca oderwany od spraw narodu, przerażony ludową rebelią, skazany jest na zagładę, poeta bowiem musi nauczyć się pojmować rzeczywisty sens dziejów, odczytywać przyszłość na sposób genezyjski. Z takiego rozumienia świata czerpie on siłę natchnienia; ma być wieszczem, a zarazem duchem przewodnim, który wbrew własnym rozdarciom zdolny jest stanąć na czele burzącego stare formy ludu. Swoją rolę powinien realizować przez objawienie ludowi idei postępu, konieczności rewolucyjnego czynu i ofiary, wyrażanie jego myśli, marzeń i uczuć, dawanie przykładu własną postawą. Twórczość „nowego" poety powinna być ponadto hymnem na cześć Absolutu, prośbą o pozostawienie narodu w „księgach żywota" przez możliwość nieustannego wcielania się duchów narodowych oraz wyrażać cierpienie poniesione przez naród „pod chłostą'' zaborców. Tylko taka poezja może ułatwić, przeanielenie człowieka, przyczynić się do przemiany „krwawości w światła", podnieść naród na wyżyny oczekiwanej przez Krasińskiego doskonałości, tylko ona staje się oczekiwanym przez naród czynem.
Z genezyjskiej interpretacji świata wynika niejednorodność tematyczna i formalna poematu, jego fragmentaryzm, amorfizm kompozycyjny, bogactwo gatunkowe (dialog, diatryba, pamflet, modlitwa, proroctwo, wizja), złożony charakter adresata (autor Psalmów, genezyjski Absolut, czytelnik) oraz niezwykła sytuacja wypowiedzi literackiej (moment przełomu, kosmiczna sceneria). Wizje rozwijających dzieje ludzkości kataklizmów uzyskały w utworze charakter dynamicznych obrazów, a uniwersalizm genezyjski umożliwił swobodne łączenie w nich tradycji antycznej z kulturą chrześcijańską, i rodzimym folklorem, co przyniosło nowatorskie efekty artystyczne.
Edycja lipska wywołała oddźwięk o posmaku skandalu; okoliczności przekazania rękopisu do druku, a zwłaszcza osoba sprawcy do dziś są przedmiotem dociekań: prawdopodobnie (wg tezy J. Maciejewskiego, podważanej przez B. Zakrzewskiego) był nim R. Berwiński, współcześni podejrzewali E. Chojeckiego, C. Norwida. Krasiński replikował w "Psalmie żalu"; zachowały się szkice urywków projektowanej odpowiedzi Słowackiego na ten "Psalm". Przekłady na języki: czeski, francuski i rosyjski.
(źródło: Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny. Komitet redakcyjny pod przewodnictwem Juliana Krzyżanowskiego, od 1976 Czesława Hernasa. Warszawa 1984. Autor hasła: Stanisław Makowski.)
2