6 temat

Reżimy i instytucje międzynarodowe

Reżimy- zestaw wyraźnych bądź domniemanych zasad, norm, przepisów i procedur podejmowania decyzji, które godzą oczekiwania aktorów na danym obszarze stosunków międzynarodowych.

Kluczowe tezy:

• Reżimy stanowią ważny element globalizacji.

• Obecnie powstaje coraz więcej reżimów.

• Pojęcie reżimu i jego interpretacje w naukach społecznych są nowością, która jednak wpisuje się w długą tradycję myślenia o prawie międzynarodowym.

• Odprężenie (detente) w stosunkach międzynarodowych, utrata pozycji hegemona przez USA i rosnąca świadomość problemów ekologicznych uwrażliwiła nauki społeczne na potrzebę wypracowania teorii reżimów.

• Liberalni instytucjonaliści i realiści reprezentują konkurencyjne podejścia do analizy reżimów.

Cztery elementy definiujące reżim (na przykładzie GATT):

1. Zasady są ujęte w spójne zestawy teoretycznych stwierdzeń na temat sposobu funkcjonowania świata. GATT działał na podstawie zasad liberalnych, które zakładały, że światowy wolny handel powiększa popyt globalny.

2. Normy uściślają ogólne standardy zachowania i określają prawa i obowiązki państw. Tak więc w wypadku GATT podstawową normą jest uznanie, że bariery taryfowe i pozataryfowe powinny być ograniczane, a docelowo - zlikwidowane. Normy wraz z zasadami określają istotę reżimu, a zatem ich zmiana doprowadza do zmiany samego reżimu.

3. Przepisy działają na niższym poziomie ogólności niż zasady i normy i niejednokrotnie zaprojektowane są tak, by łagodzić ewentualne konflikty między zasadami a normami. Kraje Trzeciego Świata domagały się np. Przepisów, które rozróżniałyby kraje wysoko i słabo rozwinięte.

4. Procedury podejmowania decyzji określają specyficzne zalecenia dotyczące np systemu głosowania, które zmieniają się regularnie wraz z rozwojem i umacnianiem reżimu. Przepisy i procedury GATT zostały zmodyfikowane w historii funkcjonowania tego reżimu- co więcej, kolejne konferencje miały na celu właśnie zmianę przepisów i procedur podejmowania decyzji.

Reżimy bezpieczeństwa, ekologiczne, komunikacyjne, gospodarcze.

W wypadku braku zarówno sformalizowanych porozumień, jak i podzielanej przez aktorów gotowości stosowania się do przepisów, jest jasne, że nie istnieje żaden reżim. Z drugiej strony, nawet gdy nie ma sformalizowanych przepisów, może istnieć gotowość stosowania się do zasad nieformalnych- reżim niespisany (tacit regime). Możliwa jest także sytuacja odwrotna, kiedy wprowadzone zostają formalne przepisy, ale brakuje gotowości stosowania się do nich- reżim martwy (dead-letter regime). Istnieją wreszcie reżimy pełne (full-blown regimes), w ramach których panuje gotowość stosowania się do sformalizowanych przepisów.

• Teoria reżimów jest od lat 70. Próbą wyjaśnienia przez nauki społeczne istnienia zachowań rządzących się regułami w anarchicznym systemie międzynarodowym.

• Reżimy definiują zasady, normy, przepisy i procedury podejmowania decyzji.

• Reżimy mogą być klasyfikowane na podstawie stopnia sformalizowania porozumień powołujących je do istnienia oraz stopnia gotowości stosowania się do tych porozumień. W ten sposób wyróżnić można reżimy: pełne, niepisane i martwe.

• Reżimy ułatwiają regulację wielu sfer współczesnych stosunków międzynarodowych.

• Liberalni instytucjonaliści używają rynku jako analogii dla anarchicznego systemu międzynarodowego.

• W kontekście rynkowym/międzynarodowym poziom produkcji dóbr publicznych jest niewystarczający, dochodzi natomiast do nadprodukcji publicznego zła.

• Liberalni instytucjonaliści przywołują grę znaną jako dylemat więźnia w celu wyjaśnienia strukturalnych przeszkód w formowaniu reżimów.

• Hegemon, „cień przyszłości” i środowisko bogate w informacje stanowią oparcie dla współpracy i umożliwiają odejście od dylematu więźnia.

• Realiści twierdzą, że liberalni instytucjonaliści w swoich analizach reżimów nie doceniają znaczenia siły.

• Walka płci jest podstawą realistycznych wyjaśnień dotyczących charakteru koordynacji i jej związku z siłą w środowisku anarchicznym.

Anarchia- system działający w sytuacji braku rządu centralnego.

„Cień przyszłości”- metafora wskazująca, że decydenci, podejmując decyzje, mają na uwadze przyszłość.

Dylemat więźnia- scenariusz teorii gier obrazujący potrzebę strategii nastawionych na współdziałanie.

Dobra publiczne- dobra, które można wyprodukować tylko w wyniku decyzji zbirowych, a zatem nie na rynku.

Hegemonia- system regulowany przez dominującego przywódcę.

Zło publiczne- negatywne konsekwencje niepowodzenia współdziałania.

Instytucja- sformalizowana organizacja, na którą składa się zespół osób (personel) oraz aparatura (np.przedsiębiorstwo).

Organizacje międzynarodowe.