HISTORIA SPOŁECZNA EUROPY - referat 7A
Ewolucja układu sił między walczącymi stronami
Referat dotyczy ewolucji układu sił między walczącymi stronami podczas I wojny światowej. Najważniejszą rolę odegrały dwa układy : Trójprzymierze oraz Trójporozumienie.
Tak więc Trójprzymierze, zwane inaczej blokiem państw centralnych, był to tajny układ pomiędzy trzema państwami: Niemcami, Austro - Węgrami oraz Włochami. Jeśli chodzi o drogę ewolucji na której powstał ten układ to był on rozszerzeniem Dwuprzymierza zawartego 7 października 1879 r. pomiędzy Niemcami i Austro - Węgrami. Sojusz ten miał chronić oba państwa przed napaścią ze strony Rosji. Natomiast w razie zaatakowania jednego z sojuszników przez mocarstwo trzecie, drugi ze sprzymierzeńców miał zachować co najmniej życzliwą neutralność. Pomimo zawiązania Dwuprzymierza, Bismarck uważał za możliwy sojusz z Rosją . Nowy układ trójstronny podpisano w Berlinie 18 czerwca 1881 r. Artykuł pierwszy zapewniał Niemcom neutralność Rosji w razie wojny z Francją, na czym Bismarckowi zależało najbardziej. Artykuł drugi regulował sprawę Bałkanów. Oddawał władzę nad tym terenem Austro - Węgrom. 20 maja 1882 r. nastąpiło rozrzerzenie Dwuprzymierza o Włochy. Tak więc powstało Trójprzymierze. Włochy starały się srekompensować niedostatki swojej gospodarki przez umocnienie pozycji międzynarodowej, zwłaszcza w basenie Morza Śródziemnego. Oznaczało to rywalizację z Francją, która znacznie wcześniej zadbała o wpływy w tym rejonie. Tak więc stosunki z Francją stawały się coraz bardziej konfliktowe. Zwróciło to Włochy w kierunku Niemiec, skąd spodziewały się realnej pomocy przeciw Francji. Włochy widziały więc w związku z Niemcami najlepszą szansę na osiągnięcie rzeczywistej mocarstwowości. W 1881 r. Francja opanowała Tunezję, na którą to Włochy zamierzały skierować swoją eksansję. Przyspieszyło to przystąpienie Włoch do układu. Artykuł pierwszy mówił o niepodejmowaniu żadnych działań, które byłyby zwrócone przeciwko któremuś z sojuszników. Drugi artyków zapewniał Włochy o pomocy ze strony Niemiec oraz Austro - Węgier w razie wojny z Francją oraz zapeniał Niemcy o pomocy ze strony Włoch w razie agresji ze strony Francji. Na rządanie Włoch do traktatu dodano oświadczenie, że w żadnym razie nie jest on skierowany przeciwko Wielkiej Brytanii. Uzupełnieniem traktatu było zawarcie układu Niemiec i Austro - Węgier z Rumunią 30 października 1883 r. Król Karol I Hohenzollern obawiał się agresji ze strony Rosji, a także Bułgarii, która wówczas była ramieniem rosyjskim na Bałkanach. Przystąpienie Rumunii do Trójprzymierza zwiększało wpływy bloku państw centralnych na Bałkanach. Także sytuacja w rejonie śródziemnomorskim została uregulowana poprzez zawarcie przez Austro - Węgry, Włochy oraz Anglię traktatu o utrzymaniu statusu quo 12 grudnia 1887 r. Trójprzymierze utrzymało się w nie zmienionym składzie do roku 1914. 2 sierpnia tego roku do układu przystąpiła Turcja. 14 października 1915 r. do Trójprzymierza przyłączyła się także Bułogaria wypowiadając wojnę Serbii. W maju tego roku układ opuściły Włochy, które przeszły do obozu Ententy, a rok później z Trójprzymierza wystąpiła także Rumunia.
Przeciwstawieniem dla Trójprzymierza było Trójporozumienie, które powstało stopniowo, na drodze zawierania kolejno układów: francusko - rosyjskiego, francusko - brytyjskiego i na końcu brytyjsko - rosyjskiego. Poswstanie Trójprzymierza spowodowało wzmogło we Francji poczucie izolacji oraz zagrożenia zewnętrznego. Polityka ekspansji kolonialnej osłabiła bezpieczeństwo narodowe na kontynencie europejskim. Ekspansja w Afryce i Azji wzmożyła także konflikty z Wielką Brytanią. W tej sytuacji priorytetem dla Francji stało się pozyskanie sojusznika. Upatrywała go w Rosji, na drodze kompatybilności interesów gospodarczo - finansowych. Francja stała się źródłem kapitału, który był potrzebny Aleksandrowi III do realizacji swoich planów gospodarczych. Poza tym Rosja, tak samo jak Francja, była osamotniona i zaniepokojona o swoje bezpieczeństwo. Tak więc w 1893 r. oba państwa opdpisały układ, w którym wspólnie orzekały, iż będą się porozumiewały w każdej sprawie mogącej narazić pokój powszechny, a w razie gdyby ten pokój był rzeczywiście zagrożony, a szczególnie gdyby jednej ze stron groziła napaść, oba rządy porozumieją się co do środków, jakie oba rządy w tym wypadku byłyby zmuszone natychmiast podjąć. Forma tego układu wynikała stąd iż Rosja nie chciała się wiązać z konkretnymi zobowiązaniami. 17 sierpnia 1892 r. uzgodniono projekt konwencji wojskowej, w której artykuł pierwszy wyraźnie określał casus foederis . Jeżeli Niemcy napadną Francję to Rosja zobowiązuje się do użycia wszystkich sił do zaatakowania Niemiec. Oznaczało to, że Nimcy miałyby być zmuszone do równoczesnej walki na wschodzie i na zachodzie. 8 kietnia 1904 r. zawarty został układ francusko - brytyjski. Początkowo przychylna Niemcom Anglia, z czasem zaczęła dostrzegać iż ekspansja niemiecka z wielką energią rozwijała się w świecie pozaeuropejskim. Gorsze jakościowo acz kolwiek tańsze produkty niemieckie skutecznie wypierały z zagranicznych rynków produkty angielskie. Poza tym rosnąca potęga morska Niemiec stała się szybko konkurencją dla Anglii. W tej sytuacji zaczęto postrzegać Francję jako potencjalnego sojusznika. Wybuch wojny rosyjsko - japońskiej przyspieszył porozumienie z Anglią. Stworzyło ono podstawę dla francusko - brytyjskiej entente cordiale, która dotyczyła uzgodnienia interesów kolonialnych obu państw. Skuteczność entente cordiale osłabiła złe stosunki brytyjsko - rosyjskie. Klęska Rosji w wojnie z Japonią zachwiała jej pozycją na Dalekim Wschodzie, za to w Europie nadal była postrzegana jako wielkie mocarstwo. W Rosji uważano, że sojusz z Francją w dużym stopniu zależy od stosunków z Anglią. Do podpisania układu pomiedzy Rosją a Anglią doszło 31 sierpnia 1907 r. Układ dotyczył wyłącznie uzgodnienia interesów w Persji, Afganistanie i Tybecie. Oprócz tego układ ten podłożył podwaliny pod współdziałanie polityczne, a także wojskowe. Część traktatu stanowiło porozumienie obu stron, w którym dzieliły one wpływy w Persji. Do części wpływów rosyjskich zalizano najbogatszą, północną cześć tego kraju, południe leżało w strefie wpływów brytyjskich, zaś środkowa część została strefą neutralną. Oprócz tego Anglia przekształciła Afganistan w swoją kolonię. Porozumienie brytyjsko - rosyjskie pogłębiło różnice między dwoma kształtującymi się blokami w Europie. Po wybuchu I wojny światowej do Trójporozumienia dołączyła szeroka koalicja 25 państw, z których nie wszystkie wzięły czynny udział w wojnie przeciwko państwom centralnym.
Kwestia bałkańska angażowała najpotężniejsze państwa Europy. W dużej mierze rozgrywki dyplomatyczne prowadzone na tym tle miały znaczący wpływ na kształt polityki, układów i związków międzynarodowych. Problem bałkański był istotną częścią zagadnień wschodnich, szczególnie zaś żywą za względu na bezpośrednie sąsiedztwo z imperium Habsburgów i Cesarstwem Rosyjskim. Bałkany były niezwykle ważnym ekonomicznie i gospodarczo obszarem Europy. Położone między Morzem Śródziemnym a Morzem Czarnym były poprzecinane licznymi szlakami handlowymi, łączącymi Bliski Wschód z Europą. Rozkwitał handel w portach czarnomorskich, Dunajem zaś transportowano towary na przestrzeni niemalże 3 000 kilometrów długości rzeki. Profity czerpane z nadzoru nad tymi terenami były zawrotnymi sumami, które kusiły swą atrakcyjnością. Protektorat nad tymi obszarami dawał ponadto mocny argument w stosunkach międzynarodowych. Zainteresowanie Bałkanami spotęgowane zostało dodatkowo budzącą się świadomością narodową wśród mieszkańców prowincji tureckich. Walczyć o wyzwolenie spod słabnącego znacznie, lecz nadal uciążliwego, jarzma osmańskiego zaczynali Grecy, autonomii żądali Serbowie, Czarnogórcy, Bułgarzy, Chorwaci, Albańczycy, Bośniacy, Macedończycy i Rumuni. Przeciwni jarzmu tureckiemu, wrogo odnosili się także do siebie nawzajem. Pojawiały się antagonizmy grecko - rumuńskie, grecko - bułgarskie, i inne, powstałe na podłożu nie tyle narodowościowym, co społecznym. Wojujące narody szukały sprzymierzeńców, czekały na pomoc z zewnątrz, żywiły nadzieję na obcą interwencję, która pomogłaby im skuteczniej bronić własnych interesów. Rodzące się nacjonalizmy zarazem dążyły do skupienia wszystkich członków swego narodu w jednym państwie, pojawiały się więc głośne apele o połączenie się z pobratymcami zamieszkującymi wielonarodowościowe monarchie Austro - Węgier czy Rosji. Tym samym groziło to wewnętrznym rozpadem rzeczonych mocarstw, co nie mogło pozostać obojętnym nie tylko samym zagrożonym, ale i reszcie potęg europejskich. Kwestia bałkańska była problemem angażującym dyplomacje i wojska wszystkich mocarstw. Żywe zainteresowanie stron nie było jednak w stanie doprowadzić do trwałej stabilizacji na południu Europy w ówczesnych warunkach. Każde państwo rościło sobie prawo do ekspansji kosztem Turcji, zabiegało o jak największe korzyści dla swej racji stanu. Nieuniknione tarcia między mocarstwami, koncentrujące się na Półwyspie Bałkańskim znacząco wpływały na ich wzajemne stosunki i relacje. Kwestia bałkańska niejednokrotnie stanowiła podstawę porozumień międzynarodowych, była bazą dla układów i sojuszy. Jednak interesy poszczególnych stron, potęgowane napięciami także w innych częściach świata, zdawały się być nie do pogodzenia przy ówczesnych aspiracjach każdej z nich. Zawierano pakty, ugody, łagodzono tarcia, żadne jednak postanowienie nie miało realnej szansy przetrwania. Wyścig o podział świata, w którym każde z mocarstw liczyło na własne zwycięstwo, nie mógł zostać rozegrany na drodze pokojowej. Zapewniano się nawzajem o niechęci żywionej wobec konfliktów zbrojnych, rzeczywiście zaś czekano na pretekst do rozpoczęcia wojny. Z roku na rok było ich coraz więcej. Europa upatrywała wszczęcia działań militarnych. Lokalny zatarg serbsko - austriacki uruchomił kunsztownie splecioną sieć sojuszy. Kwestia Bałkańska przyczyniła się bezpośrednio do wybuchu I wojny światowej.
Silna pozycja polityczna i gospodarcza Stanów Zjednoczonych zapewniła im decydujący udział w I wojnie światowej. W pierwszych jej latach prezydent Wilson przestrzegał zasady nieinterweniowania w konflikt europejski i próbował pogodzić zwaśnione strony, jednak gdy Niemcy ogłosiły nieograniczoną wojnę podwodną, USA wypowiedziały im wojnę 6 kwietnia 1917. Szybko zmobilizowano około 4 milionów żołnierzy i wybudowano flotę. Wysłanie korpusu interwencyjnego do Francji spowodowało wygraną ententy.
Wojna zakończyła się klęską państw centralnych oraz katastrofą dla Rosji. Zwycięstwo Wielkiej Brytanii i Francji okupione zostało znacznymi stratami. Korzystną sytuację wynikającą z wojny wykorzystały niektóre narody. Rozstrzygający wpływ na zakończenie konfliktu miał udział wojsk amerykańskich. Na Dalekim Wschodzie wzrosło znaczenie Japonii.