II. E. Nowak, Klasyka w szkole- o modelach pracy z utworami z kanonu literackiego.
W polemikach wokół kanonu literackiego bezdyskusyjne jest przekonanie o trwałej potrzebie istnienia w życiu społecznym owego zbioru utworów literackich powszechnie uznanych za wartościowe. Lektura klasyki stanowi ważny element inicjacji kulturowej.
Odnosząc się do trzech obszarów działania dydaktycznego (merytorycznego- co?, metodycznego-jak?, teleologicznego-po co?), autorka przedstawia cztery schematy pracy z tekstem kanonicznym:
A. MODEL TRADYCYJNY
Tekst literacki jest uważany za dziedzictwo przeszłości, działania dydaktyczne służą poznaniu dzieła, najczęściej z wykorzystaniem porządku historycznoliterackiego. Ważne jest rozpoznanie autorskiej intencji wpisanej w tekst. Praca nakierowana na zdobycie wiedzy rzeczowej implikuje metody gwarantujące jednoznaczność odczytań- wykład, heurezę. Nauczyciel przyjmuje rolę przewodnika, wyznacza kierunek uczniowskiego myślenia o tekście. Pani Nowak jako przykład podaje projekt lekcji na temat Życiowego credo Jana z Czarnolasu (wybaczcie, ale nie będę przepisywała Wam scenariusza, jaki pod każdym modelem przedstawia autorka, chętnym mogę udostępnić książkę źródłową-Szkolne spotkania z literaturą-do przeglądnięcia). Oto główne cele owej lekcji: Pokazanie, jak tekst literacki może zainicjować refleksję o ludzkich postawach życiowych, możliwościach kształtowania własnego losu przez przyjmowanie określonych postaw wobec dorobku myślowego przeszłości. Uwidocznienie ciągłości idei filozoficznej.
Wykorzystywanie tradycyjnego modelu pracy z tekstem z kanonu służy głównie przekazaniu utrwalonego w tradycji historycznoliterackiej sposobu postrzegania dzieła, zatem pomaga uczniowi włączyć się w kulturową wspólnotę.
B. MODEL PRAGMATYCZNY
Model tradycyjny eksponuje uczniowską orientację wiem, natomiast model pragmatyczny nastawiony jest na orientację umiem. Pragmatyzm oznacza nakierowanie pracy na zdobycie i utrwalenie umiejętności analizy i interpretacji tekstu, co jest przydatne na egzaminie maturalnym. Praca oparta na tym modelu odwołuje się do porządku teoretycznoliterackiego. Główny cel działań stanowi wypracowanie indywidualnych umiejętności recepcji dzieła, dlatego lekcja opiera się na metodach problemowych, poszukujących, nauczyciel zaś pełni rolę weryfikatora uczniowskich propozycji interpretacyjnych. Przykład-scenariusz lekcji Jeden świat, dwa hymny. Szukamy znaczeń w poetyckich wyznaniach Kochanowskiego i Słowackiego. Cele lekcji: Uwrażliwienie uczniów na symbolikę obrazów poetyckich. Pokazanie, jak docierać do znaczeń tekstu poetyckiego przez zestawianie z innym utworem. Pokazanie konieczności uwzględniania autorskiej perspektywy w trakcie interpretacji utworu.
W modelu pragmatycznym, podobnie jak w tradycyjnym, trudności kontaktu ucznia z tekstem mogą wynikać z braku wiedzy, obcości języka, problematyki.
C.MODEL ZABAWOWY
W pracy z utworem kanonicznym bardzo ważne jest pokonanie uczniowskiej obojętności, dystansu, niekiedy nawet niechęci wobec tekstu. Uniwersalne znaczenia napotykają na barierę niewiedzy, czasu, braku umiejętności. Model zabawowy ma zachęcić do myślowego kontaktu z utworem, pokazać, że pokonanie wstępnych trudności zaowocuje satysfakcją, zainspiruje do działań twórczych. Wykorzystywane metody aktywizujące angażują emocjonalnie ucznia, stymulują jego wyobraźnię. Nauczyciel spełnia rolę organizatora atrakcyjnych form pracy. Okrywaniu uniwersalnych form znaczeń pomaga wykorzystanie oswojonych form przekazu, wywodzących się z kultury masowej: plakatu, komiksu, wideoklipu, wypowiedzi prasowych, muzyki popularnej. Uczniowie tworzą i okazuje się, w jak bardzo zróżnicowany sposób można mówić o odwiecznych ludzkich problemach. Przykład stanowi lekcja, podczas której młodzież tworzy gazetę: Głos Soplicowa- wydanie specjalne. (Cele lekcyjne nie zostały określone).
W tym modeli dominuje perspektywa odbiorcy. Osobiste refleksje i emocje stają się punktem odniesienia dla rozważań o znaczeniach tekstu literackiego. Orientacja działam, przeżywam wprowadza ucznia w obszar kultury wysokiej.
D. MODEL PERSONALISTYCZNY
Personalizm nakierowany jest na rozwój osobowości ucznia, którego traktuje się podmiotowo. Opisywany model zbudowany jest wokół orientacji doświadczam, głównym celem jest przybliżenie znaków kultury indywidualnemu doświadczeniu. Refleksja o tekście służy poznawaniu i rozwijaniu własnych możliwości. Dzieło literackie jest rozumiane jako integralna całość odzwierciedlająca sposób myślenia o świecie oraz poszukująca odpowiedzi na ważne pytania. Utwór prowokuje do formułowania indywidualnych oceń, nauczyciel zaś staje się partnerem uczniowskich rozważań- aktywnie słucha, podejmuje autentyczny dialog z uczniem. W tym modelu o wartości dzieła literackiego nie decyduje jego przynależność do kanonu, lecz poruszanie istotnych dla odbiorcy spraw. Przykładowa lekcja- Jak odnaleźć własny Czarnolas- szukamy przewodnika i mistrza. Cele lekcyjne: Kształcenie umiejętności dostrzegania uniwersalnych motywów w dziełach sztuki różnego rodzaju. Pokazanie, że tekst literacki może być przewodnikiem dla odbiorcy. Uświadomienie, że teksty kanoniczne to teksty uniwersalne.
Opisane powyżej modele mają swoje ograniczenia- eksponując niektóre elementy, pomijają inne. Dlatego w nauczaniu warto łączyć różnorodne sposoby patrzenia na dzieła kanoniczne. Tylko dzięki takiej strategii mamy szansę realizować kompleksowo różnorodne cele- zarówno dydaktyczne, jak i wychowawcze.