Ekologia

• wg Haeckla: nauka o związkach organizmów z warunkami organicznymi i nieorganicznymi ich otoczenia i wzajemnych stosunkach organizmów żyjących w tym samym miejscu [oraz o działaniu tych organizmów na ich środowisko - Kadłubowski]

• wg Eltona: nauka o historii naturalnej.

• wg Oduma: nauka o strukturze i funkcjonowaniu przyrody.

• wg Krebsa: nauka o zależnościach decydujących o liczebności i rozmieszczeniu organizmów.

Ekologia medyczna - zajmuje się przede wszystkim zagadnieniami chorobotwórczego działania warunków środowiska [biosfera, technosfera, socjosfera, noosfera] na populacje człowieka, a także skutkami zdrowotnymi degradacji tego środowiska i sposobami jego odnowy. Ekologia medyczna zajmuje się także zagadnieniami przeżywania istot żywych w krańcowych warunkach.

Biosfera - część czasoprzestrzeni, w której mogą przebywać istoty żywe. Należy do niej:

• Aerosfera [najniższa warstwa atmosfery]

• Hydrosfera

• Litosfera

Biosfera jest niezwykle złożonym systemem regulacji. Jest stale monitorowana przez liczne obserwatoria i systemy komputerowe.

Biotop [bios - życie; topos - miejsce] - ograniczony czasoprzestrzennie zespół warunków abiotycznych niezbędnych w określonym natężeniu do przeżywania i wzrostu danej biocenozy. Są to przede wszystkim czynniki fizyczne [przyspieszenie ziemskie, czynniki mechaniczne, ciśnienie ciała stałego, ciśnienie hydrostatyczne i atmosferyczne, fale dźwiękowe, ciśnienie osmotyczne, napięcie powierzchniowe, lepkość, promieniowanie elektromagnetyczne i korpuskularne, temperatura, wilgotność] i chemiczne [stężenie jonów wodorowych, pierwiastki i związki nieorganiczne i organiczne].

Biotop jest strukturą dynamiczną, zmienną w czasie i przestrzeni. Związana z nim biocenoza wywiera wpływ jego warunki.

Antropopresja - całokształt wpływów i oddziaływań człowieka kształtujący współczesne oblicze Ziemi.

• Głównym źródłem zanieczyszczeń aerosfery gazami cieplarnianymi [CO₂, CH₄, O₃, freony] jest energetyka przemysłowa, zawodowa i domowa, oraz pojazdy mechaniczne - może to powodować ocieplenie klimatu, czyli: przesunięcie stref klimatycznych, wzrost huraganów i susz, podwyższenie poziomu wód oceanów wskutek topnienia lodowców, zaburzenia biogeochemicznego obiegu substancji w biosferze, zwiększenie zasięgu występowania niektórych chorób [malaria, żółta gorączka].

• Zanieczyszczenia pyłami [spaliny ropopochodne, sadza, popioły, piasek] oraz smogiem [wodną mgłą nasyconą SO₂]

• Pyły utrudniają wymianę gazową u roślin, zwierząt i człowieka], mogą prowadzić do pylicy, przewlekłego nieżytu oskrzeli

• Uszkodzenie warstwy ozonowej, zwiększenie promieniowania UV-B powodującego podrażnienia skóry i narządu wzroku

• Zanieczyszczanie wody na wszystkich etapach jej krążenia w biosferze. Główną przyczyną są ścieki komunalne i przemysłowe.

• Deficyt wody spowodowany działaniami antropogenicznymi związanymi z technosferą

• Obniżenie aktywności biologicznej gleby, lub jej całkowite zniszczenie poprzez: wyrąb lasów, niszczenie naturalnej pokrywy roślinnej, zakwaszanie lub alkalizacja oraz chemiczne zanieczyszczanie odpadami przemysłowymi i agrotechnicznymi [metale ciężkie, substancje ropopochodne, pestycydy], skażenia powybuchowe i radioaktywne, niewłaściwa uprawa i eksploatacja, zaburzenia gospodarki wodą, zasolenie, wody kopalniane, nadmierne nawożenie upraw, górnictwo odkrywkowe i podziemne, zwałowiska i wysypiska odpadów, budownictwo [komunalne, komunikacyjne, przemysłowe, hydrotechniczne]

• Chloroorganiczne pestycydy [aldryna, dieldryna, endryna, chlordan, DDT, heptachlor, mireks, toksafen], heksachlorobenzen, chlorowane bifenyle, dioksyny, furany = tzw. Trwałe zanieczyszczenia organiczne

• Katastrofy przemysłowe, wybuchy nuklearne, pożary, zamachy terrorystyczne, skażenie toksyczne

Populacja

• złożona struktura biologiczna o licznych układach regulacji sprzężenia zwrotnego ujemnego i dodatniego, stanowiąca zbiór osobników określonego gatunku, żyjących jednocześnie i rozradzających się swobodnie w tym samym biotopie lub jego wyodrębnionej części

• podstawowa jednostka biologiczna w ekologii, gdyż stanowi miejsce wymiany informacji genetycznej między osobnikami

• przedmiot działania selekcyjnego czynników abiotycznych i biotycznych

Ekosystem [oikos - dom; systema - całość] - ultrastabilny [ma możliwość przestrajania swoich regulatorów w zależności od otrzymywanych sygnałów z otoczenia] układ regulacji, składający się z biocenozy i biotopu, częściowo otwarty, wykorzystujący energię [promieniowanie Słońca, związki organiczne] i wodę także spoza swego biotopu

Biocenoza - układ populacji różnych gatunków związanych ze wspólnym biotopem

Ontosfera - zbiór organizmów w biosferze, jako miejsce przeżywania innych ustrojów żywych, który cechuje olbrzymia biomasa.

Ontohabitat - organizm będący siedliskiem, w którym egzystują charakterystyczne dla niego organizmy; reaguje aktywnie na bytujące w nim populacje odczynami fizjologicznymi, fizjopatologicznymi i patomorfologicznymi, w tym humoralnymi i komórkowymi, miejscowymi i ogólnymi

Ontocenoza - zbiór organizmów zamieszkujących ontohabitat

Interakcje biocenotyczne

1. Interakcje wewnątrzgatunkowe

1. Antagonizm

• Autointoksykacja [samozatruwanie]

• Konkurencja [przestrzenna, pokarmowa, rozrodcza]

• Eksploatacja [kanibalizm]

2. Protekcjonizm

• Allelokataliza [wzajemne pobudzanie się do rozrodu i rozwoju wytworami swojej przemiany materii]

• Kooperacja

2. Interakcje międzygatunkowe

1. Neutralizm

• Koegzystencja

• Saprobioza

2. Antagonizm

• Antybioza [zahamowanie procesów życiowych jednych mikroorganizmów przez inne, produkujące antybiotyki]

• Konkurencja [przestrzenna, pokarmowa]

• Eksploatacja [roślinożerność, drapiestwo, pasożytnictwo]

3. Protekcjonizm

• Foreza

• Synoikia

• Epioikia

• Endoikia

• Komensalizm

• Mutualizm

Pozytywne antropogeniczne oddziaływanie na biosferę to ochrona przyrody. Polega na zapobieganiu antropopresji i usuwaniu jej skutków, a także katastrof ekologicznych w biosferze lub poszczególnych ekosystemach.

• Komisja Ochrony Osobliwości Przyrody

• 1925 - czasopismo Ochrona Przyrody [organ Państwowej Rady Ochrony Przyrody]

• Ustawy o ochronie przyrody 1920 i 1934, 1949 [+ zasoby przyrody]

• 1980 ustawa o ochronie i kształtowaniu środowiska

• 2001 ustawa Prawo Ochrony Środowiska

• definicja ochrony środowiska - podjęcie lub zaniechanie działań umożliwiających zachowanie lub przywrócenie równowagi przyrodniczej

• definicja równowagi przyrodniczej - stan, w którym na określonym obszarze istnieje równowaga we wzajemnym oddziaływaniu: człowieka, składników przyrody żywej i układu warunków siedliskowych tworzonych przez składniki przyrody nieożywionej

• definicja środowiska - ogół elementów przyrodniczych, w tym także przekształconych w wyniku działalności człowieka, a w szczególności powierzchnia ziemi, kopaliny, woda, powietrze, zwierzęta, rośliny, krajobraz, klimat

• reguluje sprawy degradacji aerosfery, użytkowania hydrosfery i eksploatacji litosfery

• Poza ustawami obowiązują liczne rozporządzenia, przepisy prawne, ogólne i lokalne.

• Instytucjami ochrony środowiska są Państwowa Rada Ochrony Środowiska, komisje d/s ocen oddziaływania na środowisko oraz fundusze ochrony środowiska

• Odpowiednie przepisy prawne ustalają w Polsce obszary miejsko-przemysłowe zagrożenia ekologicznego

• Wyodrębnia się obszary chronione o szczególnej wartości krajobrazów, ekosystemów, wód, gatunków roślin i zwierząt

• Strefy ochronne, parki narodowe, rezerwaty

• Banki genów [gatunki zagrożone wymarciem]