MŁODA POLSKA
STEFAN ŻEROMSKI (
Ludzie bezdomni- 5 z książek. Powstała w latach 1898-99. Pisana w pośpiechu, aby dotrzymać terminu. Aby zebrać materiały odbył podróż do Dąbrowy Górniczej, żeby zobaczyć życie zagłębia. Opisy musiały być dokładne. Pierwowzorem Joasi- Oktawia żona. Żeromski to wychowanek pozytywistyczno- naturalistycznego scjentyzmu. Pisarz uczony według niego powinien badać świat. Bezpośredni materiał do powieści dało życie i jego obserwacje. Powieść otwiera XXw. Okrzyknięto go pisarzem budzicielem, kontynuatorem romantyzmu. Powieść współczesna bo dająca najważniejszy przekrój spraw ówczesnych. Powieść o rozdartym świecie, nawet 2: ziemiańskim i burżuazyjnym (klasa pracująca). Świat przedstawiony na zasadzie kontrastu natury społecznej. Żeromski staje się piewcą pracy. Pokazuje świat wyzysku i przedstawia ludzi zbuntowanych przeciw niemu. Tytuł: 1) bezdomność klasy robotniczej, żyjącej w strasznych warunkach-> społeczno-ekonomiczne znaczenie. Metaforyczno- symboliczne to niezgoda na zastany świat, brak stabilizacji w zyciu, tęsknota za domem i ojczyzną ( Judym, Joasia), społeczne sieroctwo. 3) ludzie bez własnego państwa 4) bezdomność w sensie egzystencjalnym- obcość, wykorzenienie człowieka w świecie. Poczucie nieprzystosowania. Żerom. Wprowadził nowego bohatera wrażliwego na krzywdę, niezgoda na zastany świat. Świat lekarski odrzuca reformatora. Judym- zbuntowany, niepokorny. Widoczne są kwestie socjalne ( higiena, warunki życia). Romantyczny charakter ma myślenie Joasi. Judym łączy pozytywistyczny kult pracy z romantycznym poświęceniem. Romantyczny organicznik. Powieść współczesna, krypto-polityczna. Zapowiedź burzy rewolucyjnej z 1905 r. Joasia ma najwięcej cech samego Żeromskiego. Korzecki- to typowe dziecko wieku nerwowego, dekadent, niespokojny wewnętrznie. Walka bohaterów toczy się jednocześnie ze światem zew i samym sobą. Judym poświęca się dla proletariatu. Luźna budowa- to opowieść nastrojowa. Liryzacja prozy. Ogromną rolę odgrywa tu symbolika np. paw- znak niewypowiedzianego, tajemnicy śmierci, spotkania z Bogiem. Zakończenie to kondensacja problematyki i symboliki: ogień, pożar- znak rewolucji, sosna- rozdarcie wew. Żer tworzył nowy rodzaj powieści, powieść nastrojową, przełamuje zasady ścisłej fabularności, miesza techniki. Styl pozyty i modernisty połączone. Wszechobecny w opisie człowieka- emocjonalizm. Humor i ironia towarzyszy Judymowi.
JAN KASPROWICZ (1860- 1926)
- 1898- Krzak dzikiej róży. Inteligent chłopskiego pochodzenia. Znajomość Biblii, lektur stp, romantycznych. Krótkie małżeństwo z Teodozją Szymańską. 1889-1890- w redakcji „Kuriera Lwowskiego”. Ślub z Jadwigą Gąsowską, która odeszła z Przybyszewskim. 1905- doktorat o Lenartowiczu. Naturalizm: zainteresowanie Shelleyem, poezja lipsa Giordano Bruno ( narracyjno- retoryczny zarys dziejów Bruna, apel do intelektu i emocji, zwrot do serca człowieka= ludzkości). Opisowa poezja naturalistyczna (Zolowska) o tematyce chłopskiej i robotniczo- urbanistycznej. W chałupie, z Chałupy. Modernizm- subiektywizm, irracjonalizm, tradycja romantyczna fr. Symbolizm, niem. Ekspresjonizm. Umowny początek modernizmu 1894. Napisał hymny scalone w 3 zbiory w 1922r. Zbiór o Bohaterskim koniu i walącym się domu "- rewolucja 1905, świadomość kryzysu cywilizacyjno-moralnego, zbiór utworów Jana Kasprowicza, wydany we Lwowie w 1906; pisane poetycką prozą, o niejednorodnym charakterze (obok przeważających liryków - liryzowane opowiadania, opowiadania groteskowe itd.). Obok liryki nastrojowej nadają ton zbiorowi dwie grupy utworów: 1) miniatury, zawierające ostrą krytykę moralności i mentalności burżuazji oraz stosunków moralno-społecznych w społeczeństwach Europy Zachodniej na początku XX w. (m. in. "Ballada o bohaterskim koniu") i w XVIII w. jako początku tej formacji ("Fragonard"), 2) liryki o treści symbolicznej, których tematem jest bądź ogólny kryzys wartości ("Cień"), bądź poczucie własnego, wewnętrznego kryzysu ("O walącym się domu"). W utworach pierwszej grupy znaczną rolę odgrywa satyra, część, groteska, panuje w nich ton sarkazmu. Cechuje je też, rzadka w twórczości Kasprowicza, postawa racjonalistyczna. Są jednym z przejawów kryzysu modernizmu ok. 1905. Kasprowicz umieścił zbiór w "Dziełach poetyckich" z 1912 (ze zmianą formy ,,domu" na „domie") wraz z "Hymnami", "Na Wzgórzu Śmierci' i "Ucztą Herodiady" pod wspólnym tytułem "Ginącemu światu", cowskazuje, iż wszystkie te utwory, mimo różnic między nimi, uważał za związane z tym samym problemem kryzysu kulturowego (głównego moralnego). Ginący świat- wizja katastroficzna, mieszczanie i ich niskie wartości, burżuazja. Dies irae- panorama apokalipsy, kryzys moralny, parodia, wulgaryzacja wielkich mitów religijnych, demaskowanie kryzysu. Cień- ideowy rozrachunek z religią, kryzys moralny i ideowy. Pisał ballady, twórczość ludowa np. Taniec zbójnicki 1896- stylizowany ludowo, dużo autentycznych motywów, folklor podhalański, prymitywizm. Ballada o słoneczniku- nastrój klęski przygnębienia, melancholia, autoironia, autodestrukcja, bezinteresowne zniszczenie kwiatu= zło moralne, zakłocenie ładu. Marchołt gruby a sprośny-ludowy, trywialny mędrek, misterium tragikomiczne, lud jako byt w czasie cyklicznym, groteska, wulgaryzacja. Księga ubogich- zgoda na świat , wewnętrzny spokój, panorama świata ( krajobraz) realna i zhumanizowana. Mój świat- ostatni tom, pisany w czasie śmiertelnej choroby, pożegnanie z życiem, otwarcie na świat. Bóg osobowy obecny w świecie, antropomorfinizowany, codzienny.
KAROL HUBERT ROSTWOROWSKI (
- W bibliotece pałacu Pusłowskich w Czarkowach narodziły się i ukształtowały koncepcje Judasza, Pawła z Tarsu, Kajusa Cezara Kaliguli.
Judasz z Kariothu- Ros. Najbardziej interesuje dramat psychologiczny, akcja umiejscowiona jest w przeszłości.