przedmiot kryminologii jest nauka o fenomenie przestępstwa, o przestępcy, o objawach i przyczynach przestępczości, o ofiarach przestępstwa oraz o zjawiskach ze sfery patologii życia społecznego i o ich zapobieganiu.

METODY /TECHNIKI/ STOSOWANE W BADANIACH KRYMINOLOGICZNYCH

Metody statystyczne- polegają na wykorzystaniu osiągnięć statystyki dla potrzeb kryminologii (w zależności od rodzaju badań mogą służyć do prowadzenia zbiorów danych, ich weryfikacji i analizy, sprawozdawczości statystycznej, prognozowania itp.)

Sprawozdawczość statystyczną prowadzoną przez organy ścigania wymiaru sprawiedliwości nazywa się statystyką kryminalną (statystyka policyjna, prokuratorska, sądowa i penitencjarna).

Obserwacja polega na szukaniu i znajdywaniu w spostrzeżeniach odpowiedzi na pewne z góry postawione pytania. W badaniach kryminologicznych wyróżnia się:

Obserwację uczestniczącą, czyli spostrzeganie planowe, którego dokonuje jednostka będąca na równi z innymi uczestnikami obserwowanych procesów /udział badacza w normalnych działaniach grupy, przejmowanie roli jej członka/

Obserwację nieuczestniczącą, czyli taka, w której badacz obserwuje zachowanie ludzi, będących członkami określonych grup, „z zewnątrz” /sam nie staje się członkiem żadnej grupy/

Lustrację, czyli wielostronne, zwykle zespołowe badanie określonych faktów, charakteryzujących interesujące nas środowisko pod określonym względem. Zespołowy charakter pracy pozwala na eliminowanie zakłóceń i zniekształceń spowodowanych przez pojedynczych obserwatorów

Eksperyment polegający na zbadaniu wpływu pewnego rodzaju bodźców na zachowania się jednostek bądź grup. Bodźce są wytwarzane „sztucznie”, celowo i w sposób zapewniający kontrolę.

Wywiady i kwestionariusze

Kwestionariusz wywiadu- jest pewnego rodzaju rozmową i pozwala na uzyskanie informacji pogłębionych, uwzględniających całą gamę indywidualnych „zabarwień”. Wywiad może mieć charakter bezpośredni (przeprowadzany z np. samym przestępcą, ofiarą) oraz pośredni (zbieranie informacji o przestępcy od innych osób). Ze względu na możliwości przeprowadza się go w stosunku do niewielkiej grupy badanych osób

Kwestionariusz ankiety- pozwala na ustalenie opinii czy postawy osób (zwykle większej grupy), które chcemy zbadać. Kwestionariusz ankiety składa się z wykazu standaryzowanych pytań i odpowiedzi (pytania są z góry ustalone i zaplanowane w odpowiedniej kolejności, odpowiedzi zaś opracowane w sposób niewymagający komentarza lub pozostawiający pewien manewr w przypadku pytań otwartych)

Badania panelowe, czyli sondaże powtarzane. Polegają one na przeprowadzeniu wywiadu bądź ankiety z tą samą osobą kilkakrotnie, w pewnych odstępach czasu (np. po roku). Stosowane są przede wszystkim do zbadania zmian, postaw, nawyków, opinii, zachowań w czasie pozwalają określić czynniki warunkujące proces zmian i formy zależności między zmianami w czasie. Np. badanie panelowe wśród więźniów mające na celu ustalenie zmiany ich zachowań i postaw w trakcie czy po odbyciu kary.

Kwestionariusz socjometryczny- stosowany w badaniach, które mają na celu ustalenie stopnia i sposobu oddziaływań na siebie członków określonych grup społecznych. Na podstawie informacji uzyskanych za pomocą kwestionariusza socjometrycznego można określić strukturę, zależności między podgrupami, pozycję w grupie, stopień zwartości grupy itp. Stosuje się go najczęściej w grupach izolowanych uzyskując informacje o charakterze nieformalnej ich struktury, może dostarczyć wskazówek do takiego manipulowania składem grupy, aby był optymalny ze względu na zamierzone cele.

Wykorzystanie dokumentów- jest to odmiana obserwacji pośredniej mająca na celu zebranie możliwie jak największej ilości danych o osobie czy zdarzeniu na postawie różnego rodzaju dostępnych dokumentów (mających charakter formalny, urzędowy, ale też nieformalny) np. materiały pamiętnikarskie, dokumenty statystyczne, prasa, akta sądowe i prokuratorskie, listy, biografie, materiały źródłowe o charakterze monograficznym, dokumentacja urzędowa, lekarska i inne w zależności od możliwości, charakteru i zakresu badań

Badania psychologiczne- odgrywają istotną rolę w ustalaniu etiologii zachowania przestępczego. Stosuje się tutaj testy psychologiczne służące do poznawania procesów i cech psychicznych osobowości badanego- na podstawie uzyskiwanych od niego odpowiedzi słownych lub ruchowych na zestawy odpowiednio dobranych i wystandaryzowanych pytań lub zadań manualnych. Np. test Ravena, Rorscharda, inwentarz osobowości Eysencka i In.

Analiza stanu zdrowia- wyniki badań fizycznego i psychicznego stanu zdrowia są cennym źródłem informacji o sprawcy czynu przestępczego, pokrzywdzonym i świadkach. Badania stanu cielesnego mają na celu ustalenie ewentualnych zaburzeń najważniejszych czynności ustroju (zwłaszcza funkcjonowania gruczołów wydzielania dokrewnego). Badania psychiatryczne mają swoje implikacje głównie karno- procesowe. Badania te skierowane na sprawcę przestępstwa można podzielić na trzy grupy. Pierwsza to informacje dotyczące przebiegu życia (dane środowiskowe, czynniki dziedziczone, ewentualne choroby, leczenie psychiatryczne), druga grupa dotyczy wiadomości na temat okoliczności czynu, motywów i sposobu działania przestępczego. Trzecia grupa informacji pochodzi z obserwacji zachowania się sprawcy w toku procesu karnego, w trakcie którego mogły ujawnić się anormalne cechy jego osobowości.

Badania sposobów komunikowania się przestępców- obejmują zagadnienia z zakresu kryminologii, semiologii, teorii komunikacji, lingwistyki i socjolingwistyki. Z punktu widzenia kryminologii najistotniejsza będzie analiza semantyczna kodów przestępczych, mająca na celu ich zdekodowanie. Zadaniem kryminologii jest naukowe opracowanie materiału będącego efektem badań nad gestami, elementami mimiki, specyficznego języka itp.

STATYSTYKI KRYMINALNE

Wg. Hołysta - informacje, które w celu scharakteryzowania przebiegów i wyników postępowań przygotowawczych, jurysdykcyjnych i wykonawczych oraz określonego w tych postępowaniach zbioru czynów przestępnych, sprawców przestępstw i zastosowanych wobec nich sankcji.

Wg. Błachut – zespoły danych, zbierane, opracowywane i publikowane przez organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości. Istnieją 4 rodzaje statystyk kryminalnych: policyjna, sądowa, penitencjarna i prokuratorska.

POLICYJNA

Dane statystyki policyjnej publikowane są w Rocznym Biuletynie Statystycznym, wydawanym przez Biuro Informatyki Komendy Głównej Policji. Dostarczają one informacji o postępowaniach przygotowawczych, przestępstwach i osobach podejrzanych o dokonanie przestępstwa. Statystyka policyjna operuje zatem trzema jednostkami obliczeniowymi, którymi są:

1) postępowanie przygotowawcze

2) przestępstwo stwierdzone

3) podejrzany

Ad. 1)

Pierwszym zarejestrowanym przez statystykę sygnałem o popełnieniu przestępstwa jest decyzja o wszczęciu postępowania przygotowawczego (dochodzenia lub śledztwa) w związku ze zdarzeniem, co do którego zachodzi podejrzenie, że jest przestępstwem. Tą decyzje podejmuje policja lub prokuratura na podstawie:

- zgłoszenia obywatela o przestępstwie,

- zawiadomieniu o jego popełnieniu przez instytucje lub organy kontroli,

- ujęcia sprawcy na gorącym uczynku,

- ujawnienia faktu przestępstwa w toku prowadzenia postępowania przygotowawczego

- w wyniku działań operacyjnych policji

Zakończenie postępowania przygotowawczego – zawieszenia postępowania, zakończenie postępowania i wniesienie aktu oskarżenia do sądu; umorzenie postępowania, przekazanie do organów prokuratorskich innych państwa, przekazanie akt postępowania do właściwych organów.

Ad. 2)

Przestępstwo stwierdzone – zdarzenie, którego charakter przestępny (posiadanie znamion czynu zabronionego) został - wg oceny organu prowadzącego postępowanie – potwierdzony „wynikami postępowania”

Przestępstwo wykryte – takie przestępstwo stwierdzone, którego popełnienie zarzucono co najmniej jednej osobie i przyjęto w zakończonym postępowaniu przygotowawczym, że popełniła ona przestępstwo.

Ad. 3)

Podejrzany – osoba, której przedstawiono zarzut popełnienia przestępstwa lub którą przesłuchano w charakterze podejrzanego.

Osoby te są ustalane w wyniku wskazania ich przy zameldowaniu, dobrowolnego zgłoszenia się, zatrzymania, w wyniku prowadzonego postępowania oraz na podstawie materiałów własnych i działań operacyjnych policji.

Oskarżony – osoba, wobec której wnioskowano do prokuratury o sporządzenie lub zatwierdzenie aktu oskarżenia, bądź przeciwko której są z urzędu wszczął postępowanie karne.

SĄDOWA

Opracowywana jest w wydziale Sprawozdawczości i Statystyki Departamentu Organizacji i Informatyki Ministerstwa Sprawiedliwości. Publikowana w 3 częściach:

1- dane o pracy jednostek organizacyjnych sądownictwa, czyli o liczbie wpływających i załatwianych spraw wg rodzajów przestępstw, instancji sądowych, o rodzaju załatwień, o orzecznictwie, o wykonywaniu orzeczeń

2 – dane dotyczące niektórych spraw rodzinnych

3 – dane o prawomocnych osądzeniach osób dorosłych

Jednostki obliczeniowe:

1) sprawa

2) osądzenie osoby

3) skazanie osoby

Ad. 1)

W zależności od tego przez kogo jest prowadzona lub kogo dotyczy może być:

- sprawa karna

- sprawa nieletnich

- sprawa w kolegiach ds. wykroczeń

Ad. 2)

Osądzenie – może mieć postać skazania, warunkowego umorzenia, umorzenia lub uniewinnienia i odstąpienia od wymiaru kary.

Ad. 3)

Skazanie osoby – orzeczenie o skazaniu zapadłe w stosunku do jednej osoby w danym roku.

Statystyka sądowa zawiera szeroki zakres danych o tej grupie sprawców przestępstw, którzy zostali osądzeni i skazaniu prawomocnym wyrokiem.

Współczynnik skazań – liczba skazań w danym roku przypadająca na 10 tys. ludności podlegającej odpowiedzialności karnej, czyli od 17 roku życia. Obliczany podobnie jak współczynnik przestępczości.

PENITENCJARNA

Opracowywana jest w Wydziale Ewidencji i Zatrudnienia Centralnego Zarządu Służby Więziennej, a dane zamieszczane są w I części Statystyki Sądowej.

Dostarcza ona informacji o osobach umieszczonych w jednostkach penitencjarnych oraz o funkcjonowaniu tych jednostek.

Populacja więzienna – osoby osadzone w aresztach śledczych oraz zakładach karnych. Składają się na nią osoby tymczasowo aresztowane (podejrzani lub oskarżeniu, wobec których zastosowano środek zapobiegawczy w postaci tymczasowego aresztowania), skazane (prawomocnym wyrokiem sądu na karę pozbawienia wolności, karę aresztu wojskowego lub aresztu) i ukarane (prawomocnym orzeczeniem kolegium do spraw wykroczeń na zasadniczą lub zastępczą karę aresztu).

Jednostki obliczeniowe:

1) Osoba tymczasowo aresztowana

2) Osoba skazana

3) Osoba ukarana

Współczynnik priozonizacji – liczba osób pozbawionych wolności w danym roku w przeliczeniu na 10 tys. dorosłych, tzn. osób powyżej 17 roku życia.

PROKURATORSKA

Prokuratury wojewódzkie i rejonowe mają obowiązek składać sprawozdania z działalności prokuratury z zakresu ewidencji spraw i z czynności procesowych prokuratora.

Przy ocenie danych statystycznych należy pamiętać, iż żadne zestawienie nie obejmuje wszystkich przestępstw rzeczywiście dokonanych określanych mianem „C I E M N E J L I C Z B Y”.

W wąskim ujęciu ciemną liczbą określa się stosunek ilościowy przestępstw stwierdzonych do przestępstw rzeczywiście popełnianych.

W szerszym ujęciu będzie to stosunek liczby przestępstw rzeczywiście popełnionych do liczby przestępstw, których sprawy zostały zakończone prawomocnym wyrokiem skazującym.

Obszary „ciemnej liczby”:

-przestępstwa, które w ogóle nie doszły do wiadomości organów ścigania

-przestępstwa, które zostały ujawnione, jednakże ich sprawcy nie zostali wykryci

-przestępstwa, których sprawcy zostali wykryci, ale z uwagi na negatywne przesłanki procesowe nie dochodzi do wniesienia aktu oskarżenia lub nie zapada wyrok skazujący

-przestępstwa, za które sprawcy zostali skazania prawomocnym wyrokiem skazującym, jednakże nie wszystkie czyny były znane organom ścigania i objęte aktem oskarżenia

Czynniki wpływające na zakres ciemnej liczby to:

-brak zameldowań o przestępstwie ze strony pokrzywdzonych

-brak współpracy świadków z organami ścigania oraz nieumiejętność współpracy ze społeczeństwem

-metody działania przestępczego

-poziom pracy organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości

Próbę określenia szacunkowej wartości ciemnej liczby stosuje się najczęściej poprzez przeprowadzenie eksperymentu, obserwacji uczestniczącej bądź wywiadu [Kryminologia, Gdańsk 1999]

EKSPERYMENT- jako próba szacunku ciemnej liczby

Przykładem takiego badania był eksperyment przeprowadzony we Freiburgu w latach siedemdziesiątych, w jednym z domów towarowych. Zadaniem dwóch „złodziei”, porządnie, acz niezbyt elegancko odzianych, wyposażonych w aktówki, było dokonanie kradzieży pewnych drobnych rzeczy. Mogło to być opakowanie kawy, konserwa mięsna, sałata, rzecz jednak na tyle mała, aby zmieściła się w dłoni bądź w rękawie. Celem eksperymentu było poznanie ryzyka ujawnienia przestępstwa kradzieży sklepowej oraz reakcji ludzi w przypadku zaobserwowania przez nich przestępstwa. Na 40 dokonanych kradzieży tylko jedna została ujawniona. Ciemna liczba kradzieży sklepowych, w wyniku eksperymentu została oszacowana na 90% (1:9).

W Warszawie w 1961r. przeprowadzono eksperyment, którego celem było poznanie rozmiarów oszustw dokonywanych przez sprzedawców. 5 osób przez dwa miesiące robiło zakupy spożywcze w 271 sklepach, dysponując przy tym kwotą, jaką wówczas 4- osobowa rodzina przeznaczała średnio miesięcznie na utrzymanie. Zakupione towary każdorazowo kontrolowano (ze względu na ilość i jakość). Okazało się, że na 433 transakcje w 340 dokonano „pomyłek” na niekorzyść klienta, a ciemna liczba oszustw, w tym wypadku, oszacowana została na 79%

OBSERWACJA UCZESTNICZĄCA- jako kolejna metoda szacowania ciemnej liczby

Metodą tą można badać funkcjonowanie grup przestępczych, podkultur młodzieżowych, środowisk patologicznych (strukturę, normy postępowania, mechanizmy podejmowania decyzji itd.).

Metodą obserwacji uczestniczącej przeprowadzone zostały badania nad reakcją policji na doniesienia o popełnieniu przestępstwa w 1973r. w rewirze komisariatu policji (średniej wielkości miasta płd-wsch Niemiec). Przez 81 dni obserwatorzy w policyjnych mundurach śledzili procedurę przyjmowania zgłoszeń o popełnieniu przestępstwa. Badaczy interesowała zarówno reakcja obywateli na zdarzenie przestępcze (kto, kiedy, o jakich przestępstwach i dlaczego informuje), jak i organów ścigania (praktyka przyjmowania zgłoszeń). Wyniki tych badań (i towarzyszącej obserwacji ankiety) ujawniły istnienie procesu selekcyjnego, uzależnionego od prywatnej kontroli obywateli, jak i oficjalnej organów ścigania, determinującej rozmiary i kształt przestępczości ujawnionej.

W Polsce badania tą metodą prowadził np. Z. Bożyczko, który po obserwacji wrocławskiego środowiska złodziei kieszonkowych ocenił ciemną liczbę kradzieży kieszonkowych na 1:200.

WYWIAD jako metoda uzyskiwania informacji o popełnionych przestępstwach.

Najczęściej respondenci odpowiadają na trzy pytania:

1) Czy respondent w określonym czasie (lub kiedykolwiek) był sprawcą przestępstw oraz czy były one ujawnione?

Badania typu self-report dostarczają informacji o częstotliwości i strukturze przestępstw.

Np. w badaniach nad zachowaniami dewiacyjnymi młodzieży z 1993r. uczestniczyło 701 osób (363 chłopców i 338 dziewcząt) w wieku 15-22 lat. Kwestionariusz zawierał pytania dotyczące zachowań dewiacyjnych i przestępczych (wagary, jazda na gapę, niszczenie przedmiotów, zachowania polegające na przywłaszczaniu cudzego mienia, zachowania agresywne, spożywanie alkoholu, używanie i sprzedaż narkotyków).

Do zachowań agresywnych przyznało się 27,6% respondentów

25,9% chłopców i 10,7% dziewcząt uczestniczyło w bójkach lub grupowych zamieszkach w miejscu publicznym

Do pobicia kogoś obcego przyznało się 7,2% chłopców i 1,8% dziewcząt

Do zranienia innej osoby nożem, pałką lub inną bronią 3,3% chłopców i 1,3% dziewcząt

55,1% popełniło przestępstwo przeciwko mieniu, z czego do kradzieży w sklepie przyznało się 19,4% badanych, paserstwa 17,2%, włamania 20,2% a kradzieży w szkole 11% badanych.

2) Czy respondent w określonym czasie stał się ofiara przestępstwa oraz czy zostało ono zgłoszone policji?

Survey wiktymizacyjny jest obecnie najczęściej stosowaną metodą w badaniach nad przestępczością rzeczywistą i nieujawnioną. Pytania dotyczyć mogą kwestii pokrzywdzenia przestępstwem respondentów bądź ich rodzin jak również czy osoba ta zgłosiła przestępstwo organom ścigania i jaka była reakcja tych organów.

W badaniach z 1992r. ustalono, iż wskaźnik wiktymizacji dla Polski w 1991r. wynosił 27. Wśród 20 badanych krajów Polska znalazła się na 6 miejscu po Nowej Zelandii 29,4, Holandii 29, Kanadzie 28,2, USA 27,5, jeśli chodzi o ryzyko wiktymizacyjne i zaliczona została do krajów o wysokim poziomie przestępczości. Analiza struktury wiktymizacyjnej wskazuje na najwyższe zagrożenie kradzieżą, kradzieżą kieszonkową, kradzieżą samochodu, rozbojem, napaścią seksualną.

Z badań przeprowadzonych w 1996r. wynika, iż w 1995r. wskaźnik wiktymizacji dla Polski wyniósł 23, co dało 11 miejsce na 14 badanych krajów i zaliczenie Polski do krajów o niezbyt wysokim poziomie przestępczości (Siemaszko), najwyższy Czechy- 33. Tym razem najgroźniejsze przestępstwa to rozbój, kradzież samochodu, korupcja urzędników państwowych.

Polskę cechuje niska gotowość obywateli do meldowania o fakcie wiktymizacji (badania typu Crime Survey):

P-stwa seksualne (10% obywateli zgłasza)

Kradzież własności osobistej (ok. 20%)

Pobicia (25-30%)

Wysoka w przypadku kradzieży samochodu (80-90%)

Kradzieży z włamaniem (50-55%)

Wyniki tych badań oprócz wskazania rozmiarów przestępczości rzeczywistej (szacunkowej) wskazują również na rozmiary ciemnej liczby.

II. Rola środków masowego przekazu w genezie przestępczości

Rola środków masowego przekazu jest dyskutowana przede wszystkim w kontekście możliwości wpływu prezentowanej w nich przemocy na zachowania agresywne i przestępcze nieletnich i młodocianych.

Przedstawia się następujące koncepcje:

1) Katharsis (oczyszczenia) – oglądanie przemocy w telewizji pozwala na rozładowywanie i redukowanie agresji. Przemoc telewizyjna stanowi dla odbiorcy przeżycie zastępcze, pozwala na wyładowanie agresji w sposób nieszkodliwy.

2) Powstrzymania – oglądanie przemocy w telewizji wywołuje zahamowania psychiczne u odbiorcy i zanik popędów agresywnych. Agresywne fantazje na temat przemocy stosowanej względem innych budzą strach, poczucie winy oraz obawę przed karą, co powoduje tłumienie agresywnych popędów. Strach przed agresją innych zmniejsza agresję własną.

3) stymulacji – przemoc w środkach masowego przekazu prowadzi do narastania agresji, wywołują one zachowania agresywne, umożliwiają uczenie się i naśladowanie agresji. Śr. masowego przekazu mogą uczyć agresji poprzez dostarczanie określonych wzorów zachowań w różnych sytuacjach. Poprzez oglądanie zachowań agresywnych odbiorca świadomie lub nieświadomie może je naśladować. Zainspirowany przekazem telewizyjnym dopuszcza się agresji, w formie przeniesionej wprost z ekranu. Mechanizm pobudzania agresji oparty jest na psychologicznej reakcji frustracji- agresji, tak więc stałe oglądanie przemocy może doprowadzić do ujawnienia skumulowanej agresji.

4) przyzwyczajenia – konsekwencją oglądania przemocy w środkach masowego przekazu jest znieczulenie na agresję. Przemoc oglądana na żywo przeraża, wzbudza strach i odrazę, natomiast oglądana często na ekranie osłabia emocje, powszednieje, przestaje szokować, odbiorca się z nią oswaja.

Wyniki badań nad wpływem prezentowanej w środkach masowego przekazu przemocy na zachowania agresywne i przestępne nieletnich i młodocianych uprawniają do przyjęcia następujących twierdzeń:

1) prezentowanie przemocy w telewizji może nie być obojętne dla pewnej części widzów, szczególnie młodych, gdyż może na krótki czas podnieść poziom agresywności u odbiorcy, obniżyć wrażliwość lub podnieść poziom tolerancji na przemoc.

2) prezentowanie przemocy w telewizji nie ma bezpośredniego związku z występowaniem zachowań przestępnych u odbiorców, w tym również młodych.

1. Rozmiar, struktura i dynamika przestępczości

Def. przestępstwa i przestępczości

I. (art. 1 k.k.) przestępstwem jest czyn człowieka zabroniony przez ustawę pod groźbą kary jako zbrodnia lub występek, bezprawny, zawiniony i społecznie szkodliwy (w stopniu większym niż znikomy).

II. Przestępczość /w ujęciu kryminologicznym/ jest to ogół czynów określonych w ustawie, zabronionych pod groźbą kary, które popełnione zostały w danej jednostce terytorialnej w określonym czasie.

STRUKTURA PRZESTĘPCZOŚCI

Jest to zbiór czynów przestępczych uporządkowanych według przyjętego kryterium klasyfikacyjnego (najczęściej według szczególnej części k.k. ale też może to być podział na zbrodnie i występki, przestępczość nieletnich i dorosłych…).

DYNAMIKA PRZESTĘPCZOSCI: Tempo i kierunek zmian, jakim ulega w czasie liczba stwierdzonych przestępstw na danym terenie.

GEOGRAFIA KRYMINALNA: Jest to terytorialne rozmieszczenie przestępczości, jej nasilenia, bądź rozmiarów /najczęściej uwzględnia się administracyjny podział państwa/. Tworzy się wówczas atlas przestępczości, mogący również uwzględniać np. przejawy patologii społecznej występujące na danym terenie.

ROZMIAR PRZESTĘPCZOŚCI: Jest to udział zachowań przestępczych w całokształcie zachowań społeczeństwa. Udział ten jest różny w zależności od tego, czy rozważa się przestępczość rzeczywistą, ujawnioną (pozorną), stwierdzoną czy też osądzoną. [Hołyst]

PRZESTĘPCZOŚĆ – ROZMIAR, TYPOLOGIE

Podział przestępczości ze względu na rozmiar (udział zachowań przestępczych w całokształcie działalności członków społeczeństwa) :

1 – Przestępczość rzeczywista – ogół czynów przestępnych, jakie spełnione zostały w danej jednostce czasu na określonym terenie.

2 – Przestępczość ujawniona – ogół czynów, o których informacje uzyskały organy ścigania i na podstawie tych informacji wszczęły postępowanie przygotowawcze. Niekiedy nazywana POZORNĄ, bowiem nie wszystkie czyny, w momencie wszczęcia postępowania nie zawsze są rzeczywiście przestępstwami

3 – Przestępczość stwierdzona – ogół czynów, których charakter jako przestępstwa został potwierdzony w wyniku postępowania przygotowawczego

4 – Przestępczość osądzona – wyrokiem skazującym, stanowi ogół czynów, których charakter jako przestępstwa został potwierdzony w wyniku postępowania sądowego.

9. kategorii zachowań przestępczych (Clinard, Quinney, Wildman):

1) przestępczość z użyciem przemocy wobec osób (zabójstwo, napad, zgwałcenie)

2) przestępstwa okazjonalne przeciw własności (oszustwa, kradzieże sklepowe, wandalizm, kradzież samochodów)

3) przestępstwa przeciwko porządkowi publicznemu (prostytucja, homoseksualizm, alkoholizm)

4) przestępstwa tzw. konwencjonalne (rabunek, włamanie, kradzież)

5) przestępstwa policyjne (przekupstwo, krzywoprzysięstwo, zdrada)

6) przestępstwa związane z pracą (kradzieże pracownicze, sprzeniewierzenia, molestowanie seksualne)

7) przestępstwa korporacyjne (wyznaczanie cen, przemoc korporacyjna, niebezpieczne warunki pracy)

8) przestępczość zorganizowana (szantaże, przemyt narkotyków, wymuszenia, pranie pieniędzy)

9) przestępstwa profesjonalne (kieszonkowe kradzieże, fałszowanie pieniędzy, oszustwa telemarketingowe)

Miethe i Mc Corkle ustalili 5 podstawowych, teoretycznych wymiarów przestępczych zachowań:

1) kryminalna kariera przestępcy – postępy i nawyki w przestępczej działalności

2) zmienność przestępcy – angażowanie się w różne rodzaje działań przestępczych

3) stopień planowania kryminalnego – ustalenie, czy akt przestępczy poprzedza kalkulacja, czy też jest spontaniczny

4) motywacja przestępcza – zwrócenie uwagi na przyczyny, bowiem niektóre przestępstwa wiążą się z emocjami, inne zaś określane są jako instrumentalne, odzwierciedlające pragnienia osiągnięcia celu

5) czynniki wpływające na selekcje celów – rozważanie kosztów i zysków danego przedsięwzięcia przestępczego czy transakcji

Typologia przestępstw wg Dabneya:

1 - zabójstwa

2 - napad

3 - napaść seksualna

4 - rabunek

5 - włamanie

6 - okazyjna kradzież mienia

7 - przestępstwa związane z narkotykami naruszające porządek publiczny

8 – przestępstwa seksualne związane z zakłóceniami porządku publicznego

9 – przestępstwa w obrębie złożonych organizacji.

WIKTYMOLOGIA

Nauka zajmująca się rolą ofiary w genezie przestępstwa.

Ofiara – osoba, która w wyniku jakiegoś zdarzenia doznała krzywd i szkód, czyli została pokrzywdzona

Wiktymizacja – pokrzywdzenie

Wiktymizacja kryminalna – pokrzywdzenie będące skutkiem przestępstwa

Wiktymizacja pierwotna – krzywdy i szkody będące bezpośrednim skutkiem popełnionego przestępstwa. Może być:

a) bezpośrednia – dot. ofiary przestępstwa

b) pośrednia – dot. rodziny, osób bliskich, osób pozostających na jej utrzymaniu (oraz osób, które doznały krzywdy w sytuacji zagrożenia lub jej zapobiegnięcia)

Wiktymizacja wtórna – jednostka oprócz pokrzywdzenia przez sprawcę przestępstwa może doznać powtórnych szkód i krzywd w wyniku reakcji społecznej . np.

- najbliższego otoczenia – w miejscu zamieszkania, pracy, nauki, gdyż ciekawość, oburzenie, potępienie środowiska może spowodować w stosunku do ofiary efekt stygmatyzujący i utrudni jej powrót do stanu sprzed popełnienia przestępstwa

Podobny efekt może być wywołany przed media poprzez przekazywanie informacji o zdarzeniu czy toczącym się procesie.

OFIARA – ofiara przestępstwa może być tylko konkretna osoba, która wskutek popełnionego przestępstwa (ujawnionego bądź nieujawnionego) poniosła szkodę (materialną bądź niematerialną)

Art. 49 k.p.k. – polski system używa pojęcia – pokrzywdzonego przestępstwem

Wiktymność – podatność i predyspozycje do stawania się ofiarą

Różni ludzie w różnym stopniu, ze względu na różne okoliczności predysponowani są do tego, aby stawać się ofiarami różnych przestępstw.

„Ogólne” typy ofiar (wg H. von Hentiga) najbardziej narażone na pokrzywdzenie przestępstwem:

- ludzie młodzi

- kobiety

- ludzie starsi

- niedorozwinięci psychicznie lub wykazujący zaburzenia psychiczne

- imigranci i mniejszości

- osoby ociężałe umysłowo

Typy „psychologiczne” ofiary:

- depresyjne

- żądne zysku i zachłanne

- lubieżne i rozpustne

- terroryzujące otoczenie

- samotne

- uwikłane w szczególnie trudne sytuacje

„Urodzona ofiara” – jednostki, które jak gdyby przyciągają przestępców z powodu ich stałej predyspozycji do roli ofiary (stają się ofiarami recydywistami, wielokrotnie pokrzywdzonymi przestępstwami)

Proces wiktymizacji – proces stawania się ofiarą.

Koncepcja odpowiedzialności funkcjonalnej (S. Shcaefer) – rozłożenie odpowiedzialności między sprawcą i ofiarą, w zależności od roli, jaką odegrali w przestępstwie.

PRZESTĘPSTWEM jest czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia, zawiniony i społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy (art.l kk).

a) czyn - świadome zachowanie się człowieka będące przejawem jego
wołi;

2 formy czynu:

z działania (forma aktywna)

z zaniechania (forma pasywna) - art. 2 kk - ten na kim
ciążył prawny, szczególny obowiązek zapobiegania skutkowi
(osoba taka to gwarant)

karalny - zabroniony pod groźbą kary ;
Kary(art 32 kk):

grzywna (wymierza się ją w stawkach dziennych, określając
liczbę stawek oraz wysokość jednej stawki; liczba stawek
dziennych od 10- 360; wysokość stawki od 10 - 2000zł)

ograniczenie wolności (trwa od 1 - 12 miesięcy; w czasie jej
odbywania skazany nie może:

I. Pojęcie patologii społecznej

Patologia, jako zjawisko, występuje w różnych grupach ludzkich i jest ściśle związana z rozwojem społeczeństw. Początkowo termin patologia (z gr. pathos- cierpienie, logos- nauka) był używany w medycynie, a dopiero w końcu XIX wieku zaczęto odnosić go do zjawisk społecznych. Wykorzystano wówczas ten termin do określenia działań ludzkich przeciwstawnych ideałom stabilizacji, własności, oszczędności, solidarności rodzinnej i sąsiedzkiej. Od końca XIX wieku powstało wiele definicji patologii społecznej.

A. Podgórecki uważa, że:

PATOLOGIA SPOŁECZNA- to rodzaj zachowania, ten typ instytucji, ten typ funkcjonowania jakiegoś systemu społecznego czy ten rodzaj struktury jakiegoś systemu społecznego, który pozostaje w zasadniczej, niedającej się pogodzić społeczności ze światopoglądowymi wartościami, które w danej społeczności są akceptowane.

Wg Andrzeja Gaberze:

PATOLOGIA SPOŁECZNA- jest to dyscyplina naukowa zajmująca się zjawiskami społecznie patologicznymi. Przez zjawiska społeczne patologiczne należy rozumieć zachowania działające destruktywnie na społeczeństwo a przy tym niezgodne z wartościami przyjętymi w danym kręgu kulturowym.

Z terminem patologia łączy się przestępczość. Często utożsamia się zakres tych pojęć. Uważna analiza prowadzi do odmiennych wniosków. Wyrażają się one w tym, że pomiędzy tymi pojęciami zachodzi stosunek nadrzędności i podrzędności. Patologia społeczna w szerszym rozumieniu obejmuje pojęcie przestępczości mające węższy zakres znaczeniowy. Z tego wynika, że każde przestępstwo jest patologią, ale nie każdy przejaw patologii jest przestępstwem.

Zjawisko szeroko rozumianej patologii społecznej wyraźnie uwidaczniają się w ostatnich latach i są charakterystyczne dla dewiacji współczesnej. Świadczy o tym między innymi świadomość, że żyjemy w coraz bardziej skomplikowanej i zdehumanizowanej rzeczywistości, w połączeniu ze stale wzrastającym tempem życia, co prowadzi w konsekwencji do uczucia osamotnienia i zagubienia. Skutkiem tego są powszechne zjawiska zaburzeń emocjonalnych, trudności w kontaktach interpersonalnych i świadomość wyobcowania ze środowiska społecznego. W wielu przypadkach niemożność odnalezienia się w złożonej rzeczywistości społecznej i stworzenia sobie pewnych stałych zasad postępowania doprowadza do utraty wiary w sens życia i poczucia egzystencjalnej pustki.

Konsekwencją takiej sytuacji jest chęć oderwania się od groźnej i niezrozumiałej rzeczywistości. Dotyka to często ludzi młodych. Potęguje ten stan kryzys wartości i sensu życia.

Podstawą badań w patologii społecznej mogą być następujące problemy:

Pierwszy- dotyczy zjawisk związanych z życiem jednostki i określany mianem patologii indywidualnej

Drugi- obejmuje negatywne zjawiska związane z życiem rodziny i nosi nazwę patologii rodziny

Trzeci- stanowią zjawiska powstające w grupach organizacyjnych (np. rówieśniczych)

Dewiacja- wszelkie zachowanie niezgodne z przyjętą normą pojmowaną jako wskazówka zachowania, chodzi tutaj zarówno o norm prawną jak i obyczajową czy moralną.

Do zakresu zachowań dewiacyjnych zaliczyć można:

Przestępczość- różne rodzaje, grupy wiekowe, społeczne, bandy, kliki

Zachowania patologiczne- dysfunkcjonalność wobec rodziny, społeczności lokalnej

Samoniszczenie- alkoholizm, narkomania, samobójstwa, a także inne zachowania autoagresywne

Typy zachowań aspołecznych (np. działania zmierzające do zaostrzenia konfliktów społecznych, narodowościowych, religijnych, ruchy młodzieżowe itd.)

Dewiacyjne zachowania seksualne, zboczenia

Inne rodzaje zachowań występujących na podłożu psychospołecznym, np. zaburzenia psychiczne i nerwice

Dewiacja prawna

Wszystkie społeczeństwa potępiają pewne formy zachowań. Zabójstwo, zgwałcenia, kazirodztwo, zdrada i kradzież są przez większość społeczeństw uważane za karygodne. W nowoczesnych społeczeństwach działania te są zabronione przez sformalizowane kodeksy prawne, które przewidują za nie odpowiednie kary. Działania, o których mówimy nazywane są przestępstwami co oznacza, że traktuje się je jako odstępstwo (dewiację) od prawa.

Dewiacje kryminalne istnieją na całym świecie, ale konkretne normy prawne definiujące niektóre zachowania jako nieakceptowane mogą być różne w różnych krajach. To, co uważane jest za dewiację w sensie prawnym, różni się nie tylko w zależności od społeczeństwa, ale i wiary, kultury itp.

Dewiacja społeczna

Przestępstwo łatwo zdefiniować jako dewiacyjną formę zachowania. Trudniejsze do zdefiniowania są formy zachowań, które uważa się za dewiację społeczną; zachowania takie nie naruszając kodeksów prawnych naruszają normy społeczne. Przykładem mogą być zachowania uznawane za niestosowne jak np. do niedawna noszenie kolczyków, czy posiadanie długich włosów prze mężczyzn. W latach np. sześćdziesiątych czy siedemdziesiątych zachowania te uważane były za dewiacje społeczne. Nie przystawały do ogólnie przyjętych norm społecznych, ale nie stanowiły takiego zagrożenia dla porządku społecznego, by można było je uznać za przestępcze.

1 PRZESTĘPCZOSĆ- ogół czynów zabronionych przez ustawę pod groźbą kary, które zostały popełnione na danej jednostce terytorialnej w określonym czasie (przypomnieć problematykę z tematu III)

Najczęściej popełniane typy przestępstw:

Przestępstwa przeciwko mieniu w tym kradzieże i kradzieże z włamaniem- czyny te stanowią ok. 60% przestępstw w Polsce oraz np. podpalenie

Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu- zabójstwo, rozbój itd.

Przestępstwa „bez ofiar”- niektóre przestępstwa są działaniami niemającymi widocznej ofiary, osoby, która mogłaby złożyć skargę, np. hazard, publiczne pijaństwo, prostytucja, używanie narkotyków

Kryminalizacja to uznanie jakiegoś czynu za przestępstwo, jak i utrzymywanie przestępczości jakiegoś czynu. Będzie to zarówno tworzenie nowych zakazów przez ustawodawcę, jak i utrzymywanie już istniejących.

Penalizacja oznacza zagrożenie czynu karą (utrzymywanie zagrożenia czynu karą). Zagrożenie to nie może nastąpić bez uznania czynu za przestępstwo lub wykroczenie, stąd penalizacja musi następować łącznie z kryminalizacją bądź kontrawencjonalizacją (tj. przekwalifikowanie przestępstwa w wykroczenie).

Powody kryminalizacji to główne czynniki skłaniające ustawodawcę do objęcia karalnością określonego rodzaju czyny. Powody kryminalizacji dzielone są na 2 grupy:

Racjonalne powody kryminalizacji-powody są związane z pewnym celem, którego osiągnięcie racjonalizacja ma umożliwić.

Irracjonalne powody kryminalizacji-powody emocjonalne różnego rodzaju, przy których kryminalizujący nie stara się o osiągnięcie określonych celów, lecz częściej lub rzadziej powołuje się na intuicyjne odczuwaną karygodność określonego typu zachowania.

Powody kryminalizacji racjonalnej

-Ochrona dobra prawnego;

-Utwierdzenie postaw moralnych;

-Rozładowanie napięć społecznych;

Powody kryminalizacji emocjonalnej

Wiążą się z naruszeniem pewnych społecznych tabu np. obraza bóstwa (bluźnierstwo);

Emocjonalne powody kryminalizacji takich czynów jak stosunki homoseksualne między osobami dorosłymi, sodomia, czyny lubieżne z dziećmi, rozpowszechnianie pornografii, kazirodztwo, cudzołóstwo, bigamia, sztuczna inseminacja, zastępcze macierzyństwo;

Emocje prowadzą do kryminalizacji znęcania się nad zwierzętami;

Kryminalizacja może wynikać także ze strachu, z poczucia zagrożenia, które jest odreagowane przez bardziej lub mniej rozsądne działanie obronne. Przykładem może być tutaj ustawodawstwo antyterrorystyczne.

Kryminalizacja, a właściwie jej konsekwencje w postaci prowadzenia postępowań karnych i orzekania oraz wykonywania kar, powoduje z reguły pewne skutki uboczne np. pozbawienie wolności, rozbicie rodziny, pogorszenie się stanu zdrowia skazanego, cierpienia psychiczne. Przekonanie o stwarzaniu przez kryminalizację prostytucji i stosunków homoseksualnych okazji do korupcji i szantaży przyczyniło się do dekryminalizacji lub nie podejmowania kryminalizacji tych zjawisk. Kryminalizowanie cudzołóstwa przyczyniało się do szantażowania drugiej strony lub był środkiem nacisku w przetargach dotyczących skutków finansowych rozwodu.