Geologia to nauka o dziejach i budowie Ziemi, szczególnie skorupy ziemskiej oraz procesach ją kształtujących. Podział geologii: podstawowa – (dynamiczna, historyczna i regionalna,):stosowana- (g. złóż, hydrogeologia, inżynierska, geofizyka (górnictwo), geoL i geotechnika kopalniana.) Dynamiczna - to dział g. zajmujący się badaniem procesów kształtujących skorupę ziemską (np. wypiętrzanie gór). Regionalna - bada duże struktury geologiczne te o znaczeniu regionalnym z czasem i globalnym (struktury, które już powstały). Historyczna—zajmuje się badaniem dziejów i życia na Ziemi (paleontologia i antropologia).Stosowana'- zajmuje się zastosowanie wiedzy geologicznej w różnych działach gospodarki.G. złóż—zajmuje się opracowywanie najlepszych form wykorzysta niapokładów. Stratygrafia - opisuje poszczególne okresy (historyczne).MINERAŁY! SKAŁY Minerały - to naturalne ciała stałe o ściśle określonym składzie chemicznym i własnościach (zróżnicowanie w wąskich granicach), o budowie wewnętrznej uporządkowanej (krystalicznej); to zwykle związki chemiczne lub pierwiastki chemiczne.Przykłady:Minerały, które są związkami chemicznymi: Halit -NaCl-sól, kwarc-Si02, Gips-CaS04*2H20 (uwodniony siarczan wapna). Minerały, które są pierwiastkami: Diament-C-węgiel, Grafit-C, złoto rodzime-Au, siarka rodzima-S. Minerały mogą tworzyć w pewnych dogodnych warunkach kryształy, czyli idealnie wykształcone formy geometryczne odzwierciedlające uporządkowaną strukturę wewnętrzną.Najważniejsze cechy makroskopowe minerałów:Barwa—własna lub naleciała,Połysk - charakterystyczny sposób odbijania się fal świetlnych od powierzchni minerałów; metaliczny, półmetaliczny i zwyczajny-szklisty,Twardość - opór, jaki stawia minerał wobec siły, jaka j est używana wobec niego,Rysa - barwa sproszkowanego materiału,Łupliwość pękania minerału wzdłuż równych płaszczyzn lub/i przełam-sposób pękania minerału wzdłuż płaszczyzn do siebie równoległych; Łupliwość - ze względu na jakość (stopień równości) powierzchni możemy podzielić na; doskonałą, dokładną, wyraźną, niewyraźną. Systemy łupliwości - jednokierunkowe np. MIKA - wzdłuż jednego kierunku, dwukierunkowe, trójkierunkowe, łupliwość kostkowa.UWAGA: wszystkie minerały mają przełam, ale nie wszystkie mają łupliwość.

Pokrój / postać skupień.Pokrój — zewnętrzna postać wykształcenia geometrycznego minerału. Rodzaje pokroju:

izometryczny -postać sześcianów, ośmiościanów, postać kulista;. tabliczkowy—dwa wymiary poprzeczne są znacznie większe niż wymiar pionowy (tabliczki, płytkowy, blaszkowy); słupkowe—wymiar pionowy jest znacznie większy niż wymiary poprzeczne.Jeżeli nie możemy określić pokroju to mówimy o zespole minerałów. Stosunkowo często makroskopowo trudno jest określić pokrój minerału. W przypadku, kiedy przedstawia on zespół wielu - formę skupienia można określić jako tzw. postać skupień. Charakterystyczne postacie skupień: stalaktyty, stalagmity, stalagnaty, szczotki krystaliczne. Geody - zamknięte struktury, wyrastają do wnętrza, mogą się składać z jednego minerału lub wielu. Substancje mineralne- związki chemiczne powstałe w procesach naturalnych, posiadające nieuporządkowaną budowę wewnętrzną, przykłady; Opał>Chalcedon>Kwarc — odmianą kwarcu jest chalcedon—niekrystaliczna odmiana kwarcu. Mineralogia - wszechstronna nauka o budowie minerałów. Petrografia/ petrologia - zajmuje się wszechstronnym badaniem skał. Skała - to zespól minerałów i innych substancji stałych naturalnych (węgiel to skała z innymi minerałami).Podział skał ze względu na skład chemiczny: monomineralna - jeden minerał np. sól NaCl, bimineralna - dwa różne minerały,polimineralna—co najmniej trzy i więcej np. piaskowiec, granity. Cechy skał; barwa,

struktura - to sposób wykształcenia składników w skale, najczęściej wielkości i kształtu, ale nie tylko,.tekstura—sposób ułożenia składników w skale i stopień wypełnienia przestrzeni skalnej, "skład mineralny - jakie minerały wchodzą w skład skały.Rodzaje skał;

osadowe - powstają poprzez zniszczenie innych skał (przy pomocy innych czynników rj. woda, powietrze), następujeSEDYMENTACJA - osadzanie się,magmowe—przetapianie innych skał (wylewne i głębinowe),metamorficzne - przeobrażenie na dużej głębokości pod dużym ciśnieniem, przy wysokiej temperaturze. Skrytokrystaliczne - nie można określić kryształów, ich wielkości gołym okiem. Kimberlity — skały magmowe zawierające w sobie diamenty. Skorupa ziemska — zewnętrzna powłoka Ziemi zbudowana ze skał.STRUKTURY GEOLOG. TWORZĄCE (BUDUJĄCE) SKORUPĘ ZIEMSKĄTektonika ^ to dział g. badający przyczyny i mechanizm procesów g. w wyniku, których tworzą się w skorupie ziemskiej zróżnicowane struktury g.Geologia strukturalna - to dział g., który opisuje szczegółowo struktury g. skorupy ziemskiej. Większość struktur g. powstaje na wskutek deformacji skorupy ziemskiej. Procesom deformacji podlegają wszystkie skały osadowe i metamorficzne. Najczęstszą formą skał osadowych (a czasem i metamorficznych) jest tzw. warstwa geologiczna. Charakteryzuje się ona dużym rozprzestrzenieniem horyzontalnym i stosunkowo stałą grubością. Warstwa g. posiada strop i spąg (powierzchnia stropowa i spągowa).Elementy warstwy g.: spąg i strop,miąższość - najkrótsza odległość między stropem i spągiem,wychodnia warstwy, kąt upadu, linie biegu, kierunek nachylenia, ogólny kierunek nachylenia (względem stron świata). Metody zapisir zalegania warstwy:trójezłonowaN- 180°/20°/E - azymut linii biegu/kąt upadu/zapada na wschód;dwuczłonowa— 90°/20° - azymut kierunku zapadania/kąt upadu oraz graficzny. *Azymut — jest to kąt poziomy mierzony od kierunku północnego w prawo (zgodnie z ruchem zegara). Struktury g_ występujące w s. z.;PŁYTA g. - jest to warstwa g. (bądź zespół warstw g.) ułożonych poziomo a czasem lekko nachylonych pod katem do 5°. MONOKLENA - to zwykle zespół warstw g. ułożonych względem poziomu podkątem większy niż-^wszystkie warstwy w tym samym Merunku).STRUKTURY FAŁDOWE (fałdy)- to zespół warstw g,, które zostały wygięte (pewna część jest wygięta w dóła sąsiednie w górę).Fałd składa się z dwóch części:synklirjyantykliny.PŁASZCZOWINYSKIBYSYNKLINORIAIAOTYKLINORIAiUSKOKI - to struktury, które powstały poprzez pęknięcie kompleksu warstw, powstania w ten sposób dwóch bloków i przemieszczenia ich względem siebie; w przypadku uskoku powierzchnia, wzdłuż której doszło do pęknięcia i przemieszczenia (powierzchnia uskokowa) jest nachylona pod kątem nie mniejszym niż 30° do poziomu.NASUNIĘCIA - sąpodobne do uskoków odwróconych, ale powierzchnia nieciągłości jest nachylona do poziomu pod kątem.-*— nieprzekracząjącym 30°.ZRĘBY tektoniczne - to zespół uskoków, w których wewnętrzne bloki są wyniesione. ROWY - zespół uskoków, w których wewnętrzne bloki są zrzucone.Fałdy oraz monokliny a także synklinoria i antyklinoria należą do tzw. deformacji tektonicznych ciągłych—4$$ormacje, w których nie doszło do przerwania ciągłości warstw (najważniejsze wśród tych deformacji są fałdy).Uskoki, nasunięcia, zręby oraz rowy to deformacje tektoniczne nieciągłe — doszło do przerwania i przesunięcia bloków względem siebie (najważniejsze wśród tych deformacji są uskoki). Płaszczowiny i skiby mają charakter pośredni.Elememy fałdu obwiednią fałdu,grzbiet antykliny — punkty najwyżej leżące, dno synkliny - punkty najniżej leżące,przegub - część fałdu o największej krzywiźnie (grzbiet pokrywa się z przegubem), oś anty/synkliny — linie biegnące środkiem przegubu fałdu,powierzchnia osiowa—powierzchnia, która łączy osie anty/synkliny lezące na granicy kolejnych w. g. Najważniejsze rodzaje fałdów;(ze względu na zorientowanie powierzchni osiowej względem poziomu); stojący pochylony, obalony, leżący, przewalony (ze względu na kształt);normalny, izoklmalny, wachlarzowy, skrzynkowy (kuferkowy), zygzakowy (zębaty). Elementy uskoku (ksero str. .4): powierzchnia uskoku, skrzydło wiszące/ zrzucone, kat nachylenia powierzchni uskokowej. Rodzaje uskoków: normalny* pionowy, odwrócony, przesuwcze, zrzutowo-przesuwcze, zawiasowe.Fleksury - to stniktury występujące zwykle z uskokami i mają charakter przejściowy ponńęd^deforma^arni ciągłymi a nieciągłymi.Szczelinowatość—to obecność spękań i szczelin w masywie skalnym - wynika ona z ruchów fałduj ących s. z., tworzenia uskoków, naprężeń bez przemieszczeń. Wśród szczelinowatości masywów rozróżniamy między innymi CIOS—to zespół spękań występujących w odstępach zwykle większych od miąższości warstw (termiczny - powstaje przy stygnięciu magmy, tektoniczny - wynikający zgorących wód Do przejawów tych zjawisk zalicza się głównie wydzielanie się gazów, powstawanie gejzerów (obecność gorących źródeł), wulkany błotne:PROCeSY GEOLOGICZNE WEWNĘTRZNE i ZEWNĘTRZNE Procesy geologiczne dzielimy na:zewnętrzne - to te, które głównie zachodzą na powierzchni Ziemi pod wpływem czynników zewnętrznych (egzogeniczne procesy) i wewnętrzne to te, które rozpoczynają się w głębi Ziemi i ich źródłem jest energia wewnętrzna Ziemi (endogeniczne procesy). Przykładem procesów mogą być trzęsienia, wulkanizm, magmatyzm.Procesy zewnętrzne możemy podzielić na niszczące i twórcze. Do niszczących należą wietrzenie, erozja, powierzchniowe mchy masowe, DENUDACJĘ. WIETRZENIE-EROZJA - jest to zespół procesów niszczących skorupę ziemską pod-wpływem siły mechanicznej różnych czynników. Głównymi czynnikami są; wody płynące, lodowce, wiatr, a także oceaniczne i morskie. W związku z tym wyróżniamy różne rodzaje erozji; -■ w rzeczną, lodowcową, EOLICZNĄ, morską. RZECZNA - to niszczące działanie wód płynących na skorupę ziemską. Zaczyna się w zasadzie już od tzw. ABLACJI deszczowej, czyli niszczącej działalności wód deszczowych. Narzędziem niszczącym w erozji rzecznej jest woda (masa wody), materiał niesiony przez wodę (piasek, mul, gruz). Materiał niesiony może być w trzech postaciach;substancje rozpuszczalne w wodzie—bezpośrednio nie mają działania niszczącego, jednak powodują, że woda ma większa gęstość; więc i większą masę,,materiał niesiony jako zawiesina - najdrobniejsze frakcje (iły, muły, drobne ziarna piasku),materiał wleczony po dnie.Forma transportowanego materiału i jego ilość zależy od tzw. zdolności transportowej rzeki. Rodzaje erozji rzecznej; denna (wgłębna), boczna, wsteczna.DENNA - polega na niszczeniu dna koryta rzeki, na ścieraniu podłoża rzeki przez materiał wleczony (niesiony), może dochodzić do wyrywania fragmentów skał. Erozja ta dominuje w górnym odcinku biegu rzeki, powoduje powstanie v-kształtaych dolin (koryt) rzecznych (USA - Kolorado).BOCZNA charakteryzuje głównie środkowe odcinki rzeki, powoduje niszczenie brzegów rzeki,doczego nie jest potrzebna duża prędkość wody,lecz duża jej masa. Najbardziej odznacza się na zakolach rzeki(powstają starorzecza). Erozja boczna powoduje podrywanie zewnętrznych brzegów zakoli gdzie następnie dochodzi do obsuwania brzegów wówczas powstają MEANDRY. Podczas powodzi meandry mogą być przerywane a z odciętego zakola powstają starorzecza (stawy, jeziora). W wyniku przerwania meandrów rzeka zajmuje coraz większy obszar, jest wycinana szeroka dolina rzeczna.WSTECZNA - objawia się w dwóch postaciach: cofanie się wodospadów, cofanie się źródeł rzeki — zima woda zamarza w rejonie źródliskowym i powoduje stopniowe powiększanie niszy (zagłębienia), w konsekwencji tego dochodzi do cofania się źródeł rzeki. W sytuacji, kiedy taki proces występuje po dwóch przeciwległych stronach wzniesienia może dojść do zjawiska KAPTAŻU rzeki, czyli* przejęcia wód jednej rzeki przez drugą.Starzenie się rzeki—młoda rzeka charakteryzuje się profilem erozyjnym, ho prowadzi intensywna erozje, po tym stadium rzeka uzyskuje tzw. profil równowagi a następnie rzeka rozpoczyna tylko proces osadzania. Jest możliwe, że stara rzeka zostanie odmłodzona, wtedy, kiedy obniży się baza erozyjna lub podwyższy się obszar źródliskowy.EROZJA LODOWCOWA — to mechaniczne mszczące działanie lodowców. Podział lodowców: kontynentalne - lądolody, czyli Antarktyda, Grenlandia, Północna strefa Ameryki Pól., lodowce górskie — tworzą się w wysokich górach powyżej grasicy wiecznego śniegu (suma średnich temperatur jest poniżej 0). W przypadku tych lodowców śnieg, z którego powstają gromadzi się w zagłębieniach gdzie powstaje tzw. POLE FIRNOWE. Ze śniegu w obrębie tego pola stopniowo tworzy się lód lodowcowy, następuje to w trzech etapach: ze śniegu powstaje FIRN, z firnu powstaje LÓD FIRNOWY, z lodu firnowego powstaje LÓD LODOWCOWY. Jęzor lodowca przemieszcza się pod wpływem siły grawitacji, jest nawet w stanie płynąć pod „górę" — nie spływa równomiernie. W przypali erozji lodowcowej narzędziem niszczącym jest lód, okruchy skalne oraz woda. Woda u podstawy lodowca spełnia też funkcje smaru przy ruchu jęzora lodowcowego.Skutki erozji lodowcowej; tworzenie się dużych dolin lodowcowych (u-kształtnych - strome ściany, płaski dno), często bryły to v-kształtne doliny rzeczne,tworzenie się żłobków lodowcowych rys na powierzchni skał stoków górskich,

cyrki lodowcowe - zagłębienia po polach firnowych o stromych zboczach i płaskim dnie, których mogą się tworzyć jeziora cyrkowe, politury - wygładzenia powierzchni skał,rygle i barance - charakterystyczne występy skalne zbudowane ze skał mocniejszych, występujące w dolinach lodowcowych,fiordy -zatopione przez morze wąskie i głębokie doliny lodowcowe, sięgające daleko w głąb lądu.*W przypadku lodowców kontynentalnych ruch lodowca jest wynikiem różnicy grubości tarczy lodowej a więc różnicą ciśnień, Ruch odbywa się od centrum tarczy lodowej ^promieniście na zewnątrz. Erozja lodowcowa obejmuje cały obszar pokryty tarczą lodowcową.W wyniku tego wyniosłości terenu są niszczone a Wklęsłości wypełniane rozdrobnionym materiałem, tak, więc obszary polodowcowe to tereny równinne.*NUNATAK - góra „Świadek"Skutki erozji lądolodów; obszary polodowćowe, doliny w kształcie długich rynnien, powstałe na wskutek przepływu wód pod lodowcem, mogą się z nich tworzyć jeziora rynnowe.EROZJA wietrzna EOLICZNĄ - to mechaniczne działanie wiatru powodujące niszczenie skorupy ziemskiej. Ma dwie postacie:STAN TERMICZNY ZIEMI - określają dwa źródła ciepła.Słońce—energia słoneczna (cieplna), źródło zewnętrzne – wpływ tej energii w skali roku jest odnotowywany do głębokości kilkunastu metrów w skali doby od 1,5 m do 2 m.Jądro Ziemi — źródło wewnętrzne — ciepło płynące z wnętrza Ziemi, opisują dwie wielkości charakteryzujące profil pionowy: stopień geotermiczny—liczba metrów, o jaką trzeba się przesunąć w głąb, aby temperatura wzrosła o 1°. Średni stopień geotermiczny dla Europa %3m, dla polski 47m (Pisz (Mazury)- 96m» Badapeszt - 15m, RPA - 116#120m.GRADIENT geotermiczny - odwrotność stopnia geotermicznego, czyli wzrost temperatury przypadający na pewien odcinek głębokości, zwykle bierze się 100 lub Im.Wewnętrzne źródło ciepła ziemskiego Ziemi, które charakteryzuje tzw. strumień cieplny Ziemi—ilość ciepła w miliwatach [mW] emitowanego z lm² powierzchni Ziemi w czasie ls.TRZESIĘNIA ZIEMI - to drgania ośrodków skalnych budujących Ziemię, wywołane nagłym przemieszczeniem się mas skalnych wobrębie skorupy ziemskiej lub górnego płaszcza Ziemi (drgania skorupy ziemskiej).W rejonie gdzie nastąpiło trzęsienie Ziemi można wyróżnić trzy obszary:o. epiceniralny - najbliżej epicmtnim, największe zniszczenia,o. makrosejsmiczny - drgania są odczuwalne ale zwykle brak ™*?^ar*^f!f,jo. mikrosejsmiczny - najbardziej oddalony od epicentrum (drgania odnotowywanie tylko przez sejsmografy). Do określenia siły trzęsienia Ziemi, stosuj e się zwykle skalę wielkości trzęsienia lub skalę intensywności trzęsień. Skala wielkości trzęsienia to tzw. MAGNITUDA — najpopularniejsza dziewięciostopniowa (9)skala'Richtera, Skala intensywności — dwunastostopniowa (12) skala MARCALLEGO. Urządzenie służące do rejestracji trzęsień to sejsmografy, z których uzyskujemy wykres drgań, czyli tzw. sejsmogram.Przyczyny i typy trzęsień Ziemi: wyróżniąrny trzy typy (główne) trzęsień: zapadowe, wulkaniczne, tektoniczne. Ponadto można też wyróżnić trzęsienia indukowane działalnością człowieka np. wynikające z górnictwa (wstrząsy górnicze). Trzęsienia zapadowe - są wynikiem zapadania się pustek przypowierzchniowej części skorupy ziemskiej np. zapadanie się jaskiń; są to trzęsienia słabe i stanowią 3% wszystkich trzęsień.Wulkaniczne—są związane z erupcją wulkanów łub przemieszczeniem się magmy w skorupie ziemskiej, stanowią około 7% wszystkich trzęsień.Tektoniczne - to najczęstsze i najgroźniejsze i stanowią około 90% wszystkich trzęsień naturalnych. Przyczyną jest tektoniczne
przemieszczenie się mas skalnych w skorupie ziemskiej lufo w górnym płaszczu. Są wywołane bezpośrednio przez rozładowanienaprężeń i uwolnienie energii sejsmicznej w postaci wstrząsów.Wyróżniamy na kunli ziemskiej (na powierzchni) trzy rodzaje (typy) obszarów w zależności od tąpnięć ii siły trzęsień:obszary sejsmiczne—nie występują lub bardzo rzadko występują, pensejsmiczne—wstrząsy są sporadyczne lub też dość częste, ale bardzosłabe (Francja - Masyw Centralny, Góry Herc, Ural, Morze Pomocne), sejsmiczny—trzęsienia są częste i bardzo groźne (WybrzeżaOceanu Spokojnego, rejon Morza Kaspijskiego).Skutki trzęsień Ziemi:iale^_TSUNAMI;tworzenie się szczelin w ziemi, przemieszczanie gruntu, zmiana linii brzegowej, powstawanie osuwisk na lądzie i osuwisk podmorskich, zniszczenia w infrastrukturze, znaczenie praktyczne to badanie wnętrza Ziemi 1992 — Krynica Górska 5,5 st w skali Richtera. Wszystkie ruchy skorupy ziemskiej zarówno gwałtowne i powolne, wynikające z procesów zachodzących w płaszczu ziemskim (czasem w dolnej części skorupy ziemskiej) nazywamy DIASTROFIZMEM. Do najważniejszych przejawów diastrofizmu zaliczamy: trzęsienia Ziemi, pionowe mchy skorupy ziemskiej, poziome ruchy skorupy ziemskiej, ruchy OROGENICZNE - prowadzące do powstania łańcuchów górskich.MAGMATYZM - jest związany z powstawaniem w głębi Ziemi magmy, czyli stopu krzemianowego powstałego w wyniku stopienia skały. Powstała magma migruje docierając często do powierzchni, kiedy wydostaje się na powierzchnię Ziemi mówimy już o lawie.Ze względu na budowę i rodzaj produktów wulkany możemy podzielić na trzy główne grapy: wulkany lawowe EFUZYWNE: tarczowe i kopułowe, EKSPLOZYWNE, MIESZANE (stratowulkany - warstwy na przemian popiołu i lawy). Wulkany lawowe - charakteryzują się swobodnym wypływem lawy, gdy lawaiaia małą lepkość (obojętna lub zasadowa/ultrazasadowa) wówczas powstają wulkany tarczowe, natomiast, gdy lawa ma dużą lepkość (lawa kwaśna) powstają wulkany kopułowe.Wulkany eksplozywne - wyrzucanie produktów stałych (popioły, piaski, bomby wulkaniczne) - występują dość rzadko, natomiast stare wygasłe wulkany eksplozywne maja zwykle postać MAARU.Wybuchy wulkanów są bardzo groźne, ale z punktu widzenia geologii mają one zwykle charakter procesów twórczych. Wulkanizm powoduje między innymi tworzenie się gór wulkanicznych, wysp wulkanicznych (wulkanizm podwodny), pokrywy i potoki lawowe a docelowo płaskowyże wulkaniczne.Wśród, produktów działalności wulkanicznej wyróżniamy produkty gazowe, stałe i ciekłe. Produkty gazowe to głównie para wodna, dwutlenek węgla, dwutlenek siarki, siarkowodór oraz wiele innych. Produkty te pojawiały się już na początku erupcji i wydzielają się aż do całkowitego zaniku aktywności wulkanu Są one czasem wykorzystywane jako nośniki ciepła i surowce chemiczne. Produkty stałe to różnej granulacji produkty powstałe ze zniszczenia, rozerwania skał oraz krzepnięcia w powietrzu fragmentów lawy. Wyróżniamy wśród nich; popioły wulkaniczne, piaski wulkaniczne, LAPILLI - wielkości grochu, SKORIA, bomby wulkaniczne. Produkty ciekłe-to lawa o temperaturze 1000 -1200 stopni C, która ze względu na skład chemiczny dzieli się na kwaśną, obojętną, zasadową i ultrazasadową. Zakrzepła lawa daje skałę wulkaniczną.Wulkany można podzielić na czynne, drzemiące i wygasłe. Po razie aktywnej działalności wulkanicznej jeszcze przez długi czas występują zjawiska powulkaniczne; PNEUMATOLITYCZNE - migracje gorących gazów, HYDROTERMALNE - migracjeDEFLACJA - wywiewanie, polega na wywiewaniu siłąiwiatru cząstek mineralnych i innych z obszarów o intensywnym wietrzeniu fizycznym (pustynie). Może ona zasadniczo odsłonić zgromadzone wody gruntowe i spowodować możliwość powstawania oazy;KORAZJA — to mechaniczne niszczenie skał skorupy ziemskie materiałem skalnym niesionym przez wiatr. W zależności od siły wiatru oraz wielkości cząstek skalnych mogą być one przenoszone na trzy sposoby: SUSPENCJA — przenoszenie w zawiesinie (burza piasków^ pełzmejelB;—wleczenie po powierzchni Ziemi, SALTACJA—przemieszczanie, przesuwanie skokowe. Korazja powodujesaiszezenie powierzchni Ziemi a w szczególno^ skał wystających ponad powierzchnię (wzniesienia, występy skalne). Niszczone są szczególnie fragmenty tuż przy powierzchni Ziemi, Có doprowadza często do powstawania tzw. Grzybów Skalnych, Ambon Skalnych, Stłów i Form Maczugowatych. Ponadto korazja powoduje tworzenie się Graniaków.EROZJA MORska - to mechaniczne niszczenie skał przez morze. Miejscem erozji jest brzeg morski i dno morskiej przylegające do brzegu, ^wną siłą niszczącą jest ruch wody morskiej. Wyróżniamy nasts^mjące rodzaje ruchów wody morskiej; falowanie—to ruch powierzchniowy, pływy morskie - czyli przypływy i odpływy będące skutkiem przyciągania Księżyca i Słońca,; prądy morskie konwekcyjne - wynikające z różnic temperatur, prądy morskie wynikające z różnic zasolenia, fòle tsunami. Narzędziem mszczenia w erozji morskiej jest woda morska (jej masa), ale i też materiał skalny niesiony przez wodę. Najbardziej narażone są brzegi wysokie (brzegi klifowe). Erozja powoduje ich podcinanie i po pewnym czasie dochodzi do osuwania się podciętych mas. W ten oto sposób może wcina się coraz głębiej w ląd. Dno morskie w pobliżu brzegu stajesię lekko nachylone w kierunku morza równa powierzchnią, którą nazywamy TERASĄ ABRAZYJNĄ. Skuteczność erozji morskiej zależy od budowy geologicznej brzegu i intensywności ruchów wody.POWIERZCHNIOWE Ruchy MASOWEPrzez powierzchniowei ruchy masowe rozumiemy przemieszczanie po pochyłościach terenu pod wpływem siły grawitacji przy powierzchniowych, rozdrobnionych mas skalnych. Można tu wyróżnić takie procesy jak; spełzanie, staczanie, osuwanie, spływanie, obrywanie. iDENUDACJA — tó łączne, niszczące działanie procesów wietrzenia, erozji i powierzchniowych ruchów masowych, są to składowe denudacji, które z sobą współdziałają a czasem}|fę nawet warunkują. Przebieg denudacji zależy gównie od klimatu, wyróżniamy trzy główne rodzaje: normalną, pustynną, glacjalną. Denudacja jest elementem procesu gradacji DENUDACJA + SEDT&SENTACJA = GRADACJADenudacja powoduje ścinanie wyniosłości terenu, a sedymentacji wypełnianiem obniżeń terenu, gradacja, więc powoduje niwelowanie powierzchni Ziemi SEDYMENTACJA — jest to zespół procesów geologicznych zewnęj&sajpSk twórczych polegających na gromadzeniu się osadów w różnych typach środowisk. Wyróżniamy środowisko morskie i lądowe-kontynentalne. W obrębię środowiska morskiego działa sedymentacja morska, lądowego-lądowa (akumulacja), która dzieli się na: rzeczną, eoliczną, lodowcową, jeziorną i"bagienną.DIAGENEZA - są to procesy, które prowadzą do powstania litej skały z drobnego, miękkiegoosadu(z piasku -piaskowiec z mułu-mułowiec).naprężeń tektonicznych) i KLIWAŻ - są to gęste spękania, uporządkowane geometrycznie,KSZTAŁT, WIELKOŚĆ ORAZ BUDOWA ZIEMI Ziemia—jest trzecią z kolei planetą Układu Słonecznego.Pełny obrót wokół własnej osi następuje (odbywa się) w czasie 23 godzin, 56 minut, 4 sekund. Ruch obiegowy wokół Słońca, Ziemia wykonuje po elipsoidzie w czasie 365 dni, 5 godzin, 48 minut, 46 sekund. W tym czasie przebywa drogę około 936 min km, ze średnią prędkością około 29,5 km/b. Średnia odległość Ziemi od Słońca to 150 min km. Promień ziemski średni to około 6371 km. Objętość kuli ziemskiej to 1083 mldkm³. Masa Ziemi to około 5977 trylionów ton. Średnia gęstość to 5,52x10^s kg/m³. Powierzchnia globu to około 510 Imnkm², czego 71% zajmują wody powierzchniowe.Budowa Ziemi: jądro wewnętrzne, zewnętrzne, płaszcz ziemski, litosfera (cała skorupa ziemska + niewielka część płaszcza ziemskiego), skorupa ziemska.Skorupa ziemska - grubość 5-40 km* - * średnia grubość 5 km dla skarupy^oceanicznej a 40 km dla kontynentalnej; głębokość —zmienna; gęstość 5,52xlO³ kg/n3.nieciągłość MOHOROVICICA]Płaszcz ziemski - głębokość- 2900 km; udział % w obj. całkowitej - 82,3 %[nieciąg GUTENBERGA] Jądro zewnętrzne—głębokość 5120 km [granica j. zewnętrznego i wewnętrznego]Jądro wewnętrzne - głębokość, śr. promień 6371 km, udział % - 0,8; gęstość- 13,0-13,5xl0³ kg/m³.Dane na temat budowy wnętrza Ziemi uzyskujemy z badań sejsmologicznych. Badania te bazują na odczytach stacji sejsmologicznych(sejsmografy) rozsianych po całym świecie, fale sejsmiczne tworzą głównie fale podłużne typu P-i poprzeczne typu S //////,ponadto propagowane SA fale powierzchniowe typu L.- Analiza sposobu i prędkości rozchodzenia się fal sejsmicznych wykazała, ze na granicy dwóch ośrodków—różnej gęstości - fale ulegają załamaniu i odbiciu. Analiza tych zjawisk w połączeniu z badaniami z zakresu fizyki ciała stałego, termodynamiki, petrologii dośw^adezalnej i innych, pozwoliła na określenie budowy wewnętrznej Ziemi, j^r* Wyraźnie widać w niej obecność dwóch nieciągłości tzw MOHO i GUTENBERGA, Nieciągłości^ rozdzielają kulę ziemską na trzyrop"-główne części (skorupę, płaszcz i jądro). Dodatkowa analiza"wylćazała, że na głębokości 2900 km prędkość fali podłużnej drastycznie spada a fala poprzeczna zostaje wygaszona. Powodem tego jest fakt, potwierdzony pomocniczymi badaniami, że na tej głębokości (2900 km), rozpoczynające się jadro zewnętrzne jest płynne. Ponadto na głębokości 5120 km, fala podłużna P wyraźnie zwiększa prędkość, na podstawie, czego sadzi się, że jądro wewnętrzne jest już ciałem stałym.Szczegółowe badania płaszcza Ziemi, wykazało, że tworzą go dwie części: płaszcz dolny o płaszcz i płaszcz górny, znacznie się różniące.Skorupa ziemska ma różną budowę w zależności od miejsca na kuli ziemskiej, inna jest skorupa tzw. oceaniczna a inna kontynentalna. KONTYNENTALNA - ma średnią grubość 40 km, choć lokalnie tak jak po Himalajami i Tybetem ma większą. W tej skorupie wyróżniamy dwie warstwy; granitowa (górna), bazaltowa (dolna). Nazwy te wzięły się od podobieństwa składu chemicznego wydzielonych warstw do granitu i bazaltu.OCEANICZNA - jest znacznie cieńsza niż kontynentalna - max grubość to około 8 km (średnia 5 km). Jest ona zbudowana z trzech warstw: górną warstwę tworzą skały osadowe, środkową skały osadowe przepój one lawami bazaltowymi (poprzecinane), dolna warstwa to warstwa bazaltowa.SIŁA GRAWITACJI ZIEMSKIEj F=Gxm1xm2/r² gdzie F - siła przyciągania ziemskiego, G— stała powszechnego ciążenia, m - masa, r—promień F =GxMxm/R² gdzie M - masa Ziemi, R - promień ziemskiGrawitację na kuli ziemskiej oznacza się za pomocą grawimetrów. Jeżeli w danym punkcie grawimetr ustalił inną wartość grawitacji aniżeli ta, jaka powinna panować na danej szerokości geograficznej to mamy do czynienia z anomalią grawimetryczną. Anomalie grawimetryczne—są to odchylenia siły grawitacji odje wartości średniej, jaka powinna występować w danym miejscu (mogą być dodatnie lub ujemne). Badanie tych anomalii jest wykorzystywane między innymi do poszukiwania złóż rud metali, ale też do poszukiwania pustek W górotworze (np. starychwyrobisk)MAGNETYZM ZIEMSKI Ziemia wytwarza własne pole magnetyczne, które jest podobne do pola magnetycznego wytwarzanego przez magnez sztabkowy. Ziemskie pole magnetyczne charakteryzują trzy parametry: natężenia pola magnetycznego — jak silne jest w danym miejscu pole magnetyczne, wyrażone w Gaussach, deklinacja magnetyczna—to kąt poziomy zawarty pomiędzy południkiem danego miejsca a składową poziomą linii sił pola magnetycznego (przebieg tej linii sygnalizuje igła kompasu); inklinacja magnetyczna - to kąt pionowy zawarty pomiędzy linią sił pola magnetycznego a daną płaszczyzną poziomą. Ziemskie pole magnetyczne charakteryzuje się tym, że jego natężenia zależne jest od szerokości geograficznej (na równiku mniejsz) na biegunach większe), ponadto występują też lokalne różnice. Na Ziemi występują anomalie magnetyczne dodatnie i ujemne, są to odchyłki stwierdzonego pola magnetycznego w danym miejscu od natężenia, jakie by wynikało z szerokóści geograficznej. Badanie tych anomalii służy poszukiwaniu złóż metali ferromagnetycznych np. żelaza.Wietrzenie fizyczne (mechaniczne) - jest to rozpad skał lub minerałów bez zmiany składu chemicznego. Czynniki wietrzenia fizycznego: insolacją - oddziaływanie promieni słonecznych, zamarzanie, krystalizacja soli, organizmy żywe.Wietrzenie chemiczne—rozkład minerałów i skał wraz ze zmianą składu chemicznego; rozpuszczanie (najłatwiej sole) - nie ulegają kwarce, hydroliza - rozpad pod wpływem wody na część kwasową i zasadową^ jedna z części tworzy nierozpuszczalną sól, która jest minerałem wtórnym a druga rozpuszcza sio, hydratacja - uwodnienie, przyłączenie wody oraz oksydacja, czyli utlenienie. Utlenianie _ substancji organicznej i pirytu odgrywa ważną rolę w powstawaniu endogenicznych pożarów na zwałach odpadów po węglowych i węgla Produkty wietrzenia; minerały niezmienione chemicznie, minerały wtórne, substancje rozpuszczone w wodzie.