Higiena i wybrane choroby układu wydalniczego

W moczu zdrowego człowieka nie występuje glukoza, ponieważ jest całkowicie resorbowana z kanalików nerkowych. Wydajność tego mechanizmu ma jednak pewne granice. Średnie stężenie glukozy we krwi nie może się podnieść powyżej pewnego poziomu. Wartość tę nazywamy progiem nerkowym dla glukozy. Przekroczenie tego progu prowadzi do cukromoczu, co może być objawem cukrzycy.

Ciałek ketonowych brak w moczu. Ich obecność w moczu może świadczyć o cukrzycy.

Niektóre choroby, na przykład zapalenie ciałek nerkowych oraz cięższe zatrucia, mogą powodować, że w moczu pojawi się białko. Mówimy wtedy o białkomoczu.

Bilirubina i urobilinogen to substancje, które powstają w wyniku rozpadu hemoglobiny. Bilirubiny normalnie brak w moczu. Jeśli jest obecna, świadczy to o chorobie wątroby i dróg żółciowych.

Jeśli są odstępstwa od normy w obecności urobilinogenu w moczu to świadczy to o żółtaczce.

Osad w moczu jest dopuszczalny w niewielkiej obecności nabłonków erytrocytów, leukocytów w moczu. Jeśli w moczu są duże ilości leukocytów może to świadczyć o stanach zapalnych nerek lub dróg moczowych.

Badanie moczu może wykazać choroby, ale także na przykład ciążę.

Infekcje wirusowe i bakteryjne są przyczynami stanów zapalnych nie tylko nerek, ale także pęcherza moczowego. Mogą się one pojawiać wzmożoną potrzebą fizjologiczną oddawania moczu, której nie należy opanowywać na siłę.

Zakażenia, zwłaszcza bakteryjne, często przechodzą w stan przewlekły i powodują zniszczenie miąższu nerkowego. Przyczyną tych schorzeń mogą być ogniska zapalne w różnych częściach ciała (migdałki, zęby, zatoki) lub niektóre choroby (grypa, szkarlatyna, angina).

Czasem w nerkach lub rzadziej w pęcherzu moczowym powstają złogi zwane kamieniami nerkowymi. Są to grudki zawierające sole kwasu moczowego, szczawian wapnia oraz fosforan wapnia (nierozpuszczalne w wodzie). Powiększające się złogi nerkowe są przyczyną kamicy moczowej. Złogi nerkowe mogą przemieszczać się do pęcherza moczowego, wywołując bolesne ataki kolki nerkowej. Mogą one czasem blokować wypływ moczu z pęcherza moczowego.

Moczówka prosta jest chorobą objawiającą się nadmiernym wchłanianiem moczu. Powstaje ona przy niedoborze jednego z hormonów (ADH).

W trosce o właściwe funkcjonowanie układu wydalniczego należy:

- unikać przeziębień okolicy lędźwiowej ciała, używek

- utrzymywać w czystości zewnętrzne narządy wydalnicze, by nie dopuścić do infekcji mikroorganizmami wywołującymi zapalenia pęcherza, miedniczek i całych nerek

- nieprzetrzymywanie moczu, regularne wypróżnianie pęcherza

- okresowe badania moczu

Dializa otrzewnowa - zabieg, polegający na oczyszczaniu krwi ze szkodliwych produktów metabolizmu. Stosowany w zawansowanej przewlekłej niewydolności nerek. Wprowadza się do otrzewnej płyn dializacyjny, do którego z naczyń krwionośnych jamy brzusznej przenikają zbędne i szkodliwe produkty przemiany materii.

Dializa pozaustrojowa - taki sam cel jak dializy otrzewnowej, lecz wykorzystywana jest sztuczna nerka. Krew pacjenta zostaje wyprowadzona z organizmu do urządzenia, a następnie po oczyszczeniu i znormalizowaniu składu wraca do organizmu.

Nazwa choroby	Przyczyna	Objawy	Leczenie
Kamica nerkowa	-złe odżywianie -podwyższony poziom wapnia we krwi -nadmierne spożywanie mleka	-ból o charakterze kolkowym w okolicy lędźwiowe -nudności i wymioty -uczucie ucisku i napięcia w żołądku -krwiomocz -podwyższona temperatura ciała	-picie dużej ilości wody mineralnej -środek przeciwbólowy i rozkurczowy podany przez lekarza -przeprowadzenie operacji w przypadku większych kamieni
Zapalenie kłębuszków nerkowych	-zapalenie drobnych naczyń krwionośnych kłębuszków	-ból w okolicy lędźwiowej -obrzęki wokół oczu -nudności -samozatrucie organizmu -białkomocz, krwiomocz oraz nadciśnienie
Zapalenie pęcherza moczowego	-najczęstsza przyczyna to bakteryjne zapalenie dróg moczowych błony śluzowej pęcherza moczowego -czynnikiem wywołującym chorobę jest pałeczka okrężnicy	-uczucie bólu i pieczenia w czasie oddawania moczu -częstomocz o nieprzyjemnym zapachu -parcie na pęcherz	-antybiotyki -leki rozkurczowe i przeciwbólowe -picie dużej ilości płynów -przyjmowanie witaminy C, płyny zakwaszające mocz
Mocznica (uremia, przewlekła niewydolność nerek)	-samozatrucie organizmu azotowymi produktami przemiany materii -postępujące niszczenie nefronów	-narastająca drażliwość -pobudliwość lub senność -niesmak w ustach, nudności, wymioty, biegunka -niedokrwistość -zaburzenia rytmu serca -obniżony poziom sodu -nadciśnienie tętnicze -bladość skóry, świąd -śpiączka	-leczenie zachowawcze jest trudne i rzadko przynosi trwalszą poprawę -zastąpienie czynności uszkodzonych nerek -w części przypadków zabieg przeszczepienia nerek
Zapalenie miedniczek	-wyniki szerzenia się zakażenia z dolnych dróg moczowych (cewka moczowa, pęcherz moczowy, moczowody)	-ból w okolicy lędźwiowej

Rak nerki

Objawy raka nerki: ból w okolicy lędźwi, w jamie brzusznej wyczuwalny guz, krew w moczu, brak apetytu, chudnięcie, stan podgorączkowy, gorączka. Objawy pojawiają się zazwyczaj w późnym etapie choroby.

Przyczyny raka nerki: niekontrolowane podziały komórek tworzących guz nerki.

Czynniki ryzyka: przypadki raka nerek w bliskiej rodzinie, wiek powyżej 50 lat. Rak nerki dotyka nieco częściej mężczyzn, palenie tytoniu.

Diagnostyka: USG lub tomografia jamy brzusznej, urografia (rentgen układu moczowego po podaniu kontrastu), badania analityczne krwi i moczu.

Leczenie raka nerki: operacyjne usunięcie guza (zazwyczaj z całą nerką i pobliskimi węzłami chłonnymi), uzupełniająco stosuje się naświetlania i leczenie farmakologiczne.

Powikłania: przerzuty do innych narządów, krwotoki do dróg moczowych, infekcje dróg moczowych.

Budowa układy wydalniczego

Ujście układu wydalniczego jest wspólne u mężczyzn z ujściem układu rozrodczego, u kobiet te dwa układy są rozdzielone. Mocz tworzy się w części korowej i rdzennej nerki. Następnie zbiera się w brodawce i stamtąd płynie do miedniczki (początkowy, rozszerzony fragment moczowodu). W miedniczce mogą tworzyć się tzw. kamienie nerkowe (osadzanie się szczawianu wapnia).

Ewolucja układu wydalniczego:

- lejek - oczyszczanie jamy ciała

- kłębuszek Malpighiego - oczyszczanie krwi

- lejek traci swoją rolę - jest bardziej zamknięty i zbliża się do kłębuszka

- kłębuszek i lejek są prawie złączone, od nerki odchodzi pramoczowód (przewód Wolfa)

- ostateczne połączenie lejka i kłębuszka, kłębuszek - zostaje

lejek - torebka Bowmana (homologi)

pramoczowody - moczowody wtórne (analogi)

Homologi to organy mające to samo pochodzenie, ale spełniające inne funkcje. Analogi to organy o innym pochodzeniu, ale pełniących te same funkcje (np. moczowody wtórne, które powstały z przekształcenia ścian pramoczowodów).

Nerki zbudowane są z komórek, tzw. nefrydii. Jest ich ok. 106.

NEFRYDIA

Tworzenie moczu:

- filtracja, resorpcja, zagęszczanie, sekrecja nerkowa (wydzielanie pewnych substancji z nerki do nefronu) .

Kłębuszek:

W kłębuszku następuje ultrafiltracja, w wyniku której powstaje przesącz, tzw. mocz pierwotny/pramocz (produkcja dobowa to ok. 150 - 220 l.). W skład pramoczu wchodzą: H₂O, witaminy, urobilina, mocznik, jony, glukoza, aminokwasy; brak w nim jest białek i krwinek.

Cewka proksymalna:

W tej części nefrydii zachodzi obowiązkowa resorpcja (H₂O, Ca²⁺, Na⁺, K⁺, Cl^-, fosforany - 80 %; cukry proste, aminokwasy - 100% ) oraz sekrecja jonów amonowych (NH⁴⁺) i resorpcja witamin.

Pętla Henlego:

Tutaj następuje zagęszczanie moczu:

- ramie zstępujące: resorpcja H₂O,

- ramie wstępujące: dodawanie jonów Na⁺ (w wyniku transportu aktywnego).

Cewka dystalna i kanalik zbiorczy:

W tych dwóch częściach następuje fakultatywna reabsorbcja H₂O oraz substancji niezbędnych w organizmie w danej chwili (charakter homeostatyczny).

Kanalik zbiorczy:

W kanaliku następuje ostateczne zagęszczanie moczu.

Hormony biorące udział w czasie procesu tworzenia moczu:

- adiuretyna/ wazopresyna, tzw. ADH - wydzielana przez podwzgórze, magazynowana w tylnym płacie przysadki; odpowiada za reabsorbcję H2O, brak wydzielania ADH nazywany jest moczówką prostą

- aldosteron - podwzgórze wydziela liberyny pobudzające przedni płat przysadki, ten natomiast wydziela hormon tropowy, który pobudza korę nadnerczy wydzielającą mineralokortykoid, czyli np. aldosteron (hormon sterydowy); hormon ten odpowiedzialny jest za fakultatywną reabsorbcję Na⁺ i wstawianie na jego miejsce K⁺ i H⁺

Urobilina powstaje w na skutek przemiany hemoglobiny.

POWSTAWANIE MOCZNIKA (cykl cytrulinowy lub mocznikowy)

Człowiek jest ureoteliczny, tzn. że wydala mocznik.

Skład moczu ostatecznego (jest go ok. 1200 - 1500 ml/24 h):

- związki azotowe: mocznik 20 - 40 g./24h, kwas moczowy 0,5 - 1 g./24h, kreatynina 1 - 2 g./24h

- związki nieorganiczne: Na⁺, K⁺, Mg²⁺, Ca²⁺, Cl^-, fosforany

1) Wydalanie - proces pozbywania się z organizmu zbędnych, często szkodliwych produktów przemiany materii, a także nadmiaru substancji krążących w ustroju.

2) Przemiana materii (metabolizm) - wszystkie procesy (syntezy, rozpadu) odbywające się w żywym ustroju, zapewniające wzrost, wytwarzanie ciepła i dostarczenie energii do przebiegu wszystkich procesów życiowych.

3) Uboczne produkty przemian węglowodanów i tłuszczów:

- woda - wydalana przez skórę (pot), płuca (para wodna) i z moczem oraz kałem,

- dwutlenek węgla - wydalany przez płuca i skórę,

- mocznik - wydalany głownie z moczem oraz przez skórę i wraz z potem.

4) Funkcje układu moczowego:

- utrzymywanie na odpowiednim poziomie wody w organizmie,

- regulowanie ciśnienia krwi,

- regulowanie gospodarki mineralnej,

- utrzymywanie na odpowiednim poziomie równowagi kwasowo-zasadowej ustroju.

5) W skład układu moczowego wchodzą nerki, moczowody, pęcherz moczowy i cewka moczowa.

6) Nerki są parzystymi narządami, ciemnoczerwonej barwy, mają długość około 10 - 12 cm i masę 120 - 170g. Położone są na tylnej ścianie jamy brzusznej po obu stronach kręgosłupa, na wysokości od ostatniego kręgu piersiowego do drugiego kręgu lędźwiowego.

Funkcje nerek:

- wydalnicza - polegająca na usuwaniu z moczem końcowych produktów przemiany materii: mocznika oraz kwasu moczowego, a także usuwaniu substancji obcych dla ustroju, np. leków,

- regulacyjna - zapewniająca stałość składu i objętość płynów ustrojowych, zapobiegająca wydalaniu substancji niezbędnych dla ustroju (glukoza, aminokwasy).

8) Moczowody - długie (28 -30cm), parzyste przewody łączące miedniczkę nerkową z dnem pęcherza moczowego. Wyścielone są wewnątrz błoną śluzową, w ich ścianach znajdują się miękkie gładkie. Dzięki skurczom tych mięśni mocz przechodzi z miedniczek nerkowych do pęcherza moczowego.

9)Pęcherz moczowy jest przejściowym zbiornikiem moczu o pojemności około 700 ml. W ścianach pęcherza moczowego znajduje się stosunkowo gruba warstwa mięśni gładkich, wewnątrz jest wysłany błoną śluzową. U ujścia pęcherza do cewki moczowej znajduje się mięsień - zwieracz pęcherza. Błona mięśniowa pęcherza jest unerwiona przez włókna układu wegetatywnego

10) Cewka moczowa jest ostatnim odcinkiem układu moczowego, wyprowadzającym mocz na zewnątrz. Jest zbudowana z mięśni gładkich i wyścielona błoną śluzową. Na granicy między pęcherzem moczowym a cewką moczową występuje mięsień okrężny - zwieracz (jego regulowanie zależne od naszej woli), jego długość zależy od płci (u kobiet - do 4 cm, u mężczyzn - 17-20 cm).

11) Powstawanie moczu:

- Filtracja kłębkowa: krew dopływająca do nerek zostaje doprowadzona do kłębuszka naczyń włosowatych ciałka nerkowego przez tętniczkę doprowadzającą. Pod wpływem ciśnienia krwi przesącza się do torebki otaczającej kłębuszek około 1/5 objętości przepływającego osocza, tworząc tzw. mocz pierwotny.

- Wchłanianie zwrotne: pozostała część krwi wpływa z sieci kłębuszka przez tętniczkę doprowadzającą. Tętniczka ponownie rozpada się na sieć naczyń włosowatych oplatających układ kanalików nerkowych. Przesączony w kłębuszku mocz pierwotny przechodzi do tego układu i ulega w nim dalszym przemianom do moczu ostatecznego.

12) Mocz pierwotny - przypomina odbiałczone osocze, zawiera substancje szkodliwe (mocznik, kwas moczowy) oraz substancje potrzebne (cukier, sole mineralne, witaminy i wodę), które zostają powtórnie wchłonięte do krwi ze światła kanalików nerkowych.

Mocz ostateczny - płyn po ponownej filtracji i zagęszczeniu (odciągnięciu wody), gromadzi się w miedniczkach skąd spływa do pęcherza.

Mocz - przejrzysty płyn o słomianym zabarwieniu i specyficznym zapachu, jego skład: związki azotowe : mocznik, kwas moczowy, amoniak, sole sodu, potasu, wapnia, magnezu oraz woda.

13) Czynniki, które wpływają na ilość moczu:

- temperatura otoczenia, wykonywana praca, ilość spożywanej wody, dieta.

14) Dobowa ilość moczu - 600-2500 ml.

Filtracja (przesączanie) zachodzi między siecią naczyń włosowatych w kłębuszku nerkowym (gdzie jest wyższe ciśnienie) a ścianą torebki Bowmana. Część składników krwi przechodzi do nefronu. Przez nerkę przepływa ok. 1 litra krwi na minutę. Powstały przesącz nosi nazwę moczu pierwotnego, w skład którego wchodzą: woda, jony nieorganiczne, związki organiczne. Brak w nim białek i komórek krwi. Nerki człowieka produkują ok. 150–180 litrów moczu pierwotnego na dobę. Mocz pierwotny jest izotoniczny w stosunku do osocza.

Resorpcja (wchłanianie zwrotne) odbywa się w kanalikach nerkowych. Około 99% przesączu ulega resorpcji w drodze transportu aktywnego i biernego do krwi. Aktywnie resorbowane są: aminokwasy, glukoza, kreatyna, ciała ketonowe, jony Na⁺, K⁺, PO₄^3–, SO₄^2– (przy udziale nośników i ATP). Biernie natomiast: woda, mocznik, kreatynina, jony Cl^–, HCO₃^– (zgodnie z gradientem stężeń). W kanalikach proksymalnych zachodzi resorpcja obowiązkowa (aminokwasy, glukoza, ok. 75% wody i potrzebne organizmowi jony). W kanalikach dystalnych ma miejsce resorpcja zwrotna nieobowiązkowa w zależności od potrzeb organizmu (woda, Na⁺), regulowana przez hormony: antydiuretyczny - ADH i aldosteron. W pętli Henlego wchłaniane są: aktywnie jony Na⁺ i biernie woda.

Sekrecja polega na wydzielaniu z krwi do światła kanalików różnych substancji, np. kreatyniny, hormonów sterydowych, penicyliny, sulfonamidów, soli amonowych, kwasu salicylowego, H⁺. Powstaje mocz ostateczny, który jest hipertoniczny w stosunku do płynów ciała.