1. POJĘCIE GRADACJI I PRZYCZYNY ICH WYSTĘPOWANIA.

Masowy pojaw fitofaga następuje gdy .potencjał rozrodczy gatunku duży a opór środowiska mały. Każdy gradacyjny pojaw szkodników charakteryzują fazy: normalna liczebność wzrost liczebności do poziomu ostrzegawczego gradacja wiąże się z największymi liczbami i strefami gosp. Spadek liczebności powrót do stanu normalnego. Długość okresu gradacji i częstość jej występowania mogą być różne i rzadko występują mniej lub bardziej regularnie najczęściej są to gradacje nieregularne ale występujące szkodniki, które gradiują występują bardzo długo np. owocówka jabłkóweczka.

2. OMÓWIĆ CZYNNIKI ABIOTYCZNE WPŁYWAJĄCE NA POPULACJĘ SZKODNIKÓW.

a) Temperatura - hamuje aktywność życiową (temp zera fizjologicznego) powyżej tej temp zaczyna się aktywność i rozwój gat.. jest to cecha stała genetycznie utrwalona i waha się 2-25C. Zwierzęta zmienno cieplne odporniejsze na niską temp. temp powyżej zera fizjologicznego nazywane są efektywnymi i jest to suma ciepła potrzebna do rozwoju zwierzęcia.

b) Woda i wilgotność powietrza - wszelkie reakcje chemiczne i działanie enzymów zachodzą w roztworach wodnych (przemiana mat. odżywianie oddychanie wydalanie i transport subst). brak wody powoduje ich zahamowanie. Są liczne zwierzęta które rozwijają się i poruszają tylko w środowisku wodnym (ślimaki nicienie i niektóre owady), są zmywane z liści podczas deszczu (przędziorki, szpeciele, mszyce i pchełki). W ekologii

owadów największe znaczenie ma wilgotność względna powietrza ponieważ absorbują one wodę z powietrza całą pow. ciała lub przez tchawki Owady żyjące w suchym środowisku (W przechowalniach) przystosowane do życia w powietrzu o bardzo niskiej wilgotności nawet 1 % dlatego muszą wytwarzać wodę w procesach metabolizmu skł. pok. i bardzo oszczędnie nią gospodarować. Strata 1/3 wody prowadzi do śmierci owada (zwalczanie obniżanie wilg)

c) Światło względna długość dnia i nocy reguluje roczny cykl rozwojowy niektórych gat. Długość nie określa wędrówki ptaków zmiany w owłosieniu i opierzeniu kręgowców i aktywację ich gruczołów płciowych. Jedne stawonogi (stonka i przędziorek chmielowiec) mają największą płodność przy najdłuższym dniu a mniej liczne przy dniu krótkim. Gat owadów (rolnice brudnica) nie reagują na długość dnia mają 1 pokolenie w roku. Są też gat aktywne nocą (gryzonie karaczany sówki) i takie tylko aktywne w czasie dnia (pchełki pszczoły motyle dzienne) Reakcja na światło zależy od temp płci stanu fizjologicznego i wieku owadów.

d) Gleba - liczne gat rozwijają się w glebie(nicienie drutowce pędraki) i tam żyją, Inne tylko zimują przepoczwarzają się kryją na noc lub na dzień im to powiązanie ściślejsze tym gleba wywiera większy wpływ jako siedlisko poprzez właściwości fiz i chem (struktura wilg temp pH ilość powietrza)np. przy pH niskim występują koziułki i sprężykowate. W glebach urodzajnych żyje więcej zwierząt niż na ubogich (guzak płn na lekkich a pędraki czerwczyka na zwięzłych) Owady żyjące w glebie przemieszczają się w niej mieszają części organiczne z nieorganicznymi przyczyniają się do krążenia pierwiastków użyźniają glebę i humifikują materię org.

e) Struktura krajobrazu w zależności od tego czy teren jest pagórkowaty czy równinny będzie miał otwartą płaszczyznę czy poprzecinany szpalerami drzew rzekami będzie miał ilościowo i jakościowo różną faunę. Wiąże się to z mikroklimatem danego środowiska. Na polach osłoniętych liczniejsze niektóre szkodniki (połyśnica marchwianka mszyce złotooki biedronki). Słodyszek rzepakowy kieruje się na zimowanie w ciemne strony lasu a dla stonki las jest prżeszkodą w przelotach. Na polach podzielonych rzędami drzew więcej ptaków i owadów pożytecznych f)prądy powietrza pionowe i poziome ruchy powietrza (wiatr) prądy wstępujące mogą przenosić na znaczne odległość nie tylko owady ale i inne zwierzęta. Biernie przenoszone owłosione gąsienice, owady czynnie latające. Przed wiatrem owady kryją się w glebie i wysiew roślin w rzędy zgodnie z kierunkiem wiatru utrudnia składanie jaj. Prądy mogą przenosić feromony kairomony na które owady reagują odpowiednim zachowaniem.

3. OMÓWIĆ CZYNNIKI BIOTYCZNE WPŁYWAJĄCE NA POPULACJĘ SZKODNIKÓW.

a) Pokarm - od rodzaju pobieranego pokarmu wyróżniamy saprofagi (żywią się martwymi szczątkami organicznymi rośl i zwierz) fitofagi zjadają rośliny zoofagi zjadają inne zwierz nekrofagi jedzą martwe zwierz koprofagi jedzą kał. Każdy gat ma określony rodzaj pokarmu zjadanego najchętniej sprzyjający rozwojowi i płodności. Jakość i ilość pożywienia działa na rozwój szkodnika i jego wrogów naturalnych pogorszenie powoduje wydłużenie cyklu rozwojowego spadek płodności migrację. Ograniczają się do określonych pokarmów i wyróżnia się stopnie specjalizacji: wszystkożerne -pantofagi (tk zwierz i rośl). wielożerne- polifagi (rożne gaŁ roślin) skąpożerne -oligofagi ( rośl z jednej rodziny) jednożerne -monofagi.

b) Wrogowie naturalni - każdy gat zwierzęcia ma naturalnych wrogów którzy w różnym stopniu w zależności od warunków mogą wpływać na jego liczebność. Wrogami szkodników są patogeny pasożyty parazydoidy i drapieżcę wykorzystywane do biologicznego zwalczania. Owady pożyteczne atakując gat użyteczne (pszczoła i jedwabnik) mogą też powodować straty gospodarcze.

c) gat konkurencyjne - przy pewnym zagęszczeniu populacji ujawnia się konkurencja o pokarm przestrzeń samice lub kryjówki i może towarzyszyć jej agresja. Konkurencja między-i wewnątrzgatunkowa.

4. OMOWIC POJĘCIE TEMPERATURY ZERA FIZJOLOGICZNEGO -PRZYKŁADY, ZNACZENIE.

Temperatura zera fizjologicznego ważny czynnik dla zwierząt zmienno cieplnych (nicienie roztocza ślimaki), -j rozwój żerowanie dynamika populacji zależy od temp, otoczenia rozwój w temp od 2-30C. Skrajne wartości temp = progi życia -54-+64C. Wzrost temp w zakresie granic o 10C skraca od 1,5-3 krotnie czas rozwoju pokolenia bezkręgowców. Zmienno cieplne odporniejsze na niską temp od stałocieplnych. W temp kilku stopni powyżej ł liczne gat owadów zaprzestają żerowania i następuje odrętwienie/dalszy spadek temp powoduje zamarzanie wody w tkankach tworzą się kryształki lodu i mechanicznie uszkadzają komórki i następuje zamieranie organizmu. Temp która hamuje aktywność życiową to temp zera fizjologicznego powyżej tej temp jest aktywność lub rozwój gatunku jest to cecha stałą genetycznie ustalona 2-25C. Temp powyżej zera fizjologicznego to efektywna temp. sumując efektywną w czasie całego rozwoju pokolenia uzyskamy sumę ciepła potrzebnego do rozwoju danego gat jest to wartość stała.

5. OMÓWIĆ POJĘCIE POPULACJI -DYNAMIKA.

Populacja - to zespół organizmów jednego gat zajmujących daną przestrzeń a tym samym warunki w jakich żyje populacja określamy jako siedlisko. Szersze pojęcie to nisza ekologiczna to nie tylko miejsce zajmowane przez populację ale wszystkie warunki i czynniki oddziałujące na nią w tym rolę populacji w łańcuchu pokarmowym. Cechy populacji: struktura, liczebność, dynamika i rozpatrywane są dla gat szkodliwych i pożytecznych. Struktura to stosunki liczbowe między osobnikami różnego wieku płci i sposób rozmieszczania się w przestrzeni zajmowanej przez populację. analizując ją stwierdza się zmiany w 1iczebności poszczególnych stadiów w stosunku liczebności płci w rozmieszczeniu na roślinach. Liczebność na jednostkę pow. to zagęszczenie a zmiany w zagęszczeniu populacji w czasie to jej dynamika. Te zmiany są wypadkową rozrodczości (wrodzona zdolność do wzrostu liczebności i zależą od płodności śmiertelności ruchliwości udziału samic i czynników środowiska) śmiertelności/migracji i zmiany war środowiska. (nie zawsze ginie tyle co się rodzi tnie tyle samo nalatuje co odlatuje). Każda populacja ma określone zagęszczenie optymalne. By populacja była w równowadze to śmiertelność podczas rozwoju 98%. Czyli ze 100 złożonych jaj w końcu rozwoju wylęgnie się 1 samiec i 1 samica jeśli % większy to liczebność spada. Rozróżnia się czynniki regulujące i redukujące liczebność pop: redukujące niszczą więcej osobników niż ich przybywa „ np. temp, ulewny deszcz zabieg chem. regulujące działanie ich zależy od zagęszczenia populacji i wzrasta’ ze wzrostem zagęszczenia. O liczebności populacji mogą decydować czynniki biotyczne i abiotyczne.

6. SPECJALIZACJA POKARMOWA

W rozwoju szkodników wielką rolę odgrywa nie tylko ilość, ale też jakość pożywienia. Wyższym stopniem specjalizacji pokarmowej roślinożerców jest ograniczenie do określonych często nielicznych roślin, w związku z tym wyróżnia się stopnie specjalizacji: a) wszystkożerne - pantofagi żywią się tkankami zwierzęcymi i rośl. b) polifagi- żywią się różnymi gat. roślin z różnych rodzin c) skąpożerne -oligofagi tylko na pokrewnych roślinach należących do jednej rodziny d) jednożene monofagi żywią się tylko jednym gatunkiem. Specjalizacja ta nie jest trwała, ale jest właściwością gatunkową bowiem pod wpływem zmian środowiska mogą zachodzić zmiany w wyborze pożywienia przez zwierzęta; ma to miejsce, gdy wprowadza się nowe rośliny uprawowe. i nowe sposoby gospodarowania.

7. PODZIAŁ METOD OCHRONY-KWARANTANNA

1) Metody bezpośredniego zwalczania- metody zapobiegawcze: a) agrotechniczne i higieniczne b) hodowlane- hodowla odmian odpornych na szkodniki oraz odpornych na choroby 2) Mechaniczne 3) Fizyczne 4) Systemy integrowanej ochrony roślin 5) Biologiczne a) introdukcja b) okresowa kolonizacja c) ochrona pożytecznych organizmów d) praktyczne możliwości biologicznego zwalczania szkodników w Polsce e) wykorzystanie biopreparatów f) integracja metod biologicznych 6) Kwarantanna- jedna z podstawowych metod; oznacza wszelkie działania zapobiegające przenikaniu określonych szkodliwych agrofagów na nowe terytoria, na których mogłyby znaleźć dogodne warunki rozwoju umożliwiające ich zaaklimatyzowanie. Kwarantanna może być: a) zewnętrzna- zapobiega przedostaniu na nasz teren nowych czynników chorobotwórczych i szkodników b) wewnętrzna- ogranicza rozprzestrzenianie się w/w elementów z jednego do drugiego regionu. Zasady- ustalenie wykazu agrofagów kwarantannowych roślin i produktów poch. roślinnego, których przywóz jest ograniczony lub zabroniony; prowadzenie stałej specjalistycznej kontroli fitosanitarnej wszelkich towarów poch. roślinnego jak i opakowań oraz śr. transportu, mogących być nośnikami jawnych lub ukrytych form tych agrofagów; kontrola odbywa się w miejscu produkcji, magazynowania, załadunku i przeładunku oraz na przejściach granicznych. Stała obserwacja pod kątem ryzyka niekontrolowanego przeniknięcia i zadomowienia się agrofagów.

8. PREWENCYJNE METODY OCHRONY

1) Kwarantanna 2) Agrotechniczne a) uprawa roli, zabiegi stwarzające warunki wzrostu i ich odporności: podorywka- niszczy chwasty i glebowe szkodniki, zmniejsza resztki roślinne i zapobiega utracie wody z gleby b) nawożenie- zwiększa odporność na porażenie c) zmianowanie- nie uprawiać po sobie roślin z tych samych rodzin d) przygotowanie materiału rozmnożeniowego, selekcja negatywna, przebieranie bulw e) zaprawianie f) otoczkowanie g) terminy siewu- celowe ich przesuwanie zapobiega nasileniu rozwoju szkodników w okresie największej podatności roślin; wczesny siew lnu zapobiega pchełce h) tępienie chwastów i) zabiegi higieniczne- mycie, odkażanie trwałych opakowań, stosowanie izolacji przestrzennej, niszczenie porażonych resztek pożniwnych 3) Hodowla i uprawa roślin odpornych- najlepszy sposób ochrony rośl.; prace nad hodowlą są trudne, długotrwałe, wymagają starannego zbadania dużej ilości materiału siewnego. Odporność genetyczna i ekologiczna.

9. INTERWENCYJNE METODY

1.Machaniczne a) ręczny zbiór .to zgniatanie szkodników i ścinanie pędów porażonych na małych powierzchniach (pędraki, drutowce, jaj i gąsienice) b) stosowanie zapór to odcięcie szkodnikom dostępu do uprawianych roślin lub produktów rośl. np. opaski lepowe, rowy ochronne, siatki okienne, c) przynęty i pułapki d) kryjówki pułapkowe do wyłapywania gryzoni i ssaków, zabijające i przetrzymujące żywe zwierzęta e) zasada roślin pułapkowych- skrajne części pola obsiewa się wcześniej niż normalnie aby owady złożyły jaja na tych wschodach i kosi się f) niszczenie żywicieli pośrednich- dzikorosnące rośliny np. trzmielina. 2)Fizyczne a) stosowanie niskich temp.- strąkowiec grochowy ginie przy -10°C; w celu sterylizacji produktów którym szkodzi wyższa temp. np. tytoń, przy wysokich temp. 66°C niszczy roztocze; ważne jest określenie temp. zabójczej dla owada a nieszkodliwej dla nasion b) zastosowanie światła , wyłapywanie dla celów naukowych c) ultradźwięki i różne promienie np. ultradźwięki o częstotliwości 50- 100 kilocykli/sek. działają niszcząco na organizmy fale radiowe 40Mcykli/sek. 14-20sek. zabija szkodniki ziarna. Ultradźwięki przegrzewają i wysuszają ciało d) promieniowanie jonizujące skuteczne e) parowanie gleby w szklarniach i inspektach to najskuteczniejsza metoda zwalczania szkodników, stosuje się widły, grabienie. Gleba podgrzana do tem~ 90-100°C i utrzymuje się w niej 20-30 min., jeśli ogrzanie do temp. 70°C: nasiona czy produkty niszczy się strąkowce i szkodniki przechowalniane f) ciśnienie- metoda kosztowna kłopotliwa ale 100% skuteczności, wymagane są odpowiednie pomieszczenia lub pojemniki g) pyły obojętne powodują ścieranie warstwy woskowej doprowadzając do wyniszczenia i śmierci szkodników: trójfosforan, wapni, talki, pyły 3) biologiczne- wykorzystanie organizmów żywych do redukcji liczebności szkodników a) introdukcja- wprowadzenie wrogów naturalnych na teren, gdzie ich nie było b) okresowa kolonizacja pożytecznych org. np. dobroczynek szklarniowy c) ochrona pożyteczna organizmów- preparaty selektywne i niekontaktowe. Organizmy pożyteczne wprowadza się zapobiegawczo w początkach gradacji (działanie zależy od liczebności populacji szkodnika). Zalety metody- nie zanieczyszczają środowiska i nie sprzyjają tworzeniu ras odpornych, metoda ta jest tańsza od chemicznej. 4) Chemiczne a) opylanie- pokrycie pow. chronionej preparatem chem. b) opryski c) zaprawianie i inkrugtracja d) rozsiewania z wysiewem e) podlewanie systemiczne f) aerozolowanie g) gazowanie h) sublimowanie i) przynęcanie.

10. PLASTYCZNOŚĆ EKOLOGICZNA

Czynniki abiotyczne i biotyczne działają stale na organizmy żywe, każdy gat. szkodnika ma określone wymagania środowiskowe. Te gatunki, które mają większą zdolność przystosowania się do, zmiennych warunków środowiska, czyli odznaczają się większą plastycznością ekologiczną. Łatwiej opanowują teren, szybciej się rozprzestrzeniają i częściej występują masowo. Im większa plastyczność ekologiczna, tym łatwiej gatunek znajduje znośne warunki bytowania i pożywienie. Plastyczność dotyczy wszystkich wymagań szkodnika na czynnik biotyczne i abiotyczne. Z plastycznością związane są : żasięg występowania szkodnika oraz strefy szkodliwości. Są 3 strefy: stała- liczebność jest zawsze duża, warunki bytowania optymalne, szkody duże często klęskowe; warunkowa- szkodnik nie pojawia się w dużych ilościach, szkodliwość nieznaczna; nieznaczna- bez względu na układ czynników ekologicznych agrofag nie znajduje warunków do szybkiego rozmnażania, występuje rzadko.

11. SZKODLIWOŚĆ - STREFY I PRÓG.

Szkodliwość -pojęcie gospodarcze wyrażane w stratach poniesionych na jednostce powierzchni. Szkodliwość szkodnika jest względna i zależy od wielu czynników. np. słodyszek rzepakowy na pąkach jest szkodliwy, a na kwiatach pomaga w zapylaniu. Kryterium jakie bierze się pod uwagę określając szkodliwość gatunku to jego liczebność, wielkość strefy szkodliwości (teren, na którym ma najodpowiedniejsze warunki rozwoju), specjalizacja pokarmowa (polifagi szkodliwsze od monofagów), częstotliwość pojawów masowych.

Próg szkodliwości ekonomicznej -wartość progowa zagęszczenia populacji szkodnika lub stopnia porażenia przez patogeny. Do pewnego poziomu straty powodowane przez agrofagi są na tyle niskie, że nie XXXXX kosztów zabiegu, czyli nie przyniesie zysku zastosowanie zabiegu.

12. USZKODZENIA

Wynik oddziaływania agrofaga na roślinę w różnych postaciach. Typy uszkodzeń kwalifikuje się w zależności od 2 czynników: typu aparatu gębowego i uszkodzonej części rośliny. Uszkodzenia przez aparat: a) gryzący -ogryzanie korzeni i ich odcinanie, np. pędraki chrabąszcza majowego i żer we wnętrzu części podziemnych -larwy opuchlaka lucernowca, podgryzanie pędów u podstawy -gąsienice rolnicy zbożówki, wyżeranie chodników pod korą -korniki i larwy, wyżeranie bruzd na zewnątrz pędów -niezmiarka, objadanie całkowite liści -gąsienica pierścienicy nadrzewki, zatokowe wygryzanie -oprzędziki, dziurawienie liści, minowanie -śmietka ćwiklanka, wygryzanie pączków kwiatowych -kistnik, wyżeranie nasion -gąsienica pachówki strąkóweczki, żer wewnątrz nasion -lar.vy strąkowców, b) kłująco-ssący: obumieranie korzeni i tworzenie się tzw. brody, wyrośla na korzeniach, rakowate wyrośla na pniach, gałęziach -bawełnica korówka, plamy na liściach -mszyce, skręcanie i zniekształcenie liści zbóż -niszczyk, foremne wyrośla na liściach -szpeciele, bielenie kłosów -żółwinek.

13. ZABIEGI AGROTECHNICZNO -HIGIENICZNE JAKO METODA OCHRONY ROSLIN.

2) fizyczne a) stosowanie niskich temp.- strąkowiec grochowy ginie przy -10°C; w celu sterylizacji produktów którym szkodzi wyższa temp. np. tytoń, przy wysokich temp. 66°C niszczy roztocze; ważne jest określenie temp. zabójczej dla owada a nieszkodliwej dla nasion b) zastosowanie światła, wyłapywanie dla I celów naukowych c) ultradźwięki i różne promienie np. ultradźwięki o częstotliwości 50-100 kilocykli/sek. I działają niszcząco na organizmy fale radiowe 40Mcykli/sek. 14-20sek. zabija szkodniki ziarna. Ultradźwięki przegrzewają i wysuszają ciało d) promieniowanie jonizujące skuteczne e) parowanie gleby w szklarniach i inspektach to najskuteczniejsza metoda zwalczania szkodników, stosuje się widły, grabienie. Gleba podgrzana do temp. 90-100°C i utrzymuje się w niej 20-30 min., jeśli ogrzanie do temp. 70°C nasiona czy produkty niszczy się strąkowce i szkodniki przechowalniane f) ciśnienie- metoda kosztowna kłopotliwa ale 100% skuteczności, wymagane są odpowiednie pomieszczenia lub pojemniki g) pyły obojętne powodują ścieranie warstwy woskowej doprowadzając do wyniszczenia i śmierci szkodników: trójfosforan, wapni, talki pyły.

14. UPRAWA I HODOWLA ODMIAN ODPORNYCH.

Wśród roślin możemy wyróżnić mechaniczną odporność na czynniki, odporność pozorną i brak akceptacji antybioza budowa morfologiczna i anatomiczna i nadwrażliwość. W hodowli odpornościowej najczęściej wykorzystuje się odporność pozorną. Wówczas najbardziej wrażliwe stany rozwojowe roślin nie przypadają na okres występowania szkodników. Odporność ta wspomagana zabiegami agrotech. Pożądaną cechą jest tolerancja -wytrzymałość na żerowanie szkodników. Rośliny odmian tolerancyjnych mimo żerowania szkodników wydają plony bez istotnej różnicy w porównaniu z roślinami niezaatakowanymi. Tolerancja odmian odpornych wynika z wrażliwości fizjologicznych i wiąże się bezpośrednio z fazą rozwojową ił liczebnością szkodnika. Zależy od warunków środowiskowych, np. odmiany kapusty tolerujące żerowanie larw śmietki kapuścianej -kapusta wytwarza korzenie boczne zastępujące korzenie uszkodzone. Akceptacja -mechaniczna odporność. Owad kieruje się wzrokiem, zapachem i smakiem, rośliny odpornościowe charakteryzują się tym, że owad unika ich w czasie składania jaj, żerowania i przebywania, np. mszyce chętnie żerują na zbożach o barwie jasno zielonej. Antybioza -dostarcza w odmianie odpornościowej zw. chem., które powodują zaburzenia w rozwoju owadów żerujących na tych roślinach, brak lub nadmiar określonych zw. chem. Może powodować dużą śmiertelność stadiów młodocianych lub wpływać na obniżenie odporności. Budowa anatomiczno-morfologiczna rośliny, np. wyhodowano odporne odmiany słonecznika omaźnię słonecznikową posiadają bardzo twardą okrywę nasienną uniemożliwiającą żerowanie I larw tego szkodnika, wyhodowanie zbóż niepokrytych włoskami -odporne na składanie jaj przez pryszczarka helskiego.

15. MECHANICZNA METODA OCHRONY ROŚLIN

Mechaniczne a) ręczny zbiór to zgniatanie szkodników i ścinanie pędów porażonych na małych powierzchniach (pędraki, drutowce, jaj i gąsienice) b) stosowanie zapór to odcięcie szkodnikom dostępu do uprawianych roślin lub produktów rośl. np. opaski lepowe, rowy ochronne, siatki okienne, ale wychodzą z użycia c) przynęty i pułapki d) kryjówki pułapkowe do wyłapywania gryzoni i ssaków, zabijające i przetrzymujące żywe zwierzęta e) zasada roślin pułapkowych- skrajne części pola obsiewa się wcześniej niż normalnie aby owady złożyły jaja na tych wschodach i kosi się f) niszczenie żywicieli pośrednich- dziko rosnące rośliny np. trzmielina

16. FIZYCZNA METODA OCHRONY ROŚLIN

2) fizyczne a) stosowanie niskich temp.- strąkowiec grochowy ginie przy -10°C; w celu sterylizacji produktów którym szkodzi wyższa temp. np. tytoń, przy wysokich temp. 66°C niszczy roztocze; ważne jest określenie temp. zabójczej dla owada a nieszkodliwej dla nasion b) zastosowanie światła, wyłapywanie dla celów naukowych c) ultradźwięki i różne promienie np. ultradźwięki o częstotliwości 50-100 kilocykli/sek. działają niszcząco na organizmy fale radiowe 40Mcykli/sek. 14-20sek. zabija szkodniki ziarna. Ultradźwięki przegrzewają i wysuszają ciało d) promieniowanie jonizujące skuteczne e) parowanie gleby w szklarniach i inspektach to najskuteczniejsza metoda zwalczania szkodników, stosuje się widły, grabienie. Gleba podgrzana do temp. 90-100°C i utrzymuje się w niej 20-30 min., jeśli ogrzanie do temp. 70°C nasiona czy produkty niszczy się strąkowce i szkodniki przechowalniane f) ciśnienie- metoda kosztowna kłopotliwa ale 100% skuteczności, wymagane są odpowiednie pomieszczenia lub pojemniki g) pyły obojętne powodują ścieranie warstwy woskowej doprowadzając do wyniszczenia i śmierci szkodników: trójfosforan, wapni, talki, pyły.

17. BIOLOGICZNA METODA OCHRONY ROSLIN

3)biologiczne- wykorzystanie organizmów żywych do redukcji liczebności szkodników a) introdukcja- wprowadzenie wrogów naturalnych na teren, gdzie ich nie było b) okresowa kolonizacja pożytecznych org. np. dobroczynek szklarniowy c) ochrona pożyteczna organizmów- preparaty selektywne i niekontaktowe. Organizmy pożyteczne wprowadza się zapobiegawczo w początkach gradacji (działanie zależy od liczebności populacji szkodnika). Zalety metody- nie zanieczyszczają środowiska i nie sprzyjają tworzeniu ras odpornych, metoda ta jest tańsza od chemicznej.

4) Chemiczne a) opylanie- pokrycie pow. chronionej preparatem chem. b) opryski c) zaprawianie i inkrustracja d) rozsiewania z wysiewem e) podlewanie systemiczne f) aerozolowanie g) gazowanie h) sublimowanie i) przynęcanie

18. BIOTECHNICZNA METODA

Wykorzystanie naturalnych reakcji zwierząt na określone bodźce fizyczne lub chemiczne. W tym celu wykorzystuje się atraktanty, repelenty, substancje wzrostowe owadów, niektóre ich chemiczne informatory (feromony, kairomony, hormony), lub bodźce fizyczne -sygnały porozumiewania się owadów. Metody te pozwalają na całkowite wyniszczenie szkodnika ale nie dają możliwości utrzymania niskim kosztem populacji szkodnika poniżej progu szkodliwości gospodarczej bez szkodliwych pozostałości i zaburzenia agrocenozy.

4. Atraktanty -substancje wabiące zwierzęta, wskazujące im pokarm (eugenol+geraniol wabią samice śmietki kapuścianej). Można je mieszać z pestycydami lub umieszczać w pułapkach, w których szkodnik ginie. Skuteczność Pużmoru zwiększa się gdy skropi się go piwem, które wabi ślimaki. Do środków zwalczających karaczany i gryzonie dodaje się przynęty lub związki o charakterze stymulatorów żerowania zachęcające do zjedzenia trutki.

4. Antyfidanty i repelenty -czasowo lub na stałe hamują żerowa- nie albo składanie jaj ale nie zabijają szkodnika. Szkodnik pozostaje koło takiej rośliny i nawet może zginąć z głodu. Są to też zw. syntetyczne lub substancje naturalne występujące w roślinach. Rośliny tropikalne mają często takie związki; miodła indyjska-azadyrahtyna -rośliny uprawne opryskane tymi wyciągami często nie są atakowane. W rodzinie Compositae stwierdzono związki o charakterze goryczy silnie antyfidalne dla owadów, Solanaceae -glikozydyalkaloidowe zniechęcające stonkę. Wyciąg z pomidora odstrasza bielinki, a z cebuli -połyśnicę marchwiankę. Rośliny zawierające antyfidanty i repelenty wykorzystywane jako lekarstwa, używki lub insektycydy działając selektywnie nie zabijają pożytecznych owadów.

4. Informatory chemiczne służące do porozumiewania się między sobą zwierząt

   a) Feromony -zw. chemiczne w obrębie gatunku (płciowe, alarmu, agregacyjne, gromadzenia się do wspólnego żerowania, zimowania, znacznikowe -robotnice mrówek pozostawiają ślad na podłożu, po którym podążają inne terytorialne) Przynęty te służą do wabienia owadów aby ustalićb) termin pojawu, dynamikę liczebności i areału zajmowanego przez gatunek i próg szkodliwości dla niektórych zwierząt. Jest to metoda kłopotliwa, bo intensywnośćc) produkcji feromonu zależy od wieku owada, temp., wilgotności, pokarmu i jest cykliczna w ciągu doby. Feromon to kompozycja 2 lub więcej substancji zmieszanych w odpowiednich proporcjach.

   d) )Kairomony -korzystne dla odbiorcy, a niekorzystne dla organizmu emitującego je. Mogą mieće) charakter stymulatorów lub atraktantów. Są to substancje wydzielane przez rośliny do wabienia owadów. Kairomony wydzielane przez owady wabią pasożyty w miejsce jego występowania, ułatwiają znalezienie go, stymulują składanie jaj w ciało żywiciela lub w pobliżu. Gąsienice motyli wydzielają i kruszynek je znajduje.

   f) Allomony -korzystne dla organizmu wytwarzającego je i emitującego. Mogą miećg) charakter repelentów, jadów, supresantów lub atraktantów. Pełnią funkcję obrony zwierząt przed innymi. Wydzielane też przez drapieżcę do wabienia ofiary.

   h) Hormony -substancje endogenne produkowane przez organizm wpływające na jego rozwój i zachowanie się. Mogą też oddziaływaći) na inne gatunki. Rodzaje: -juwenilne; decydujące w stadiach młodocianych o sekwencji procesów życiowych, -linienia; decydują o przebiegu procesu zrzucania starego i tworzenia nowego oskórka -inhibitory acetyocholiny. Hormony nie są toksyczne dla innych org. Ograniczają jedynie rozwój i rozród owadów, co wpływa na dynamikę ich populacji. Działają powoli ale selektywnie. Są nietrwałe w środowisku i podaje się je w granulkach. Owady potraktowane dalej żerują niszcząc roślinę, wynaleziono więc antyhormony prowadzące do szybszego rozwoju owada (owad dorosły ale mały i nie składa jaj).

19. KIERUNKI WYKORZYSTANIA ORGANIZMÓW POŻYTECZNYCH.

Do takich org zaliczamy: drapieżne roztocza oraz owady pasożytnicze. Dobroczynek szklarniowy (Phytoseiu'us persimilis. W PL jest on rozmnażany na skalę przemysłową i handlową do zwalczania przędziorków w szklarniach. Jedna samica w ciągu życia może {~ do 500 jaj lub 200 dorosłych prrzędziorków. Jest to gatunek do biologicznego zwalczania przędziorków głównie na ogórkach, gerberze rozmnaża się go na fasoli. 1 metr kwadratowy ich wystarcza na 200 metrów kwadratowych ogórków. KruszYQek (Tricho- gramma). Dorosłe samice tego gat składają jaja do jaj motyli, błonkówek, muchówek, chrząszczy. Opracowano masową hodowlę pasożyta na jajach skośnika zbożowiaczka. Przy odpowiedniej organizacja można uzyskać praktycznie nieograniczoną liczbę kruszynków. Dobrotnica szklarniowa (Enkarsia formosa). Cały rozwój przebiega w ciele żywiciela (stadia larwalne mączlika szklarniowego). Samica na nich składa jaja do larw będących w 3 stadium rozwojowym. Larwy ciemnieją i zamierają. We wczesnych terminach introdukcji wystarczy ok. 5 osobników na 1 metr kwadratowy szklarni. Stałą hodowlę prowadzi się na roślinach fuksji i tytoniu.

20. DROBNOUSTROJE WYKORZYSTANIE.

Wirusy ok. 500 gat, które atakują owady nie powodują ich choroby, atakują najczęściej larwy motyli błonkówek, chrząszczy i muchówek, tworzą się w komórkach owadów białe, krystaliczne ciała wkrętowej zakażenie następuje wraz z pokarmem, najważniejsze są młode stadia larwalne. Zakażenie może następować przy udziale pasożyta. Larwy przybierają barwę mlecznobiałą lub żółtawą, przestają żerować i giną. Wirusy do zwalczania owadów, preparaty wirusowe Wirex, Biotral. Wirusy namnażają się w żywych kom w laboratoriach. Hoduję się gąsienicę a następnie się ją infekuje się wirusem, zamraża się, chore gąsienice homogenizuje się, odwirowuje -powstały proszek służy do sporządzenia preparatu. Strzępaczki -zielone musakaradyny atakujące omacnicę prosowiankę i pędraki. Różowe muskar -śmietki i brudnicę niepaskowaną. Białe muskarad -gąsienic motyli i larw chrząszczy. Pierwotniaki -zaatakowane owady są bardzo wrażliwe na insektycydy i biopreparaty. Około 1300 gat najważniejsze zarodnikowcowe w jelicie owada.

Riketsje (org pośrednie między wirusami i grzybami). Kształt pałeczek, kuleczek, nerkowaty. Atak ciała tłuszczowe owadow i nabłonek jelita, larwy chrząszczy, kozlułek. W duzym stopniu populacja karaczanow. Nie ma preparatów na ich bazie. Bakterie najważniejsze znaczenie ok. 100 gat które powodują śmierć, dostają się do organizmów poprzez przewód pokarmowy, naskórek tchawki. Bakterie zarodnikujące wytwarzają dość ostre toksyny, niszczące owady, bakterie nie zarodnikujące niszczą larwy chrabąszczy, stonkę ziemniaczaną, najważniejsze znaczenie ma Bacillus turingensis, może być przechowywany przez 10 lat. Powoduje rozluźnienie nabłonka, odwodnienie, zmiany w procesie metamorfozy, zaatakowane owady stają się nieruchliwe, przestają żerować i giną. Preparaty: Diper i Biospor -proszki w których sporządza się zawiesiny od 1-5 kg/ha. Rozp od 100-300 litrów cieczy. GRZYBY pasożyt bezwzględny pewny rozwój odbywa się kosztem żywego org .pasożyty względnie zarodnikują na osobnikach martwych. Pasożyt warunkowy (saprofit).

21. ZINTEGROWANA METODA.

Pestycydy są konieczne do zwalczania szkodników, nadmierna ich ilość szkodliwa dla ludzi i środowiska. Metoda polega na łączeniu metod biol. i chemicznyCh stosowanie zabiegów chemicznych tylko gdy maso- we pojawy szkodników! a liczebność ich wrogów jest zbyt mała. Opiera się na dobrej znajomości bilogii i ekologii szkodników i ich wrogów znając to można ustalić dawki preparatów i terminy ich stosowania by nie niszczyć pożytecznych org. Ważna jest modyfikacja zwalczania chemicznego. Podstawą jest prawidłowe sygnalizowanie pojawów szkodników i terminów ich zwalczania i zabiegi tylko w uzasadnionych przypadkach pozwoli to (dalej jest nieczytelne niestety).

22. INFORMATORY CHEMICZNE

Feromony, Allomony, Hormony, Kairomony.

1) Feromony -zw. Chemiczne wydzielane przez organizmy, na które osobniki tego samego gatunku reagują określonym zachowaniem się lub rozwojem. Można je nazwać informatorami wewnątrz gatunkowymi. Dzielimy je na :

a) płciowe -wydzielane przez jedną płeć, najczęściej samice które wabią samca

b) alarmu -ostrzegają osobniki tego samego gatunku lub pokrewnego o niebezpieczeństwie

c) agregacyjne -wydzielane powodują gromadzenie się szkodników w celu wspólnego żerowania lub zimowania

d) terytorialne -wpływają na przestrzenne rozmieszczenie szkodnika

e) znacznikowe -występują u owadów żyjących gromadnie (mrówki), które znaczą teren po którym poruszają się inne osobniki.

Feromony wykorzystuje się do wabienia owadów w celu ustalenia terminu pojawu. Pułapki feromonowe umieszcza się na polach, w sadach, w lasach.

2) Kairomony -substancje korzystne dla odbiorcy, niekorzystne dla organizmu emitującego je, z punktu widzenia ochrony roślin są ważne takie kairomony które wydzielają szkodliwe związki, które ułatwiają zwalczanie szkodnika przez wrogów naturalnych.

3) Allomony -substancje korzystne dla organizmu wytwarzającego i emitującego. W ochronie roślin naj- ważniejsze są te, które uniemożliwiają żerowanie! lub rozwój owadów na roślinie.

Hormony -związki endogenne, produkowane przez organizm! wpływające na jego rozwój i zachowanie. Wyróżniamy hormony juwenilne i wnikania

a) Juwenilne -występują w stadiach młodocianych i decydują o kolejności procesów roztopowych. Nie spotyka się ich już w stadiach poczwarki.

b) Wnikania -decydują zrzucaniu starego oskórka i tworzenia się nowego.

Dawno już wyizolowano te zw. A stosowanie ich przedłuża okres larwalny; nie dopuszcza do powstania imago i składania jaj. I

4) Hormony nie są toksyczne dla innych organizmów spełniają tylko rolę ograniczającą rozwój gatunków szkodliwych.

23. WYKORZYSTYWANIE REAKCJI ZWIERZĄT NA RÓŻNE BODŹCE

Zastosowanie tu mają:

1) atraktanty

2) repelenty

3) substancje wzrostowe owadów

4) informatory chemiczne owadów (hormony, kairomony, feromony)

związki te nie pozwalają na całkowite zabicie szkodnika ale powoduje obniżenie liczebności do takiego po- ziomu, aby nie wpływał na obniżenie plonu rośliny chronionej. Nie pozostawiają szkodników i nie skażają środowiska.

Atraktanty -substancje wabiące. Miesza się je z pestycydami i umieszcza jako pułapkę.

Antyfidanty i repelenty -substancje które czasowo lub stale hamują żerowanie albo składanie jaj, nie zabijają szkodnika. Zaliczamy tu znane związki syntetyczne, oraz substancje naturalne występujące w niektórych roślinach właściwości antyfidentne mają: mniszek lekarski, bylica pospolita,

24. CHARAKTERYSTYKA GROMADY OWADOW

Owady stanowią gromadę w obrębie stawonogów. Dzielą się na dwie podgromady: owadów bezskrzydłych (APTERYDA)i uskrzydlonych(PTERYGOTA).Owady bezskrzydłe dzieli się na 4 rzędy a uskrzydlone ok.23 rzędy. Podstawą podziału są taki cechy jak: segmentacja ciała ,brak lub obecność skrzydeł oraz ich struktura , typ nąrządów gębowych, typ metamorfozy. Owady mają ciało podzielone na 3 części: głowę z jedną parą czułków, tułów z 3 parami nóg i 2 parami skrzydeł oraz odwłok. Narządy gębową składają się z 1 pary żuwaczek I 1 pary żuchw i wargi dolnej. Owady są najliczniejszą i najbardziej zróżnicowaną grupą zwierząt. Występują od rejonów polarnych po szczyty gór. Ich liczba stanowi ok. 75% wszystkich gat. Zwierząt żyjących na kuli ziemskiej. Wytrzymują temp. Od -270 C do 50 C .Różne stadia :tego samego gatunku żywią się często różnym pokarmem np.: motyl wysysa nektar z kwiatów, a gąsienica , zjada zielone części rośliny.

1) małe wymiary ciała pozwalają im żyć "wszędzie" .Ekonomiczna praca mięśni. przenoszą ciężar 14-15 razy większy od masy własnego ciała.

2) Krótki czas rozwoju pokolenia i duża płodność.

3) Bardzo lekki kutykularny szkielet zewnętrzny i prawie 3-krotnie bardziej wytrzymały na zgniecenia niż wewnętrzny szkielet kręgowców. l

4) Skrzydła pozwalają owadom poruszać się bardzo szybko, zajmować nowe tereny przy małej stracie energii.

5) Metamorfozy owadów sprawiają, że larwy często korzystają z pokarmu nie dostępnego dla form dorosłych, i o ten pokarm nie konkurują z nimi.

6) Oddychają za pomocą tchawek. Naukę o owadach nazywamy entomologią.

Długość przewodu pokarmowego zależy od rodzaju pobieranego pokarmu. przewód pokarmowy składa się z 3 części: jelita przedniego ,środkowego (żołądek) i tylnego .Rozpoczyna się otworem ;gębowym , a kończy otworem odbytowym .Układ krwionośny ma postać otwartego z dwóch stron naczynia umieszczonego na grzbietowej stronie odwłoka .Owady często rozmnażają się dzieworodnie (parterioge- netycznie).Znane jest także rozmnażanie typu pedogenezy gdy do rozrodu płciowego gotowe są larw. Z jaj owadów lgną się larwy zdolne tylko do żerowania i wzrostu o. Owady przechodzą przeobrażenia:

1) zupełne (holometabolia)

2) niezupełne (hemimetabolia)

3) lub brak metamorfozy (ametabolia)

W przeobrażeniu zupełnym występują 4 stadia: jajo, larwa, poczwarka, imago. W przeobrażeniu o niezupełnym występuje brak stadium poczwarki. Larwa rosnąc kilka razy linieje L2, L3 ,L4 ...

25. CHARAKTERYSTYKA LARW OWADÓW.

Larwy owadów są najczęściej stadium szkodliwym dla roślin. Z reguły są bardzo żarłoczne .masa ich ciała może się zwiększać wiele tyś. razy.

1) Jeśli owady nie przechodzą metamorfozy (ametabolia) to larwa podobna do postaci dorosłej. Charakte- rystyczne dla owadów bezskrzydłyd1.

2) Larwy owadów przechodzących przeobrażenie częściowe (hemimetabolia) z jaja legnie larwa podobna do postaci dorosłej, ale nie posiada skrzydeł, org. Wewnętrznych, nie może się rozmnażać wraz z linieniami dorasta.

3) Larwy owadów o przeobrażeniu zupełnym (holemetabolia) larwa nie przypomina owada dorosłego wyróżniamy tutaj:

a) larwy beznogie (apodalne) muchówki, błonkówki z podrzędu żądłówek oraz chrząszcze z rodziny strąkowcowate, ryjkowate

b) larwy skąponogie (digopodialne) charakterystyczne tylko dla chrząszczy. mają silnie rozwinięto główkę i 3 pary odnóży krocznych (13 segmentów)

c) wielonogie (polipodialne) charakterystyczne dla motyli, błonkówek. Mają 3 pary odnóży odwłokowych zw. posówkami (motyle) 3 pary odnóży krocznych; 6-8 par odnóży odwłokowych (błonkówki z podrz. Rośliniarek)

26. METAMORFOZA OWADÓW

Owady często rozmnażają się dzieworodnie (partenogenetycznie). Znane jest także rozmnażanie typu pedogenezy gdy do rozrodu płciowego gotowe są larwy. Z jaj owadów legną się larwy zdolne tylko do żerowania i wzrostu. Owady przechodzą przeobrażenia: : 1) zupełne (holometabolia) 2) niezupełne (hemimetabolia) 3) lub brak metamorfozy (ametabolia)

W przeobrażeniu zupełnym występują 4 stadia: jajo, larwa, poczwarka. imago. W przeobrażeniu niezupełnym występuje brak stadium poczwarki. Larwa rosnąc kilka razy linieje L2, L3 ,L4 ...

Poczwarka jest stadium nie żerującym i zwykle nieruchliwym. w tym stadium owady są bezbronne Rozróżnia się:

1) poczwarki zamknięte. charakterystyczne dla motyli

2) poczwarki wolne (otwarte) charakterystyczne dla chrząszczy i błonkówek

3) bobówka, charakterystyczna dla muchówki, larwa otoczona niezrzuconą ostatnią skórką wylinkową.

27. PORÓWNANIE CYKLU ROZWOJOWEGO OWADÓW I ROZTOCZY.

1) Zarówno u owadów jak i u roztoczy występuje typ rozmnażania partegenetycznego. Z jaj niezapłodnionych lęgną się osobniki jednej płci ( samce -partenogeneza arenotokiczna. Samice -telytokiczna) lub obu płci.

2) W rozwoju poza zarodkowym obserwuje się u roztoczy stadia: larwy, protonimfy, deutonimfy, niekiedy trio nimfy (u mechowców). Przejście w następne stadium rozwojowe jest poprzedzone znieruchomieniem ciała. Ten typ rozwoju nazywamy epimosforą. U niektórych rozkruszków spotykamy się z dodatkowym stadium rozwojowym -hypopusem. Ciało w tym stadium jest płaskie, pokryte grubym pancerzykiem, na stronie grzbietowej ma tarczkę z przyssawkami. Stadium to nie żeruje, wytrzymałe na trudne warunki środowiska.

3) U owadów znane jest rozmnażanie typu ppfogenezy (neotenii), gdy do rozrodu płciowego zdolne są larwy.

4) Z jaj w obu przypadkach lęgną się larwy, które w miarę wzrostu ulegają zmianom i przeobrażeniom.

5) Zarówno u owadów i roztoczy występuje znaczny dymorfizm płciowy między osobnikami różnych płci, co do wielkości i kształtu.

6) Jaja roztoczy są owalne lub kuliste, poduszeczkowate. O chorionie gładkim lub żeberkowatym, zwykle przyklejone do liści, gleby, do. Produktów spożywczych. Jaja zimowe mogą różnić się od letnich.

7) Jaja owadów również mają różne kształty. Karaczany składają jaja w pakietach. Niektóre owady składają 2 typy jaj: letnie i zimowe.

28. BUDOWA I DZIAŁANIE APAR GRYZĄCEGO.

Narządy gębowe owadów powstały z przekształcenia odnóży 4, 5 i 6 segmentów głowowych 4seg. Przekształcają się w żuwaczki (malibule) (maxillae) i 6-w wargę dol.(labium). Od góry okrywa narządu. gębowego. warga górna. Narządy gęb. gryz. są najbardziej pierwou1e i służą do pobierania pokarmu stał. Występują. u prostoskrzydłych, karaczanów, chrząszczy. gąsienic. motyli. Aparat gryz.:1) war. górna zhitnizowana 2) żuwaczki odrywają i rozgryzają. pokarm;3) żuchwy skł. się z kotwiczki .pieńka, żuwki zewnętrzne. i wewnętrzne, głaszczek szczękowy;4) war. dol.: podbródek. broda. języczki. przyjęzyczki, 2 głaszczki wargowe z 3 segmentów.

29. APARAT KŁUJĄCO-SSĄCY.

(wstęp. z 28) Występuje u niektórych muchówek, przylżeńców (Thysanoptera). u pluskwiaków równoskrzydłych -Homoptera i różnoskrzydłych -Heteroptera. Typ aparatu wtórnego; war. górna (mała płyteczka) nie bierze udziału w odżywianiu, warga dolna urosła i stanowi formę ochronną dla szczecin, szczeciny powst. z przekształcenia żuchw i żuwaczek i spoczywają w rynienkowatej war dolnej. Żuchwy mają na wew. pow. 2 rynienki. Głównym kanalikiem owad wysysa płynny pokarm nadtrawiony przez ślinę wprowadzaną dolnym kanalikiem.

30. CHARAKTERYSYKA ORTHOPTERA-PROSTOSKRZYDŁE.

Są to owady średniej wielkości. lub duże. Przechodzące metamorfozę niezup. ,larwy podobne do imago. Jaja skład. zwykle poj. lub w złoża, na powierzchni, do gleby lub do roślin. Larwy linieją 4-10 razy. Narządy gębowe L.i I.-gryzące. Odnóża skoczne, grzebne. Stadium szkodliwe L. i I. Powodują: podgryzanie rosi, uszkodzenia tk. mec.,. Znacz. gosp. mają szkodo żer. nagleb. zasobnych (ogródki, war2:yniaki, tunele). Najbardziej znany przedstaw.: Tukuć podjadek.

31.CHARAKTERYSYKA-HOMOPTHERA-RÓWNOSKRZYDŁE.

Owady przechodzą metamorfozę niezupełną. larwa podobna do imago. Narząd gębowy kłuj.-ssacy, żuchwy i żuwaczki w formie sztylecików służących do nakłówania spoczywają w wyżłobionej war. dol. Z segm. tułowia najsilniej jest rozwinięty. środtułów, zatułów zaś zredukowany. Skrzydła 1i2 pary są błoniaste. Stadium szkodliwe L i I. Wysysają soki zarówno z organów weget. i generat. Wszystkie gat. są fitofagami. Ważne szkód. należą do ,rodzin: skoczkowatych (Jassidae). Miodówkowatych (Psyllidae) mączlikowatych (Aleuroidae), nadrodzin mszyc i czerwców. Ogromne znacz. mszyc zalicz. do najgorszych szkodników rośl. uprawnych.

32. CHARAKTERYSTYKA RZĘDU HETEROPTERA.

Są to pluskwiaki różnoskrzydłe. Owady małe średniej wielkości. Metamorfoza niezupełna, larwa podobna do osobników dorosłych (imago). Narządy gębowe larwy i imago -kłująco -ssący, odnóża kroczne i pławne. Ciało spłaszczone, grzbieto-brzuszne, mogą być bezskrzydłe, lub 2 pary skrzydeł (I półokrywowe, I II-błoniaste). Stadium szkodliwym jest larwa i}mago. Czułki z 4-5 członów, przedtułów zwykle duży, trapezoidalny lub okrągły, stopy zwykle z 3 członowo Pokładełko zwykle wykształcone. Wysysają soki z organów wegetatywnych i generatywnych (floemu). Są szkodnikami polifagowymi, powodują obniżenie sił i zdolności kiełkowania nasion. Liczne gat żyją w wodzie, tylko wyjątkowo są żyworodne, nigdy nie rozmnażają się partonogenicznie. Larwa ma zwykle 5 wyjątkowo 9 stadiów wzrostowych. Są drapeżcami (niektóre tasznikowate -Miridae, dzióbałkowate -Anthocoridae) lub roślinożercami (niektóre tasznik owa te i płażyńcowate -midae). PRZYKŁADY: Rodzina: Tasznikowate (Miridae) Zmiennik lucemowy (Lugus pubescens), Rodzina: Tarczówkowate (Penatonidae) Warzywnica kapustna (Eurydema oleracea).\

33. CHARAKTERYSTYKA RZĘDY THYSANOPTERA.

Wciornastki to drobne owady o ciele wydłużonym, mniej lub bardziej spłaszczonym, o zabarwieniu żółtym, brązowym lub brunatnym do prawie czarnego. Głowa z dobrze rozwiniętymi, złożonymi oczami o kształcie nerkowatym. U form uskrzydlonych są 3 przyoczka. Wielkość ciała u gatunków europejskich waha się od 0,5 do 5,0 mm, najczęściej 1 mm. Czułki paciorkowate, 6-9 członowe Narządy gębowe larwy i imago to kłująco-ssące, asymetryczny, mniej lub bardziej wydłużony stożek gębowy, wewnątrz którego umieszczone są 3 szczeciny kłująco-ssące. Odnóża kroczne zakończone pazurkami. Skrzydła I i II pary błoniaste ze strzępiną. Nogi brzeżne są długie lub krótkie, nogi przednie często zgrubiałe. Stopy 1- lub 2-członowe, opatrzone dużymi przylgami. Wrzecionowaty odwłok składa się z 11 segmentów, ostatni zawsze szczątkowy, Przeobrażenie przylżeńców stanowi typ przejściowy między przeobrażeniem niezupełnym a zupełnym. W rozwoju post embrionalnym występują tu 2 stadia larwy i stadium protonimfy. Oraz 1 lub 2 stadia nimf. Larwy podobne do imago mają tak samo zbudowany aparat gębowy, żyją w tym samym środowisku i żywią się tym samym pokarmem. Nie posiadają zaczątków skrzydeł ani narządów płciowych skóra ich jest delikatna i przeźroczysta. Larwy mogą być białawe, pomarańczowe, żółtawe lub czerwone. Protonimfa i nimfa są stadiami, w czasie których następuje przejście z larwy do imago. Nie pobierają pokarmu i choć mogą się poruszać, ten okres przebywają w ukrytych miejscach, w ziemi lub luźnych kokonach. Dzielą się i na dwa podrzędy: pokładełkowate (rerebranita) i rurkowate (Tubukifera). Pokładełkowete mają przednie skrzydła z co najmniej 1 żyłą podłużną, frędzla jest dobrze rozwinięta tylko na tylnym brzegu skrzydła, powierzchnie skrzydeł pokrywają bardzo drobne włoski, samice są z pokładełkiem, Rurkoweta mają przednie skrzydła bez żyłek, o gładkiej powierzchni. włoski frędzli dobrze rozwinięte na obu brzegach skrzydeł. Stadium szkodliwym jest larwa i imago. Przykłady Rząd: Przylżeńce (Thysanoptera). Podrząd: przylżeńce pokładełkowate (rerebrantia) , Rodzina: Wciornastkowate (Thripidae) Wciornastek zęborogi, Wciornastek zachodni, Wciornastek kwiatowiec. Podrząd: Przylżeńce rurkowate (Tubulifera), Rodzina: Kwietniczkowate (pholeothripidae), Wciornastek zbożowy.

34. CHARAKTERYSTYKA RZĘDY COLEOPTERA

Poszczególne gat chrząszczy są różnej wielkości. Głowa jest silnie schitynizowana przyoczka występują

rzadko, czułki złożone zwykle z 11 segmentów. Narządy gębowe gryzące, żuwaczki i żuchwy na ogół dobrze wykształcone. Skrzydła przednie stwardniałe, tworzą pokrywy (elytreae); tylne. składane pod nimi, są błoniaste lub zredukowane. Przedtułów jest duży, ruchomy. śródtułów słabiej rozwinięty, zlany z zatułowiem. Nogi przystosowane do chodzenia, niekiedy do grzebania lub skakania. Metamorfoza całkowita. Larwy są oligopodialne, rzadziej apodialne, poczwarki wolne, Przedstawiciele kilkunastu rodzin są szkod- nikami. Stadium szkodliwe to larwa i imago. Atakują części podziemne i nadziemne podgryzając i zjadając je. Zimować mogą larwy i chrząszcze, ale jest to cecha gatunkowa. Wielkość larwy to od kilku do kilku- dziesięciu mm , podobnie jak osobników dorosłych.

Przykłady Rodzina: Biegaczowate (Carabidae) Łokaś garbatek, Rodzina: Skórnikowate (Oermestidae) Skórek zbożowy, Rodzina: Sprężykowate (Elateridae) Zaciosek, Osiewnik rolowiec, Rodzina Zukowate (Scarabeidae) Chrabąszcz majowy, itd.

35. CHARAKTERYSTYKA RZĘDU LEPIDOPTERA

Owady różnej wielkości od naprawdę maleńkich do kilku cm. z 2 parami skrzydeł o nielicznych żyłkach poprzecznych. Ciało wraz ze skrzydłami jest pokryte łuskami lub włoskami. Włoski wystające poza brzeg skrzydła tworzą tzw., strzępinę. Głowa z dużymi oczami złożonymi, z 2 przyoczkami, z wieloczłonowymi czółkami. Narządy gębowe są ssące, zwykle w formie sprężynowo zwijanej trąbki, powstałej z żuwaczek zewnętrznych. Skrzydła są połączone w locie. Odwłok zbudowany jest z 10 segmentów. Larw (gąsienica) ma zesklerotyzowaną puszką głowową z 3-członowymi czułkami i zwykle 6 bocznymi oczkami, narząd gębowy gryzący. Tułów z krótkimi, S-członowymi nogami zakończonymi pojedynczym pazurkiem. Odwłok składa się z 10 członów, z krótkimi stożkowatymi odnóżami na segmentach 3-6 i 10 lub tylko na niektórych z nich. Gąsienice są często owłosione. Poczwarki zwykle okryte, często w kokonie z jedwabnej przędzy. Owady dorosłe żywią się rosą miodową, nektarem, fermentującym sokiem lub w ogóle nie pobierają pokarmu i wtedy nie mają wykształconego narządu gębowego. Gąsienice są roślinożercami lub zjadają różne produkty pochodzenia roślinnego albo zwierzęcego. Motyle żyją krótko, wskazują aktywność dniem i nocą formy nocne przeważnie są brązowe lub szare, dzienne mają ubarwienie jasne, bogate w kolory. Rozród jest wyłącznie dwupłciowy. Samice wydzielają feromony płciowe. Jaja są bardzo różne, gładkie lub z rzeźbionym chorionem składane pojedynczo lub w złoża na rośliny żywicielskie lub w ich pobliżu. Jajo często zapada w stan diapauzy. Gąsienice wyległe z jednego złoża żyją gromadnie, powodując goło- żery. Mogą też oplatać roś oprzędem w postaci namiotu, minować liście, drążyć kanały w pędach, owo- cach i drewnie, powodują zwijanie się liści. Gąsienice są atakowane przez liczne pasożyty. PRZYKŁADY: Trociarka czerwica, Namiotnik jabłoniowy, Owocówka jabłkóweczka, Owocówka śliwkóweczka. Mklik mączny, itd.

36. CHARAKTERYSTYKA RZĘDU HYMENOPTERA BŁONKÓWKI

Należą tu owady różnej wielkości od bardzo małych (do kilka mm), do znacznie większych. Osobniki mają .2 pary skrzydeł błoniastych często ze zredukowanym użytkowaniem. Tylne skrzydła są mniejsze od przednich i spięte z przednimi w locie. Narządy gębowe gryzące, liżące lub ssące. Pierwszy segment odwłoka zrośnięty z zatułowiem stad między tułowiem a odwłokiem powstaje przewężenie ciała. Pokładełko zawsze obecne, przystosowane do piłowania, nacinania lub żądlenia. Metamorfoza całkowita, larwa często beznoga lub z odnóżami (u rośliniarek), z wykształconą głową. Poczwarki nagie, często w kokonach. Głowa błonkówek jest wolna, ruchoma z dużymi oczami złożonymi i z 3 przyoczkami, czułki różnie wy- kształcone. odwłok składa się z 6-9 segmentów. Nogi często przystosowane do grzebania, przenoszenia pyłku, budowy gniazd. Jaja są owalne lub cygarowate. Larwy mają różny wygląd. PRZYKŁADY: Żdzieblarz pszeniczny, Gnatarz rzepakowiec, Bruzdownica pędówka, Owocnica jabłkowa, Brzęczak porzeczkowy.

37. CHARAKTERYSTYKA RZĘDU DIPTERA.

Muchówki to maleńkie lub średniej wielkości owady, z 1 parą błoniastych skrzydeł na śródtułowiu, z kilkoma lub licznymi, z podłużnymi żyłkami. Tylne skrzydła są przekształcone w maczugowate przezmianki. Głowa jest ruchoma, z dużymi oczami złożonymi, z 3 przyoczkami. Czułki różnie rozwinięte ich budowa c stanowi podstawę systematyki rzędu. Narządy gębowe ssące, liżące lub gryzące. Przedtułów i zatułów słabo rozwinięte, zlane z szerokim śródtułowiem. Stopy S-członowe zakończone przylgami lub pazurkami. Larwy z reguły są beznogie, czerwiowate,. często ze zredukowaną głową, wciąganą do tułowia ze zredukowanymi czułkami i oczami. Narządy gębowe często w formie haków (gryzący, liżący).

Tułów nie zróżnicowany w przeciwieństwie do odwłoka, który się składa z 9 segmentów. Poczwarka wolna lub w skórzastej wylince ostatniego stadium larwy określa się mianem bobówki. Są to wyspecjalizowane, przeważnie dzienne owady. Żyją zwykle w powiązaniu z kwiatami, na rozkładających się materiałach organicznych (saprofagi), mogą być diapieżcami, pasożytami lub parazytoidami. Larwy rozwijają się zwy kle w wilgotnych miejscach. Niektóre gat uszkadzają roś minując je, drążąc w nich kanały lub wytwarzając galasy. Przenoszą choroby. Rodzina: Komamicowate (Tipulidae) Komamica warzywna, Rodz: Leniowate (Bibinidae), Leń chmielowy, Leń ogrodowy, Leń marcowy, Rodzina ziemórkowate (Lycoriidae) Gnusz, Rodzina pryszczarkowate (Cecidor;-!yiidae) Pacomica lucemianka, Paciomica grochowianka, Itd.38. OWADY ŻERUJĄCE NA KORZENIACH.Rzad: Muchówki (Diptera) Rodzina: Połyśnicowate (Psilidae)

POŁYŚNICA MARCHWIANKA

Morlologia. Jest to muchówka dł 4-5 mm, czarna. Nasady nóg, czółek i skrzydeł ma żółte. Larwy dł 8 mm, wałeczkowate, kremowo-żółte, mają 2 haki gębowe.

Objawy żerowania i szkodliwość. Żerują w marchwi, selerze, pietruszce, koprze, lubczyku. Wygryzają korytarze. Młode roś reagują zahamowaniem wzrostu i odbarwieniem liści.

Zwalczanie Prawidłowa agrotechnika. Nie uprawiać marchwi po sobie. Nie uprawiać na świeżym oborniku. Plantacje w miejscach odsłoniętych, ponieważ wiatr utrudnia składanie jaj. Oraz stosowanie śr chem.

Rząd: Chrząszcze (Coleoptera) Rodzina: Ryjkowcowate (Curculionidae)

OPRZĘDZIK PRĘGOWANY

Dl 4-5 mm, jest szary z jaśniejszymi liniami na gł i przedpleczu. larwy są białe z brunatnymi włoskami, dł do 6 mm. Szkodliwe są gł chrząszcze, które wyżerają ząbki na brzegach liścieni i liści. Atakują zwłaszcza łubiny, groch, koniczynę, lucernę. Larwy żerują na korzeniach roś niszcząc brodawki i drobne korzenie. Zaleca się wysiewać roś motylkowate z dala od ubiegłorocznych plantacji. W momencie zauważenia pierwszych chrząszczy i objawu ich żerowania na wschodzących roś można zastosować 1 z preparatów: Owadofos, Metation.

NIEZMIARKA PASKOWANA

Morfologia. Dł 3-5 mm. jasnożółta. na gł czarna, trójkątna plamka.

Objawy żerowania. Larwy II pokolenia wygryzają zawiązki wewnętrznych liści siewek, atakują stożek wzrostu. a następnie schodzą do szyjki korzeniowej. drążąc po drodze źdżbło. Wskutek żerowania źdźbło słabiej rośnie, dokłosie jest skrócone. Jest on często zniekształcony, pozbawiony ziarna. Największe straty powstają na skutek żerowania larw I pokolenia. Atakuje pszenicę jarą, ozimą i jęczmień jary. Zwalczanie. Po zbiorze zbóż natychmiast podorywka. Zboża ozime wysiewa. się max późno. Zabiegi chem w 2 terminach. Jesienią w czasie nalotu much opryskuje się Owadofosem płynnym 50. Wiosną preparaty systemiczne.

OSIEWNIK ROLOWIEC

Morfologia. Wielożerny. dł, 7,5~10 mm, o pokrywach bruzdowanych. brunatnych. Objawy żerowania i szkodliwość. Larwy podgryzają podziemne części roś oraz wgryzają się w bulwy ziem, korzenie burak i marchwi.

Zwalczanie. Odchwaszczanie szczególnie z perzu. wapnowanie, uprawki. Uprawa mniej wraż roś jak len, gorczyca, fasola. Basudin10 G, Dizaninon 10 Gdursban 480 EC.

TURKUĆ PODJADEK Gromada: owady (Insecta)

Rząd: Prostoskrzydłe (Orthoptera)

Dł, do 5 cm, brązowy z odcieniem miodowym, połysk aksamitny, przednie skrzydła skórzaste, tylne bło- niaste. Nogi I pary są silnie zbudowane z ząbkami przystosowanymi do grzebania. Występują na glebach żyznych. czarnoziemach itp. Stadium szkodliwym jest larwa i imago, żywią się one korzonkami roś. które podgryzają. Drążąc korytarze tuż pod powierzchnią git młode roś zamierają i zasychają. Są najbardziej szkodliwe w inspektach, w ogrodach i na działkach. W czasie wczesnej orki są wyrzucane na powierzch- nię. giną zanim zdążą się zakopać. Można także zakopywać kupki obornika, a także szklane pułapki. Chem: Basudin. Dianizon.

39. OWADY ŻERUJĄCE NA OWOCACH..

Należą do nich: owocówka jabłkóweczka, śliwkóweczka. nasionnica trześniówka. owocnica jabłkowa, kistnik malinowiec.

1. Owocówka jabłkóweczka. Rząd: Motyle (LEPIDOPTERA) Rodzina: Zwójkowate (TORTICIDAE) . Rozpiętość skrzydeł 2cm .samiec 1,6 cm. Robaczywe owoce przedwcześnie opadają. nie nadają się do spożycia. W naszym kraju jest bardzo groźnym szkodnikiem, straty 10-30%. 10-16 gąsienic w próbie to trzeba stosować zwalczanie, preparaty chem. przed wgryzaniem się larw do owocu. Insektycydy: Owadofos, Zolone. Można zakładać opaski z papieru falistego na wys. 1m.

2. Nasionnica Trześniówka Rząd: Muchówki (DIPTERA) Rodzina: Nasionnicowate. 3-4 mm, skrzydła bezbarwne z brązowymi pasmami. Larwy 3-4 mm. białe. Straty 70% plonu, owoce robaczywieją, miękną, nie nadają się do spożycia. Zaleca się dokłądny zbiór porażonych owoców. Porażone owoce niszczyć wraz z larwami, konieczne opryski po pierwszym wylocie w 7-9 dni. Preparaty: Basudin, Decis. Owadofos.

3. Kistnik malinowiec Rząd: Chrząszcze(COLEOPTERA. Barwa szaroczama, ciało pokryte szarożółtymi'

włoskami, dł 4mm. Samce mniejsze. larwy beznogie. 1 pok. w roku. Szkodnik powoduje robaczywienie owoców pozbawiając ich wartości handlowej. Szkieletują liście, zjadają dno i pręciki kwiatowe. Zabiegi cheni: na 10-14 dni przed rozpoczęciem kwitnienia. Fastac. Decis, Karate. Talstar. Pełnia kwitnienia: Danitol. Fastac.

40. OWADY ŻERUJĄCE NA PĄKACH I KWIATACH.

Na pąkach kwiatowych i kwiatach: słodyszek rzepakowy, ziołomirek lucernowy. pędruś koniczynowy, kwieciaki.

Na liściach i pąkach: gnatarz rzepakowy.

Na pączkach liściowych: miodówka jabłonowa, pierścienica nadrzewka, namiotnik jabłoniowy, piędzik przedzimek.

1. Słodyszek rzepakowy Rząd: Chrząszcze(COlEOPTERA). Rodzina: łyszczynkowate. Czarny dł. 2mm, metalicznie błyszczący o odcieniu granatowym, czułki zakończone buławką. larwa biała z ciemnymi plamkami na grzbiecie, z ciemną główką. Szkodliwe są chrząszcze, niszczą pąki, nie dopuszczają do ich zakwitnięcia. Zwalczanie: agrotechnika, zwalczać gdy 2-3 chrząszcze na roślinę. Insektycydy: BANCOl, OECIS, FASTAC, ZOLONE.

2. Kwieciak jabłkowiec (gruszowiec, malinowiec) Rząd: Chrząszcze. Rodzina: Ryjkowate. Jeden z groźniejszych szkodników jabłoni, 5mm , długi ryjek, popielato-brązowy. Cechą charakterystyczną jest rys. na pokrywach w kształcie litery V. 1 pokolenie w roku. W sadach zaniedbanych redukuje liczbę zawiązkówo 98%. W sadach towarowych może być pożyteczny bo redukuje licz. Zawiązków. Zaleca się opryski tuż przed i w okresie pękania pąków: Owadofos, Zolone, Fastac.

41. OWADY MINUJĄCE.

1.Namiotnik jabłoniowy Rząd: Motyle (LEPIOOPTERA). Rodzina: Namiotnikowate. Rozpiętość skrzydeł 1-2cm , barwa ciała biała, czarno nakrapiana, kropki tworzą 3 podłużne rzędy, tylny brzeg obu par skrzydeł ze strzępiną. Jedno pokolenie w roku. Uszkadzają liście począwszy od różowego pąka do końca VI. Optymalny termin zwalczania: na początku różowego pąka w momencie wychodzenia gąsienic z tarczek. Insektycydy: Owadofos, Zolone, Oecis, Fastac.

2. Śmietka (pyt. 43)

42. SZKODNIKI ZIEMNIAKA-SYSTEMATYKA, BIOLOGIA, ZWALCZANIE.

Szkodniki to: Niszczyk zjadliwy, Mątwik ziemniaczany, Stonka ziemniaczana. (Niszczyk pyt. 61, Mątwik pyt. 60.1.)

Stonka Ziemniaczana. Rząd: Chrząszcze(COlEOPTERA) Rodzina: Stonkowate. żółto-pomarańczowy z czarnymi paskami. Jedna larwa stonki zjada 3tyś. mm liści ziemniaka. Imago i larwy powodują gołożery. Nie zwalczanie niszczy 33% plonu. Zaleca się lustracje pól ziemniaków, zbieranie i mech. Niszczenie nalatujących chrząszczy. Liczebność stonki ograniczają ptaki. Chemiczne zabiegi w trzech terminach:1)wiosną 2)w czasie pojawienia się pierwszych l3 3)w okresie masowego wylotu chrząszczy 1-go pokolenia. Decis, Marshal, Zolone, Nomolt, Cascade, Dimilin.

43. SZKODNIKI BURAKA.

Guzak Płn. ,Skoczek Sześciorek, Mszyca Burakowa, Błyszczka Jarzynówka, Śmietka Ćwiklana, Chrabąszcz Majowy.

NISZCZYK ZJADLIWY -typ: robaki obłe, gromada: nicienie; Ciało nitkowate, głowa prawie nie oddzielona od reszty ciała. Szkodliwość. Atakuje ponad 300 roślin (cebula, czosnek, pietruszkę, ziemniaki). Zboża krzewią się nadmiernie, nie strzelają w źdźbło, nie kłoszą się. Ziemniaki karłowe, skędzierzawiałe listki, zgrubiałe łodygi I ogonki liściowe. Na bulwach lekkie wgłębienia. Cebula gnije u podstawy, łatwo daje się wyciągnąć z gleby. Marchew popękane, suche rany. Zwalczanie: nie uprawiać porażonej roślinyprzez 4-5 lat, odp. zmianowanie, zwalczanie chwastów i niszczenie resztek pożniwnych. Niszczyk lepiej rozwija się w glebach wilgotnych, dlatego regulacja stos. wodnych i przewietrzanie gleby. Nawożenie P i K uodparnia rośliny na atak. Higiena prac polowych. Uprawa odmian odpornych. Stosować zaprawy ( np. Funaben T ). Cebulki roślin ozdobnych moczyć vi temp. 44C w wodzie przez 7 min. W okresie wegetacji: Bi58, Metasy-sox.

MĄTWIK BURAKOWY -typ: robaki obłe, gromada: nicienie; samica ma kształt cytrynkowaty, samiec robakowaty. Szkodliwość: w Polsce ok.1/3 pól porażona. Atakuje rośl. z rodz. komosowatych i krzyżowych; poważny szkodnik buraka, szpinaku, kapusty, rzepaku, gorczycy, wyst. na chwastach. Straty do 40% plonu korzeni i 90% zaw. cukru. Zwalczanie: przerwa w uprawie 4-6 lat, uprawa lucerny, c.ykorii, zbóż, cebuli. Nawozić K i N oraz nawozy organiczne. Wczesny wysiew. Odkażanie gleby: Basamid, Counter, Oiafuran, Furadan. .

MSZYCA BURAKOWA, Rząd; Pluskwiaki różnoskrzydłe HETEROPTERA, Podrząd; Mszyce, Rodz. Mszycowate. Szkodliwość polega na wysysaniu soków z komórek sitowych lub z miękiszu. Wektory wiru- sów-żółtaczki, mozaiki. Występuje na spodniej stronie liści, pędach, kwiatach. Cechą charakt.- tworzą kolonie na wierzchołkach roślin, później pokrywają całe rośliny, 1 kolonia -kilkadziesiąt tys. osobników. liście charakteryst. podwijają się pod spód, kwiatostany usychają i opadają nie wytwarzając owoców. Za- bieg należy wykonać, gdy na plantacji znajdują się pierwsze uskrzydlone mszyce, izolacja przestrzenna (atakują przelatując do 1 km). Zaprawy: Promet, Furadan, Marshal. Insektycydy: Anthio, Basudin, Oecis, Metation, Owadofos.

44. SZKODNIKI JABŁONI

Bawełnica Korówka, Kwieciak Jabłkowiec, Miodówka Jabłoniowa, Namiotnik Jabłoniowy, Owocówka Jabłkóweczka, Skorupik Jabłoniwy.

KWIECIAK JABŁKOWIEC. Rząd; Chrząszcze COLEOPTERA Rodzina; Ryjkowcowate.

Jeden z groźniejszych szkodników jabłoni J-5 mm, charakterystyczny długi ryjek, barwa ciała popielato- brązowa, cechą charakterystyczną jest rysunek na pokrywach w kształcie litery V 1 pokolenie w roku. Wsadach zaniedbanych redukują liczbę zawiązków o 98%. w sadach towarowych może być nawet pożyteczna, bo redukuje nadmierną ilość zawiązków. Zaleca się opryskiwanie jabłoni tuż przed i w okresie pę- kania pąków liściowych; Owadofosem Zolone lub Fastacem.

NAMIOTNIK JABŁNIOWY Rząd; Motyle LEPIOOPTERA. Rodzina; Namiotnikowate.

Rozp. Skrzydeł 1-2 cm. barwa ciała biała. czarno nakrapiana, kropki tworzą 3 podłużne rzędy. tylny brzeg obu par skrzydeł ze strzępiną. 1 pokolenie w roku. Uszkadzają liście począwszy od różowego, pąka do połowy czerwca. liczne wyst. to całe korny sprzędzone. Optymalny termin zwalczania; na początku różowego pąka w momencie wychodzenia gąsienic z tarczek i wgryzania się pod skórkę liści. Początkowo gąsienice minują liście. później zeskrobują tkankę miękiszową liści. Miny tworzą plamy obejmujące znaczną część młodych liści. Insektycydy; Owadofos. Zolone, Nomolt. Basudin, Talstar, Oecis. Fastac.

OWOCÓWKA JABŁKÓWECZKA- Rząd; Motyle LEPIOOPTERA Rodz. Zwójkowate.

Powodują robaczywienie owoców. pozbawiając je wartości handlowej. Najsilniej porażone pierwsze owoce. Szkieletują liście, zjadają dno i pręciki kwiatowe. Zabieg chem. na 10-14 dni przed rozpoczęciem kwit- nienia. Insektycydy przed kwitnieniem; Fastac, Oecis. Karate. Talstar. pełnia kwitnienia; Karate. Fastac Cymbusz.

45. SZKODNIKI ŚLIWY

Misecznik śliwowy. owocówka śliwkóweczka. mszyce

MISECZNIK ŚLIWOWY rząd: pluskwiaki równoskrzydłe.

Samica brunatna a samiec biały dł.2mm.o jednej parze skrzydeł i 3 parach oczu. szkodliwe są L2,żerujące na młodych pędach. W okolicy wbitej ssawki zamierają tkanki. zniszczone drewno i łyko zamiera. Owoce są drobne, drzewa mają małe przyrosty. łatwo przemarzają. Zwalczać w okresie zeru; Zolone. Owadofos .

OWOCÓWKA ŚLlWKÓWECZKA Rząd motyle LEPIOOPTERA. Rodzina: Zwójkowate

samica 7mm. rozp. skrzydeł 10-14mm. samiec 6 m. 8-10mm.przednie skrzydła są szarobrązowe. ciem- niejsze u nasady. Szkodliwość: Gąsienica drążąc chodnik w owocu-przegryza wiązki sitowo-naczyniowe. Owoc staje się fioletowy szybko opada. starsze gąsienice żerują najczęściej przy pestce. Szkody do 50% plonu. Należy zwalczać 1 i 2 pok. gąsienic, opryski, gdy jaja znajdują się w fazie "czarnej główki". Oimilin, Nomolt. Basudin.

46. SZKODNIKI RZEPAKU.

Błyszczka Jarzynówka, Gnatarz Rzepakowiec. Pchełka Rzepakowa, Chowacz Podobnik - SŁODYSZEK RZEPAKOWY, Rząd. Chrząszcze Coleoptera. Rodz. Łyszczynkowate.

Czarny. dl. 2mm, metalicznie błyszczący o odcieniu granatowym, czułki zakończone buławką. Larwa biała z ciemnymi plamkami na grzbiecie z ciemną główką Szkodliwe są chrząszcze. niszczą pąki. nie do- puszczają do ich zakwitnięcia. Zwalczać gdy 2-3 chrząszcze na roślinę. bancol, Oecis. Fastac. Karate. T rebon, Zolone, prawidłowa agrotechnika

GNATARZ RZEPAKOWIEC. Rząd: Błonkówki HYMENOPTERA, Podrząd: Rośliniarki, Rodz: Pilarzowate. Dł. ciała 5-8mm. rozp. skrzydeł18mm. Larwy zeskrobują skórkę z dolnej strony liści. póżniej z góry aż do pozostawienia nerwów. później przechodzą na kwiaty. łuszczyny rzepaku. Zostawia tylko pęd główny. Gradacje co kilka lat. Zwalczanie przy 4 os. na roślinę: Oecis. Fastac.

PCHEŁKA RZEPAKOWA. Rząd; Chrząszcze COLEOPTERA. Rodz: Stonkowate,

4mm. pokrywy czarno-niebieskie lub czarnozielone, głowa, czułki i nogi czerwone. Stadium -szkodliwe larwy. żerują na nerwach i ogonkach liści oraz wierzchołkach roślin. Zaleca się stosow. preparatów kontaktowych i fosforoorganicznych: Oecis. Karate. Zolone po zauważeniu chrząszczy.

47. SZKODNIKI KAPUSTY.

Bielinek kapustnik, Śmietka kapuścianka. Pryszczarek kapustnik. Warzywnica kapustna

WARZYWNICA KAPUSTNA. rząd: Pluskwiaki różnoskrzydłe Heteroptera,

Kolorowo wybarwiony pluskwiak. z żółtymi lub czerwonymi plamkami. długości ok. 7 mm. Larwy i imago pierwszego pokolenia wysysają soki z liści roślin krzyżowych. zwłaszcza kapustnych, powodując ich żółknięcie. Zwalczanie: niszczyć chwasty z rodziny krzyżowych, w początkowej fazie pojawienia się owadów opryskiwać brzeżne pasy plantacji insektycydami: Owadofos, Metation.

BIELINEK KAPUSTNIK, rząd Motyle Coleoptera, rodzina: Bielinkowate

Barwa kremowo żółta, przedni róg I pary skrzydeł czarny, u samic dwie czarne kropki., szkody gospodar- cze powodują gąsienice II pokolenia. Małe gąsienice żerują gromadnie zeskrobując miękisz z blaszek liściowych, starsze szkieletują liście zewnętrzne, nie wgryzając się do główek kapusty. Zwalczanie: niszczyć chwasty z rodziny krzyżowych, opryski w przypadku masowych wylęgów, środki: Decis, Talstar

PRYSZCZAREK KAPUSTNIK, Rząd: Muchówki Oiptera, rodzina: Pryszczarkowate.

Muchówka barwy szarej z czerwonym odwłokiem, długości 1 ,S -2m m, larwa biała długości 2mm. W wyniku żerowania larw łuszczyny pękają, co może doprowadzić do 100% strat rzepaku. Zwalczanie: opryski preparatami Thiodan, Zolone.

48. SZKODNIKI MARCHWI.

Niszczyk zjadliwy, Połyśnica marchwianka, guzak północny.

GUZAK PÓŁNOCNY, Typ:, Robaki obłe, gromada: Nicienie Nematoda, podrodzina: Guzakowate

Samiec ma kształt robakowaty, długość ok. O,S -1,2mm, samice są kształtu workowatego o eJ 0,S-1mm. Na korzeniach wyrastają chore narosła. Larwy dojrzewają na zewnątrz korzeni, linieją cztery razy i przekształcają się w dorosłe nicienie. W normalnych warunkach rozmnażają się dzięki partenogenezie, samce pojawiają się tylko podczas dużego zagęszczenia populacji. Atakują: marchew, buraki, pietruszkę.

49. SZKODNIKI CEBULI

Rozkruszek korzeniowy, Leń ogrodowy, Śmietka cebulanka.

ROZKRUSZEK KORZENIOWY, typ: Stawonogi Arthropoda, gromada: Pajęczaki Arachnoidea, rząd: Roztocze Acarida, nadrodzina: Rozkruszki Acaroideae .

Pospolity szkodnik cebuli oraz ozdobnych roślin cebulowych. Roztocz żeruje pod łuskami cebul, cebulek roślin ozdobnych, porażone cebule gniją i źle się przechowują. Zwalczanie: przechowywać cebulę w przewiewnych magazynach, dbać o higienę pomieszczeń, odkażanie cebulek, akarycydy: Actelik, Gastroksin, Rotankos.

LEŃ OGRODOWY, rząd: Muchówki Oiptera, rodzina: Leniowate.

Owad długości 6 -9mm, czarny, mocno owłosiony, skrzydła bezbarwne. Larwy małe z 4 kolcami na końcu ciała. Larwy niszczą korzenie, cebulę, kiełki. Rośliny porażone więdną i zamierają. Zwalczanie: glebę pod rozsadę należy parować, dobre wykonanie podorywki i orki zimowej, pola podmokłe drenować, insektycydy: Basudin.

ŚMIETKA CEBULANKA, rząd: Muchówki Diptera, rodzina: Śmietkowate.

Muchówka długości 6mm, barwa samic oliwkowoszara, samców żółtoszara. Jest to szkodnik cebul, szczypioru i porów. Najbardziej szkodliwe są larwy I pokolenia, porażone rośliny gniją i zamierają. Śmietka nie zwalczana może zniszczyć znaczny % roślin. -Cebula gnije od środka, szczypior ma barwę ołowiowo- szarą, rośliny łatwo dają się wyciągać z gleby. Zwalczanie: niszczyć chwasty kilkuletnia przerwa w uprawia cebulowych, zaprawiać nasiona, e uprawie z dymki podlewać rośliny w i dekadzie maja Basudin, Diazinon.

50. SZKODNIKI LUCERNY I

Owełnica lucemianka, Zmienik lucernowiec, Paciornica lucemowa

ZMIENIK LUCERNOWIEC, rząd: Pluskwiaki różnoskrz~'dłe Heteroptera, rodzina: tasznikowate.

Barwa tego owada jest zmienna: zielona, brunatna lub czerwona, długość4 -8mm,grzbiet ciała pokrywają gęste włoski. Larwy podobne są do imago. Zmienik luceronowiec jest polifagiem atakującym lucernę, koniczynę, kapustę, marchew, fasolę .liścia marszczą się, podwijają się pod spód, larwy i imago wysysają soki z liści i zawiązujących się owoców. Zwalczanie: pierwszy oprysk wykonuje się gdy na 1 m2 pola znajdują się dwie formy imago. Decis, Karate.

OWEŁNICA LUCERNIANKA, rząd: Chrząszcze Coleoptera, rodzina: Biedronkowate.

Barwa czerwono brunatna, z 24 plamkami na grzbiecie koloru czarnego, długość 3 -4mm. Larwy i imago zeskrobują tkankę miękiszową z liści i zwijają ją w wałek, nie zjadają tkanek tylko wysysają z ich soki. liście matowieją i zasychają. Opryskiwać w okresie formowania się pąków Zolone tylko na plantacjach nasiennych.

51. SZKODNIKI KONICZYNY

Pędruś koniczynowiec, chrząszcz (Coleoptera)

PĘDRUŚ KONICZYNOWY Są to małe ciemne ryjkowce, z charakterystycznym długim, cienkim ryjkiem, o gruszkowatym ciele. Jest to chrząszcz czarny, dł 3 mm. 1 larwa niszczy kilkanaście kwiatów, plon nasion znacznie się zmniejsza. Plantacje nasienne należy lokalizować z dala od upraw przeznaczonych na siano i bezpośrednio po zbio- rze przeprowadzić zabieg w okresie tworzenia się pąków kwiatostanowych stosując fThiodan pł, 35, Owadofos pł, 50 lub Karbatox zaw 75. Pędruś żółto nogi -chrząszcz (Coleoptera) z rodziny ryjkowcowatych. Na blaszce liściowej koniczyny gł białej widać wyżarte okrągłe otworki. Czasem blaszki są podziurawione jak sito. W kwiatostanach ziszczone są zawiązki nasion. Kwiatostany takie wcześniej brunatnieją i zasychają. Chrząszcze dł do 3 mm, są czarne, błyszczące, podłużne, owalne z głową wyciągniętą w długi ryjek. Czułki mają częściowo żółte, nogi żółte z wyjątkiem stóp. W rejonach uprawy koniczyny białej gatunek ten wyrządza bardzo duże szkody. ZWALCZANIE. Plantacje nasienne opylać lub opryskiwać w fazie zielonego paka preparatami fosfo-organicznymi (takimi jak wyżej). Na koniczynie spotyka się również inne gat z rodzaju Apion. Kwiatostany koniczyny często uszkadzane są przez larwy pędrusia czamoludka, rzadziej pędrusia bliźniaczka. Oba te szkodniki mają biologię zbliżoną do pędrusia koniczynowca. Pędy wegetatywne (łodygi) koniczyny czerwonej uszkadzane są przez larwy pędrusia zieleniaka, oraz rzadziej występującego pędrusia łodygowca.

OPRZĘDZIK PRĘGOWANY Dł 4-5 mm, jest szary z jaśniejszymi liniami na gł i przedpleczu. larwy są białe z brunatnymi włoskami, dł do 6 mm. Szkodliwe są gł chrząszcze, które wyżerają ząbki na brzegach liścieni i liści. Atakują zwłaszcza łubiny, groch, koniczynę, lucernę. Larwy żerują na korzeniach roś niszcząc brodawki i drobne korzenie. Zaleca się wysiewać roś motylkowate z dala od ubiegłorocznych plantacji. W momencie zauważenia pierwszych chrząszczy i objawu ich żerowania na wschodzących roś można zastosować 1 z preparatów: Owadofos lub Metation. Rząd: Chrząszcze (Coleoptera), Rodzina: Ryjkowcowate (Curculionidae)

PRYSZCZAREK KONICZYNOWIEC Jest to muchówka (Diptera) z rodziny pryszczarkowatych. Zaatakowane kwiatostany przedwcześnie brunatnieją, zasychają i rozpadają się. Zawiązki nasion są zniszczone.

52. SZKODNIKI GROCHU.

WCIORNASTEK GROCHOWIEC. Jest to przylżeniec fIl,ysanoptera) z rodziny wciornastkowatych. Młode liście są skręcoqe, a na ich blaszce widać nekrotyczne plamy. Na płatkach kwiatów widać białe plamki. Uszkodzone kwiaty zasychają i odpadają. Młode strąki karłowacieją i ulegają zniekształceniu, a ich powierzchnia jest chropowata.i pokryta srebrzystymi plamkami. Owady dorosłe osiągają dł około 2 mm. Ciało samicy jest wydłużone, barwy czerwonobrunatnej lub czarnej. Zwalczanie pole po silnie zaatakowanych roś za- orać głęboko. Silnie zaatakowane plantacje nasienne opylać lub opryskiwać preparatami fosfoorganicznymi wgłębnymi Owadofos płynny 50 Owadofosylisty

MSZYCA GROCHOWA -pluskwiak równoskrzydły (Homoptera) z rodziny mszycowatych. Zaatakowane wierzchołki pędów przestają rosnąć, liście i młode strąki są zniekształcone, przy masowym .wystąpieniu mszycy rośliny więdną, żółkną i zasychają. Zwalczanie: Groch i inne jednoroczne motylkowe siać jak najwcześniej i jak najdalej od wieloletnich roś motylkowych. W wypadku silnego wystąpienia plantacje nasienne opryskiwać Owadofosem płynnym, Metationem E-50 lub układowymi preparatami Bi 58 EC, Ekatin. '

OPRZĘDZIK PRĘGOWANY (pyt 51)

PACHOWKASTRĄKOWECZKA

Mofologia. Dł ok. 6-8 mm, o rozpiętqści skrzydeł 14 mm u samicy oraz 13 u samca. Pierwsza para jest brązowool iwkowa , z szarymi i żółtymi łuskami. Tylne są szarobrązowe, jaśniejsze.

Objawy żerowania szkodliwość. Atakuje groch peluszkę i wykę. Gąsienice wgryzaj się do strąków, żerują na nasionach. W przypadku braku strąków mogą uszkadzać kwiaty, wierzchołki pędów i liście. Straty w plonach do 40%.,.

Zwalczanie pośrednie zwalczanie jest bardzo trudne ponieważ okres składania jaj i lot motyli jest bardzo -dł, liczy się profilaktyka. Do uprawy odmiany szybko rosnące i niskopienne. Groch wysiewać możliwie najwcześniej. Zbiór przeprowadzać b wcześnie, pole po zbiorze orze się głęboko. Opryski Wykonuje się wg .sygnalizacji powtarzając zabieg po 10 dniach. Stosuje się Karate, Sumicydin. STRĄKOWIEC GROCHOWY -chrząszcz Coleoptera) z rodziny strąkowcowatych uszkodzone nasiona grochu są wewnątrz wygryzione, a na ich powierzchni widać okrągłą plamkę o średnicy 2-3 mm. Jeżeli pod wieczkiem znajduje się poczwarka, plamka jest jaśniejsza, jeżeli -chrząszcz ciemniejsza. Chrząszcz dł 4-5 mm, mają ciało czarne, pokryte rudawobrunatnymi lub białawymi włoskami. Plantacje opryskiwać insektycydami itd.

PACJORNICA GROCHOWIANKA -Muchówka (Oiptera) z rodziny pryszczarkowatych

53. SZKODNIKI BOBIKU.

chrząszcz (Coleoptera) z rodziny strąkowcowatych

STRĄKOWIEC BOBOWY - Na pow uszkadzanych nasion widać okrągłe plamki, a po wyjściu chrząszcza niewielkie otworki. Dł 3-4 mm, są czarne, pokryte rdzawymi i białymi włoskami tworzącymi drobne plamki na pokrywach oraz rdzawy pasek ciągnący się od nasady do połowy dł pokrywy. Larwy są białe, łukowato zgięte, 5eznogie. Ma 1 pokolenie w ciągu roku. Zimują chrząszcze w. Zwalczanie. Zbiór i omłot wykonywać jak najwcześniej. Resztki roś niszczyć. Plantacje nasienne opylać i opryskiwać preparatami chlorowcopochodnymi (np. Metalipax płynny, Thiodan plynny).

MSZYCA TRZMIELINOWO-BURAKOWA. -pluskwiak równoskrzydły (Hornoptera) z rodziny mszycowatych. Silnie zaatakowane rośliny więdną. Na liściach i łodygach widać ciemnobrunatne lub czarne plamy powodowane przez grzyby rozwijające się na słodkich odchodach mszycy.

54. SZKODNIKI PSZENICY

Niezmiarka paskowana, ploniarka zbożówka, mszyce, ździeblarz pszeniczny, niszczyk zjadliwy, wciorna- stek zbożowy, skoczek sześciorek, rolnice, skrzypionka zbożowa.

ŹDZIEBLARZ PSZENICZNY, Rząd: Błonkówki (Hymenoptera), Podrząd: Rośliniarki, Rodzina: Ździeblarzowate Dł. ok. 1cm, rozp. Skrzydeł 1,5cm, czarny z metalicznym połyskiem, na odwłoku paski Larwa drąży w łodydze kanały do dna, przegryza wszystkie kolanka aż do szyjki korzeniowej. Objawy: wyżera wnętrze źdźbła zbóż, rośl. słabe, łamią się przed koszeniem. Zwalczanie: wczesny wysiew zbóż ozimych i opóźniony jarych. Trawy i odmiany zbóż o wąskim świetle źdźbła, szybciej kłoszące się i dojrzewające są słabiej porażone, bo larwa nie zdąży przed żniwami dojść do szyjki korzeniowej i ginie w słomie. Podczas żniw kosić możliwie nisko, słomą nie okrywać kopców, dachów. Larwy w ścierni nie giną nawet przy silnych mrozach.

MSZYCA ZBOŻOWA, Rząd: Pluskwiaki równoskrzydłe (Hornoptera), Podrząd: Mszyce, Rodzina: Mszycowate Żółtawozielona, czerwonobrązowa lub zielonkawa, kształt wrzecionowaty, dł. 3mm. Mszyca jednodomowa Szkodliwość: poraża głównie pszenicę, jęczmień, rzadziej żyto. Znacznie zmniejszają plon, bo żerują głównie na kłosach. Powodują szybsze starzenie się liścia flagowego oraz obniżenie zawartości N i białka ; W ziarnie pszenicy. Mąka z takiego ziarna ciemnieje, gorzej się wypieka. Wektor wirusa żółtej karłowatości jęczmienia. Opóźniony siew zbóż oz. I wczesny -jarych. Liczebność populacji mszycy zbożowej redukują drapieżne biedronki, złotooki.

SKRZYPIONKA ZBOŻOWA Rząd: Chrząszcze (Coleoptera), Rodzina: Stonkowate (Chrysomelidae).

Chrząszcz o dł. 7mm, niebieskozielony z czerwonymi nogami i przedpleczem. Larwa 7mm, brunatnożółta, pokryta śluzem. Zeskrobują skórkę z liści zbóż i traw wzdłuż nerwów, pozostawiając jasne smugi. Zwalczać, gdy 1 larwa na 2-3 rośliny: Oecis, Karate. Larwy niszczą liść flagowy i pod flagowy, obniżają plon o 30-70%. Najbardziej wrażliwe są zboża jare, a z ozimin pszenica i jęczmień.

55. SZKODNIKI ŹYTA.

SKRZYPIONKA ZBOŻOWA, (pyt 54/3)

PLONIARKA ZBOŻÓWKA, Rząd: Muchówki (Oiptera), Rodzina: Niezmiarkowate.

Czarna z żółtopomarańczowym znakiem na odwłoku. Larwy kremowe, 2,5mm. Larwy II pok. niszczą ziarniaki w fazie trzeciego liścia, rośliny zamierają. Uszkadzają liść sercowy i stożek wzrostu. Rośliny krzewią się nadmiernie. Niższy plon o 30-60%. Próg: 6 jaj na 10 roślin. Opt. termin zwalczania: wylęg larw, przed ich wgryzieniem się w roślinę. Zwalczanie: opóźniać siew zbóż oz. (po 15.IX), siać wcześnie zboża jare, niszczenie samosiewów jesienią, wykaszanie traw na rowach melioracyjnych. Insektycydy: Hostathion, Nexagon, zaprawianie i stosowanie granulatów do gleby.

MSZYCA ZBOŻOWA, Rząd: Pluskwiaki równoskrzydłe (Homoptera), Podrząd: Mszyce, Rodzina: Mszy- , cowate. Żółtawozielona, czerwonobrązowa lub zielonkawa, kszta wrzecionowaty, dł. 3mm. Mszyca jednodomowa: Szkodliwość: poraża głównie pszenicę, jęczmień, rzadziej żyto. Znacznie zmniejszają plon, bo żerują głównie na kłosach. Powodują szybsze starzenie się liścia flagowego oraz obniżenie za- wartości N i białka w ziarnie pszenicy. Mąka z takiego ziarna ciemnieje, gorzej się wypieka. Wektor wirusa żółtej karłowatości jęczmienia. Opóźniony siew zbóż oz. wczesny -jarych. Liczebność populacji mszycy zbożowej redukują drapieżne biedronki, złotooki.

56. SZKODNIKI JĘCZMIENIA.

1. SKRZYPIONKA ZBOŻOWA, (pyt 54/3)

2. MSZYCA ZBOŻOWA, (pyt 55/ 3)

3. PLONIARKA ZBOŻÓWKA (pyt55 /2)

57. SZKODNIKI MAGAZYNÓW I PRZECHOWALNI

Mklik mączny, Spichrzel surynamski, Trojszyk ulec, Mączlik młynarek, Żywiak chlebowiec, Kapturnik zbożowiec, Strąkowiec fasolowy, Wołek zbożowy, Rozkruszek: mączny, drobny, korzeniowy, Skórek zbóż.

1) MKLIK MĄCZNY Rząd: Motyle: LEPIOOPTERA, Rodzina: Omacnicowate -

Morfologia. Motyl podlegający kwarantannie, jest w magazynach. Dł 14 mm, a rozp. skrzydeł 23 mm. Skrzydła 1 pary są wąskie, szare, z plamkami 2 zygzakowatymi przepaskami. Skrzydła 2 pary są szaro- białe, z obwódką i strzępiną.

Szkodliwość. Stadium szkodliwe larwa. Jest w magazynach mąki, kasz, makaronów, w młynach i piekarniach. Żeruje na mące pszennej i na ziarnie pszenicy i innych zbożach. Gąsienice w porażonych produktach tworzą oprzędy, uszkadzają sita w młynach.

Zwalczanie: Okna w magazynach, zabezpiecza się siatką w celu ochrony przed motylami.

Dezynsekcja opakowań i pomieszczeń: Rotanox, Cyjanofum, Delicję. Zamgławianie: Actellic, Ambusz.

2) KAPTURNIK ZBOŻOWIEC Rząd: Chrząszcze COLEOPTERA Rodzina: Kapturnikowate

-Dł. 2-4 mm, barwa brązowa, głowa prawie niewidoczna przykryta przedpleczem. To gatunek kwarantan- nowy lubi temp optym. 24°C. Do 8 pokoleń. Samica składa jaja na produktach pochodzenia mącznego. Szkodniki żerują w ziarnie zbóż, zjadając produkty wytwarzają dużą liczbę pyłów. Rozwój w temp. 18- 36°C. Do zwalczania stosujemy preparaty: Mebrom, Phostoxin. Próg szkodliwości obecność pojedyncze- go osobnika. Kontrola magazynów i higiena

3) STRĄKOWIEC FASOLOWY -Rząd: Chrząszcze COLEOPTERA Rodzina: Strąkowcowate

Morfologia Dł. chrząszczy 2.5 do 3 mm. Ciało jasno- lub ciemnobrunatne pokryte krótkimi, żółtawymi włoskami, po stronie brzusznej szary. Objawy żerowania i szkodliwość, Najgroźniejszy szkodnik fasoli. Porażone nasiona fasoli mają kilka, a nawet kilkadziesiąt otworków. bacą wartość siewną i konsumpcyjną. Zwalczanie W magazynach i przechowalniach utrzymuje się czystość; konieczna jest kontrola przywożo- nych nasion. W razie wystąpienia zniszczy się go przez obniżenie temp. (-10°C przez 12 h), lub gazowanie pomieszczeń. Opryski preparatami: Decis

4) WOŁEK ZBOŻOWY.

Morfologia. Dł. 4-5 mm. Barwy żółtawej do ciemnobrązowej. Mają przewężenie między nieco wydłużonym przedpleczem a pokrywami. Owad ten nie lata, ponieważ skrzydła błoniaste są w zaniku, natomiast ma dobrze rozwinięte odnóża

Objawy żerowania i szkodliwość. Najlepiej rozwija się w ziarnie pszenicy, żyta, jęczmienia i w kukurydzy, ryżu, kaszach, suchym pieczywie. Oprócz uszkodzonego bielma i zarodka w ziarniakach, partia nasion jest zanieczyszczona, zagrzewa się, a tym samym staje się podatna na rozwój mikroorganizmów i szkodników wtórnych.

Zwalczanie Stale kontroluje się jakość produktów magazynowych. Przestrzega się zasady higieny. Stosuje się pułapki feromonowe do wykrywania szkodników. Do dezynsekcji stosuje się insektycydy: Actellic, Ambusz

5) TROJSZYK ULEC Rząd: Błonkówki HYMENOPTERA Rodzina: Czarnuchowate

Morfologia. Jeden z najgrożniejszych, szkodników magazynowych. Dł. 3-4 mm. Ciało wysmukłe, rdzawo- brunatne, z głową i przedpleczem ciemniejszymi, czułki buławkowate, pokrywy bruzdkowane, z wyraźnymi punkcikami.

Objawy żerowania i szkodliwość. Mąki, kasze, 2:iarna zbóż, nasiona roślin motylkowatych są pożywieniem i miejscem bytowania. W nasionach uszkadza zarodek. Produkty te są zanieczyszczane i zawilgacane, nabierają również charakterystycznej, nieprzyjemnej woni. Często przegryzane są opakowania. Jest to szkodnik kwarantannowy, pospolity w magazynach, zakładacn przetwórczych i mieszkaniach.

Zwalczanie- Stosuje się w 3 okresach: a) w momencie masowego pojawienia się chrząszczy, które prze- zimowały, b) gdy pojawiają się masowo larwy 1 pokolenia (L2-początek L3), c) w okresie masowego występowania chrząszczy letniego pokolenia. Opryski są przy progu szkodliwości (150 jaj lub 15 larw na 1 roślinę). Chemiczne preparatami: Bancol 50 WP, Biologiczne zwalczanie larw prz9z stosowanie Novodoru.

58. SZKODNIKI WIELOŻERNE

Rolnica, Turkuć podjadek, Niszczyk zjadliwy, Przędziorek chmielowiec, Mączlik szklarniowy, Skoczek sze- ściorek, Mszyce, Wciornastki, Ślimaki.

1) ROLNICE Rząd: Motyle LEPIDOPTERA

Morfologia. Motyle średnie o rozp. skrzydeł 25-40 mm. Skrzydła 1 pary, z przepaskami, w części środkowej mają różne plamki. Skrzydła 2 pary jednolite.

Szkodliwość. Atakują wiele roślin rolniczych i sadowniczych. Szkody gosp. powodują gąsienice atakujące zboża, okopowe, warzywa, rośliny ozdobne. Żerują na częściach podziemnych roślin, uszkadzając korzenie, i zjadają całe rośliny, atakują liście, owoce.

Zwalczanie: głęboka orka, kultywatorowanie, niszczą gąsienice, stosujemy: Basudin

2) TURKUĆ PODJADEK -Stawonogi Gromada: Owady /NSECTA Podgromada: Owady uskrzydlone PTERYGOTRA, Rząd: Prostoskrzydłe ORTHOPTERA

Morfologia. Dł. ciała do 60 mm. Ciało ma brunatno brązowe, z aksamitnym połyskiem, skrzydła -krótkie, zwinięte w dwie rurki, odnóża pierwszej pary - grzebne, przystosowane do kopania. Jaja owalne, kremo- we, wielkości ok. 2.5 mm. Larwa jest podobna do imago,

Występowanie i szkodliwość. Postacie dorosłe i larwalne drażą podziemne korytarze blisko powierzchni gleby. Podgryzają wszystkie napotykane na swojej drodze rośliny, które zaatakowane więdną i usychają. Turkuć występuje powszechnie w ogrodach działkowych i w inspektach, gdzie gleba jest zasobna w składniki pokarmowe. Najbardziej jest szkodliwy dla młodych roślin.

Zwalczanie. Wczesna orka jesienna uniemożliwia turkuciom zakopanie się głęboko do gleby przed zimą. -Wszystkie uprawki pielęgnacyjne niszczą jego korytarze i uniemożliwiają rozwój. Jesienią zakopuje się na głębokości 30-50 cm kupki obornika, do których chętnie wchodzą larwy i osobniki dorosłe. Wiosną usuwa się je i niszczy zgromadzone wewnątrz owady. Zwalczanie chemiczne stosuje się rzadko: Basudinu 10 G i wymieszanie go z glebą.

3) NISZCZYK ZJADLIWY Typ: Robaki obłe Gromada: Nicienie NEMA TODA Rząd: TYLENCH/ADE

Morfologia. Samiec 0,9-1,6 mm, samica 1-1,8 mm. Ciało nitkowate głowę mają prawie nie oddzieloną od reszty ciała

Szkodliwość. Polifag atakuje cebulę, czosnek, pietruszkę, ziemniaki. Zboża krzewią się nadmiernie, nie strzelają w źdźbło nie kłoszą, źdźbła są krutkie w dolnej części zgrubiałe. Liście skręcone w korkociąg. Ziemniaki karłowe skędzieżawione listki, zgrubiałe łodygi i ogonki liściowe. na bulwach tworzą się lekkie wgłębienia. Cebule gniją u podstawy, łatwo dają się wyciągnąć z glegy mają popękaną piętkę. Na marchwi popękane suche rany.

Zwalczanie. Nieuprawiać porazonej rośliny 4-5 lat, odpowiednie zmianowanie, intensywne zwalczanie chwastów i niszczenie 'resztek pożniwnych. Lepiej rozwija się w wilgotnej glebie, dlatego regulacja stosunków wodynch i przewietrzanie gleby. Naworzenie K i P, uodparnia rośliny na atak. Higiena prac polowych uprawa roslin uodpornionych: lucerna Talert, owies Milfold. czosnek moczyć w wodzie z Hosfathionem lub zaprawa funaben. W okresie wegetacji Bi 58 stosujemy preparaty Metasystoks.

4) ŚLIMAKI Typ: Mieczaki MOLUSCA, Gromada: Ślimaki GASTROPODA, Podgromada: płucodyszne PULMONA TA Rząd: Trzonkooczne STYLOMMA TOPHORA Rodzina: Pomrowiowate LIMA C/DA E Gatunek: Pomrowik polny A GR OL/MAX AGREST/S.

Śimaki źyją w morzach, wodach słonych na lądzie.. Ciało ich o budowie asymetrycznej, dzieli się na: głowe, worek trzewiowy i nogę. Na głowie otwór gębowy i dwie pary trzonków stanowiących narządy: zmysłów, dotyku i węchu. W otworze gębowym znajduje się rynienkowaty język, służący do chwytania lub zdrapywania pokarmu. Chitynowa szczęka zaopatrzona w piłkowane brzegi służy do odcinania kawałków pokarmu. Na języku tarka rościerająca pokarm. Na granicy głowy i nogi jest otwór płciowy, nieco wyżej otwór oddechowy i odbytowy. Są obojniacze, kopulacja odbywa się krzyżowo. Niektóre gatunki są żyworodne. Jaja są perełkowato kuliste. Składane do gleby, wylęgają się z nich osobniki podobne do dorosłych lecz mniejsze i niedojrzałe pułciowo. Samica składa ok. 200 jaj. Gromada ślimaków dzieli się na kilka podgromad, szkodliwe są śłimaki z pod gromady płucodysznych. Pomrowik polny atakuje zasiewy zbóż ozimych i jarych. W pierwszej połowie lata niszczy wykę i koniczyne później ziemniaki. Wygryzają w liściach otwory w pobliżu których pozostaje srebrzysty krzepnący śluz. Żerują w brzeżnych partiach pól. Ślinik ogrodowy wyrządza szkody na sałacie, ogórkach i kapuście, niszczy głównie łodygi i pędy.

Zwalczanie. osusz się podmokłe tereny w słoneczne dni spulchnia się glebę w uprawach pod osłonami zwabia się ślimaki na pokrojone warzywa. Między rzędami roślin rozsiewa się moluskocyd, Wokół upraw pod osłonami sypie się wapno palone trociny.