Rola państwa w gospodarce rynkowej
Wg prof. Sadowskiego przez państwo rozumie się cały układ władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej, wraz z ich aparatem urzędniczym oraz strukturą samorządową. Można więc powiedzieć to państwo, to zespół instytucji oraz ludzie - politycy i urzędnicy. Politycy to osoby, które nie koniecznie zajmują się polityką zawodowo. W krajach demokratycznych, są oni wybierani i do pewnego stopnia są odpowiedzialni przed wyborcami. Z kolei użednicy to osoby zawodowo wykonywające władze, oraz osoby usługujących je. Uprawianie polityki, to najszerzej rzecz ujmując postępowanie zmierzające do tego, aby spowodować pożądane zachowania innych ludzi. Politykę uprawiają więc działacze partyjni, państwowi, szefowie frm, kierownicy różnych jednostek organizacyjnych organizacji państwowej, samorządowej. W obserwowanym życiu zakres uprawiania przez administracji państwową polityki gosp jest bardzo szeroki, może on dotyczyć np zapewnienie ładu gosp., przestrzennego, może dotyczyć polityki socjalnej, tworzenia różnych instytucji, które są konieczne przy realizowaniu polityki ekonomicznej. Od strony narzędziowej, można wyróżnić: Politykę prowadzoną metodami pośrednimi(tj podatki, stopy procentowe, kursy walutowe), oraz metodami bezpośrednimi, kiedy następuje szczegółowa ingerencja państwa, która może dotykać wydawania koncesji, przyznawania subwencji(dla regionalnej).
Kwestii roli państwa w gosp ukształtowały się w ekonomi dwie przeciwstawne doktryny. Etatyzm i liberalizm.
Etatyzm:
-popiera ingerencję państwa w prywatną działalność gospodarczą,
-popiera duży udział budżety państwa w PKB,
-preferuje utrzymanie znacznego sektora własności państwowej,
-popiera politykę fiskalną i pieniężną, oraz dąży do ograniczenia samodzielności banku centralnego. Z tej doktryny korzyści mają politycy oraz ludzi i regiony ubogie, a także słabe przedsiębiorstwa.
Liberalizm:
-preferuje minimalną ingerencją państwa w prywatną działalność gosp i udział budżety państwa w PKB
-sprzyja konkurencji i otwarciu na świat,
-opowiada się za niezależnością banku centralnego,
Wszystko to stwarza warunki dla prywatnej przedsiębiorczości, ale nie gwarantuje pełnego zatrudnienia, co ma określone negatywne zarówno społeczne jak i gospodarcze skutki. Wg klasycznej szkoły ekonomicznej(liberalnej) państwo przyczynia się do wzbogacenia jego mieszkańców, o ile stwarza warunki sprzyjające rowojwi gospodarczemu, o ile zapewnia bezpieczeństwo życia i mienia, a także własność prywatną i wolność. Wielki kryzys gosp z lat 1929-33 spowodował konieczność poszukiwania innych rozwiązań poza liberalizmem gospodarczym. Okazało się bowiem, że mechanizm rynkowy nie jest w stanie samodzielnie poradzić sobie ze spadkiem realnego PKB, wzrostem poziomu bezrobocia, czy spadkiem poziomu inwestycji. Dopiero Keynes zanegował tezę przez ekonomią klasyczną o niezawodności mechanizmu rynkowego. Mechanizm rynkowy jest najsprawniejszą ze wszystkich form gospodarowania, ale sam nie jest wstanie rozwiązać wielu problemów. Stąd konieczna jest ingerencja państwa niezbędna dla wspomagania rynków w gospodarce. W procesie rozwoju kapitalistycznej gosp rynkowej nastąpił zasadniczy wzrost roli państwa w gospodarce. Aktywna rola państwa jest podstawowym czynnikiem odróżniający współczesny kapitalizm, od wczesnego. Najbardziej typowe przejawy roli państwa w gospodarce, można sprowadzić do pięciu(5):
Legislacyjna - tworzenie prawa, które obowiązuje podmioty gospodarcze, oraz reguluje obowiązujące między nimi zasady współdziałania i konkurencji. Przejawem tej roli jest także tworzenie sprawnych instytucji, które zapewniają przestrzeganie prawa(sądy, policja, administracja).
Regulacyjna - wpływ na otoczenie ekonomiczne, w którym działają podmioty gospodarcze. Rolę tę państwo wypełnia poprzez prowadzoną przez siebie politykę gospodarczą, a głównie pieniężną, fiskalną, oraz strukturalną. W polityce gospodarczej w krótkim i średnim okresie podstawowe znaczenie ma polityka pieniężna i fiskalna. Polityka pieniężna - czyli polityka kształtowania ilości pieniądza i rynkowych stóp procentowych w gospodarce ma za swój cel kontrolę stopnia nie równowagi w gosp, a zwłaszcza kształtowania się inflacji. Z kolei polityka fiskalna, to polityka kształtowania się dochodów i wydatków państwa. Można powiedzeć, że polityka pieniężna i fiskalna polega głównie, choć nie jedynie na kontroli popytu. Z kolei polityka strukturalna, zwana często długookresową polityką gospodarczą oznacza działania służace:
Wzrostowi konkurencyjności kraju,
Wspieranie pożądanych zmian strukturalnych
Wspieranie postępu techniczno-organizacyjnego,
Usprawnianiu mechanizmu rynkowego
Przyśpieszaniu procesów akumulacji kapitału ludzkiego i kapitału produkcyjnego
Do tegu typu polityki zalicza się: politykę regionalną, ochrony konkurencji, przekształceń własnościowych, handlową, przemysłową, badań naukowych. Polityka strukturalna polega głównie, choć nie jedynie, na stymulowaniu podaży.
Dostarczyciela dóbr publicznych - dobra publiczne, to taki dobra, które państwo może dostarczyć skuteczniej, niż sektor prywatny, a które służą zaspokojeniu potrzeb społeczeństwa. Rola DDP może być bardziej lub mniej rozwinięta w zależności od tego, co uważa się za takie dobro, np. w PL opiekę medyczną uważa się za DP, a w USA za dobro prywatne.
Redystrybucyjna - zmiana struktury dochodów skierowana w strone ochrony grup słabszych ekonomicznie w celu zwalczania ubóstwa. Rolę tę spełnia państwo poprzez politykę podatkową, transferów pieniężnych kierowanych do gospodarstw domowych, oraz poprzez politykę świadczeń dostarczanej gospodarstwom nie odpłatnie, lub poniżej cen rynkowych. Jest do redystrybucja dochodów, będą częścią systemu państwa opiekuńczego. Z roli redystrybucyjnej teoretycznie można zrezygnować, jednak ceną za to byłyby ogromne nie równości społeczne, prawdopodobnie nie do zaakceptowania w spółczesnym świecie
Właścicielstwa - państwowa własność części przedsiębiorstw funkcjonujących na rynku. Rola właścicielstwa może być stosowana w różnym zkresie w zależności od obowiązującego systemu ekonomicznego. W gosp realnego socjalizmu państwo było właścicielem większości majatku produkcyjnego, zaś w gospodarce rynkowej stara się ograniczyć swój udział do niezbędnego minimum, zdając sobie sprawę z większej sprawnośc własności prywatnej, niż państwowej.
Z badań przeprowadzonych w 2007 na temat wolności gospodarczej, inaczej w jakim stopniu państwo zapewnia wolność, PL zajęła 87/150 ze wskaźnikem 60%. Pierwsze Hong-Kong, drugie Singapur z prawie 90% swobodą w działalności gospodarce.
W literaturze ekonomicznej do wiedzy zaliczanej do wspomaganiem przez państwo zalicza się także:
-ochronę środowiska naturalnego
-pobudzanie i sterowania badaniami naukami
-walkę z bezrobociem
-tworzenie i rozwój infrastruktury społecznej i technicznej
-kształtowaniu ładu przestrzennego
-oddziaływanie na strukturę gospodarczej
Jeśli mierzyć zakres ekonomicznej roli państwa udziałem dochodów podatkowych w PKB to udział ten w krajach EU w ostatnich dekadach zwiększał się w 2003r przekroczył 40%, a w niektórych krajach nawet 50%. W PL jest on o wiele niższy i wynosi ok33%. Dzieje się tak dlatego, że charakter ewolucji współczesnej gosp rynkowej strzorzył konieczność prowadzenie aktywniej polityki rozwoju przez poszczególne związki i państwa. W ciągu ostatnich dekad świat wszedł w nową epoke rozwoju społecznego określaną miarą przejścia od cywilizacji przemysłowej do informacyjnej. Ta nowa cywilizacja charakteryzuje się nowym zespołem cech i zespół ten obejmuje m.in:
-względnie wysoki poziom materialny,
- wysoki poziom rozwoju technik teleinformacyjnych
-wysoki ogólny poziom wiedzy,
-nowy układ warunków gospodarowania,
W dziedzinie ekonomicznej najważniejszą z tych cech jest pojawienie się nowej formy gospodarki rynkowej zwanej gospodarka opartą na wiedzy. Jest to taki typ gospodarki, w którym wiedza stała się głównym czynnikiem wytwórczym, a w działalności produkcyjnej przedsiębiorstw realne procesy wytwarzania produktów materialnych straciły wiodące znaczenie na rzecz przygotowywania wciąż nowych produktów, nowych technologii, czyli na rzecz procesów badawczo-rozwojowych. W ewolucji systmnu rynkowego kluczową rolę odgrywały i odgrywają wielkie organizmy gospodarcze, które w ciągu ostatnich 40lat ukształtowały się w wielkie koncerny ponadnarodowe. Tylko te wielkie organizmy są zdolne do tworzenia własnych, silnych ośrodków naukowo-badawczych i finansowania potrzebnych sobie badań naukowych. Wymagają one b. dużych nakładów i zawsze są związane z poważnym ryzykiem. Nakłady na B+R w UE to 1,9%PKB a w PL 0,59%PKB Wg strategii lizbońskiej nakłady na B+R mają wynosić ~3%. Różnicą najistotniejszą między PL, a krajami najbardziej rozwiniętymi jest nasze opóźnienie cywilizacyjne w stosunku do tych krajów. Wyraża się to m.in. w tym, że zdecydowana większośc tych krajów znajduje się już w fazie gospodarki i społeczeństwa opartego na wiedzy, czy społeczeństwa informacyjnego, podczas gdy nasz kraj w początkowej fazie fazy post-industrialnej. Stąd wynikają poważe odmienności jeśli chodzi o akceptowalne systemu wartości, zasób kapitału społecznego, poziom rozwoju, mobilność społeczną, czy rolą klasy średniej w gospodarce i społeczeństwie.
Aby przedsiębiorstwa mogły dobrze się rozwijać to potrzebne jest tworzenie i utrzymywanie odpowiednich warunków ich działania i stąd pojawia się potrzeba aktywnego działania państwa, którego działaniem staje się prowadzenie polityki rozwoju kraju. Ta polityka jest potrzebna po to, aby ułatwiec właściwą realizację ich celów rozwojowych. Współczesny… gospodarki rynkowej łaczy podstawowe mechanizmy alokacyjne łaczy… ze wspomagającym…. W wyniku procesów integracyjnych część zadań przypadających państwu jest realizowana w znacznej mierze przez układy ponadpaństwowe.
Na podkreślenie zasługuje fakt, iż zbyt daleko posunięta ingerencja w życie gospodarcze nawet dyktowana najlepszymi intencjami często jest nieskuteczna i przynosi efekty przeciwne do zamierzonych. Stąd zalecenie, że należyte spełnienie przez rząd swoich funkcji wymaga ze wzglądów organizacyjnych i finansowych ograniczenia ich zakresu. Nadmierne rozbudowanie funkcji pełnionych przez państwo pociąga za sobą zagrożenia. Przede wszystkim państwo bez wzrostu podatków nie jest wstanie sfinansować rozbudowanych zadań i sprawnie ich realizować. Ponadto zwiększenie zasięgu władzy rządu osłabia jego polityczną wiarygodność, narażając polityków i urzędników na pokusę nadużywania władzy.
Czy podejmowanie decyzji publicznych należy do nas wszystkich, czy tylko do naszych przedstawicieli?? Oczywiście należy do naszych przedstawicieli, że polityka gospodarcza jest działalnością elitarną, realizowaną głównie w organach rządowych w zarządach banków centralnych. Zarówno w gospodarce realnego socjalizmu jak i w gosp rynkowej abstrahując od podmiotów mniej ważnych można wyróżnić trzy(3) rodzaje:
Gospodarka realnego socjalizmu |
Gospodarka rynkowa |
|
Działają na Wolnym Rynek |
Zarówno w pierwszym jak i drugim przypadku różna, ale bardzo istona jest rola państwa, która jest jednym z najważniejszych elementów otoczenia, np. przedsiębiorstwa, gdyż państwo okresla parametry ekonomiczne, które są niezbędne do przeprowadzenia rachunku ekonomicznego.
Parametry ekonomiczne - przekazane z zewnątrz informacje dla firmy, nie ma na nie wpływu firma, ale musi uwzględnić w swoim rachunku ekonomicznym. (podatki, stopa procentowa, kursy walut)
Rachunek ekonomiczny - jest podstawą podejmowania wszelkich decyzji w gospodarce i polega na mierzeniu nakładów i efektów i wyborze najlepszego wariantu w danych warunkach. Można go stosować, jeśli mamy co najmniej dwa(2) warianty do wyboru