Wojna trzynastoletnia z Zakonem Krzyżackim

Kwestia następstwa tronu

• po śmierci Władysława Jagiełły Kazimierz wielkim księciem litewskim, zaś Władysław III [Warneńczyk] królem Polski, a następnie Węgier; rozpad unii polsko-litewskiej (1440-1447)

• 1447 - w trzy lata po śmierci Władysława Warneńczyka Kazimierz IV Jagiellończyk obejmuje tron polski; odsunięcie od wpływów kardynała Zbigniewa Oleśnickiego

• „braterski związek” między Polską i Litwą; nienaruszalność granic Litwy; szlachta litewska zrównana w prawach ze szlachtą polską

Polityka wewnętrzna Zakonu Krzyżackiego

• fiskalizm hamujący rozwój miast i mieszczaństwa

• atrakcyjność Polski dla szlachty pruskiej ze względu na przywileje szlacheckie

• zainteresowanie mieszczaństwa wolnym handlem z Rzeczypospolitą

• 1440 - powstanie Związku Pruskiego grupującego miasta przychylne Polsce

Przyczyny wojny z Zakonem

• wybuch powstania antykrzyżackiego w Prusach - 1454; poselstwo pruskie do Kazimierza Jagiellończyka z prośbą o pomoc

• Kazimierz ogłasza akt wcielenia Prus do Rzeczypospolitej, co było równoznaczne z wypowiedzeniem wojny Zakonowi Krzyżackiemu

Przywileje cerekwicko-nieszawskie - 1454

• wymogło je na królu pospolite ruszenie, uzależniając od ustępstw króla swój udział w wojnie

• postanowienia:

• król nie może zwoływać pospolitego ruszenia bez zgody sejmików ziemskich

• to samo dotyczy nakładania nowych podatków

• początek kształtowania się systemu demokracji szlacheckiej w Polsce

Przebieg wojny

• wrzesień 1454 - klęska wojsk królewskich pod Chojnicami - niska wartość bojowa pospolitego ruszenia; Kazimierz wydaje przywileje dla Gdańska, Elbląga i Torunia; uzyskuje od mieszczaństwa pruskiego fundusze na tworzenie wojska zaciężnego

• 1457: wykupienie Malborka przez króla polskiego; od roku 1461 przewaga wojsk polskich

Drugi pokój toruński - 1466

• Polska odzyskuje Pomorze Gdańskie, ziemię chełmińską, biskupstwo warmińskie, Malbork i Elbląg - Prusy Królewskie; reszta ziem Zakonu staje się lennem Polski

• szeroki samorząd terytorialny dla Prus Królewskich; szybki rozwój gospodarczy miast tego regionu, pośredniczących w handlu bałtyckim