Metody ilościowe i jakościowe w badaniach nad edukacją. Spór o metodologiczną komplementarność.

Mieczysław Malewski

Różnice między badaniami ilościowymi i jakościowymi

Wymiary różnic	Badania ilościowe	Badania jakościowe
tradycja metodologiczna	scjentyzm	orientacja humanistyczna
cel badań	ustalenie ogólnych trendów i zależności między zmiennymi zależnymi i niezależnymi	odkrywanie znaczeń poszczególnych badanych układów społecznych
rola badacza	badacz jest niezależny od przedmiotu i sytuacji badawczej	badacz wywiera wpływ na badaną rzeczywistość i sam doznaje wpływu
kategorie pojęciowe	przyjęte a priori, narzucone przez teorie	naturalne, wyłaniające się w trakcie badań
techniki badawcze	testy, pomiary	wywiad, obserwacja. doświadczanie przez uczestnictwo
narzędzia	sondaże. kwestionariusze	empatia (jaźń)
wyjaśnianie	sformułowanie problemu i systematyczne testowanie odpowiadających hipotez	pojawiają się w miarę dziania się zdarzeń i gromadzenia się danych
postulowane związki	odnoszenie danych do szerszych układów społecznych (determinizm)	traktowanie myśli i jednostkowych odczuć jako czynników sprawczych (indeterminizm)
ważność	prawomocność, powtarzalność i porównywalność danych	niepowtarzalność, wyniki są następstwem interakcji między badaczem i badanymi
ograniczenia	badanie tylko tego co można zawrzeć w hipotezach i testować przez posiadane narzędzia	nieporównywalność wyników z uwagi na niepowtarzalność badań
krytyka	atomistyczne, redukcjonistyczne, wnioski oczywiste. zdroworozsądkowe	niewyraziste, nienaukowe, wyniki oparte na danych anegdotycznych

Badania ilościowe: obiektywne, statystyczne, dedukcyjne i strukturalne

Badania jakościowe: subiektywne, opisowe, indukcyjne i holistyczne

sposób łączenia obu procedur badawczych, polega na stworzeniu odmiennego podziału metod badawczych, abstrahując od dotychczasowych podziałów na badania czysto scjentyczne lub naturalistyczne.

Przykładowe podziały metod wg różnych autorów:

J.W. Asher: opisowe i quasieksperymentalne

D. Ary: eksperymentalne, retrospektywne, historyczne i opisowe

G.J. Mouly: historyczne, sondażowe (sondaż analityczny i opisowy), eksperymentalne, prognostyczne

A. Janowski: historyczne, sprawozdawcze, eksperymentalne, ewaluacyjne, wdrożeniowe, monograficzne

P.C. Stern: metody i techniki badawcze zależą od typu pytań:

pytania rozstrzygnięcia metody i techniki o charakterze eksperymentalnym i quasieksperymentalnym

pytania dopełnienia metody i techniki jakościowe

J. Nisbet - metody i techniki tworzą spektrum z jednej strony zamknięte eksperymentem, a z drugiej obserwacją uczestniczącą.

Ich wspólną cechą jest brak kwestionowania przez autorów, przynależności poszczególnych metod do paradygmatycznej tradycji.

sposób (stanowisko) dotyczący łączenia obu procedur badawczych wyraża się postulatem ich jednoczesnego użycia w procesie badawczym. Wg zwolenników tego stanowiska, pozwala to eliminować ograniczenia każdego podejścia i ukazywać wielowymiarowy obraz badanej rzeczywistości.

Argumenty w sporze o komplementarność metod:

Hammersley twierdzi, że badania ilościowe i jakościowe mówią o zakresie i intensywności występowania badanych zjawisk. Jedni komunikują to za pomocą liczb, inni za pomocą określeń opisowych (rzadko, często, regularnie, itd.). Każde badania, nie zależnie, czy są jakościowe czy ilościowe, przebiegają w sytuacji sztucznej. Badacze zawsze starają się poznać subiektywne przyczyny danych zachowań oraz biorą pod uwagę ich zewnętrzne manifestacje. Twierdzi on również, że nie istniej podział na indukcję dedukcję, bo we wszelkich badaniach przechodzi się od hipotez do danych empirycznych i na odwrót, a decyduje o tym nie paradygmatyczna przynależność badacza, ale cel i stadium badania. Celem wszelkich badań jest tworzenia teorii naukowych.

N.K. Denzin za kompatybilnością obydwu metod przytacza następujące argumenty:

Koncepcja badań triangulacyjnych.

Jest kombinacją kilku strategii badawczych w badaniu tych samych zjawisk. Jest to łączenie w jednym badaniu wielu obserwacji, teoretycznych perspektyw, źródeł danych oraz metodologii.

Triangulacja może występować w 4 zasadniczych formach i obejmować:

dane empiryczne (nie są statyczne, lecz nieustannie się zmieniają zależnie od: czasu, przestrzeni, poziomu usytuowania w strukturze społecznej)

badaczy

teorie naukowe

metodologię badań

Triangulacja danych - badania empiryczne powinny obejmować różnice związane z dynamiką istnienia faktów społecznych oraz rejestrować ich płynne, zmieniające się w czasie jakości.

Triangulacja badaczy - angażowanie kilku niezależnych badaczy oraz uważanie za bezsporne te fakty, które zostaną przez nich zgodnie potwierdzone, zapobiega selektywnej deformacji danych.

Triangulacja teoretyczna - prowadzenie badań z perspektywy kilku odmiennych teorii, często przeciwstawnych.

Triangulacja metodologiczna - użycie kilku metod badawczych przy eksploracji tych samych zjawisk bądź obiektów

METODOLOGIA:

znaczenie węższe - wiedza o metodach poznania naukowego oraz regułach posługiwania się nimi w procesie badawczym

znaczenie szersze - rodzaj meta-wiedzy o społecznych celach poznania naukowego i prawomocnych strategiach ich realizacji. Obejmuje 3 skorelowane ze sobą płaszczyzny:

ontologiczną - zespół filozoficznych założeń o naturze przedmiotu badania, jego strukturze i właściwościach

epistemologiczną - poglądy na typ wiedzy, do jakiej poznanie naukowe ma prowadzić

metodyczna - odpowiedź na pytanie: jakiego instrumentu badawczego użyć i jak prowadzić proces badawczy, aby powstała pożądana wiedza o przedmiocie.

Malewski twierdzi, że teza o komplementarności badań może być akceptowana tylko na gruncie wąskiego znaczenia metodologii, gdzie proces badania ma charakter czysto technicznej eksploracji obiektywnej rzeczywistości, ukierunkowanej na jej pojęciowe odwzorowanie, a potem odkrycie rządzących nią praw.

Paradygmatyczne konteksty metod ilościowych i jakościowych:

Wymiary różnic	Paradygmat pozytywistyczny	Paradygmat interpretatywny
Świat społeczny	Istniejący obiektywnie (faktualnie), dany, stabilny, poznawalny empirycznie	Intersubiektywny, konstruowany poprzez interpretacje, dynamiczny
Przyczynność	Determinizm	Indeterminizm
Cel badań	Pomiar i przewidywanie ludzkich zachowań (eksplantacja)	Interpretacja świata społecznego kultury (rozumienie)
Teoria	Przyjęta a priori	Teoria ugruntowana (grounded theory)
Perspektywa	Zewnętrzna, obserwatora	Wewnętrzna, uczestnika
Orientacja	Na wynik badań	Na proces badawczy
Zastosowanie wiedzy	Techniczne, instrumentalne	Emancypacyjne
Wartości	Aksjologiczna neutralność	Oparte na wartościach

Z tego wynika, że metody ilościowe i jakościowe nie mogą być łączone w jednym procesie badawczym, ze względu na fundamentalne różnice ontologiczne, epistemologiczne i aksjologiczne istniejące między paradygmatami, w które są one wpisane.

Jednak w obrębie dyscypliny naukowej badania ilościowe i jakościowe są metodologicznie komplementarne.

1

---