Zajęcia korekcyjno-kompensacyjne
(istota działania)
Opóźnienia jednej sfery rozwoju
- parcjalne zaburzeni
Drobne, uchwytne opóźnienia
- fragmentaryczne deficyty rozwojowe
(główny powód powstawania niepowodzeń rozwojowych)
Oddziaływania korekcyjne mogą obejmować:
- trudności w uczeniu się
- zaburzenia mowy
- zaburzenia emocjonalne
- zaburzenia parcjalne rozwoju
Trudności w uczeniu się - termin wprowadzony przez S. Kirka w 1963r.
Znaczenie terminu:
-neurologiczne dysfunkcje
-nietypowy przebieg rozwoju
-trudności w nauce szkolnej
-rozbieżności pomiędzy możliwościami rozwoju umysłowego a osiągnięciami dziecka w nauce i rozwoju psychospołecznym
Wieloczynnikowa etiologia:
1. uwarunkowania genetyczne
2. uwarunkowania organiczno-biologiczne
- związek trudności w uczeniu się z zaburzeniami i uszkodzeniami CUN,
np. minimalne uszkodzenia tkanki nerwowej mogą doprowadzić do trudności percepcyjnych, zaburzeń myślenia i zachowania;
objawy: obniżona zdolność czytania, nauki pisania, liczenia i nauki mowy
- opóźnienia CUN = opóźnienia autonomii anatomicznej i funkcjonalnej
- związek z alergiami pokarmowymi (efekt uboczny - nadpobudliwość)
- z niedoborami pokarmowymi
- deficytami witaminowymi
3. uwarunkowania psychologiczno-społeczne
- braki w rozwoju metapoznania (strategii uczenia się)
(zaburzenia świadomości umiejętności, zaburzenia zdolności
samoregulacyjnych)
Deficyty funkcji percepcyjno-motorycznych stanowią jedną z przyczyn trudności w nauce pisania i czytania
Patomechanizm ? - wybiórcze zaburzenia w funkcjonowaniu analizatora wzrokowego, słuchowego i kinestetyczno-ruchowego (funkcji wchodzących w skład mechanizmu programującego proces pisania i czytania, określanych jako percepcyjno-motoryczne
Zaburzenia tych funkcji dotyczą korowych części analizatora
a nie na przykład narządu zmysłu
Problemy z czytaniu i pisaniu (dysleksja i dysgrafia) - efekt zaburzeń funkcji percepcyjno-motorycznych
Rozwój dziecka z trudnościami w uczeniu się:
- nietypowy
- nieharmonijny
- zróżnicowane osiągnięcia w poszczególnych
funkcjach
Poziom rozwoju funkcji percepcyjno-motorycznych określa wskaźnik fragmentarycznego deficytu rozwojowego
Obliczany - jako stosunek opóźnienia funkcji
w latach przez wiek życia
Np. opóźnienie funkcji 2-letnie = poziomowi operacyjnemu dziecka 6-letniego, które ma już 8 lat
Istota działań korekcyjno-kompensacyjnych:
- możliwość zastosowania jednej z form oddziaływania
w przypadku, gdy ta druga jest mało skuteczna;
jeśli usuwanie braków przez usprawnianie (ćwiczenie) jest mało efektywne, to stosuje się działania kompensacyjne.
Kompensacja
Dziecku z deficytem funkcji wzrokowych przybliżamy znak lub symbol poprzez dotyk (wodzenie palcem po wzorze, wzrokiem za znakiem, przenosimy ciężar ćwiczenia z analizatora wzrokowego na analizator kinestetyczny)
H. Spionek - malejące zastosowanie teorii
Dysleksja rozwojowa
- dysfunckcja neurologiczna, opóźnienie funkcji
neurologicznych
- wąskozakresowe specyficzne trudności
w przyswajaniu umiejętności szkolnych
(czytaniu i pisaniu), występujące u dzieci
o przeciętnej lub wysokiej inteligencji,
uwarunkowane nieprawidłowym funkcjonowaniem
układu nerwowego
Objawy dysleksji rozwojowej
W obrazie klinicznym widoczne są szczególne trudności
związane z:
- percepcją,
- pamięcią wzrokową, słuchową,
- ciągłością uwagi
Błędy dyslektyków - związane z czasowym zacinaniem się podczas czytania
(wrażenie jąkania - wyłącznie podczas czytania); występuje napięcie
Trudności ujawniają się m.in.:
- w braku umiejętności stawiania liter w określonym porządku
(czyt. „wór” zamiast „rów”; „mas” zamiast „sam”);
- myleniu liter o podobnym kształcie tj. b, p, d, g, n, u…lub
zbliżonych dźwiękowo b - t, g - k, w - f;
- łączeniu dwóch lub więcej wyrazów w jeden;
- rozdzielaniu wyrazu poprzez dodawanie pierwszej jego części
do wcześniejszego wyrazu,
- zapominaniu o znakach interpunkcyjnych, kropkach nad „i”
czy „j”
Wg Polskiego Towarzystwa Dysleksji - grupy objawów charakteryzujących zachowanie dzieci dyslektyczne oraz dzieci z tzw. „ryzyka dysleksji”:
- opóźniony rozwój mowy,
- mała sprawność i koordynacja ruchów,
- wadliwa wymowa,
- trudności z różnicowaniem głosek,
- trudności z analizą i syntezą wyrazów,
- trudności w odtwarzaniu wzorów graficznych,
- oburęczność,
- mylenie prawej i lewej ręki, prawej i lewej strony,
- trudności w czytaniu i opanowaniu poprawnej pisowni.
Wg Brytyjskiego Towarzystwa Dysleksji (Weichman) wskazywane są następujące objawy występujące niezależnie od dobrego poziomu inteligencji, tj.:
- niezrównoważone zachowanie,
- trudności z przyporządkowaniem dźwięków do symboli,
- trudność ustawienia symboli w logicznej kolejności,
(np. liter w alfabecie, miesięcy w roku)
- trudności w opanowaniu działań arytmetycznych,
- trudności w nazywaniu słów,
- niepewność w określaniu czasu i kierunku,
- trudność w organizowaniu i zapamiętywaniu informacji,
poleceń lub wykonywaniu zadań (przekraczających pamięć),
- opóźnienie w nauce czytania i pisania
- rażące trudności z opanowaniem poprawnej pisowni
Etiologia (etiopatologia) zaburzenia -wieloaspektowość ujęcia
- prawdopodobieństwo powiązania ze sferą szeroko
rozumianych zaburzeń językowych w zaburzeniach procesu
śledzenia i fiksacji wzroku podczas czytania, w zaburzeniach
asymetrii funkcjonalnej półkul mózgowych.
- prawdopodobieństwo powiązania z zaburzoną migracją
neuronów do odpowiednich obszarów kory mózgowej w
okresie płodowym;
- w zaburzeniach czynności bioelektrycznej mózgu (F.H. Duffy)
- w zaburzeniach systemu przedsionkowo-móżdżkowego
(oczy nie mogą prawidłowo wykonywać ruchów śledzących
- H.N. Levinson)
Koncepcje - genetyczna i organiczna - należą do najstarszych (sądzono, że przyczyną jest dziedziczenie zmian w CUN, warunkujących zaburzenia funkcji odpowiedzialnych za czytanie i pisanie). Do dziś - kontynuacja tego poglądu - 20%- 30% dyslektyków dziedziczy!
opóźnione dojrzewanie CUN - wydłużenie procesu dojrzewania wielu funkcji (językowych, lateralizacji)
Nie są one uszkodzone, lecz niesprawne w funkcjonowaniu. Dlatego - trudności mogą minąć samoistnie w wyniku dojrzewania CUN.
Koncepcja psychologiczna dysleksji
Psychodysleksja - podłożem mogą być zaburzenia emocjonalne;
Czynniki generatywne: stres i urazy psychiczne (koncepcja mało przekonująca)
Czytanie i pisanie - symbolizuje wymagania świata dorosłych wobec dziecka, dlatego dzieci wrażliwe, uczuciowe lub trudne mogą te wymagania odrzucać (E.Le Gall)
Koncepcja hormonalna dysleksji - wiąże powstawanie dysleksji
z nadproduktywnością testosteronu przesz organizm dziecka w okresie prenatalnym (4-krotnie wyższa występowalność u chłopców niż u dziewczynek)
Teza - nadmiar testosteronu zaburza funkcjonowanie systemu immunologicznego, powodując zablokowanie rozwoju lewej półkuli mózgu i opóźnienie rozwoju mowy we wczesnym dzieciństwie, wtórnie także - dysleksję w wieku szkolnym (Galaburda, 1990)
Typy dysleksji:
1. dysleksja „typu wzrokowego” (zaburzenia percepcji i pamięci wzrokowej)
- trudności w zapamiętywaniu liter, mylenie liter, błędy w przepisywaniu
tekstu, kłopoty orientacyjne na mapie, w nauce geometrii, rysunki dziecka
uproszczone pod względem formy)
2. dysleksja „typu słuchowego” (podłożem są zaburzenia percepcji
słuchowej i pamięci słuchowej często powiązane z zaburzeniami
językowymi);
objawy - związane z niewykształceniem słuchu fonemowego, trudności w
rozróżnianiu głosek o podobnym brzmieniu, w analizie o syntezie
głoskowo- fonemowej;
w pisaniu - dziecko opuszcza litery bądź dodaje, zmienia, zniekształca wyrazy
3.dysleksja integracyjna (M. Bogdanowicz, 1993)
Wskaźniki:
- rozwój funkcji percepcyjnych badanych dzieci w izolacji jest
zgodny z wiekiem,
- zaburzony jest natomiast proces integrowania bodźców
napływających z różnych zmysłów.
Dziecko ma trudności z przekodowywaniem fonemów na grafemy i
grafemów na fonemy. Czasami - większą trudność sprawia jemu integrowanie bodźców, gdy na wejściu jest bodziec słuchowy,
a na wyjściu - bodziec wzrokowy lub odwrotnie.
W praktyce - większą trudność sprawia przekodowywanie fonemów na grafemy dzieci dyslektyczne szybciej osiągają poprawę w czytaniu niż w pisaniu
Dysleksja typu P i L - w zależności od dominacji określonej półkuli mózgu (D. Bakker)
Dysleksja P - niedostateczna aktywizacja lewej półkuli (językowej); błędy w czytaniu, zacinanie się..
Dysleksja L - opóźnienie półkuli prawej; popełnianie błędów rzeczywistych - związanych z segmantalną stroną mowy (opuszczanie liter, dodawanie, zniekształcenie wyrazów i tekstu)
W praktyce - polietiologiczność czynników generujących dysleksję
Formy pomocy dzieciom z dysleksją:
- zajęcia korekcyjno-kompensacyjne;
- w trudniejszych przypadkach - kierowanie dziecka na
terapię indywidualną;
- klasy i szkoły terapeutyczne dla dyslektyków;
- kolonie dla dzieci z rozpoznaną dysleksją
Zasady prowadzenia terapii z dziećmi przejawiającymi trudności w czytaniu i pisaniu:
- możliwie pełna indywidualizacja pracy - zasada wymaga uwzględnienia
wszelkich nieprawidłowości rozwojowych tj. wady wymowy, zaburzenia
lateralizacji, opóźnienia rozwoju umysłowego, nadpobudliwość (zaburzenia
obejmujące tylko jeden analizator, np. słuchowy - wymagają ćwiczeń przy
wykorzystaniu skojarzeń wzrokowych; podobnie - w ćwiczeniach analizy i
syntezy wzrokowej - potrzebny analizator słuchowy)
- stawianie zadań dostosowanych do możliwości dziecka i zapewnianie
warunków do poprawnego wykonania zadania (oddziaływanie na sferę
emocji celem likwidacji możliwych lęków związanych z wykonywaniem
zadań stawianych przed dzieckiem;
cel - zapewnienie poczucia sukcesu;
jednak - nie eliminowanie trudności, ponieważ każde ćwiczenie powinno wymagać wysiłku
- powolne stopniowanie trudności i ocena efektów
- zapewnienie warunków do utrwalania prawidłowych
umiejętności i likwidowania niekorzystnych nawyków w
czytaniu i pisaniu (utrwalanie czynności przy
jednoczesnym rozłożeniu jej w czasie (rezygnacja z
wielokrotnie powtarzanego ćwiczenia w ciągu jednego
dnia; każde zajęcia powinny mieć inny przebieg - by były
atrakcyjne;
ważne:
- przezwyciężanie nawyku literowania oraz domyślania się
czytanych wyrazów bez ich rozpoznania;
- przezwyciężanie niekorzystnego nawyku pisania,
związanego z niewłaściwym kierunkiem, rozdzielaniem
pisania pojedynczych liter na kilka oddzielnych ruchów -
rozwój płynności pisania od lewej strony do prawej
- dostosowanie czasu trwania ćwiczeń do wydolności
dziecka (unikanie efektu zmęczenia); zapobieganie
zaburzeniom nerwicowym
- mobilizowanie dziecka do wykonywania zadań poprzez
stosowanie różnorodnych form ćwiczeń; nadanie
ćwiczeniom zabawowego charakteru (zgadywanki,
układanki, rebusy, loteryjki, domina) oraz wykonywanie
rożnych wytworów (obrazki, albumy, układanki)