Indeks terminów:

Alegoria -pojedynczy motyw albo zestaw motywów, który poza znaczeniem dosłownym ma znaczenie ukryte. W alegorii ukryte znaczenie (zwane często znaczeniem metaforycznym) jest stałe i jednoznacznie odczytywane np śmierć - kościotrup, ojczyzna w niebezpieczeństwie - tonący okręt. Alegoria w odróżnieniu od symbolu składa się z kilku elementów.

Symbol-znak, przedmiot, pojęcie (które zastępuje inne pojęcie czy przedmiot), który oprócz dosłownego znaczenia posiada także znaczenie ukryte. Może być odczytywane na podstawie doraźnej umowy (matematyka) lub na zasadzie nie w pełni określonego pojęcia (róża w sztuce).

Anafora -powtarzanie na początku zdań lub wersów tego samego słowa lub wyrazów.

Epifora - powtarzanie na końcu zdań lub wersów tego samego słowa lub wyrazów.

Hiperbola - wyolbrzymianie danego zjawiska, jego znaczenia lub działania.

Apostrofa - bezpośredni zwrot do bóstwa, przedmiotu, osoby, stosowany w stylu podniosłym i uroczystym.

Antyteza - zestawienie 2 opozycyjnych pod względem znaczenia zdań lub innych członów wypowiedzi.

Paronomazja - zestawienie celowe podobnie brzmiących wyrazów, niezależnie od tego czy są ze sobą etymologicznie spokrewnione czy nie.

• Figura etymologiczna ( zestawienie słów spokrewnionych ze sobą etymologicznie)

• Fałszywa figura etymologiczna ( brak etymologicznego podobieństwa, np. spotkał katar Katarzynę)

Kalambur - rodzaj gry słownej, oparty na dźwiękowym podobieństwie lub identyczności odległych znaczeniowo wyrazów np. na balkonie nie chodzą, mama ma nastroje.

Onomatopeja - polega na naśladowaniu dźwięków przyrody za pomocą wyrazów, których forma brzmieniowa jest zbliżona do dźwięków naturalnych.

• Onomatopeja właściwa ( niewerbalne sekwencje liter oddające dźwięki natury).

• Wyrazy onomatopeiczne ( naśladują dane wyrazy np. pluskać)

Archaizacja - typ stylizacji językowej polegającej na wprowadzeniu do tekstów archaizmów (wyrazów dawnych, przestarzałych). Stosowana w powieści historycznej (oddaje koloryt epoki), w tekstach żartobliwych ( w zestawieniu z błahym tematem jest źródłem komizmu)

Dialekt - język ludności wiejskiej, używany na pewnym obszarze kraju.

Gwara - termin podrzędny wobec dialektu, język ludności wiejskiej używany na niewielkim terytorium kraju, termin stosowany czasem w odniesieniu do środowiskowej odmiany języka np. gwara studencka.

Gwara środowiskowa - odmiana języka, którą posługują się członkowie grup rówieśniczych, towarzyskich, ma za zadanie podtrzymywać więzi, utrwalać wspólny system wartości itd.

Gwara zawodowa - odmiana języka, którą posługują się ludzie wykonujący ten sam zawód np. lekarze, prawnicy, (albo hydraulicy), np. Julian Tuwim „Jarmark rymów”

Stylizacja gwarowa - celowe wprowadzenie do tekstu elementów gwarowych w celu oddania kolorytu środowiska wiejskiego, ale także jako elementu groteski, parodii.

Stylizacja środowiskowa - świadome wprowadzenie do utworu elementów gwary środowiskowej lub zawodowej w celu ukazania i scharakteryzowania bohaterów i środowiska, lub uzyskania efektu humorystycznego.

Stylizacja brzmieniowa - imitowanie jakości brzmieniowych, charakterystycznych dla innych wypowiedzi.

Epos - najstarszy gatunek epicki. Rozbudowany utwór wierszowany, przedstawiający dzieje legendarnych lub mitycznych bohaterów na tle wydarzeń przełomowych dla danej społeczności.

Heksametr - wiersz sześciostopowy w antycznej poezji greckiej. Każdy wers składał się pięciu daktyli i trocheja.

Eufemizm - wyraz lub połączenie wyrazowe zastępujące jakieś słowo, które ze względów kulturowych, estetycznych lub religijnych nie powinno być używane np. śmierć - wieczny sen.

Neologizm - nowy element językowy (nowe słowo), użyte w tekście poetyckim, reklamowym, jednostkowe, może być nim nowy wyraz nowe połączenie wyrazowe. Neologizmy powstają z potrzeby nazywania zjawisk, obiektów, są również wynikiem chwilowej ekspresji twórczej.

Neologizm słowotwórczy - wyraz utworzony na „gruncie polskim”, celowo, skonstruowany zgodnie z słowotwórstwem. Nie powinien łączyć elementów obcych i rodzimych np. superwyczyn, ekopralnia.

Neologizm frazeologiczny - wyraz bądź wyrażenie, które jest nowe ale „przyjęło się” do języka np. pirat drogowy, spotkanie na szczycie.

Ironia - ukryta drwina, szyderstwo, zamaskowane pozorną aprobatą. Zabieg literacki - sprzeczność między znaczeniem dosłownym i rzeczywistym wypowiedzi. W poezji - dystans wobec przedmiotu, adresata, lub tematu wypowiedzi.

Inwersja - przestawienie, naruszenie szyku wyrazów. Pozwala na wyeksponowanie poetyckiego kunsztu.

Kalka językowa - dokładne odwzorowanie z wykorzystaniem polskich elementów językowych, budowy wyrazu (dokładne tłumaczenie słowo w słowo) np. półświatek, z lotu ptaka.

Makaronizowanie - łączenie w jednym tekście wyrazów polskich słów oraz całych zwrotów np. łacińskich. Wykorzystywane w celu osiągnięcia efektu komicznego.

Mowa niezależna - wprowadza się słowa własne lub cudze, cytując lub po myślniku np. Mama zapytała „Czy wrócisz na noc do domu?”

Mowa zależna - sposób konstruowania wypowiedzi, w którym wprowadza się cudze wypowiedzenie przez wykorzystanie spójników: że, aby, żeby, czy, np. Mama zapytała czy wrócę na noc do domu.

Mowa pozornie zależna - sytuuje się pomiędzy mową zależną i niezależną . Autor zaczyna narrację w mowie zależnej, by przejść następnie do mowy niezależnej, ale bez typowej dla mowy zależnej słów oznaczających mówienie jak: zauważył, powiedział itd.

Trawestacja - ośmieszająca przeróbka tekstu poważnego zachowująca jego temat i kompozycje, ale przekształcająca jego patetyczny styl w niski.

Pastisz - rodzaj literackiej zabawy, w zamyśle autora doskonała imitacja akceptowanego przez twórcę stylu poszczególnych tekstów, pisarzy, prądów literackich

Parodia - tekst naśladujący cudzy styl wypowiedzi w celu ośmieszenia go, przedmiotem parodii mogą być maniery stylistyczne pisarzy, style szkół i prądów literackich.

Pamflet - utwór (często anonimowy), którego celem jest krytyka znanej osoby, instytucji czy środowiska, silanie nacechowany ekspresywnie, często z wykorzystaniem hiperbolizacji.

Paszkwil - anonimowy lub publikowany pod pseudonimem utwór mający ośmieszyć, zniesławić, lub skompromitować jakąś osobę.

Tautologia - zestawienie wyrazów posiadających to samo znaczenie lub wyrażające tą samą myśl.

Synonimy - wyrazy bliskoznaczne, równoznaczność wyrazów nie oznacza możliwości ich stosowania niezależnie od kontekstu.

Oksymoron - rodzaj epitetu, składający się z wyrazów przeciwstawnych np. gorący lód.

Satyra - utwór ośmieszający przywary i wady społeczne oraz zjawiska życia polityczno-społecznego. Wykorzystuje ironię, parodię, hiperbolizację.

Parafraza - swobodna przeróbka tekstu literackiego, rozwijająca jego wątki i motywy za pomocą środków wyrazu, odmiennych od zastosowanych w pierwowzorze.

Peryfraza - zastąpienie danego wyrazu innym, oznaczającym tą samą treść.

Personifikacja - przypisywanie przedmiotom, zjawiskom, pojęciom abstrakcyjnym cech istoty ludzkiej.

Metafora - figura stylistyczna polegająca na takim łączeniu wyrazów, z których przynajmniej jeden zyskuje nowe znaczenie.

Paralelizm składniowy - polega na użyciu konstrukcji składniowych zdania lub grup syntaktycznych podobnych lub takich samych.

Elipsa - środek językowy, konstrukcja składniowa polegająca na opuszczeniu w zdaniu pewnych członów. Spodziewany człon konstrukcji nie pojawia się.

Aliteracja - powtórzenie głosek lub połączeń głosek na początku wyrazów sąsiadujących ze sobą w wersie lub zdaniu.

Pytanie retoryczne - pytanie pozorne, na które pytający nie oczekuje odpowiedzi, ma wywołać zaangażowanie emocjonalne u odbiorcy.

5

---