Geologia

GZW znajduję się w zasięgu Wyżyny Śląsko-Krakowskiej, Kotliny Raciborsko-Oświęcimskiej, oraz w brzeżnej części Beskidów.

Znajduję się w podłożu trzech jednostek tektonicznych:

• monokliny śląsko-krakowskiej zbudowanej z utworów triasu i jury

• rowu przedkarpackiego zbudowanego z utworów neogenem

• brzeżnej części orogenu karpackiego zbudowanego z utworów paleogenu i kredy

Zagłębie Górnośląskie ma kształt trójkąta zawartego między Tarnowskimi Górami, Skawiną i Morawską Ostrawą o powierzchni blisko 5600 km²..

Etapy rozwoju zagłębia węglowego przedgórskie, które przekształciło się w śródgorskie.

Uformowanie się zagłębia węglowego zostało uwarunkowane obecnością sztywnego masywu w jego podłożu kry cieszyńskiej.

Niecka górnośląska jest najważniejszą częścią struktury śląsko-morawskiej, wypełniona jest osadami węglonośnymi, a jej zasięg odpowiada zasięgowi Górnośląskiego Zagłębia Węglowego.

Zasięg niecki na północy, zachodzie i południu wyznaczają wychodnie spągu skał górnokarbońskich. Tylko północno-wschodnią granicę niecki wyznaczają uskoki rowu tektonicznego Sławkowa.

Stratygrafia:

Pod serią osadowa niecki górnośląskiej znajdują się skały krystaliczne masywu górnośląskiego. Na skałach krystalicznych leżą diabazy (50m), przykryte osadami lądowymi, piaskowcami i zlepieńcami(100m) zaliczanymi do Wendu. Na nich występują drobnoziarniste piaskowce i mułowce z brachiopodami i trylobitami dolnego kambru (200m). Brak dolnego paleozoiku. Blok dolnośląski został przykryty osadami dewońskimi, a następnie dolnokarbońskimi. Osady dolnodewońskie to piaskowce lub zlepieńce bez fauny. Następnie skały węglanowe D2 i D3.

Dewon/karbon - przerwa sedymentacyjna i zmiana facji z węglanowej na detrytyczną.

Karbon dolny w facji kulmowej występuje na terenie całej niecki górnośląskiej.

Główna seria osadowa niecki górnośląskiej to skały karbońskie wykształcone w postaci iłowców, mułowców i piaskowców z przewarstwieniami zlepieńców oraz pokładami węgla.

Podzielone zostały na 3 części:

• morskie osady dolnokarbońskie w facji kulmu - 1500m

• paraliczne osady węglonośne - do 3800m

• limniczne osady węglonośne - do 4000m

Zmiana facji z morskiej na przybrzeżną i deltową była spowodowana ruchami tektonicznymi na północ i na zachód od niecki górnośląskiej. Skutkiem tego było również zapanowanie facji limnicznej.

Ostateczne wypełnienie niecki górnośląskiej oraz zakończenie procesów sedymentacyjnych nastąpiło z końcem westfalu w czasie fazy asturyjskiej.

Południowa część zagłębia górnosląskiego w trzeciorzędzie została przykryta osadami mioceńskimi zapadliska przedkaprackiego.

Południowa część

D1 - cienka seria piaskowców, leżą bezpośrednio ma skałach krystalicznych

D2 i D3 - wapienie ciemnoszare oraz dolomity płasko ułożone

C1 - iłowce ciemnoszare z wkładkami wapieni

C3 - ciemnoszare mułowce i iłowce płasko ułożone - miąższość 500m

Północno - wschodnia część

D2 - nie przewiercony wapienie ciemnoszare, pelityczne i dolomity

D3 - wapienie pelityczne i detrytyczne ciemnoszare z liliowcami płasko ułożone

C1 - ciemnoszare iłowce i mułowce zawierające cienkie ławice wapieni

C3

Namur A:

• warstwy malinowickie górne - iłowce ciemnoszare z wkładkami mułowców i wapieni

• warstwy sarnowskie - gruboławicowe piaskowce z wkładkami mułowców z fauną morską

• warstwy florowskie - mułowce z wkładkami piaskowców drobnoziarnistych oraz pokładami węgla i iłów z fauną morską

• warstwy grodzieckie - szare iłowce z fauną morską, ławicami piaskowców i cienkimi pokładami węgla

Namur B:

• warstwy siodłowe - pokład węgla

Namur C:

• warstwy rudzkie - piaskowce z cienkimi wkładkami łupków i węgla

Tektonika

Piętra tektoniczne zapadliska (od góry) :

1. piętro molasy alpejskiej

2. piętro pokrywy mezozoicznej

3. piętro metamorficzne

• pochylona ku północnemu zachodowi

• zbudowane jest z łupków dwumikowych oraz gnejsów pociętych żyłami i intruzjami wulkanitów waryscyjskich oraz alpejskich (granitoidy metamorficzne)

Masyw górnosląski pocięty jest prawdopodobnie uskokami kilku generacji.

4. piętro płytowe - rozwinięte są w południowej części zapadliska,

• płasko ułożone czarne łupki krzemionkowe a pod nimi piaskowce skolitusowe [sylur]

• na tym penakordantnie leży kompleks piaskowców i mułowców limnicznych i paralicznych [dewon dolny]

• wapienie margliste, pelityczne, mniejscami dolomityczne z nieliczną fauną bentoniczną [dewon środkowy i górny]

• wapienie, mułowce i iłowce [karbon dolny]

• miaższość - w części południowej (1500m) a w północnej (2500m)

• piętro pocięte jest systemem uskoków równoleżnikowych radialnych

5. 2 waryscyjskie piętra molasowe

• dolne - zbudowane z karbonu górnego - piaskowce (Namur A, B, C i Westfal A i B), gruboklastyczne i gruboławicowe piaskowce (Westfal C i D);

• górne - zbudowane z dolnego permu - młodsze utwory to arkoza kwaczalskia i martwica karniowicka

Zasadniczym rysem GZW jest budowa starszego waryscyjskiego piętra molasowego, które ma tu największą grubość i najbardziej skomplikowaną budowę.

Zapadlisko górnosląskie stanowi płaską, trójkątną nieckę, spłycającą się ku południowi i południowemu wschodowi, a od strony zachodniej i północno-wschodniej niecka pogłębia się.

Główny kierunek tektoniczny NNE - SSW, a poprzeczny WNW - ESE. Długość tych uskoków waha się od 100 do kilkuset metrów, a zrzut wynosi od 1-1200m.

Nieckę górnośląską cechuje brak tektoniki fałdowej. W środkowej części skały karbońskie leżą prawie poziomo

Literatura i rysunki:

Budowa Geologiczna Polski

Geologia regionalna Polski - Ewa Stupnicka

Geologia Polski dla geografów - Włodzimierz Mizerski

Geologia złóż węgla ( Żłoża Świata ) - Wiesław Gazdyl