I Cykl koniunkturalny 1790 - 1850
(Rewolucja Przemysłowa)
I Geneza Rewolucji Przemysłowej w Wielkiej Brytanii
1. Geneza
- czynniki polityczno - prawne:
- monarchia konstytucyjna (rządy burżuazji, wolność osobista i gospodarcza),
- prawo gospodarcze (cywilne i patentowe) oraz sprawny aparat państwowy egzekwujący w/w prawo
- czynniki gospodarcze
- rozwój rolnictwa (popyt ze strony wsi), rozwój handlu zagranicznego (popyt ze strony rynków zagranicznych); bodziec popytowy - najpierw popyt konsumpcujny a później inwestycyjny
- kumulacja kapitałów w rolnictwie i handlu oraz w wyniku spekulacji papierami wartościowymi i dzięki rozwojowi instytucji kredytowych i ubezpieczeniowych;
- nieefektywność dotychczasowych sposobów produkcji i niekonkurencyjność towarów brytyjskich na rynku europejskim
- czynniki kulturowe
- oświeceniowy racjonalizm, zinstytucjonalizowanie badań naukowych, wynalazczość
- brak hamulców religijnych, protestantyzm
- mentalność kupiecka (praca i dorabianie się nie hańbią), otwartość na zmiany
- czynniki społeczno - demograficzne
- wzrost liczby ludności, ludzie luźni
- migracje ze wsi do miast
- możliwość awansu społecznego w oparciu o majątek
2. Innowacje bazowe
- nowe metody wytopu żelaza
- maszyna parowa
- maszyny włókiennicze i maszynowy sposób produkcji
II Wytwórczość - przemysły wiodące I cyklu
1. Przewrót w przemyśle żelaznym
- brak węgla drzewnego w związku z wytrzebieniem lasów - tradycyjne ośrodki wytwórczości żelaznej - Birmingham, Sheffield
- wytop żelaza - próby zastosowania węgla kamiennego (koks)-
Simon Sturtevant 1612 / Dud Dadley 1619 / Abraham Darby II 1735
- świeżenie żelaza - fryszerki, - pudlingowanie i walcowanie - Henry Cort 1784
- produkcja stali - stal tyglowa - Beniamin Huntsman 1770
- najwięksi producenci żelaza - rodzina Darby i Ryszard Reynolds - (Coalbrookdale), - John Wilkinson - (Wolverhampton)
- nowe wyroby żelazne - 1767 - szyny żeliwne - R. Reynolds / 1779 - most żelazny - Darby i Wilkinson / 1787 - statek z żelaza - Wilkinson / 1788 - żeliwne rury wodociągowe
- obróbka żelaza - 1797 tokarka wrzecionowa - Henry Maudslay / 1818 frezarka - Eli Whitney / 1842 młot parowy - James Nasmyth
2. maszyna parowa - nowe źródło energii
- maszyny atmosferyczne - 1698 - Tomasz Savery / 1705 - Tomasz Newcomen (pierwsze zastosowanie 1711)
- maszyna parowa - 1769 - James Watt (pierwsze zastosowanie 1775) - wspólnicy John Roebuck i następnie Metthew Boulton
- J. Watt opracował także układ zamieniający ruch posuwisto - zwrotny na ruch obrotowy
3. przemysł włókienniczy
- rola wełny i bawełny u progu rewolucji przemysłowej - „handel eksportowy pobudza przemysły już istniejące a import powołuje do życia nowe”
- wynalazki w przemyśle włókienniczym - John Kay - latające czółenko 1733 / James Hargreaves - przędzarka „Jenny” 1764 / Richard Arkwright - przędzarka „rama wodna” 1769 / Samuel Crompton - przędzarka „Muł”1779 / Edmund Cartwright - mechaniczne krosno 1787, udoskonalone przez Johna Harrocksa 1810
4. przemysły wschodzące - kolejowy i stalowy
III Transport
- modernizacja systemu transportowego
- transport przybrzeżny i rzeczny
- - budowa dróg i kanałów (od lat 60 tych XVIII wieku) - A.Smith „Podział pracy zależy od rozległości rynku”
- początki kolei żelaznej - tor, pociąg, lokomotywa
IV Rynek
1. Rynek wewnętrzny
- - rozwój transportu prowadzi do połączenia rynków lokalnych w jeden rynek ogólnonarodowy → przestrzenne poszerzenie rynku → bodziec popytowy → wzrost produkcji i asortymentowe poszerzenie ryku
- państwo sukcesywnie wycofuje się z regulowania życia gospodarczego (poza zamówieniami publicznymi)
- dominacja przedsiębiorstw indywidualnych oraz małych firm, rozwój wolnej konkurencji i rządów „niewidzialnej ręki rynku”,
- nowe formy handlu - komiwojażer, sklepy, katalogi
- produkcja masowa prowadzi do masowej konsumpcji - ogólny spadek cen wyrobów przemysłowych
- poziom wzrostu gospodarczego do 1850 r. średnio ok. 2,5% rocznie
2. Rynek zewnętrzny
- „widzialna ręka rynku” - koncepcje merkantylno - protekcjonistyczne, zakaz eksportu maszyn i technologii, ustawy zbożowe 1815 - 1849
3. Siła robocza
- faza początkowa - brak (zatrudnianie kobiet, dzieci i wszystkich którzy nie mogli się sprzeciwić)
- nadmiar po 1815 - wchłonięty przez dalszy rozwój przemysłu
- ustawy ograniczające zatrudnianie kobiet i dzieci - 1833 >>>>9 - 13 latkowie 8 h/dzień; 13 - 18 latkowie 12h/dzień; 1844 >>> kobiety 10 h/dzień
4. Kryzysy nowego typu
- kryzys kapitalistyczny - kryzysy: 1819 - 1821/ 1825 -1828 / 1842 - 1843
- Szybkie zmiany koniunktury, nadprodukcja, spadek cen, ograniczenia kredytowe, bezrobocie (bez alternatywy - w systemie chałupniczym rodzina mogła przetrwać w oparciu o gospodarstwo rolne)
- W wypadku kryzysu największe straty ponosili produkujący drogo i w małych ilościach chałupnicy, co sprzyjało ich eliminacji z rynku i koncentracji produkcji w fabrykach
V Rezultaty społeczno - gospodarcze Rewolucji Przemysłowej
- Przejście do maszynowego sposobu produkcji, powstanie fabryk
- Szybki wzrost produkcji - podział pracy - Masowa produkcja dla masowego odbiorcy - rozwój powiązań produkcyjnych i handlowych
- Koncentracja terytorialna produkcji - okręgi przemysłowe
- Wzrost PKB na głowę mieszkańca - początek likwidacji masowej biedy
- Zmiana proporcji i znaczenia pomiędzy sektorami gospodarki
- Długoterminowa kalkulacja kosztów i zysków - amortyzacja
- Wzrost liczby ludności - urbanizacja
- Nowe grupy społeczne - robotnicy i przedsiębiorcy fabryczni i nowe sprzeczności klasowe
- Erozja dotychczasowego systemu wartości i stosunków społecznych - spada znaczenie urodzenia rośnie rola pieniądza