ZAAWANSOWANI - RECEPTYWNE ZDOLNOŚCI JĘZYKOWE

PROGRAM: PRZEDMIOTY IDENTYCZNE I RÓŻNIĄCE SIĘ (RECEPTYWNIE)

Procedura programowa:

1. Identyczne - połóż na stole trzy przedmioty; dwa identyczne i jeden inny od pozostałych. Skup uwagę dziecka i zadaj pytanie: „Które z nich są takie sa­me?". Pomóż dziecku w pokazaniu dwóch identycznych rzeczy. W trakcie trwa­nia sesji zmniejszaj liczbę podpowiedzi. Początkowo nagradzaj najtrafniejsze, a na zakończenie tylko bezbłędne odpowiedzi.

2. Różniące się - połóż na stole trzy przedmioty; dwa identyczne i jeden różniący się. Skup uwagę dziecka i zapytaj: „Która rzecz różni się od pozosta­łych?". Pomóż dziecku w prawidłowym wskazaniu przedmiotu. W trakcie trwa­nia sesji zmniejszaj liczbę podpowiedzi. Początkowo nagradzaj najlepsze, a na zakończenie tylko bezbłędne odpowiedzi.

3. Na przemian identyczne I różne przedmioty - połóż na stole trzy przed­mioty; dwa takie same a jeden inny. Wymiennie zadawaj pytania: „Który z nich jest taki sam?" lub „Który z nich jest inny?". Pomóż dziecku w udzieleniu pra­widłowej odpowiedzi. Początkowo nagradzaj najtrafniejsze, a na zakończenie tylko bezbłędne odpowiedzi.

Materiały: obiekty.

Sugerowane warunki pracy: łączenie i identyfikacja przedmiotów, kolorów, cech i kategorii.

Pomocne wskazówki: pomóż dziecku w podaniu właściwego przedmiotu.

Pytanie	Reakcja	Data wprowad zenia	Data opanowania czynności
(1) „Które przedmioty są takie same?" (2) „Która z trzech rzeczy jest inna?" (3) Na przemianl lub 2	(1-3) Podanie odpo­wiedniego przedmiotu
Identyczne przedmioty 1. Takie same 2. Różniące się 3. Na przemian takie same i różniące się
Oparte na kolorach 1. Takie same 2. Różniące się 3. Na przemian takie same i różne
Oparte na kategorii 1. Takie same 2. Różniące się 3. Na przemian takie same i różne

Uwaga: Rozpocznij od przedstawienia dziecku identycznych przedmiotów (np. dwie łyżki i kapelusz), potem od kolorowych przedmiotów (np. czerwona piłka, czerwony kubek i niebieski but), a następnie przedstaw dziecku przedmioty z różnej kategorii (np. jabłko, banan i kubek).

PROGRAM: OKREŚLANIE RZECZY, KTÓRE NIE PASUJĄ DO CAŁOŚCI (POD WZGLĘDEM CECH I KATEGORII)

Procedura programowa:

1. Cechy — połóż na stole przed dzieckiem cztery przedmioty (trzy identyczne i jeden odmienny, np. trzy czerwone samochody i jeden niebieski). Następnie zapytaj dziecko: „Który z nich nie pasuje do całości?". Pomóż mu we wskazaniu odpowiedniego przedmiotu i nazwaniu go (np. „niebieski samochód"). W trakcie trwania sesji zmniejszaj liczbę podpowiedzi. Początkowo nagradzaj najtrafniejsze, a na zakończenie tylko bezbłędne odpowiedzi.

2. Kategoria — połóż na stole przed dzieckiem cztery przedmioty (trzy ze względu na swoją kategorię są identyczne, a jeden należy do odmiennej kategorii, np. trzy owoce i zwierzę). Następnie zapytaj dziecko: „Który z nich nie pasuje do reszty?". Pomóż dziecku we wskazaniu odpowiedniego przedmiotu (np. „pies"). W trakcie trwania sesji zmniejszaj liczbę podpowiedzi. Początkowo nagradzaj najtrafniejsze, a na zakończenie tylko bezbłędne odpowiedzi.

Materiały: przedmioty podobne do siebie ze względu na kategorię i cechy.

Sugerowane warunki pracy: początkowo zacznij od identyfikacji opisywanych przedmiotów; reakcja ,,tak"/„nie" na pytania na temat przedmiotów; określanie przedmiotów pod względem podobieństw i różnic; określanie kategorii i cech.

Pomocne wskazówki: pomóż dziecku w podaniu tobie odpowiedniego przed­miotu.

Instrukcja	Reakcja	Data wprowadzenia	Data opanowania czynności
(1-2) „Który z przed­miotów nie pasuje do całości?"	(1-2) Dziecko powinno wskazać i nazwać od­powiedni przedmiot
1. Cechy
2. Kategorie

Uwaga: Program rozpocznij od bardzo prostych zadań; połóż cztery przedmio­ty: trzy identyczne, jeden różny. Następnie zadaj dziecku pytanie: „Który z przed­miotów nie pasuje do reszty?". Pomóż dziecku we wskazaniu właściwej rzeczy. Naucz dziecko wyrażania słowami owych różnic (np. po określeniu wybranego przedmiotu, zapytaj: „No dobrze, a dlaczego on nie pasuje?"). Pomóż dziecku w sformułowaniu następującej odpowiedzi: „Ponieważ to nie jest... (np. piłka)".

PROGRAM: PYTANIA ZWIĄZANE Z OPOWIADANYMI HISTORIAMI

Procedura programowa:

1. Historie obrazkowe - usiądź na krześle naprzeciw dziecka. Przedstaw mu jeden z rysunków, na którym osoba wykonuje określoną czynność w specyficz­nych warunkach (np. zdjęcie jednego z rodzeństwa, podczas pływania). Opo­wiedz dziecku prostą historyjkę na temat zdjęcia (np. „Pewnego razu Billy po­szedł na plażę, aby popływać"). Następnie zadaj dziecku parę prostych pytań (np.: „Kto poszedł popływać?", „Gdzie poszedł Billy?", „Co Billy robił na pla­ży?"). Pomóż dziecku w udzieleniu odpowiedzi na te pytania. W trakcie trwania sesji zmniejszaj liczbę podpowiedzi. Początkowo nagradzaj najtrafniejsze, a na za­kończenie tylko bezbłędne odpowiedzi.

2. Proste opowieści — usiądź na krześle naprzeciw dziecka. Opowiedz mu prostą historię (np. „Pewnego dnia mamusia poszła do sklepu i kupiła lody"). Następnie zadaj dziecku parę pytań. W trakcie trwania sesji zmniejszaj liczbę odpowiedzi. Początkowo nagradzaj najtrafniejsze, a na zakończenie tylko bez­błędne odpowiedzi.

3. Proste opowieści z książki - usiądź na krześle naprzeciw dziecka. Przeczytaj mu jedną stronę z książki, a następnie zadawaj pytania na temat przeczytanego tekstu. Pomóż dziecku w udzielaniu odpowiedzi. Początkowo nagradzaj najtraf­niejsze, a na zakończenie tylko bezbłędne odpowiedzi.

4. Opowieści w stopniu zaawansowanym - usiądź na krześle naprzeciw dziecka. Opowiedz mu czterozdaniową historię (np.: „Pewnego dnia mały chło­piec o imieniu Sam wybrał się do parku. W parku znalazł on czerwoną piłkę. Zabrał ją ze sobą do domu, aby pokazać mamie. Po kolacji bawił się piłką, a później poszedł spać"). Następnie zacznij zadawać dziecku pytania. W trakcie sesji zmniejszaj liczbę podpowiedzi. Początkowo nagradzaj najtrafniejsze, a na zakończenie tylko bezbłędne odpowiedzi.

Materiały: fotografie członków rodziny, przedstawiające określone zdarzenia w specyficznych miejscach; proste opowieści książkowe.

Sugerowane warunki pracy: zadawanie prostych pytań na temat zdjęć i opo­wiadanych historii.

Pomocne wskazówki: przedstawienie dziecku odpowiedzi.

(1-4) Zadawanie py­tań na temat opowia­danych historii	Reakcja (1-4) Prawidłowe odpowiedzi na pytania	Data wprowadzenia	Data opanowania czynności
1. Ze zdjęć
2. Proste opowieści słowne
3. Proste opowieści książkowe
4. Opowieści w stop­niu zaawansowanym

Uwaga: Jeśli dziecko będzie miało problemy z realizacją zadania, spróbuj po­czątkowo zadawać dziecku po jednym pytaniu lub zmniejsz opowiedziane wy­darzenie (np. „Mamusia poszła do sklepu". „Kto poszedł do sklepu?").

PROGRAM: ODPOWIEDZI NA PYTANIA Z RÓŻNYCH DZIEDZIN

Procedura programowa: usiądź na krześle naprzeciw dziecka. Skup jego uwa­gę i zadaj jedno z pytań (patrz: przykład poniżej). Pomóż dziecku w udzieleniu prawidłowej odpowiedzi. W trakcie uzyskiwania postępów w nauce zmniejszaj liczbę podpowiedzi. Początkowo nagradzaj najtrafniejsze, a na zakończenie tylko bezbłędne odpowiedzi.

Sugerowane warunki pracy: zadawanie pytań na temat przedmiotów i rysun­ków; pytania „dlaczego/ponieważ"; zadawanie pytań typu „gdzie" i „kiedy".

Pomocne wskazówki: zaprezentuj dziecku poprawną odpowiedź.

Przykładowe zagadnienia	Przykładowe reakcje	Data wprowad zenia	Data opanowania czynności
1. Śniadanie „Co jesz na śniadanie?" „Kiedy jesz śniadanie?" „Dlaczego jesz śniada­nie?" „Gdzie jesz śniadanie?" „Kto przygotowuje ci śniadanie?"	„Naleśniki" „Rano" „Ponieważ jestem głodny" „W kuchni" „Tata"
2. Kąpiel „Kiedy kąpiesz się?" „Kto cię kąpie?" „Dlaczego musisz się kąpać?" „Gdzie się kąpiesz?"	„Przed snem" „Mama" „Aby być czystym" „W wannie"
3. Szkoła „Gdzie chodzisz do szkoły?" „Kiedy chodzisz do szkoły?" "Kogo spotykasz w szkole?" „Co robisz w szkole?" „Dlaczego chodzisz do szkoły?"	> > „W poniedziałki" „Spotykam Toma i Mary" „Bawię się i piszę li­terki" „Aby spotkać moich przyjaciół i aby uczyć się"

Uwaga: Jeśli dziecko ma problemy z programem, postaraj się na początku za­dawać pytania w dowolnej kolejności, a potem poukładaj je w określone bloki tematyczne.

PROGRAM: WYKONYWANIE INSTRUKCJI TYPU „ZAPYTAJ..."/„POWIEDZ..."

Procedura programowa:

1. Zapytaj - stojąc z inną osobą, przedstaw dziecku instrukcję: „zapytaj... (osoba) ... (pytanie)" (np. „Zapytaj Billego, ile ma lat?"). Pomóż dziecku w po­dejściu do wskazanej osoby i zadaniu pytania („Billy, ile masz lat?"). W takiej sytuacji osoba powinna odpowiedzieć na to pytanie. W trakcie trwania sesji zmniejszaj liczbę podpowiedzi. Początkowo nagradzaj najtrafniejsze, a na zakoń­czenie tylko bezbłędne odpowiedzi.

2. Powiedz - stojąc z inną osobą, przedstaw dziecku instrukcję: „powiedz... (osoba) ... (informacja)". Pomóż dziecku w przybliżeniu się do osoby i odpo­wiedzeniu na pytanie („Mam 6 lat"). W trakcie trwania sesji zmniejszaj liczbę podpowiedzi. Początkowo nagradzaj najtrafniejsze, a na zakończenie tylko bez­błędne odpowiedzi.

3. Wymiennie „zapytaj"I„powiedz" - zaprezentuj dziecku, w zależności od sytuacji (1) lub (2). Pomóż dziecku w udzieleniu prawidłowej odpowiedzi. W trakcie trwania sesji zmniejszaj liczbę podpowiedzi. Początkowo nagradzaj najlepsze, a na zakończenie tylko bezbłędne odpowiedzi.

Sugerowane warunki pracy: przekazywanie informacji; używanie zaimków; odpowiadanie na pytania ogólne; wykonywanie czynności na odległość.

Pomocne wskazówki: pomóż dziecku w przybliżeniu się do odpowiedniej osoby, zaprezentuj pytanie lub instrukcję, które dziecko może powtórzyć. Wyko­rzystaj system opóźniania podpowiedzi w czasie.

Instrukcja	Reakcja	Data wprowadzenia	Data opanowania czynności
(1) „Zapytaj...?" (2) „Powiedz..." (3) Wymiennie 1 lub 2	(1) Przybliżenie się do osoby i zadanie pra- widłowego pytania (2) Przybliżenie się do osoby i podanie pra- widłowej informacji
1. Zapytaj
2. Powiedz
3. Wymiennie zapytaj / powiedz

Uwaga: Do tego programu możesz wykorzystać rówieśników dziecka i naucz je wykorzystywania tych zdolności w czasie zabawy (np. „Zapytaj Billego, co on robi", i „Powiedz Billemu, co robisz"). Program rozpocznij od osoby siedzącej najbliżej dziecka, tak byś mogła natychmiast skorygować odpowiedzi.

PROGRAM: ODNAJDYWANIE SCHOWANYCH PRZEDMIOTÓW PRZY PODANIU POMOCNYCH WSKAZÓWEK

Procedura programowa: pochowaj różne przedmioty na terenie domu (np. scho­waj piłkę w łazience, a buty w kuchni pod stołem). Usiądź na krześle naprzeciw dziecka i skup jego uwagę. Następnie poproś dziecko: „Idź i przynieś... (przedmiot). Jest... (pomocne wskazówki)") (np. „Przedmiot jestwkuchni, pod stołem"). Pomóż dziecku w odnalezieniu poszukiwanego przedmiotu. W trakcie uzyskiwanych po­stępów zmniejszaj liczbę podpowiedzi. Początkowo nagradzaj najtrafniejsze, a na zakończenie tylko bezbłędne odpowiedzi.

Sugerowane warunki pracy: odnajdywanie przedmiotów poza zasięgiem wzroko­wym dziecka; określanie pomieszczeń; wykonywanie czynności z wykorzystaniem przyimków; wykonywanie trójstopniowych instrukcji.

Pomocne wskazówki: na początku zastosuj jedną podpowiedz (np. „Jest w kuch­ni"), a następnie po udaniu się do kuchni zastosuj następną podpowiedz („Jest pod stołem"). Stopniowo, jednocześnie wprowadzaj wszystkie pomocnicze pod­powiedzi.

Instrukcja	Reakcja	Data wprowadzenia	Data opanowania czynności
(1-3) „Idź i weź... Jest...	(1-3) Dziecko powin­no odnaleźć przedmiot
1. Jedna wskazówka (np. „w łazience")
2. Dwie wskazówki (np. w łazience, w brązowym pudełku)
3. Trzy wskazówki (np. w kuchni, pod stołem, w czerwonym kubku)

Uwaga: Program rozpocznij od małych podpowiedzi w pokoju, w którym od­bywają się zajęcia (np. „Podaj mi piłkę. Jest pod stołem"). Stopniowo zwiększaj liczbę podpowiedzi (np. „Przynieś mi piłkę. Jest w twoim pokoju, pod łóżkiem w czerwonym pudełku").

PROGRAM: ROZRÓŻNIANIE STWIERDZEŃ WYMAGAJĄCYCH ODPOWIEDZI I STWIERDZEŃ OZNAJMUJĄCYCH

Procedura programowa: usiądź na krześle naprzeciw dziecka i skup jego uwagę. Jednorazowo przedstaw dziecku stwierdzenie oznajmujące (np. „Wczoraj poszliśmy do miasta coś zjeść") i stwierdzenie, wymagające udzielenia odpo­wiedzi (np. „Uwielbiam frytki"). Pomóż dziecku w postawieniu pytania na temat pierwszego oświadczenia (np. „Gdzie byliście?") a także w odpowiedzi na twoją drugą wiadomość (np. ,,A ja lubię ciastka"). W trakcie trwania sesji zmniejszaj liczbę podpowiedzi. Początkowo nagradzaj najlepsze, a na zakończenie tylko bez­błędne odpowiedzi.

Sugerowane warunki pracy: przedstawiaj dziecku ogólne informacje i staraj się odpowiadać na pytania zadane przez dziecko.

Pomocne wskazówki: na początku przedstaw dziecku prawidłową reakcję na twoje stwierdzenia. Wykorzystaj procedurę opóźniania podpowiedzi w czasie.

Przykłady stwierdzeń	Przykładowe pytania i odpowiedzi na stwierdzenia	Data wprowadzenia	Data opanowania czynności
1. Zgadnij, co?	„Co?"
2. Wczoraj wieczorem wychodziłam.	„Gdzie byłaś?"
3. Byłam w kinie. Mo­im ulubionym filmem jest „Mała Syrenka".	„Mój ulubiony film, to Pinokio".
4. W kinie kupiłam coś do jedzenia.	„Co jadłaś?"
5. Jadłam popcorn. Uwielbiam popcorn.	„Też to lubię".
6. Lubię go posolić.	„A ja lubię go z mas­łem".
7. Widziałam kogoś w kinie.	„Kogo widziałaś?"
8. Widziałam Mary. To jest moja najlepsza przyjaciółka.	„Moim najlepszym przyjacielem jest Tom-my".
9. W Święto Duchów przebiorę się za coś bardzo strasznego.	„A za co?"
10. Będę duchem.	,,A ja lwem".

Uwaga: Powyższa tabela zawiera jedynie przykładowe stwierdzenia. Wybierz tylko te, które odnoszą się do twego dziecka. Najlepiej prowadzić tego typu roz­mowy w naturalnym kontekście.

---