Dr Teodor Bulenda
IPSiR UW
Polityka kryminalna - Criminal justicePrzedmiot obligatoryjny
Studia stacjonarne i zaoczne
Wykład
Egzamin
Kod: 10.4
6. Opis przedmiotu:
I. Celem wykładu z polityki kryminalnej jest przedstawienie podstawowych problemów dotyczących koncepcji, kierunków, metod i środków zapobiegania przestępczości. Studenci uczestniczący w wykładzie będą mieli możliwość z jednej strony pogłębić swoją wiedzę kryminologiczną gromadzoną na pierwszych latach studiów, wykorzystać ją w refleksji nad istniejącymi oraz proponowanymi rozwiązaniami teoretycznymi i praktycznymi w zapobieganiu przestępczości, zaś z drugiej - poznać metody i środki, jakich używa się w Polsce w postępowaniu z przestępcami.
W opisie przestępczości i jej zapobiegania zostaną wprowadzone wątki historyczne mogące przyczynić się do lepszego zrozumienia współczesnych podejść oraz tendencji w przeciwdziałaniu przestępczości i innym zjawiskom patologicznym, pozostającym z nią w ścisłym związku. Przedmiotem rozważań będą także problemy aksjologii, etyki i prakseologii.
II. Wykaz tematów:
1. Nauka zapobiegania przestępczości
Charakterystyka nauki polityki kryminalnej; kontrowersje wokół jej autonomii. Różnice między praktyczną a teoretyczną polityką zapobiegania przestępczości. Przedmiot polityki kryminalnej; metodologia; kwestie terminologiczne, nazewnictwo nauki. Związek nauki polityki kryminalnej z innymi naukami. Wartości naukowego ujęcia zapobiegania przestępczości.
2. Cele i znaczenie zapobiegania przestępczości
Określenie celu nadrzędnego: likwidacja przestępczości, jej ograniczenie, czy utrzymanie status quo i celów uszczegółowionych zapobiegania, właściwych dla poszczególnych wyodrębnianych struktur systemu zapobiegania. Znaczenie zapobiegania przestępczości dla jednostki, grupy, społeczności lokalnej, społeczeństwa i państwa.
3. Aksjologiczne i etyczne problemy zapobiegania przestępczości
Aksjologia i etyka a koncepcje polityczno-kryminalne. Wybór oraz ocena metod i środków zapobiegania przestępczości z punktu widzenia aksjologii i etyki. Zagadnienia aksjologii i etyki w polityce legislacyjnej, na etapie ścigania i dochodzenia, w polityce karnej oraz w wykonywaniu kar kryminalnych, środków karnych, środków probacyjnych i innych środków określonych prawem karnym. Odniesienia etyczne zostaną dokonane na płaszczyźnie norm, ocen i wzorów.
4. Prakseologiczne problemy
Elementy sprawnego działania. Podstawowe zasady i warunki sprawnego działania - odniesienie do działania organów ścigania i dochodzenia, sądów i organów wykonawczych. Kontekst prakseologii w skutecznym zapobieganiu przestępczości, w tym profilaktyce i postępowaniu z przestępcami.
Zapobieganie przestępczości w ujęciu historycznym
Okresy rozwoju i kwestie periodyzacji. Zmiany w podejściu do zachowań społecznie nagannych, przestępnych i ich sprawców. Rozwój metod i środków zapobiegania przestępczości. Od prostych do złożonych organizacyjnych form zapobiegania przestępczości. Filozoficzne, społeczne, religijne i ideologiczne wyznaczniki kierunków zapobiegania przestępczości. Wybrane ustawodawstwo prawne (m.in. Kodeks Hammurabiego, Prawo Salickie). Ocena przeszłości.
6.Celowość, konieczność, czy przypadkowość w zapobieganiu przestępczości
Problemy determinizmu i indeterminizmu. Zmiany ewolucyjne i rewolucyjne. Kreatywna rola jednostek i grup. Polityka kryminalna racjonalna i nieracjonalna - znamiona, przejawy oraz uwarunkowania. Klarowność polityki, granice jawności.
Penologiczne aspekty zapobiegania przestępczości
Rozumienie kary kryminalnej: elementy subiektywne i obiektywne. Teorie retrybutywne i prewencyjne. Krytyka teorii penologicznych. Ocena współczesnego systemu karania w aspekcie teorii penologicznych.
Implikacje koncepcji kryminologicznych w polityce zapobiegania
przestępczości
Kierunki, podejścia w zapobieganiu przestępczości wynikające z koncepcji kryminologicznych. Metody i środki zapobiegania uwarunkowane określoną koncepcją. Zapobieganie przestępczości w świetle radykalnej kryminologii.
Charakterystyka współczesnej polityki kryminalnej
Cechy i koncepcje współczesnej polityki. Od represyjności do tolerancji. Nowe czynniki genetyczne i formy przestępczości generujące zmiany jej zapobiegania. Opis i ocena współczesnych metod i środków jej zapobiegania. W poszukiwaniu nowych metod i środków - tendencje radykalne i umiarkowane oraz ich krytyka. Kryzys polityki kryminalnej i postulaty jej sanacji.
Zagadnienia systemu polityki kryminalnej
Różnorodność i znaczenie systemowego ujęcia. Rodzaje systemów i podsystemów. Problemy polityki legislacyjnej - zasady legislacyjne, przedmiotowe i podmiotowe traktowanie społeczeństwa, wartościowanie opinii społecznej, kryminalizacja i dekryminalizacja, penalizacja i depenalizacja. Polityka na etapie dochodzenia i śledztwa - zasady i środki zapobiegawcze. Polityka karna - zasady, sądowe dyrektywy wymiaru kary, orzecznictwo sądów. Polityka wykonawcza - wykonywanie kar kryminalnych, innych środków karnych, środków wychowawczych i poprawczych. System funkcji.
Organizacyjne formy zapobiegania przestępczości
Policja: organizacja policji państwowej i samorządowej, zasady działania, jej zadania, kompetencje, środki i granice przymusu, współpraca ze społeczeństwem. Prokuratura: organizacja, zasady działania, zadania, uprawnienia. Sądy: organizacja, zasady działania, zadania, uprawnienia. Organy wykonawcze: rodzaje, zadania, kompetencje. Współpraca organów i instytucji. Reguły i tryb kontroli.
12. Strategie, programy i plany zapobiegania przestępczości
Określenie pojęć: „strategia”, „program” i „plan”. Rodzaje strategii, programów i planów. Problemy ich opracowania i realizacji w skali kraju i lokalnym. Planowa a żywiołowa polityka zapobiegania przestępczości. Prognozowanie przestępczości i jej znaczenie w polityce kryminalnej.
Zapobieganie przestępczości w warunkach normalnych i nadzwyczajnych
Zróżnicowanie sposobu zapobiegania przestępczości w sytuacjach normalnych, spokoju społecznego oraz kryzysu politycznego, społeczno-gospodarczego, stanów wyjątkowych: stanu wojennego, klęski żywiołowej i innych. O możliwościach kontroli potencjalnych i faktycznych przestępców oraz oddziaływania na nich.
Problemy zapobiegania przestępczości na przykładzie wybranych rodzajów
przestępstw oraz kategorii sprawców
Zapobieganie przestępczości przeciwko życiu i zdrowiu, wolności, aferom, korupcji, mafiom, gangom, terroryzmowi. Zapobieganie przestępczości w środowisku lokalnym, w miastach i na wsi. Zasady, metody i środki postępowania z nieletnimi, młodocianymi, dorosłymi i recydywistami. Specyfika postępowania z przestępcami prowadzącymi działalność gospodarczą.
Społeczno-ekonomiczne koszty przestępczości i ich znaczenie w jej
Zapobieganiu
Sposoby obliczania i oceny społeczno-ekonomicznych kosztów. Znaczenie owych kosztów w zapobieganiu przestępczości; wpływ na wybranie kierunków, metod i środków zapobiegania. Zasady finansowania zapobiegania przestępczości przez administrację rządową i samorządową oraz osoby prywatne.
Standardy międzynarodowe w zapobieganiu przestępczości, niezbędność
międzynarodowej współpracy
Kongresy, konferencje, seminaria poświęcone zapobieganiu przestępczości. Standardy dotyczące postępowania z przestępcami zawarte w aktach prawa międzynarodowego. Współpraca polskich organów (Policji, prokuratury, sądów itd.) z organami międzynarodowymi w zapobieganiu przestępczości.
III. Literatura:Bałandynowicz A., Zapobieganie przestępczości. Warszawa 1998.
Bałandynowicz A., Probacja. Resocjalizacja z udziałem społeczeństwa. Wyd. Prawo i
Praktyka Gospodarcza, Warszawa 2006.
Błachut J., Gaberze A., Krajewski K., Kryminologia. Wyd. ARCHE, Gdańsk 2001,
rozdz. XI.
Czapska, J., Krupiarz W., Zapobieganie przestępczości w społecznościach lokalnych.
Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 1999.
Czapska J., Kuty H., Mit represyjności albo o znaczeniu prewencji kryminalnej. The
Myth of Repression or: The importance of Crime Prevention. Kantor
Wyd. ZAKAMYCZE, Kraków 2002,s. 63-85, 173- 94, 343-428, 549-579.
Dukiet-Nagórska T. (red.), Zagadnienia współczesnej polityki kryminalnej. Wyd.
STO, Bielsko-Biała 2006, s. 9-24, 64-74, 117-133, 203-213.
Gardocki L., Zagadnienia teorii kryminalizacji. Warszawa 1990.Hanausek T., Sławik K., Wprowadzenie do kryminalistyki i kryminologii. Bydgoszcz
1995.
Kaczyńska E. Człowiek przed sądem. Społeczne aspekty przestępczości w królestwie
Polskim.
H. Kołakowska-Przełomiec, Zapobieganie przestępczości, Wrocław 1984.
Kościelak R. (red.), Problem niedostosowania społecznego - oddziaływania w
warunkach wolnościowych i w izolacji penitencjarnej. Wyd. Pomorska
Akademia Pedagogiczna. Słupsk 2006.
Krajewski K., Teorie kryminologiczne a prawo karne. Kraków 1994.
Kuć M., Niewiadomska I., Kara kryminalna. Analiza psychologiczno-prawna. Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2004, cz. I.
Lernell L., Podstawowe zagadnienia penologii. Warszawa 1977.
Lernell L, Współczesne zagadnienia polityki kryminalnej. Problemy kryminologiczne
i penologiczne. Warszawa 1978.
Pływaczewski E. W. (red.), Przestępczość zorganizowana. Świadek Koronny.
Terroryzm w ujęciu praktycznym. Kantor Wyd. ZAKAMYCZE, Kraków
2005, s. 91-124, 459-474, 707-729.
Moczydłowski P., Przestępca na uwięzi. Elektroniczny monitoring sprawców
przestępstw. Wyd. Ius et Lex , Warszawa 2006
Rappaport E.S. Polityka kryminalna,. Łódź 1948.
Rzepliński A. Sądownictwo w PRL, Londyn 1990.
Rzeplińska I. Konfiskata mienia. Studium z historii polityki kryminalnej, Warszawa
1997.Siemaszko A. Granice tolerancji. O teoriach zachowań dewiacyjnych. Warszawa
1993.
Siemaszko A., Crime and criminal policy in Poland. A look back and into the future,
(w) Crime and Law enforcement in Poland on the threschold of the 21 st
centry. Ed. A. Siemaszko, Oficyna Naukowa, Instytut Wymiaru
Sprawiedliwości, Warszawa 2000.
Szumski J., Środki penalne w polskim prawie wykroczeń na tle doświadczeń praktyki.
Lublin 1995.
Szymanowski T., Polityka karna o penitencjarna w Polsce w okresie przemian prawa
karnego. Wydawnictwo Uniwersytetu warszawskiego. Warszawa 2004,
cz. I.
Utrat-Milecki, J.,Podstawy penologii. Teoria kary. Wydawnictwa Uniwersytetu
Warszawskiego, Warszawa 2006, Rozdz. VI.
Zieliński A., Zubik M.(red.), Przyszłość polskiego wymiaru sprawiedliwości. Wyd.
Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2002.