XI. Rola organizacji pozarządowych w promocji i ochronie PC:
I Wiadomości ogólne
1) Charakterystyka ogólna i pozycja:
=> powstaway w celu ochrony praw różnych mniejszości grup słabych wobec rządu
a) Org pozarząd. są -obok instytucji prawa wewnętrznego oraz prawa i instytucji mnr - istotnym elementem najszerzej pojętego syst och praw człow.
b) NGOs stanowiąc swoiste grupy nacisku, odgrywają rosnącą rolę i mają ogromne zasługi w ochronie pr. człow. w wielu krajach świata
c) ich znaczenie i wpływ czynią z nich partnera rządów i uczestnika SM
- zwie się je trzecim sektorem polityki światowej- partnera dla państw i OM
d) wypełniają ważne zadania społeczne, których państwo nie jest w stanie wypełnić
e) Rozwój NGOs jest niezbędne dla utrzymania pewnej „demokratyczności” życia mnr. - zapobiegają one nadmiernej koncentracji władzy oraz zwracają uwagę na konkretne problemy w rodzaju ochrony środowiska, statusu kobiet, syt dzieci.
f) NGOs uzyskały mnr legitymizację dla swej działalności na mocy: Art. 71 KNZ: „Rada G-S może wydać odpowiednie dyspozycje w sprawie zasięgania opinii pozarządowych org, które zajmują się sprawami wchodzącymi w zakres jej właściwości” (mogą to być org o hcarakterze krajowym bądź mnr)
g) NGOs stanowią dodatkowy, uzupełniający reżim implementacyjny wzmacniający skuteczność ochrony praw człow w wymiarze narodowym i mnr.NGOs wg Kuźniara: Powinny być uważane za jeden z 3 niezbędnych filarów uniwersalnego syst popierania i ochrony praw człow, obok filaru państwowego (prawo i instytucje wew) oraz prawa org mnr.
2) Rozwój historyczny:
a) Geneza NGOS: Czasy średniowiecza: kościoły i towarzystwa dobroczynne, biorące na siebie zadania, których państwo nie realizowało- pomoc biednym i ułomnym i wykluczonym.
b) Powstanie nowożytnych systemów państwowych; pojawiają się org. mające za zadanie:
- krytykę rządów za poczynania godzące w PC
- oraz wywieranie zorganizowanej presji na parlamenty i rządy w kwestiach praw człowieka- ich uchwalania i poprawiania.
c) Po II wśw: rozkwit NGO's , bo:
- rozkwit odzwierciedla naturę rozwoju społecznego i politycznych praw społeczeństw, tworzenie się społeczeństw obywatelskich
- decentralizacja SM,
- wzrost znaczenia więzi społecznych, które często stają się transnarodowe
- nowoczesne systemy demokratyczne są wrażliwe na presję oddolną-zorganizowanych grup społecznych i opinii publicznej.
- Problemy praw człow rozpatrywane w SM ulegają upolitycznieniu- dlatego pożyteczne jest przeniesienie tych problemów też na apolityczne z założenia NGO's.
** szczególna rola NGO's w czasie zimnej wojny i paraliżu KPC (Doktryna bezsilności- odbierała NGO's prawo do działań na podstawie skarg- lata 50 i 60). Wtedy jako jedyne zajmowały się na poważnie PC.
d) żywiołowy rozwój: ostatnie 20-30 lat.
3)podział NGOs:
a) o zasięgu narodowym i mnr (uniwersalnym i regionalnym)
- te mnr-to często federacje organizacji krajowych.
b) org. zajmujące się wyłącznie prawami człow / org prowadzące szerszą działalność np. Kościół Katolicki
c) org wyspecjalizowane w ochronie pewnych kategorii, specyficznych praw człow. org. o podejściu uniwersalnym
4) Najwięcej NGOs skupia się na obronie tradycyjnych praw - wolności i praw obywatelskich, ale obecnie pojawiają się nowe, zajmujące się najnowszymi kategoriami praw, walczące o uznanie ich za prawa, np. 3 generacji.
5) status w OM:
a) ONZ(ECOSOC), UNESCO, RE (jedyna w EUR), OPA, OJA - ustanowiły status konsultacyjny(lub obserwatora) dla org najbardziej znanych i zasłużonych, krajowych i międzynarodowych.
b)regulacja w ONZ - REZ nr 1296 - 23 maja 1968 - reguluje status konsultacyjny - określa kryteria dla org, aby mogły uzyskać taki status:
- zgodność z celami i zasad NZ,
- organizacje prywatne (nierządowi) i niedochodowe,
- struktura, siedziba, kierownictwo, statut
- zasięg i reputacja mnr)
c) kilka kategorii statusu konsultacyjnego w ONZ:
* KAT I ogólny status kons- org, które:
- interesują się wieloma dziedzinami działalności NZ (nie tylko np. PC) i
- wnoszą istotny wkład,
- obecne w wielu krajach i reprezentatywne dla obszaru swego działania
*KAT II specjalny status kons- org, które:
- koncentrują się na wybranych dziedzinach np. na prawach człowieka,
- zasięg działalności szeroki- w sensie krajów i problemów
- 1996- zapis o NGO's dotyczących PC- do 1996 mogły wchodzić tylko uniwersalne, teraz też narodowe, subergionalne i regionalne- ale narodowe po konsultacji z krajem macierzystym.
* tzw. „lista Roster”:
- organizacje rzadziej uczestniczące w pracach ECOSOC
d) Status konsult: nadaje specjalny Komitet Rady ds. NGO's - organ międzyrządowy przy ECOSOC, 19 czł. od 1993 głosujący, wcześniej jednomyślność niepisana.
e) Przynależność do określ KAT wyznacza zakres uprawnień do uczestnictwa w pracach organów:
*uczestniczenie w niektórych posiedzeniach organów ECOSOC
*zabierania głosu,
*prezentacja pisemna stanowiska i dokumentów.
+ działania nieformalne
- w praktyce różnice między KAT są mało widoczne
- Status konsult. Jest niezwykle pomocny też dla NGOs- daje możliwość walki o zakres swej działalności na forum ONZ (ECOSOC i KPC)+ stanowi faktyczny parasol ochronny wobec władz w miejscu działań+ lepsza pozycja wobec OM
e) + uczestnictwo w wielkich konferencjach międzynar ze statusem kons.
6) wielka ilość tych organizacji ( 1993 Wiedeń - 7000tys!) ; status konsult przy ONZ - 1600
III Główne NGO's
1) Amnesty International (AI) -
=> największa i najaktywniejsza NGO w dziedzinie PC
a) powst: 1961 przez Anglika P. Benensona.
b) aby bronić tzw więźniów sumienia, (tych którzy, ze wzgl na swe polityczne, religijne czy inne poglądy, manifestowane bez użycia przemocy, zostali osadzenia w więzieniu, aresztowani lub ich wolność ograniczono w inny sposób)
c) cele działania AI:
- zapewnić więźniom politycznym uwolnienie,
- jeśli nie jest to możliwe- sprawiedliwą procedurę sądową zgodnie z normami mnr,
- sprzeciwia się stosowaniu kary śmierci, tortur oraz innego niehumanitarnego traktowania
d) metody działania AI:
- promocja konwencji chroniących wolność przekonań
- współpraca z OM, w których kompetencji leżą te prawa (status konsultacyjny przy ONZ, UNCESCO, RE, OPA, OJA)
- opieka nad więźniami politycznymi-
* adopcja danego więźnia rozpoczyna mnr kampanię:
*upublicznienie sytuacji więźnia,
*pisanie listów wspierających więźnia,
* zapisywanie listami władz danego kraju
* pomoc materialna dla więźnia i rodziny,
* staranie się o poprawę warunków pobytu w więzieniu
* pomoc prawna
* zabieganie o amnestię osób skazanych
- wizyty w różnych państwach: „śledczo- badawcze” : rozmowy z przedstawicielami władz, nagłaśnianie procesów więźniów politycznych,
- ulotki, broszury i biuletyny opisujące naruszenia praw roczny
- Raport AI - roczny opis syt w każdym kraju świata
struktura AI: Mnr Sekretariat(LONDYN) ; sekcje narodowe ( 70 krajów)
e) laureat pokojowej nagrody Nobla
f) rozgłos uzyskała i rozwinęła się w latach 70
g) Struktura:
- Sekretariat w Londynie
- 70 seksji narodowych
h) członków- 1,1 mln
- dzięki nim budżet
i) Wielka kampania na rzecz konwencji przeciwko torturom:
- 1972- początek kampanii na rzecz całkowitego zakazu tortur- obecnego w PDPC, ale brak było mechanizmu implementacyjnego
- 1975- deklaracja ZO o ochronie więźniów przed torturami
- 1977- ZO zaleciło KPC zredagowanie traktatu
- 1984- Konwencja w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego i poniżającego traktowania albo karania.
2) Międzynarodowa Federacja Lig Praw Człowieka (FIDH) -
a) założ w 1922
- Można uznać za I szą mnr organizację pozarządową (jeśli nie liczyć MKCK)
b) Struktura:
- Tworzy ją ok. 90 lig krajowych (Polska Lig Praw Człowieka),
- Centrala(Paryż)
c) Status konsult przy: ONZ, UNESCO
- Status obserwatora: RE, Afrykańska Komisja Praw Człowieka i Narodów.
d) Działalność:
- prawa człowieka w szerokim ujęciu, opiera się na Powsz Deklar.
- Priorytet daje jednak prawom obywatelskim i politycznym , jednak uważa, że są sciśle powiązane z prawami ekonomicznymi i społecznymi
e) już w 1927 - sformułowała światową Deklarację Praw Człowieka i brali aktywny udział w pracach nad PDPC
f) Formy działania:
- wysyłanie misji do krajów, gdzie ma miejsce pogwałcenie praw człow. (mogą mieć charakter „śledczy”- rozpoznawać sytuację PC w danym kraju) następstwem jest mobilizacja zagranicznej opinii publicznej na rzecz praw człowieka,
- wysyła obserwatorów, ekspertów prawnych - starają się brać udział w procesach politycznych,
- angażuje się w obronę praw mniejszości narodowych i społeczności autonomicznych,
- działalność edukacyjna i szkoleniowa,
- aktywna postawa w OM- przedstawia propozycje rozwiązań i reform instytucjonalnych na forum OM
- biuletyny co tydzień
3) Human Rights Watch (HR Watch)
a) powst w 1978 w związku z procesem KBWE
b) Bardzo znana i wpływowa org amerykańska:
- Siedziba w NY
- ma silne wpływy w administracji i Kongresie USA - szansa na wpływ na politykę(jej działalność silnie wpłynęła na zainteresowanie USA procesem KBWE za Cartera)
c) Działalność:
- bardzo skrupulatnie śledzi naruszenia pr człow w wielu krajach świata(stała obserwacja 70 krajów)
- silnie nagłaśnia przypadki naruszeń,
* ujawnia naruszenia także w samych USA,
- zainteresowana całością praw człow, ale specjalizuje się w obronie WOLNOŚCI SŁOWA I PRZEKONAŃ, sprawiedliwością procesu sądowego, prewencji zabójstw na tle politycznym, zapobieganiu torturom, arbitralnemu pozbawianiu wolności, w sprawach cenzury, azylu.
d) Struktura:
- 5 wydziałów obejmujących Afrykę/obie Ameryki/ Azję/ Bliski E/ obszar KBWE
e) Metody:
- misje śledcze w ramach wlk projektów HRW dotycz ważnych problemów tych praw (obecnie 5 wielkich projektów- prawa kobiet, dotyczący więziennictwa, swobody wypowiedzi, prawa dzieci, przekazywania broni reżimom lub organizacjom łamiącym PC.
- Z misji i projektów - publikuje raporty
- Działalność edukacyjna i popularyzacyjna (publikacje, festiwal filmowy)
- Co roku - HR W Raport
- przyznaje nagrody dla osób zasłużonych dla ochrony PC
4) Międzynarodowa Federacja Helsińska na rzecz Praw Człowieka
a) Struktura:
- Zrzesza krajowe KOMITETY HELSIŃSKIE - powstałe w wielu krajach, które podpisały AKT Końcowy KBWE (1 VIII 1975 Helsinki) ,
- Komitety krajowe istnieją w 40 państwach
- Komitet Helsiński w Polsce: ( poprzednikiem był KOR i ROPCiO), publikuje Raporty co roku, organizuje seminaria na szczeblu krajowym i mnr, śledzi poszanowanie praw człow w Polsce, wydaje oświadczenia, nakłania agendy rządowe do ratyfikacji ważnych mnr instrumentów ochrony praw czł, uczestn w przygotowaniu aktów legislacyjnych
b) Cele:
- Nakłonić państwa-strony Aktu do wykonywania wynikających z niego zobowiązań w sferze praw człowieka.oraz z zobowiązań późniejszych w procesie KBWE
c) Działalność:
- Komitety i Federacja wydają raporty o naruszaniu praw człowieka w krajach KBWE
- Uczestniczą w procesach sądowych
- Organizują misje do innych krajów w celu śledzenia konkretnych przypadków naruszeń,
- Działalność edukacyjna,
- Oddziałują na MASS MEDIA w mobilizowaniu opinii publicznej
- Uczestniczą w spotkaniach KBWE,
d) specyfika działalności w krajach komunistycznych- działały na rzecz obalenia systemu.
5) Międzynarodowa Liga na rzecz Praw Człowieka -
a) założ w 1942
b) Wywarła duży wpływ na rozwój ochrony praw człow w ramach ONZ, zaczynając od forsowania sformułowań w KNZ
c) Pewna rola w procesie dekolonizacji(w zakresie praw człow na terytoriach niesamodzielnych)
d) Zajmuje się gł SWOBODAMI OBYWATELSKIMI I STOSOWANIEM ZASADY RZĄDÓW PRAWA
6) Międzynarodowa Komisja Prawników (ICJ) -
a) powst w 1952, wyniku zaniepokojenia łamaniem PC we wschodnich Niemczech oraz innych krajach Europy Wschodniej
b) skupia prawników z wielu państw, działa też przez sekcje krajowe,
c) koncentruje się, podobnie jak Liga, na Upowszechnianiu i Urzeczywistnianiu RZĄDÓW PRAWA,
d) rozległa działalność od edukacyjnej po misje śledcze oraz wywiady z uchodźcami; raporty
7) Stowarzyszenie przeciw Niewolnictwu - 1839
a) niegdyś bardzo wpływowa
b) Działalność:
- początkowo na rzecz eliminacji wszelkich form niewolnictwa,
- później także pracy przymusowej,
- obecnie na rzecz: PRAW LUDNOŚCI TUBYLCZEJ - ABORYGENÓW + zwalczanie „nowoczesnego” niewolnictwa (praca dzieci , prostytucja)
*** Organizacje Humanitarne - oddzielna grupa NGOs -nie zajmują się przeciwdziałaniem pogwałceniom ani promocją standardów, lecz starają się nieść pomoc dla ofiar masowych naruszeń praw człowieka zwł w sytuacjach różnego rodzaju konfliktów zbrojnych.
8) Lekarze bez granic (French Doctor) i Lekarze Świata ,
a) początek - inicjatywa francuskich lekarzy oburzonych obojętnością społeczności mnr wobec konfliktu na tle próby secesji Biafry (nigeria 1967-1970)
b) działalność:
- pomoc rannym ofiarom konfliktów i prześladowań,
- pomoc ofiarom epidemii rozwijającym się w związku z konfliktami czy załamaniem państw.
9) Polska Akcja Humanitarna - założ przez Janinę Ochojską - słynie za konwojów humanitarnych w Jugosławii czy Czeczenii
II Definicja NGO's
1) Nie ma uzgodnionej def orga pozarządowej: ogólnie: org niezależna od rządu, dobrowolne członkostwo, nie nastawiona na zysk, nie dążąca do władzy (co odróżnia od partii) .
2) w KNZ mowa o statusie konsultacyjnym, ale brak jest definicji
3) ECOSOC 1950- za NGO's uważa się te, które nie powstały w wyniku porozumień między państwami
4) Definicje autorskie:
a) P. Archer: organizacją PC jest organizacja, która zajmuje się ochroną PC wszystkich ludzi, bez względu na ich poglądy
b) L. Wiseberg: pozarządowymi org PC są prywatne stow, które poświęcają znaczną cześć swoich środków i zasobów na obronę i promowanie PC. Są one niezależne od rządów i ugrupowań politycznych. Ich celem nie jest przejęcie władzy.
IV Metody działań NGO's
1) Metody działalności NGOs: ,
a) własne ( „prywatne”) śledztwa, ,
b) monitoring i analiza sytuacji praw człow w konkretnych krajach, regionach czy okolicznościach,
c) zbieranie informacji,
d) ogłaszanie raportów,
e) odwiedzanie więźniów i obecność na procesach sądowych,
f) pomoc bezpośrednia i pośrednia ofiarom,
g) składanie skarg do konwencyjnych instyt mnr,
i) lobbyng w kręgach politycznych,
j) organizowanie publicznych debat,
k) uwrażliwianie w różny sposób - gł przez mass media, organizowanie opinii publicznej i jej presji
2) Funkcje NGOs procesie mnr ochrony praw człowieka:
a) normotwórcza -
- uczestnictwo w wypracowywaniu nowych standardów i mechanizmów implementacyjnych- inicjatywa lub gotowe projekty aktów do OM, aktywność w toku prac,
* np. w San Francisco
*PDPC i Pakty
* 1956- Tow na rzecz zniesienia niewolnictwa doprowadziło do Uzupełniającej Konwencji w sprawie zniesienia niewolnictwa
* 1972- 84 AI rozpoczęła światową kampanię i doprowadziła do przyjęcia konwencji przeciw torturom.
*KBWE
* przyczyniły się do powołania Wys Kom ds. PC (kampania od lat 60 do 1993)
* czy sukcesu konferencji mnr - zakaz stosowania min przeciwpiechotnych czy
* sukces kampanii na rzecz trybunałów ad hoc i MTK
- wywieranie presji na rządy w celu podjęcia prac nad traktatową regulacją jakiegoś problemu,
- aktywne wspieranie międzyrządowych instytucji lub popieranie tworzenia nowych
b) implementacyjna -
- wczesne ostrzeganie, monitoring, misje śledcze, informują o pogwałceniach, szczeg gdy rządy naruszające odmawiają współpracy z OM i gdy nikt nie zamierza na to reagować
- uruchamianie procedur, np. procedury 1503
c) funkcja oskarżycielska- „mobilizacja wstydu”
- otwarte i bezkompromisowe stawianie odpowiedzialści poszczególnych rządów za naruszenia PC
- przyczynia się to do brania pod uwagę PC nawet przez najbardziej brutalne rządy- bo nikt nie lubi być piętnowany
d) promocyjno- edukacyjna:
- kształtowanie postaw jednostek, społeczności, władz,
- kursy, seminaria, publikacje, media - dostarczanie inform jednostkom i zbiorowościom o ich prawach
e) funkcja prewencyjna
- do pewnych naruszeń nie dochodzi, bo są obecniu na miejscu obrońcy PC
- obecność w procesach wpływa na niższe kary
f) funkcja Humanitarna:
- pomoc ofiarom naruszeń PC
- NGOs samodzielnie lub we współpracy z org międzyrządowymi
g) pomoc OM:
- największe NGO's posiadają większe zaplecze badawcze nież np. Biuro Wys Kom NZ ds. PC
- najb uzależnione od uch pomocy są ciała traktatowe.
- udział w operacjac pokojowych i inicjatywy nowych (np. misji obserwacyjnych PC w RWA i JUG)
- prace studyjne na temat ulepszeń.
- dostarczają dobrze wykwalif pracowników.
3) IDEA opracowania mnr dokumentu, który określa status i zapewnia prawną ochronę NGOs
a) 1980 - inicjatywa Komisji P Czł - pracuje nad projektem Podkomisja,
b) 1985 - specjalna Grupa Robocza ( powoł Komisja) do projektu deklaracji o obrońcach PC
- GR stała się najdłużej pracującą grupą roboczą w K P CZł NZ,
- miała być to zwięzła deklaracja, a nie konwencja, wspomagająca praktyce pracę NGO's, a wyszedł obszerny dokument.
c) pocz'90 - projekt deklaracji -
-każdy ma prawo wspólnie : propagować i zabiegać o ochronę i realizację pr człow na szczeblu mnr i krajowym, znać swoje prawa, poszukiwać, upowszechniać poglądy i wiedzę, działać w organizacjach PC
- projekt nakłada obowiązki na państwa: zapewnienie ochrony przed ewentualnymi represjami wobec obrońców pr człow. ,
d) trudności - opór nkt państw południa , opóźnianie rozmów, choć chodziło tylko o niewiążącą deklarację
- Przełom: 50 rocznica Powsz Dekl Praw Człow 1998 - opór przełamany, 9.12.1998 - ZO NZ przyjęło w formie rezolucji: DEKLARACJĘ O OBROŃCACH PRAW CZŁOWIEKA
4) ponieważ deklaracja niewiążąca i bez mechanizmów implementacyjnych- 2000r KPCz przyjęła rezol w spr powołania - specjalnego przedstawiciela SG NZ ds. obrońców Pczł
- I szy - HINA JILIANI - Z PAKISTANU
- Zadania: -sporządzanie raportów o syt działaczy i sposobach zapewniania im ochrony,
- działania- zbieranie informacji, ale też prowadzenie dialogu z rządami nt wdrażania Deklaracji i naruszeń.
5) Błędy i słabości NGOs;
a) brak koordynacji,
b) współzawodnictwo,
c) nadużywanie mediów,
- Korzystając z wolności słowa i przekonań - robią z nich zły użytek: np. pod pozorem swobód religijnych bronią sekt
d) przeprowadzanie spektakularnych akcji dla rozgłosu,
e) nieprzestrzeganie pewnych reguł,
- np. bezprawne używanie CK
f) wykorzystywanie pomocy przez osoby odpowiedzialne za naruszenia PC.
g) uwikłanie w politykę- NGOs bywają wykorzystywane przez rządy,
.- niektóre rządy zakładają fikcyjne NGO's dla pozorów.
- przenikanie wywiadów do NGO's jako przykrywek dla działań specjalnych.
1