POJĘCIE NORMY

Norma jest pojęciem wieloznacznym. W prawoznawstwie występuje przede wszystkim jako norma postępowania!

ZAKAZ NAKAZ DOZWOLENIE

NORMA - IUS - Jest to wypowiedź formułująca żądanie bądź upoważnienie do określonego zachowania się, skierowana do danej osoby bądź grupy osób, może wyrażać normę postępowania (zachowania). Norma postępowania uzależniona jest od woli działającego!

WYPOWIEDŹ NORMATYWNA - czyli wysłowiony zakaz, nakaz, bądź dozwolenie, staje się normą gdy towarzyszy jej specyficzny kontekst społeczny w postaci rzeczywistej woli jakiegoś podmiotu bądź zrealizowania wskazanego wzoru zachowania.

Mamy trzy podstawowe UZASADNIENIA OBOWIĄZYWANIA NORM:

• Tetyczne (formalne) - norma ustalona według procedury przez uprawniony do tego podmiot,

• Aksjologiczne - norma jest przestrzegana, gdyż adresaci zgadzają się z jej trescią (odwołanie do wartości dobra i zła),

• Behawioralne - norma jest przestrzegana przez adresatów i jest także sankcjonowana - mogąca mieć negatywne skutki w razie jej nieprzestrzegania.

Co to jest SANKCJA???

W razie nie przestrzegania normy, adresata spotyka określona forma przymusu bądź negatywnych konsekwencji wynikających z popełnionego czynu.

TYPOLOGIA NORM

NORMY PRAWNE - Pochodzą od państwa i mają uzasadnienie tetyczne. Ich przekroczenie grozi sankcją prawną - adresat ponosi koszty.

NORMY MORALNE - Odnoszą się do zachowań czlowieka, jego intencji i postaw, które poddawane są ocenie z punktu widzenia ideii dobra. Mają uzasadnienie aksjologiczne. Sankcją są wyrzuty sumienia a w szczególnych przypadkach odrzucenie przez społeczeństwo.

NORMY OBYCZAJOWE - Są to interakcje w konkretnej grupie społecznej określające sposoby zachowania się, odwołujące się do konwencji społecznych.

„jest bądź nie jest przyjęte” „wypada bądź nie wypada”

Mają uzasadnienie behawioralne. Sankcją jest wyśmiewanie tej osoby a w drastycznych przypadkach odrzucenie przez społeczeństwo.

NORMY RELIGIJNE - Obejmują normy w kategoriach dobra i zła oraz grzechu. W większości pokrywają się z normami moralnymi np. - „Nie zabijaj”. Normy te mają uzasadnienie tetyczne i aksjologiczne. Sankcją może być np ekskomunika z koscioła.

NORMY ORGANIZACYJNE - Obywatele tworzą organizacje społeczne w ramach norm postępowania w zakresie organizacji. Sankcja - ???

NORMY TECHNICZNE - Mówią o tym jak adresat powinien zachować się w czasie jakiejś działalności bądź używania przyrody. Normy te regulują zachowania społeczne i techniczno-cywilizacyjne w celu ochrony naszego zdrowia i życia w związku z postępem cywilizacyjnym.

GENERALNOŚĆ I ABSTRAKCYJNOŚĆ NORM PRAWNYCH

Norma prawna - jest najmniejszym, stanowiącym sensowną całość elementem prawa. Norma prawna z założenia jest „wielorazowego użytku”. Jest to reguła zachowania posiadająca dwie cechy.

• Reguła generalna - skierowana do kategorii adresatów np. Studenci, obywatele lub do osoby z funkcją np. Prezydent RP (bez sprezyzowania czyli bez imienia i nazwiska), wskazanie adresata polega na powołaniu się na jego cechy rodzajowe (indywidualne)

• Reguła abstrakcyjna - wskazanie zachowania jednorazowego, które nie może się powtórzyć, ale może się zdarzyć w nieprzewidzianej liczbie przypadków.

KAZUISTYCZNOŚĆ NORMY - jest to wzór zachowania określony w sposób drobiazgowy.

ELEMENTY BUDOWY NORMY PRAWNEJ

• Norma jako wypowiedź dyrektywalna - czyli taka, która ma mieć wpływ na ludzkie zachowanie.

• Norma ma w sobie generalność i /lub abstrakcyjność.

• Norma prawna jest regułą zachowania.

• Norma odpowiada na pytania - kto i jak i w jakich warunkach powinien postępować oraz określa konsekwencje nieprzestrzegania danej normy przez adresata.

Każda norma prawna składa się z dwóch części: Hipotezy i Dyspozycji.

HIPOTEZA - to część normy, która określa ADRESATA normy oraz WARUNKI LUB OKOLICZNOŚCI, w których adresatowi jast coś nakazane (dozwolone lub zakazane) uczynić.

DYSPOZYCJA - to część normy, która określa TREŚĆ ZACHOWANIA zakazanego, dozwolonego bądź nakazanego.

Jako trzeci integralny ale sporny składnik normy traktuje się SANKCJĘ - tzw. „Trójelementowa koncepcja budowy normy prawnej”

W normie prawnej często występuje ZDANIE WARUNKOWE zawierające poprzednik „JEŻELI” i następnik „TO”. Porzednik określający okoliczności zachowania się adresata stanowi hipotezę normy.

Hipoteza dotyczy elementów podmiotowych i przedmiotowych sytuacji może też określać miejsce działania albo czas.

• Hipoteza podmiotowa - wskazuje adresata i jego cechy oraz cel i sposób działania podmiotu.

• Hipoteza przedmiotowa - odnosi się do stanów, zjawisk bądź wydarzeń w stosunku zewnętrznym i niezależnym od adresata np.: powódź, zwyżka cen.

Przedmiotem dyspozycji ze względu na różne rodzaje zachowań są:

• Czyny faktyczne - zachowania psychofizyczne, których przebieg bądź następstwo są uregulowane przez prawo.

• Czynności konwencjonalne - zachowania, którym normy nadają specyficzne znaczenie np. Nadanie tytułu profesora przez prezydenta.

• Czynności prawne - zachowania osób fizycznych i prawnych mające charakter wymagający oświadczenia woli i zmierzający do wywołania określonych skutków prawnych.

Typologia rodzajów czynności konwencjonalnych:

Prawnie istotne Prawnie obojętne

Akty tworzenia Prawa, Obyczajowe,

Akty stosowania Prawa, Organizacyjne,

Czynności Prawne. Religijne,

Inne.

Kwalifikacja zachowań na podstawie dyspozycji zawartych w normie prawnej.

NAKAZ - może przybrać dwie formy:

• Od którego uchylić się można bez narażania się na sankcję np. Nakaz poddaniu się szczepieniom zdrowotnym.

• Adresat może zachować sie w dowolny sposób (ma możliwość dokonania wyboru) bądź ma nakazane zachowanie A a w określonych okolicznościach może sie zachować w sposób B

Powstrzymanie się od zachowania nakazanego przez dyspozycję normy nosi nazwe ZANIECHANIA i jest sankcjonowane!

ZAKAZ - są to czyny niedopuszczane przez normy, pociągające za sobą negatywne konsekwencje! Czyli naruszenie hipotezy normy prawnej poprzez naruszenie bądź niespełnienie jej warunków albo tryb wykonania danej czynności nie został zachowany. Zakazać określonego zachowania można w dwojaki sposób albo poprzez użycie funktora normotwórczego kwalifikującego zachowanie jako niedopuszczalne albo poprzez sformułowanie normy snkcjonującej określającej sankcję za zachowanie niedopuszczalne.

DOZWOLENIE - Przestrzeń wolna powstała w wyniku ograniczenia zakazami całej sfery możliwych zachowań. Dozwolone jest wszystko co nie jest prawnie nakazane lub zakazane. Ze względu na rodzaj zachowania dzielimy rozróżniamy dozwolenia:

• Słabe - brak zakazów w pewnwj dziedzinie spraw np: Piercing,

• Sfera milczenia (indyferencja prawna)- mullum crimen sine lege - nie ma przestępstwa, jeśli nie przewiduje tego ustawa karna. (Nie odnosi się to do władzy publicznej),

• Mocne - Zachowanie uregulowane prawnie ale określone expilicite jako ani nakazane ani zakazane np.: dodanie do przysięgi „Tak mi dopomóż Bóg”.

Treść dyspozycji bardzo często sprawia problemy więc dlatego wyróżnia się pojęcia:

OBOWIĄZEK - polega na tym, że norma prawna ustanawia dla danego rodzaju adresatów i danych warunków (hipoteza) nakaz lub zakaz określonego zachowania.

UPRAWNIENIE - polega na tym, że norma prawna przewiduje dla danego rodzaju adresatów w danych warunkach pewną możliwość zachowania się nie będącą obowiązkiem adresata. Uprawnienie podmiotu do własnego zachowania np. (światopogląd).

KOMPETENCJA - upoważnienie przyznane pewnemu podmiotowi do dokonania określonej doniosłej prawnie czynności. Podmiot ją wykonujący musi się przy tym odpowiednio zachowywać.

W klasie norm postępowania wyróżnia się:

NORMY REGUŁY - adresat może spełnić nałożony na niego obowiązek lub może go naruszyć, jeżeli zachowa się odmiennie.

NORMY ZASADY - mogą być przedmiotem uzgodnienia na podstawie oceny stanu faktycznego bądź kompromisu.

SANKCJA I JEJ RODZAJE

Najczęściej wyróżnia się trzy rodzaje sankcji karnych:

SANKCJA EGZEKUCYJNA - polega albo na przymusowym wykonaniu, co stanowi obowiązek adresata (eksmisja), bądź na przymusowym unicestwieniu tego, co zostało przez adresata uzyskane wbrew zakazowi.

SANKCJA NIEWAŻNOŚCI - powoduje, ze czynności konwencjonalne podjęte z naruszeniem nakazów, zakazów bądź dozwoleń są bezskuteczne (nieważne wobec prawa).

• Nieważność względna - następuje z mocy samego prawa (ex lege). Dotyka ona czynność od samego początku (ex tunc), co oznacza, że czynność taka nie wywołała żadnych skutków prawnych a te, które de facto wywołała muszą być unicestwione.

• Nieważność względna - ma miejsce gdy osoba wystąpi do właściwego organu z wnioskiem o unieważnienie. Czynność ta jest ważna ale wydanie orzeczenia powoduje jej nieważność ze skutkiem wstecznym albo w przypadku decyzji administracyjnej dopiero od momentu stwierdzenia wadliwości (ex nunc).

Sankcja karna (represyjna, penalna) - jest to sankcja grożąca za:

• dokonanie czynów zabronionych polegających na działaniu,

• zaniechanie nakazanego czynu ( np. nie udzielenie pomocy osobie poszkodowanej w wypadku),

polegająca na pozbawieniu naruszyciela zakazu cennych dla niego dóbr takich jak: wolność, dobre imię, wartość majątkowa, prawa obywatelskie, rodzicielskie bądź do wykonywania zawodu itp.

FUNKCJAMI KARY (SANKCJI) - mogą być:

• odpłata, czyli odpowiedź „złem za zło”,

• resocjalizacja przestępcy,

• odstraszanie danego przestępcy od dokonania powtórnie czynu zabronionego,

• odstraszanie innych osób od dokonania czynu zabronionego,

• izolacja przestępcy od społeczeństwa (pozbawienie wolności),

• eliminacja przestępcy ze społeczeństwa (kara śmierci).

Trójpodział na wyżej wymienione typy sankcji nie jest w praktyce wyczerpujący bowiem są przypadki, w których zachowanie adresata normy nie da się do żadnej z nich przyporządkować. Występuje również reguła LEX IMPERFECTA - określająca normę w systemie prawnym dla, której nie można znaleźć sankcji, czyli występują normy dla, których sankcja nieważności bądź inne formy bezskuteczności nie mają zastosowania. Np.: Obowiązki wyższych organów państwowych lub zasady pożycia małeńskiego.

KONCEPCJE BUDOWY NORMY PRAWNEJ

Według angielskiego teoretyka prawa H.L.A. Harta w prawie należy wyodrębnić dwa typy reguł:

• PIERWOTNE - zawierają nakazy i zakazy określonych zachowań,

• WTÓRNE - w praktyce pomagają utrzymać ład społeczny:

• Uznania - rules of recogniton - określają jakie działania lub fakty muszą zaistnieć, aby reguła pierwotna mogła uchodzić za wiążącą.

• Zmiany - rules of change - określają sposoby wprowadzania lub usuwania z systemu prawa jednych reguł albo modyfikowanie innych.

• Orzekania - rules of adjudication - upoważniają określone osoby do dokonywania ustaleń, czy została naruszona reguła pierwotna i czy można w tym wypadku posłużyć się przewidzianymi przez prwao środkami zwanymi sankcjami.

Najbardziej przekonującą koncepcją budowy jest koncepcja NORM SPRZĘŻONYCH:

• NORMA SANKCJONOWANA - określa adresata i warunki w jakich jest mu coś nakazane, zakazane lub dozwolone uczynić oraz treść dyspozycji.

• NORMA SANKCJONUJĄCA - stanowiąca, iż w przypadku naruszenia normy sankcjonowanej (tu jako hipotezy) zostanie zastosowana dolegliwość, której rodzaj i stopień jest wyznaczony w treści. Tutaj dyspozycja przewiduje zarówno obowiązek ponoszenia skutków naruszenia normy sankcjonowanej jak i upoważnienie dla organów państwa do realizacji tych skutków.

Norma sankcjonująca skierowana jest zawsze do organów władzy publicznej - głównie państwa, ze względu, że to w ich kompetencji leży oficjalne stwierdzenie naruszenia normy sankcjonowanej i zastosowanie wobec jej naruszyciela określonej dolegliwości.

Norma sankcjonująca jest norma drugiego rzędu (normą posiłkową) uruchamianą tylko wtedy, gdy naruszona została norma sankcjonowana.

NORMA PRAWNA A PRZEPIS PRAWNY

Przepis prawny - to zdanie w sensie gramatycznym wyraźnie wyróżnione graficznie w tekście prawnym i oznaczone w nim zwykle jako artykuł czy ustęp. Natomiast norma prawna - to wypowiedź zawierająca żądanie władzy publicznej aby jej adresaci zachowywali się w określony sposób. (wg Boncy)

Dokumenty zawierające normy to akty normatywne, są one podzielone na odcinki. Najmniejszy z tych odcinków, często pojedyncze zdanie mające wskaźnik identyfikacyjny tzn. numer, literę itp nazywa się przepisem prawnym. (wg Winczorka)

Normy prawne tworzy się na podstawie przepisów prawnych. Na podstawie jednego przepisu można stworzyć kilka norm prawnych co zdarza się rzadko ale jest możliwe.

Między normą prawną a przepisem istnieje relacja tak jak pomiędzy treścią (sensem) a formą. Treść prawa wyrażają normy, przepisy zaś ich słowną formę zdaniową, w którą treśc ta jest ujęta. Wnioskiem z tego jest to, iż normy prawne wyprowadzone są z przepisów.

RODZAJE NORM I PRZEPISÓW PRAWNYCH

Normy względnie i bezwzględnie wiążące odróżnia się z uwagi na odmienny sposób wyznaczania powinnego zachowania.

NORMA BEZWZGLĘDNIE WIĄŻĄCA - ius cogens - zawiera ustanowiony nakaz bądź zakaz oraz dopuszcza jeden sposób zachowania sie. Ńaruszenie pociąga za sobą sankcję.

NORMA WZGLĘDNIE WIĄŻĄCA - ius dispositivum - zawiera wzorzec zachowania, ale adresaci mogą zachowywać się w sposób odmienny wybierany przez siebie albo wogóle powstrzymac się od działania.

Zastosowanie tych norm to zawieranie umowy.

Wyróżnia się również NORMY SEMIIMPERATYWNE (jednostronnie bezwzględnie wiążące), gwarantujące minimum uprawnień. Zapewniają możliwość zwiększenia uprawnień, ale nie dopuszczają możliwości ich ograniczenia.

PRZEPISY OGÓLNE - leges generales - regulują szeroki zakres spraw obejmują szeroki katalog adresatów, ustanawiają ogólne reguły zachowania.

PRZEPISY SZCZEGÓLNE - leges speciales - ustanawiają wyjątki, odrebne uregulowania w stosunku do przepisów ogólnych.

PRZEPISY ODSYŁAJACE - ustanowione są w celu uniknięcia kilkakrotnego powtórzenia tych samych treści w jednym akcie normatywnym bądź wskazania uzupełnienia danej treści poprzez:

• Odesłania wewnątrzsystemowe - przeszukiwanie w obrębie aktów normatywnych.

• Odesłania pozasystemowe - odesłanie do: kodeksu etyki zawodowej, szczególnych reguł moralnych bądź zwrotów wartościujących takich jak dobro wspólne bądź dziecka.

PRZEPISY BLANKIETOWE - są to szczególne rodzaje przepisów odsyłających. Nie ustanawiają reguł zachowania, lecz wskazują na organ państwa, który to ma je dopiero wprowadzić. Pozwala to na elastyczność prawa i jego dość szybką korektę. (np wskaźniki wyceny wg urzędu statystycznego).

PRZEPISY INTERTEMPORALNE - PRZEJŚCIOWE

• Regulują „nadmiar prawa” powstały pod rządami wcześniej obowiązujących przepisów i trwają pod rządami nowych przepisów którymi je zastąpiono.

• Regulują przepisy mające charakter ad hoc powstałe ze względu na szczególne okoliczności i tymczasowo regulują pewny stan rzeczy.

PRZEPISY UCHYLAJĄCE - derogacyjne - okreslają, które z dotychczas obowiązujących aktów normatywnych lub przepisów wchodzących w skład tych aktów zostają uchylone wraz z wejściem w życie nowego aktu normatywnego.

PRZEPISY WPROWADZAJĄCE - zawierają postanowienia co do terminu i trybu wejścia w życie nowo ustawionego aktu normatywnego.

PRZEPISY KOŃCOWE - jest to zbiór przepisów wprowadzających i uchylającyhc na końcu danego aktu normatywnego bądź w innym rozdziale.

PODSTAWY PRAWOZNAWSTWA - ĆWICZENIA

8

MICHU GREGOROWICZ 28.10.2006 R.

---