ĆW.1

Czynniki wpływające na bezpieczeństwo i skuteczność leku:

Zmienność biologiczna - wahania biologiczne zmuszają lekarza do indywidualizacji dawkowania i przystosowania dawki do aktualnych potrzeb pacjenta

Nadwrażliwość - z powodu zmienności biologicznej lub jednoczesnej farmakoterapii innym lekiem pacjent może reagować zbyt silnie na zwykłą dawkę terapeutyczną leku

Chory z tyreotoksykozą reaguje zbyt silnie na A

Pacjent z utajoną dychawicą reaguje skurczem oskrzeli na normalną dawkę histaminy lub beta-blokerów

Idiosynkrazja - nieokreślone jakościowo różne reakcje na lek, inne od tych jakie występują u innych pacjentów, ale nie są alergiami // v nadzwyczajna i nieoczekiwana wrażliwość na postępowanie lecznicze

Tłumaczy się ją genetycznymi ubytkami w enzymach

Alergia - występuje kiedy poprzednie podanie środka wywołało powstanie przeciwciał przeciwko temu środkowi

Cechy alergii:

• reakcja występuje tylko u niektórych chorych

• reakcja może wystąpić na śladowe ilości leku

• zespół objawów różni się od działania farmakologicznego leku

• występuje okres utajenia pomiędzy 1-ym podaniem leku, a pojawieniem się alergii

• obecnością przeciwciał we krwi + dodatni odczyn skórny (może wystąpić wstrząs anafilaktyczny)

Reakcje alergiczne:

Natychmiastowe - test skórny występuje natychmiast, istotne znaczenie mają krążące przeciwciała ( wstrząs anafilaktyczny, pokrzywka, obrzęk naczynioruchowy, gorączka polekowa, dychawica)

Odległe - odczyn ( np. tuberkulinowy) występuje po wielu godz., są przekazywane za pośrednictwem uczulonych komórek ( choroba posurowicza, kontaktowe zapalenie skóry, inne reakcje skórne i reakcje hematologiczne)

Wiek i masa pacjenta

Ilość leku przeliczamy w mg/kg m.c.

Dawka dziecka = dawka dla dorosłego x masa dziecka w kg/ 70

*Specjalne problemy w farmakoterapii pediatrycznej: zespół szary po chloramfenikolu, kernicterus po witaminie K, ślepota po stosowaniu O₂ u wcześniaków

Dawkowanie u dzieci w oparciu o powierzchnię ciała

Dawka leku dla dziecka jest proporcjonalna do masy ciała do potęgi 0,7

Wpływ choroby - proces patologiczny toczący się w organizmie pacjenta może wpływać na jego reakcje na lek, może to być związane z upośledzeniem wydalania leku lub jego metabolizowania.

Interakcje z innymi lekami - mogą nasilać lub osłabiać wzajemnie swoje działanie

Sumowanie (addycja) - działanie 2-ch leków podanych jednocześnie jest sumą efektów wywieranych przez poszczególne składniki tej kombinacji

Synergizm - działanie wywołane przez 2 leki jest silniejsze niż efekt każdego z nich oddzielnie

Potencjalizacja - lek podany sam nie działa, ale nasila działanie innego leku

Antagonizm

• Chemiczny- jeden z leków wiąże się w ustroju pacjenta z innym ( dimerkaptopopanol (BAL) wiąże się z Hg, Pb, i arszenikiem

• Fizjologiczny- każdy z podanych leków działa inaczej na ten sam układ, znosząc wzajemnie swoje działanie (podanie leku zwężającego i rozszerzającego naczynia krwionośne)

• Farmakologiczny- obydwa zastosowane leki wiążą się z tym samym receptorem ( histamina i lek przeciwhistaminowy, Ach i atropina)

• Farmakokinetyczny- wzajemne zmienianie parametrów farmakokinetycznych

Kumulacja - lek kumuluje się w ustroju jeżeli podaje się go w odstępach czasu odpowiadających czasowi półtrwania. Kiedy ilość podawanego leku równa się ilości wydalanej, osiąga on stan stacjonarny. Jeżeli jednak lek ciągle jest podawany ulega on dalszej kumulacji ( digitoksyna)

Tolerancja - zjawisko, kiedy uzyskanie tego samego efektu wymaga zwiększenia dawki ( alkaloidy opium, morfina)

Tachyfilaksja - szybko występująca tolerancja (wazopresyna, nitraty, adrenomimetyki, np. amfetamina) Pierwsza dawka daje większy efekt niż druga podana nawet po kilku godz.

*może ona być skutkiem wyczerpania się amin endogennych na zakończeniach synaptycznych lub w skutek zmniejszenia wrażliwości receptora- jego desensytyzacji

Powinowactwo - zdolność leku do wiązania się z receptorem

Aktywność wewnętrzna (skuteczność) - zdolność do wywołania efektu w odpowiedzi na zajęcie określonej ilości receptorów

Agonista - lek, posiadający powinowactwo i aktywność wewn.; łączy się z receptorem powodując określona odpowiedź

Antagonista - związek chemiczny, lek, który łącząc się z receptorem nie dopuszcza do działania agonistyk,

Antagonista kompetycyjny- posiada powinowactwo bez aktywności wewn.

Częściowy agonista lub antagonista - grupa leków, związki chemiczne posiadające powinowactwo i słabą skuteczność, w obecności agonistów mających wyższą skuteczność mogą zachowywać się jako antagoniści

Antagonizm niekompetycyjny - kiedy wiąże się nieodwracalnie z receptorem, podwyższanie stężenia agonisty nigdy nie powoduje pełnego przywrócenia pierwotnej skuteczności

Wchłanianie leków (absorpcja) skrypt str. 29, Usuwanie str. 34

Leki wchłaniane z p.p. (m.in.) :

• Dobrze - sulfonamidy, digitoksyna, kwas acetylosalicylowy, barbiturany

• Częściowo i nieregularnie - penicylina G, niektóre glikozydy naparstnicy, dikumarol

• Nie wchłaniające się- streptomycyna, neomycyna, kanamycyna

Efekt pierwszego przejścia - lek wchłonięty nawet całkowicie ulega metabolizmowi już w jelitach, a głównie w wątrobie tak, że tylko niewielka ilość trafia do tkanki czy narządy który chcemy leczyć. Stąd podawanie leków drogami omijającymi wątrobę (pod język, doodbytniczo)

Wiązanie się leków z białkami osocza:

• Albuminy wiążą leki będące kwasami

• Alfa-1 kwaśne glikoproteiny wiążą leki zasadowe

• Inne np. glikokortykoidy z białkiem transkortyną

• Sulfonamidy i salicylany hamują wiązanie się bilirubiny z albuminami ( kernicterus u noworodków)

Wiązanie się z komórkami:

Powinowactwo chinakryny do nukleoproteid powoduje odkładanie się leku w wątrobie i mięśniach.

Odkładanie się leku w tkance tłuszczowej

Np. glutemid, barbiturany z lipidami mózgu

Bariera krew mózg

• Hamuje przedostawanie się leków do tkanki mózgowej i cieczy wodnistej oka.

• Obszary przez które mogą przechodzić leki (słabsza bariera) !!!! - area postrema, część nerwowa przysadki mózgowej

• Aminy IV-rzędowe przechodzą do OUN trudno, środki do znieczulenia ogólnego pokonują tę barierę z łatwością

• W stanach zapalnych zwiększają swoją przepuszczalność (znaczenie kliniczne) penicylina w stanie normalnym prawie nie przechodzi, a przy zapaleniu opon mózgowych uzyskuje stężenia terapeutyczne

Przedłużenie leków krótko działających można spowodować przez:

Częste podawanie leku

Zwolnienie wchłaniania przez podawanie specjalnej formy leków

Działanie na wydalanie leku, np. penicylina i probenecyd

Hamowanie metabolizmu leku, np. allopurynol hamuje metabolizm merkaptopuryny

Przemiana

Fenobarbital i ryfampicyna powodują przerost RE zwiększając ilość hydroksylaz (utlenianie)

Cymetydyna hamuje czynność enzymów utleniających

FARMAKOKINETYKA

Zajmuje się badaniem wchłaniania, rozmieszczeniem ,metabolizmem i wydalaniem leku oraz jego metabolitów

Rodzaje transportu:

• Transport bierny

• Dyfuzja

• Filtracja

• Transport wyspecjalizowany

• Transport aktywny

• Ułatwiona dyfuzja

• Pinocytoza (aminoglikozydy przechodzą do kanalików proksymalnych)

Wskaźniki farmakokinetyczne:

Dostępność biologiczna (F) - określa jaka cześć dawki dostaje się do organizmu leczonego. W przypadku podania leku iv F=1 (zwykle) a innymi drogami F<1

Czas półtrwania - pochodna funkcja klirensu i objętości dystrybucji, jeżeli lek jest podawany w odstępach równych czasowi półtrwania musi upłynąć 4,5 czasów aby osiągnąć stężenie stacjonarne (terapeutyczne)

Objętość dystrybucji (Vd) - opisuje zależność miedzy stężeniem leku we krwi a dawka

Stężenie leku = dawka / Vd

Współczynnik używany do określenia dawki wysycającej potrzebnej do szybkiego uzyskania stężenia terapeutycznego

Klirens - taka ilość płynu ustrojowego, z którego lek jest usuwany w jednostce czasu np. klirens 100ml/min oznacza, że w ciągu 1 min 100ml badanego płynu oczyści się z leku

Model jednokompartmentowy- lek rozmieszcza się natychmiast i równomiernie w obrębie organizmu leczonego stanowiącego jeden kompartyment

Model dwukompartmentowy - występują tam dwie składowe - układy:

- mały kompartment centralny (zwykle odpowiada mu objętość krwi i płynu pozakomórkowego w najsilniej ukrwionych narządach),

- większy obwodowy (gorzej ukrwione tkanki t.j. skóra, tk. tłuszczowa, mięśnie; stanowi rodzaj „zbiornika” dla leku)

1