1. Czym jest ustrój gospodarczy.

Stanowią go te reguły prawne, które przesądzają o tym, komu oraz jakie przysługują prawa do posiadania oraz kto i jakie może bądź musi wykonywać gospodarcze czynności. Czynnością gospodarczą jest działanie, którego bezpośrednim rezultatem jest zmiana bądź sytuacji gospodarczej, bądź zapobieżenie zajściu takiej sytuacji (sytuacja gospodarcza się zmienia dla danego podmiotu, gdy zmienia się ilość dóbr pozostających w jego gestii). Prawo do posiadania jakiegoś dobra przysługuje temu, kto legalnie może zostać jego właścicielem. Przepisy te mają zwykle charakter generalny, to znaczy nie wskazuje się w nich na obywateli wymienionych z imienia i nazwiska lub indywidualnej nazwy, lecz na określony typ podmiotów. Na ustrój gospodarczy składa się zawsze duża liczba przepisów. Przepisy w poszczególnych krajach różnią się od siebie bądź trochę bądź bardzo znacznie, w każdym państwie istnieje nieco inny ustrój gospodarczy.

2. Cechy różniące ustroje gospodarcze.

Ustroje gospodarcze różnią się między sobą przede wszystkim ilością zakazów posiadania dóbr i wykonywania czynności, a także ilością nakazów wykonywania czynności gospodarczych. Wolność gospodarcza - ustrój oferuje tym więcej wolności gospodarczej im mniej jest takich zakazów i nakazów. Wolność gospodarcza to nie tylko wolność od czegoś lecz również wolność do czegoś. Ustroje nie składają się wyłącznie z nakazów lecz również z zakazów. Im mniej takich nakazów tym więcej wolności. Ustroje gospodarcze różnią się między sobą ilością czynności zakazanych, nakazanych i uniemożliwionych, czyli poziomem (stopniem) wolności gospodarczej. Czynności zakazane - np. w niektórych stanach USA można nabyć broń bez zezwolenia, a w niektórych nie. Stan, w którym nie istnieją ograniczenia jest pod tym względem bardziej wolny . Czynności uniemożliwione - np. w Polsce powojennej obowiązywał zakaz posiadania walut zagranicznych (pod karą więzienia). Wynikała z niego niemożność ich legalnej sprzedaży oraz nabywania. Ten typ czynności nie był więc możliwy, nie dlatego, że jakiś szczególny przepis jej zabraniał, ale dlatego, że konsekwencją posiadania była niemożność użytkowania. Wniosek - obok czynności gospodarczych zakazanych odpowiednimi przepisami wyróżnić też można czynności, których wykonanie uniemożliwiają obowiązujące zakazy. Czynności nakazane - np. obowiązek służby wojskowej. Istnieją też czynności, które należy wykonać, o ile wykonuje się inny rodzaj czynności np. właściciel przedsiębiorstwa musi płacić VAT. Jeśli jednak przestanie prowadzić przedsiębiorstwo nakaz ten już go nie obowiązuje.

Inne cechy :

- pochodzenie wytworzonej produkcji,

- sposób ustalania cen produktów i usług,

- forma własności,

- wartość pieniądza.

3. Kryteria rozróżniania ustrojów gospodarczych (liberalnych i etatystycznych).

Ustrój liberalny to ustrój, w myśl którego gospodarka funkcjonuje tym lepiej im mniej czynności gospodarczych zastrzeżonych jest dla instytucji, przedsiębiorstw państwowych, a więc dostępnych każdemu obywatelowi oraz im mniej jest czynności nakazanych.

Ustrój etatystyczny - ustrój jest tym bardziej etatystyczny, a gospodarka jest tym bardziej zetatyzowana im więcej czynności gospodarczych jest w niej zastrzeżonych dla instytucji lub przedsiębiorstw państwowych oraz im więcej jest czynności nakazanych.

Również w gospodarce liberalnej mogą istnieć państwowe instytucje, przedsiębiorstwa wykonujące czynności gospodarcze, np. w kraju funkcjonują państwowe przedsiębiorstwa handlu zagranicznego, a obok nich istnieją bądź mogą istnieć niepaństwowe działające w tej dziedzinie, to gospodarka taka jest liberalna. Przestanie nią być, gdy wydany zostanie zakaz prowadzenia handlu przez przedsiębiorstwa niepaństwowe. Ustrój liberalny pozostaje zatem w stosunku odwrotnym do etatystycznego. Im bardziej jest on liberalny tym mniej etatystyczny. Krzywa ma kształt wklęsły, a jest to spowodowane faktem, iż ustroje liberalne niezbyt różnią się między sobą ilością czynności zastrzeżonych dla przedsiębiorstw, instytucji państwowych. Krzywa opada na początku dość stromo, każdy kolejny system, mniej liberalny od położonego wyżej przewiduje niewiele większą liczbę czynności objętych państwowym monopolem.

Czynności zastrzeżone dla państwa to takie, które są bądź wprost zawarowane odrębnymi przepisami, bądź też z innych powodów wynika, że nie może ich wykonywać nikt oprócz instytucji i przedsiębiorstw państwowych. Im bardziej ustrój jest etatystyczny tym więcej ważnych działań jest w nim objętych nakazem, a im bardziej liberalny, tym nakazów tych jest mniej. Krzywa jest wypukła, co oznacza, iż w miarę spadku poziomu etatyzacji ustroju, ilość działań nakazanych spada początkowo powoli, a dopiero po przekroczeniu progu gospodarki

liberalnej znacznie szybciej.

4. Relacje między gospodarką liberalną i etatystyczną oraz centralnie zarządzaną i

rynkową.

Ustrój o charakterze gospodarki centralnie zarządzanej pojawia się wtedy, gdy państwowe jednostki gospodarcze zaczyna obowiązywać pewien szczególny rodzaj nakazu lub szczególny rodzaj zakazu.

Nakazem jest wykonanie dyrektyw gospodarczych, tzn. każda państwowa jednostka prowadzi w zetatyzowanym ustroju działalność gospodarczą, dla wykonania której została powołana. Dyrektywa nakłada na nią obowiązek jej prowadzenia w dziedzinach i rozmiarach określonych przez władze i sposobem przez te władze wymaganym. Typowy dla gospodarki centralnie zarządzanej zakaz brzmi: przedsiębiorstwom państwowym nie wolno zaopatrywać się w podstawowe czynniki produkcji poza rozdzielnikiem. Rozdzielnik to wydane przez władze zezwolenie na nabycie określonej ilości czynników produkcji. W nieco innej formie przyjmować ono również mogło nazwę limitu. Zarówno limity jak i rozdzielniki ograniczają popyt przedsiębiorstw zależnie od tego, ile przedsiębiorstwa te posiadają pieniędzy oraz ile i czego praktycznie potrzebują. Wysoki stopień etatyzacji nie jest jednak wyróżnikiem gospodarki centralnie zarządzanej.

Powrót do gospodarki rynkowej następuje z momentem likwidacji nakazu wykonywania dyrektyw gospodarczych i zakazu zaopatrywania się w czynniki produkcji poza rozdzielnikiem. Gospodarka rynkowa nie musi być liberalna, większość czynności gospodarczych może w niej być w dalszym ciągu zastrzeżona dla gospodarstw i instytucji państwowych. Jeśli jednak przedsiębiorstwa te nie otrzymują dyrektyw gospodarczych i nie są objęte zakazem zaopatrywania się poza rozdzielnikiem, zaczynają funkcjonować w sposób rynkowy. Celem staje się zysk, dla jego zwiększenia zmieniają asortyment produkowanych przez siebie dóbr bądź świadczonych usług. Likwidacja dyrektyw i rozdzielników jest zatem punktem zwrotnym, od którego gospodarka zaczyna funkcjonować inaczej.

Wniosek:

Każda gospodarka liberalna jest rynkowa, ale nie odwrotnie. Każda gospodarka centralnie zarządzana jest równocześnie etatystyczna, ale nie odwrotnie.

5. Kryteria rozróżniania klasowych ustrojów gospodarczych.

Z ustrojem klasowym mamy do czynienia wtedy, gdy jakaś część ludności nie z uwagi na to czym się zajmuje, lecz z racji pochodzenia objęta jest na mocy prawa większą liczbą zakazów prowadzenia i nakazów wykonywania czynności gospodarczych niż pozostała jej część. Jeśli jakiejś części ludności przysługuje znacznie mniej swobody gospodarczej niż przysługuje pozostałej części ludności, wtedy mamy do czynienia z ustrojem klasowym. Obszar swobody gospodarczej klasy uprzywilejowanej nie wyznacza swobody wszystkich obywateli, ale tylko dla członków klasy obarczonej najmniejszą ilością zakazów i nakazów. Obejmuje on zatem wszystkie czynności gospodarcze z wyjątkiem tych, które bądź są zastrzeżone dla państwa, bądź są przez państwo nakazane. W innej sytuacji znajduje się klasa upośledzona. Zakazane są dla niej zarówno czynności zastrzeżone dla państwa, jak i czynności zastrzeżone dla klasy uprzywilejowanej.

Marksizm a ustroje klasowe:

Społeczeństwo żyjące w ustroju kapitalistycznym ma charakter klasowy. Istnieje w nim bowiem klasa posiadaczy środków pieniężnych i klasa wyzyskiwanych robotników. Podział ten znika dopiero w socjalizmie.

Klasa posiadaczy - grupa ludności posiadająca środki produkcji, za pomocą których dokonuje się proces wytwarzania.

Klasa wyzyskiwana - grupa społeczna, która tych środków nie posiada. Zatrudniana jest przez właścicieli w procesie produkcji. Zgodnie z założeniem marksizmu społeczeństwo dzieli się na dwie podstawowe klasy: kapitalistów i robotników. Robotnik to nie ten, któremu nie wolno zostać właścicielem, lecz ten kto nie będąc właścicielem wykonuje pracę zarobkową. Rozwój rynku kapitałowego, pojawienie się powszechnego obrotu papierami wartościowymi stworzyły jednak możliwość, zgodnie z którą robotnik może bez żadnych kłopotów technicznych i prawnych stać się kapitalistą. Wystarczy, aby nabył on akcje przedsiębiorstwa. Do klasy kapitalistów przechodzi bowiem w momencie nabycia akcji jakiegokolwiek przedsiębiorstwa. W ten sposób, nabywając lub sprzedając akcje za pośrednictwem maklera może on i to wielokrotnie w ciągu dnia zostać kapitalistą, nie przestając być robotnikiem i tyleż razy powrócić na wyłączne łono klasy robotniczej.

6. Stopniowalność własności w różnych ustrojach gospodarczych.

Własność jest stopniowalna. Ma to znaczenie w przypadku dobra gospodarczego. Właściciel dobra gospodarczego może być nim w różnym stopniu. Trzy stopnie uprawnień przysługujących właścicielowi:

1. prawo do sprzedaży dobra lub nieodpłatnego przekazania (przed lub po śmierci) drugiej

osobie,

2. prawo do prowadzenia przy użyciu dobra działalności gospodarczej, której celem jest

otrzymanie nadwyżki ekonomicznej;

3. prawo do użytkowania dobra w granicach jego fizycznych właściwości. Większość

posiadaczy fabryk Rzeszy Niemieckiej pozbawiona została uprawnień do użytkowania.

Wiązało się to z dyrektywą i rozdzielnikiem. Prowadząc naukową działalność producenci otrzymywali jednak zyski, czyli drugie uprawnienie nie zostało im odebrane. W pewnych granicach mogli używać swoje zakłady (1 uprawnienie). Ustrój III Rzeszy można nazwać ustrojem kapitalistycznym.

Ustrój ma charakter kapitalistyczny, gdy większość dóbr gospodarczych jest lub na mocy prawa może być własnością prywatną, przy czym własność obejmuje przynajmniej pierwszą i drugą grupę uprawnień.

W Polsce Ludowej istniała duża liczba właścicieli dużych kamienic. Przed 1939r. były one dobrem gospodarczym, którego właściciele realizowali nadwyżkę gospodarczą. W Polsce Ludowej pozbawiono ich uprawnień drugiej i trzeciej grupy. Nie mogli ich dobrowolnie użytkować - istniał przy kwaterunku - bo państwo decydowało o najmie, nie mogli realizować nadwyżki, gdyż państwo wyznaczało czynsz na poziomie nie wystarczającym nawet na pokrycie kosztów eksploatacji. Właściciele mogli jedynie zbyć swoje obiekty. Przysługiwało im zatem tylko uprawnienie pierwsze.

Socjalizm - ustrój ma tę własność wtedy, gdy większość dóbr gospodarczych jest własnością państwa bądź prywatną lecz w tym ostatnim przypadku ograniczoną jedynie do pierwszej grupy uprawnień.

7. Klasyfikacja ustrojów dyktatorskich i demokratycznych.

Istnieje istotna własność przesądzająca o ekonomicznym obliczu państwa, tryb stanowienia prawa gospodarczego. Z dyktatorskim ustrojem gospodarczym mamy do czynienia, gdy społeczeństwo lub przynajmniej klasa uprzywilejowana nie jest wyposażona w mechanizmy wyborcze, za pomocą których może wpływać na charakter prawa gospodarczego, nie może zmieniać obowiązujących nakazów i zakazów, a także nie może wpływać na uprawnienia właścicieli.

Istnieją ustroje dyktatorskie, a jednocześnie liberalne, bezklasowe, kapitalistyczne, rynkowe, np.: Ameryka Łacińska. Gospodarczej dyktaturze nie musi towarzyszyć liberalizm, bezklasowość i rynek. W Europie Wschodniej dyktatura była atrybutem ustrojów będących równocześnie kapitalistycznymi, socjalistycznymi i atrybuty centralnego zarządzania. Istniały formy imitujące demokrację jak parlament czy wybory. Jednak społeczeństwo nie mogło mieć swych reprezentantów i pochodzących z wolnych wyborów przedstawicieli w organach władzy państwowej, decydującej o charakterze ustroju gospodarczego.

Demokratyczny ustrój gospodarczy. Jeśli całe społeczeństwo lub przynajmniej stan uprzywilejowany wyposażony jest w mechanizmy wyborcze, za pomocą których może wpływać na charakter prawa gospodarczego, może zmieniać obowiązujące nakazy i zakazy, a także rozszerzać lub ograniczać uprawnienia właścicieli - mamy do czynienia z demokratycznym ustrojem gospodarczym.

8. Założenia rachunku dochodu narodowego wg SNA i MPS.

W systemie SNA dochód narodowy określa się jako suma :

• wszystkich dochodów uzyskanych przez właścicieli różnych czynników wytwórczych,

• wszystkich dóbr i usług wytworzonych w danym roku,

• konsumpcji i inwestycji krajowych i zagranicznych.

Założenia rachunku dochodu narodowego według SNA :

W systemie gospodarki rynkowej do dochodu narodowego wlicza się wszystko to, co ma na rynku ceny, co ktoś chce kupić (dobra i usługi). Nie jest ważne, co się sprzedaje. Jeśli klient chce kupić uszkodzony towar, to też wlicza się to do dochodu narodowego. Założenia :

• Jeśli ktoś pracuje zarobkowo, czyli sprzedaje swoją pracę bądź jej rezultaty, to znaczy, że jego praca bądź jej rezultaty są komuś potrzebne. Jeśli zaś są komuś potrzebne, to znaczy, iż pomnażają poziom narodowego dobrobytu. Tak więc, każda praca, powinna być traktowana jako zwiększająca dochód narodowy.

• Jeśli ktoś wydzierżawia ziemię i za tę dzierżawę otrzymuje czynsz, to znaczy, iż dzierżawiący potrzebuje jego ziemi. Akt zaspokojenia tej potrzeby podnosi narodowy dobrobyt, a zatem usługa polegająca na wydzierżawianiu też powinna być wliczana do dochodu.

• Jeśli ktoś składa pieniądze w banku, bank wypłaca mu z tego tytułu odsetki, to znaczy, że pieniądze te są bankowi potrzebne. Jeśli zaś działalność banku jest komuś potrzebna (a jest, gdyż bank pobiera za nią opłaty), to znaczy, że akt złożenia pieniędzy w banku przyczynia się do wzrostu narodowego bogactwa.

• Dom, w którym mieszka właściciel również tworzy dochód narodowy. Właściciel sam sobie odnajmuje mieszkanie, sam sobie zatem świadcząc usługę. Jej wartość jest równa czynszowi dzierżawnemu, który by płacił, gdyby mieszkanie nie było jego własnością.

• Zysk, który otrzymuje właściciel przedsiębiorstwa, przeznaczany na zaspokajanie jego potrzeb konsumpcyjnych, należy traktować jako wynagrodzenie za działalność podnoszącą dobrobyt materialny.

Zysk = Pochodna nadwyżki

Założenia rachunku dochodu narodowego według MPS:

Zaliczamy tu siedem głównych działów gospodarki narodowej :

• przemysł wydobywczy,

• przemysł przetwórczy,

• przemysł finalny,

• rolnictwo,

• transport,

• budownictwo,

• usługi, które są związane z dostarczeniem dóbr od producenta do konsumenta.

Nie wlicza się jednak do dochodu wg MPS, takich czynności, jak praca nauczyciela, policjanta, żołnierza, gdyż są to usługi niematerialne (ludzie ci nie wytwarzają żadnych produktów rzeczowych). Jest to ustrój nieregulowany i nie rynek, lecz państwo ustala w nim ceny. Usługi są czynnościami codziennymi i każdy ma prawo do korzystania z nich.

EFEKT = SUMA NAKŁADÓW

ZYSK = NARZUT NA KOSZTY

9. Omów podstawowe kategorie dochodu narodowego wg SNA (GNP, DNP, NNP, NI, DPI).

Miernikami dochodu narodowego, liczonego w cenach rynkowych są :

• GNP (Gross National Product - PNB - Produkt Narodowy Brutto) - składa się z dziewięciu elementów :

1. amortyzacja i straty - tworzą GNP, gdyż jest to miara brutto, czyli musimy uwzględnić poziom zużycia czynników wytwórczych,

2. podatki pośrednie „minus” subsydia - gdyż jest to dochód wytworzony,

3. narzuty na świadczenia socjalne (np. „wczasy pod gruszą”),

4. podatki (np. akcyza),

5. nierozdzielone zyski (akumulacja, która zostaje w przedsiębiorstwie),

6. pensje i płace,

7. dochody właścicieli przedsiębiorstw - zyski z kapitału, ziemi,

8. inne dochody z tytułu własności środków produkcji - chodzi tu o posiadanie akcji, obligacji, weksli i z tego tytułu są różne dochody,

9. dochody państwa z tytułu własności czynników wytwórczych i przedsiębiorstw - państwo jest właścicielem ziemi, kapitału, majątku i z tego tytułu pobiera rentę (zyski).

Jest on miernikiem całkowitych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju powiększonych o dochody netto z tytułu własności za granicą. Są one różnicą między dochodami otrzymanymi z tytułu własności za granicą a dochodami wypłaconymi z tytułu własności cudzoziemcom.

• NNP (Net National Product - PNN - Produkt Narodowy Netto) - jest liczony z pominięciem amortyzacji i strat. Jest mniejszy od PNB właśnie o te dwie wielkości.

• DNP (Domestic National Product - PKB - Produkt Krajowy Brutto) - liczony z amortyzacją i stratami, z punktu widzenia konsumenta. Jest miarą produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju, niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem.

Miernikami dochodu narodowego w cenach czynników wytwórczych są :

• NI (National Income - Dochód Narodowy) - jest liczony bez amortyzacji i strat oraz podatków pośrednich „minus” subsydia. Wynik powinien być taki sam, jak GNP, gdyby nie skrzywienia cenowe (między cenami rynkowymi a cenami czynników wytwórczych). Nie wydzielamy tych dwóch rzeczy, gdyż te elementy rachunku są wliczone w pozostałe siedem elementów.

• DPI (Disposable Personal Income - dochód do dyspozycji gospodarstw domowych) - jest liczony z uwzględnieniem tylko pensji i płac, dochodów właścicieli przedsiębiorstw oraz innych dochodów z tytułu własności środków produkcji i transferów (np. stypendia, subsydia - zasiłki dla dzieci, dla bezrobotnych, ulgi w składce na ubezpieczenie społeczne). Nagromadzone w ten sposób dochody w gospodarstwach domowych są kierowane na bieżące wydatki konsumpcyjne, a pewna ich część jest oszczędzana z myślą o przyszłych wydatkach.

10. Wymień główne patologie w różnych systemach gospodarczych oraz zachodzące

interakcje w sposobach ich zwalczania.

Patologie systemów gospodarczych:

1. inflacja - znajduje wyraz we wzroście cen, spowodowana jest nadmiarem pieniądza w obiegu w stosunku do podaży dóbr i usług;

2. bezrobocie - jest to niezatrudniona siła robocza. Chęć podjęcia pracy i chęć zatrudnienia nie pokrywają się z ich realizacją;

3. deficyt gospodarczy (nierównowaga) popytu i podaży - rośnie w okresie recesji gospodarczej, gdy dochód narodowy spada, a jest mniejszy w okresie ożywienia (wzrost dochodu);

4. nadmierny wzrost gospodarczy - ponadnormatywne zwiększanie zdolności danego kraju do produkcji towarów i usług pożądanych przez ludzi;

5. trudność wzrostu;

6. szkodliwa nierówność;

7. biurokratyzacja - zastąpienie autorytetów i tradycji sformalizowanymi zasadami.

Interakcje :

1. inflacja
   leczymy przez ograniczenie podaży wydatków publicznych (a więc ostatecznie ograniczenie popytu)
   skutek uboczny
   spadek produkcji i wzrost bezrobocia,

2. bezrobocie
   sztucznie podnosimy popyt
   wzrost inflacji,

3. deficyt
   skutek uboczny leczenia to inflacja, zadłużenie za granicą, trudności wzrostu,

4. nadmierny wzrost zadłużenia za granicą
   protekcjonistyczna polityka celna, administracyjne ograniczenie importu, itp.
   spadek produkcji lub tempa wzrostu, bezrobocie, deficyt wewnętrzny,

5. trudności wzrostu
   leczenie bezrobocia
   wzrost inflacji,

6. szkodliwa nierówność
   wysokie podatki, bezpłatny system świadczeń
   biurokratyzacja, deficyt,

7. biurokratyzacja
   regulacja kierowana przez instytucje administracji przeniesiona na regulacje przez mechanizmy rynkowe
   inflacja.

11. Wskaż na skutki uboczne w walce z patologiami systemów gospodarczych.

Patrz - interakcje w pytaniu nr 10.

12. Przedstaw analizę podziału dochodu narodowego z punktu widzenia składników popytu

wg metodologii SNA.

Na początku należy poczynić pewne założenia upraszczające: metodę tą cechuje idealizacja i konkretyzacja. W podziale uczestniczą gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa (inwestorzy). Później do podziału dodajemy rząd, system bankowy i zagranicę. Są to jednostki, które wytwarzają dochody, kreują popyt i uczestniczą w jego podziale. Wyłączamy z analizy organizacje społeczne i fundacje. Podział dochodu zapisujemy dwustronnie. Po lewej stronie podmioty, które kreują dochody (mają pieniądze i z tego tytułu kreują popyt) po lewej dochody określające popyt, a po prawej alokację, umiejscowienie popytu - wydatki na podaż.

1. (1) Y = C + I - początkowo dochody tworzą (kreują popyt), konsumenci (C) posiadający pieniądze m.in. z tytułu pracy oraz inwestorzy (I) (posiadający pieniądze z tytułu posiadania czynników produkcji.

2. (5) Y = C + I + G - w kolejnym etapie dochody rządu (G) kreują popyt z tytułu posiadania czynników produkcji.

3. (12) Y = C + I + G + B - kolejnym kreatorem popytu są banki, posiadające pieniądze z tytułu różnicy oprocentowania i emisji pieniądza.

4. (20) C + I + G + B + NX = Y = YD + TA -TR + P - L = C + S + TA -TR + P -L

W ostateczności do kreowania popytu (lewa strona) dochodzi jeszcze zagranica. Ściślej mówiąc NX (saldo obrotów z zagranicą będące różnicą między Ex i Im. Może ono przyjąć wartości dodatnie, ujemne bądź zerowe). Tak wytworzony dochód narodowy staje się dochodem do dyspozycji przedsiębiorstw i gospodarstw domowych powiększonym o podatki minus transfery i o lokaty minus kredyty. W ostateczności dochód narodowy można przeznaczyć na konsumpcję.

13. Przedstaw analizę podziału dochodu narodowego z punktu widzenia składników podaży

wg SNA.

Podział dochodu narodowego zapisujemy dwustronnie. Po lewej stronie podmioty, które kreują dochody, mają pieniądze i z tego tytułu kreują popyt, a po prawej alokacja, umiejscowienie popytu - wydatki na podaż. W naszej analizie zajmujemy się głównie prawą stroną równań podziału dochodu narodowego wg SNA :

1. (3) C + I = Y = C + S - początkowo dochody uzyskane przez konsumentów i inwestorów możemy przeznaczyć na konsumpcję lub oszczędności.

2. (10) C + I + G = Y = C + S + TA - TR - wprowadzając do analizy rząd musimy uwzględnić rozliczenie z nim :

TA - podatki (zwiększają dochód narodowy)

TR - transfery (pomniejszają dochód narodowy)

3. (14) C + I + G + B = Y = C + S + TA - TR + P - L - kolejnym elementem jest system bankowy, w którym:

P - depozyty (zwiększają dochód narodowy)

L - kredyty

4. (18) C + I + G + B + Ex = C + S + TA - TR + P - L + Im - przez wprowadzenie zagranicy pojawia się jeszcze jeden element lokalizacji podaży - import.

5. (20) C + I + G + B + Nx = Y = YD + TA - TR + P -L = C + S + TA - TR + P - L - w ostateczności dochody wytworzone przez podmioty po lewej stronie równania zostają zużytkowane po prawej na konsumpcję (C), oszczędności (S), podatki minus transfery (TA - TR), depozyty minus kredyty (P - L). Są to składniki podziału dochodu narodowego wg SNA od strony podaży.

14. Zinterpretuj sens różnicy pomiędzy oszczędnościami a inwestycjami w podziale

dochodu według SNA z uwzględnieniem dynamiki struktury podmiotowej

gospodarki.

a) S-I=G-TA+TR - równanie wynikowe

G+TR>TA - nierównowaga budżetowa (deficyt)

G+TR<TA - nadwyżka

G+TR=TA - równowaga

b) S-I=G+TR-TA+B+L-P

c) S-I=(G+TR-TA) + (B+L-P) +NX

Z tych równań wynika, z jakim państwem mamy do czynienia. Na ile jest aktywne, a na ile pasywne. Inwestycje są to zakupy nowych dóbr kapitałowych przez przedsiębiorstwa. Oszczędności to ta część dochodu, która nie została wydana na zakup dóbr i usług. S-I oznacza dochód wytworzony przez gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa, do dyspozycji banków, rządu, zagranicy, odpowiednio skorygowane o dochody wytwarzane w tych podmiotach.

15. Wskaż na statyczne równania opisujące stan równowagi w podziale dochodu według

SNA.

C+I=C+S

C+I+G=Y=C+S+TA-TR

C+I+G+B=Y=C+S+TA-TR+P-L

C+I+G+B+Ex=C+S+TA-TR+P-L+Im

16. Dlaczego dochód narodowy jest podstawowym miernikiem poziomu życia?

Przy pomiarze (ocenie) poziomu życia bierze się pod uwagę z reguły to, co poddany pomiarowi już posiada (nieruchomości, gospodarstwa rolne, gotówka, stan konta) oraz to, jakie są jego dochody (czyli ile zarabia). To co obywatel posiada to majątek, to ile zarabia to jego dochód. Ten schemat można również przenieść na grunt kraju. Aby odróżnić państwo bogate od biednego należy ustalić poziom dochodu narodowego, podobnie jak w celu odróżnienia człowieka ubogiego od zamożnego (różnią się dochodem i majątkiem). Tym samym, aby ocenić poziom życia w danym kraju musimy poznać poziom dochodu narodowego. Z relacją poziomu dochodu narodowego a poziomem dobrobytu, tu bezpośrednio jest związana kwestia podziału, czyli to, na co przeznaczamy produkt społeczny :

1. wg SNA - produkt społeczny brutto dzieli się na konsumpcję, amortyzację i inwestycje netto (lokata kapitału):

2. wg MPS - dochód narodowy brutto dzieli się na konsumpcję, amortyzację i inwestycje netto (nakład materialny):

Dzieląc poziom dochodu narodowego przez liczbę mieszkańców otrzymujemy dochód narodowy per capita - średnia wielkość dóbr i usług na osobę, co znacznie przybliża możliwość oceny poziomu życia poszczególnych jednostek.

17. Dlaczego tabela przepływów międzygałęziowych może być przykładem

makroekonomicznego modelu gospodarki.

Każda gospodarka narodowa składa się z wielu różnych gałęzi powiązanych ze sobą. Stąd produkty jednych zużywane są jako nakłady u innych, które bez nich w ogóle nie mogłyby prowadzić działalności produkcyjnej. Istnienie przepływów produktów między gałęziami tworzy zapotrzebowanie na analizę nakładów i wyników w skali poszczególnych gałęzi, jak też całej gospodarki. Model pozwala na ustalenie ilościowych związków między różnymi gałęziami produkcji prowadzących do ogólnej równowagi gospodarczej. Przepływy międzygałęziowe poprzez analizę związków typu dostawca - odbiorca konkretyzują ideę funkcjonowania mechanizmu gospodarczego, jego zewnętrzne powiązania i zależności. Przejrzystym modelem typu dostawca - odbiorca jest zapis szachownicowy przepływów rzeczowo - finansowych Leontiefa. Jego istotą jest założenie, iż gospodarka narodowa stanowi agregat zasobów i strumieni składających się z kilku sprzężonych ze sobą układów: produkcyjnego, nieprodukcyjnego, zagranicy, gospodarstw domowych, budżetu oraz banków, które opisano metodą nakładów i wyników w formie tabelarycznej - szachownicowej.

18. Omów części składowe makroekonomicznego modelu gospodarki w świetle przepływów

rzeczowych.

W I części przedstawiono poszczególne stadia produkcji określające zaspokojenie popytu pośredniego gałęzi produkcyjnych. W wierszach jest przeznaczenie produkcji określonej gałęzi, a w kolumnach zużycie poszczególnych dóbr „i” dla wyprodukowania określonej produkcji globalnej „j”. Występują tu koszty produkcji. Można tę część poszerzyć o zagranicę, tzn. o import w wierszach i eksport w kolumnach (gdyby nie traktować zagranicy jako odrębnej gałęzi, to eksport wykazujemy w II części, a import w III części). Można tu też dołączyć amortyzację jako koszt produkcji.

W II części znalazł się popyt końcowy wraz z restytucyjnym. Odbiorcami jego są: konsument indywidualny i zbiorowy (społeczeństwo), a także inwestor zakupujący środki trwałe i obrotowe. W części tej może także wystąpić export, jeśli zagranicy nie potraktuje się jako odrębnej gałęzi produkcyjnej.

Część III pokazuje dochody tworzone w gałęziach produkcyjnych (płace i akumulacja oraz amortyzacja - jeśli nie była ujęta w I ćwiartce). Jeśli w II części występuje „zagranica” jako końcowy odbiorca produkcji krajowej, to w III części trzeba wykazać również import.

Część IV tabeli dotyczy podziału wytworzonego dochodu. Zawiera zarówno stronę dochodową (konsument indywidualny, banki, inwestor), jak i wydatkową (budżet). W warunkach gospodarki centralnie zarządzanej zazwyczaj nie wypełniana, przeznaczona była na informacje co do wtórnego podziału dochodu narodowego. Nie była wypełniana, gdyż z uwagi na nierównowagą popytową, wynikająca z założeń metody MPS, limitów, wymyślonych cen będących narzutem na koszty nie można było zbilansować wytworzonych dochodów z realnym ich podziałem.

19. Scharakteryzuj dochody gałęzi produkcyjnych w modelu rzeczowych przepływów

międzygałęziowych.

W III części tabeli przepływów zilustrowano rozmiary i rodzaj dochodów występujących w każdej gałęzi produkcyjnej. W wierszach wyróżniono elementy produkcji czystej brutto: płace, akumulacja i amortyzacja. W oddzielnych wierszach zapisano wpływ budżetu i banków na dochody (dotacje, subwencje). Dochód może być liczony od strony dochodowej czynników wytwórczych, jak również jako suma popytu końcowego (wydatków na produkcję finalną).

20. Omów miejsce budżetu i banków w świetle przepływów rzeczowych.

W tabeli przepływów rzeczowych budżet i banki są traktowane odrębnie i są opisane w IV ćwiartce. Banki w gospodarce centralnie zarządzanej pełniły funkcję kas, a nie samodzielnych instytucji prowadzących działalność polegającą na „sprzedaży” pieniędzy za pomocą kredytów i „zakupie” za pomocą opłacalnych lokat. Budżet miał w gospodarce centralnie zarządzanej formę dyrektyw zawierających plan produkcji. IV ćwiartka nie była wypełniana z tego względu, że uniemożliwione było dokonanie porównań (różne jednostki miar) oraz nieważny był przebieg procesu produkcji, a jedynie realizacja planu, jak będzie wyglądał podział i nikt nie uważał za sensowne badanie stopnia realizacji zamierzeń.

21. Na czym polega alternatywne potraktowanie zagranicy i amortyzacji w modelu

przepływów międzygałęziowych.

Jeśli „zagranicę” potraktuje się jako odrębną gałąź produkcyjną, to poszerza się I część przepływów o odpowiedni wiersz i kolumnę. W wierszu notuje się to, co „zagranica” sprzedaje (czyli import krajowy), w kolumnie zaś eksport, czyli to, co dana gospodarka sprzedaje innym krajom. Gdyby „zagranicy” nie traktować jako odrębnej gałęzi produkcyjnej, wówczas popyt końcowy eksporterów wyrażony będzie w II części tabeli, w III części zaś trzeba będzie wykazać również import. Podobnie jest z amortyzacją. Zużycie środków trwałych może być zaliczone do kosztów materialnych produkcji (ćwiartka I), a może wystąpić w ramach nadwyżki w III części, która przyjmuje wówczas wartość brutto. W tym przypadku odpowiednia rubryka określająca wielkość popytu restytucyjnego (odtworzeniowego) wystąpi w II części tabeli.

22. Inwestycje i inwestorzy w modelu przepływów międzygałęziowych.

W modelu rzeczowym:

Przedsiębiorstwa prowadzą działalność produkcyjną i inwestycyjną, między gałęziami wytwórczymi przepływają surowce i materiały inwestycyjne. Wielkość potrzeb surowcowych zależy od zadań. Zakupiony surowiec i produkcja globalna dotyczy tego samego okresu, natomiast dobra inwestycyjne wytworzone były w przyszłym okresie. Stąd wpływ surowców i inwestycji w danym okresie na wielkość produkcji nie był taki sam i dlatego w ujęciu przepływów rzeczowych inwestycje były przedstawione w osobnej części tabeli.

W modelu pieniężnym:

W modelu przepływów pieniężnych inwestycje rozdzielone są pomiędzy gałęzie zakupujące. Przepływ strumienia określa wartość dóbr i usług powiększone o wartość zakupów inwestycyjnych. Zakupy inwestycyjne są więc notowane podobnie jak pozostałe koszty materialne produkcji danej gałęzi. Tak więc informacje o akumulacji rzeczowej dotyczą środków obrotowych (surowce) oraz nakładów inwestycyjnych brutto łącznie z remontami kapitalnymi.

23. Omów strukturę produkcji w ujęciu podmiotowym w modelu przepływów

międzygałęziowych.

Ujęcie podmiotowe produkcji polega na tym, że zwracamy szczególną uwagę na przedsiębiorstwa wymienione w główce tabeli. Struktura produkcji ujęta jest w I ćwiartce tabeli przepływów. Poszczególne kolumny (tworzące tą strukturę) symbolizują gałęzie wymienione w główce i ukazują strukturę zużycia poszczególnych dóbr na produkcję. Kolumny te obrazują więc koszty materiałowe poniesione na wyprodukowanie pewnej wielkości dobra. Interpretujemy więc, że gałąź 1 kupuje od poszczególnych gałęzi dobra w postaci surowców, półfabrykatów, energii, itp., które są niezbędne by wyprodukować pewną ilość dobra. I w taki sposób wszystkie kolumny ukazują strukturę produkcji od strony poniesionych nakładów (kosztów).

24. Na czym polega wartość poznawcza makroekonomicznego modelu pieniężnych

przepływów międzygałęziowych.

Wartość poznawcza schematu pieniężnych przepływów międzygałęziowych rośnie w gospodarce rynkowej (w porównaniu z gospodarką centralnie zarządzaną), gdzie relacje popytowo - podażowe określają funkcje informacyjne i dystrybucyjne cen. Wyznaczają one weryfikowane efekty nakładów. Stąd obliczone na podstawie tego bilansu współczynniki międzygałęziowych współzależności nabierają wagi rzeczywistych miar ponoszonych nakładów i osiąganych efektów. Model pieniężnych przepływów oparty na SNA jest bliższy rzeczywistości niż model przepływów rzeczowych (MPS) z uwagi na:

a) czynny charakter pieniądza w SNA;

b) bliższy rzeczywistości poziom cen;

c) agregacja wielkości jest bardziej rzeczywista niż w MPS.

25. Charakterystyka strumieni popytu pośredniego i końcowego w modelu pieniężnych

przepływów międzygałęziowych.

Część I tabeli określa popyt pośredni zgłaszany przez gałęzie gospodarki. Strumienie popytu pośredniego zostały przedstawione w wierszach. Analizując poszczególne wiersze widzimy, jak na etapie popytu pośredniego produkcja danej gałęzi została rozdysponowana między poszczególne gałęzie. Należy zauważyć, że dana gałąź dostarcza swoje produkty nie tylko innym gałęziom, ale i samej sobie, co znajduje wyraz na przecięciu wiersza i kolumny o jednakowym oznaczeniu. Popyt pośredni przepływa strumieniami do części II, czyli do popytu końcowego. Producenci wymienieni w I części dostarczyli konsumentowi indywidualnemu, budżetowi, bankom, inwestorom i popytowi odtworzeniowemu produkty, na które ci zgłosili popyt. Wytworzone więc w I części produkty „przepływają nieobciążone kosztami materialnymi” do części II, realizując popyt końcowy.

26. Przepływ dochodów pomiędzy podmiotami pieniężnego modelu przepływów

międzygałęziowych.

Przepływy dochodów między podmiotami pieniężnego modelu następuje strumieniami z III ćwiartki do IV ćwiartki. W III części ujęto proces tworzenia dochodu. Dotyczy on nie tylko przedsiębiorstw, ale także budżetu i banków. Zgromadzony dochód przepływa do IV części, gdzie zostaje rozdzielony pomiędzy podmioty znajdujące się w gospodarce, zgodnie z wolą podmiotów tworzących dochód narodowy. Jak widać, wszystkie grupy są ze sobą ściśle powiązanie, a dochody jednych są kosztami drugich i vice versa.

27. Omów struktury dochodów podmiotów gospodarczych w pieniężnym modelu

przepływów międzygałęziowych.

Dochód wytworzony znajduje się w III części tabeli przepływów. Dotyczy ona nie tylko przedsiębiorstw (gałęzi), ale także dochodów banków. Poszczególne gałęzie wytwarzają go, a podział strukturalny to elementy produkcji czystej brutto, więc: płace, akumulacja i amortyzacja (gdy mówimy o dochodzie brutto). Suma tych wszystkich elementów daje dochód gałęzi. W oddzielnych wierszach zapisano wpływ budżetu państwa i banków na dochody przedsiębiorstw, poprzez m.in. dotacje, subwencje, ulgi oraz zmianę ilości pieniądza w przedsiębiorstwie za pośrednictwem kredytów oraz emisji pieniądza. Tak więc analizując poszczególne kolumny III ćwiartki tabeli uzyskujemy pełen obraz struktury dochodów poszczególnych podmiotów gospodarczych. Te wypracowane dochody znajdują następnie swą realizację w formie popytu końcowego. Dochód podzielony znajduje się z kolei w części IV.

28. Omów podział dochodu między konsumentów indywidualnych, inwestorów, budżet i

banki w modelu przepływów międzygałęziowych.

Część IV tabeli poświęcona jest podziałowi dochodu narodowego. Dochód zostaje rozdzielony pomiędzy podmioty występujące w gospodarce zgodnie z aspiracjami podmiotów tworzących popyt końcowy. Uzyskują one środki na pokrycie wydatków składających się na popyt finalny zaprezentowany w II ćwiartce. Dochody z tytułu płac, dotacji budżetowych, nadwyżki ekonomicznej (zysku) i dochody z tytułu zmiany ilości pieniądza pozostającego do dyspozycji dzielone są w II części pomiędzy konsumentów indywidualnych, inwestorów, budżet i sektor bankowy. I tak np. płace dzielić można na:

- płace zatrudnionych w sektorze budżetowym;

- płace finansowane ze środków funduszy celowych;

- płace zatrudnionych w sektorze bankowym;

- płace zatrudnionych w sferze inwestycji;

- płace zatrudnionych poza wyżej wymienionymi.

Analogicznie możemy podzielić między w/w podmioty, środki z dotacji budżetowej, nadwyżki ekonomicznej i dochodów związanych ze zmianą ilości pieniądza.

29. Omów strumienie dochodów podmiotów gospodarczych w IV ćwiartce pieniężnych

przepływów międzygałęziowych.

Część IV jest poświęcona podziałowi dochodu narodowego (brutto). W procesie tym dochód zostaje rozdzielony pomiędzy podmioty występujące w gospodarce, zgodnie z aspiracjami podmiotów tworzących popyt końcowy. Uzyskują one środki (dochody z różnych źródeł i przychody z amortyzacji) na pokrycie wydatków składających się na ich popyt finalny, występujący w II części tabeli przepływów. Ta część została przedstawiona zarówno od strony dochodowej (konsument indywidualny, banki, inwestor), jak i od strony wydatków (budżet). Podmioty gospodarcze wydatkują środki po to, aby uzyskać dochody. W efekcie końcowym dochody konsumentów indywidualnych zostają powiększone o płace finansowane z budżetu, płace pracowników sektora bankowego oraz płace inwestorów.

30. Wskaż na relacje między zyskiem a dochodem w procesie gospodarowania.

Q = C_m + C_A + V + M

C_m - koszty materiałowe; C_A - amortyzacja; V - płace; M - nadwyżka zawierająca akumulację

Produkcja czysta : V + M Nadwyżka

Dochód = V + M (płace + nadwyżka)

Zysk = pochodna nadwyżki

Zysk jest pochodną nadwyżki, jej pewną częścią, natomiast dochód to suma nadwyżki i płac. Dochód jest więc pojęciem szerszym. Zysk (jeśli jest) może być elementem dochodu.

31. Wskaż na relacje pomiędzy produkcją czystą brutto (netto) a dochodem i jego

składnikami.

Patrz rysunek - produkcja czysta : V + M w pytaniu nr 30.

32. Wskaż na relacje pomiędzy nadwyżką a zyskiem oraz jego składnikami.

Składniki zysku: zysk dla właścicieli oraz zysk dla pracowników są elementami nadwyżki. Dopiero wówczas, gdy pewną nadwyżkę wypracujemy, możemy uzyskać zysk. Nadwyżkę pomniejszamy o podatki i zobowiązania finansowe, oddzielamy część przeznaczoną na akumulację i uzyskujemy zysk do podziału między właścicieli i pracowników.

33. Wskaż na relacje pomiędzy produkcją globalną, końcową, czystą i finalną w procesie

gospodarowania.

Produkcja końcowa jest to produkcja, która ma zakończony pewien etap produkcyjny i jest ona przeznaczona do dalszej produkcji (ale może być też skonsumowana).

Produkcja finalna to taka, której wszystkie etapy produkcji są już zakończone, jest ona przeznaczona do konsumpcji. Każda produkcja finalna jest końcową, ale nie każda końcowa jest finalną.

Produkcja globalna to suma produkcji finalnej i końcowej. Produkcja czysta - patrz pytanie nr 30.

34. Pojęcie wzrostu, stagnacji i recesji w gospodarce.

Wzrost gospodarczy jest procesem, a więc zjawiskiem odnoszącym się do czasu. O wzroście mówimy wówczas, gdy dochód narodowy w roku t_n jest większy niż w roku t_n-1. W okresie t₁,...,t_n dokonał się wzrost gospodarczy.

Recesja jest to spadek produktu społecznego lub dochodu narodowego w wielkościach bezwzględnych obserwowany między rokiem t_n-1 a rokiem t_n.

Stagnacja - brak wzrostu i jednocześnie brak spadku.

Do określenia czy zaistniał wzrost gospodarczy używamy równania:

gdzie: ΔY_tn-t1 - przyrost dochodu narodowego

Y_t1 - stan początkowy

ΔY dla okresów wzrostu wartości przybiera dodatnie, dla recesji ujemne, a dla stagnacji równe zero.

Rozwój gospodarczy jest pojęciem szerszym od wzrostu gospodarczego. Rozwój gospodarczy jest oceną sytuacji w długim okresie czasu - tym różni się od wzrostu gospodarczego, który otrzymany jest w danym momencie w stosunku do okresu poprzedniego. Brak wzrostu w danym okresie nie przekreśla możliwości rozwoju.

35. Ilościowe i jakościowe czynniki wzrostu i relacje między nimi.

Czynniki wzrostu gospodarczego:

• ziemia,

• praca,

• kapitał,

• surowce,

• postęp techniczny,

• wynalazki,

• badania i rozwój.

Ilościowe czynniki wzrostu to czynniki wywołujące wzrost krótkookresowy. Polega to na tym, że wzrost wywołuje ilościowa zmiana występująca w zatrudnieniu, wielkości kapitału lub ziemi. Zwiększenie tych składników powoduje wzrost GNP, jednak do momentu pełnego nasycenia (maksymalnego zatrudnienia, itp.), co uniemożliwia dalszy wzrost.

Jakościowe czynniki wzrostu (wywołują wzrost długookresowy) to czynniki, które nawet przy maksymalnym nasyceniu czynników umożliwiają wzrost przez wzrost efektywności czynników wytwórczych (np. zwiększenie wydajności pracy).

Relacje między czynnikami produkcji:

1. komplementarne - wyprodukowanie danego dobra wymaga zestawu zasobów, z których nie można żadnego zastąpić innym:

1. komplementarność ilościowa - zgodność pod względem proporcji składników,

2. komplementarność jakościowa - zgodność pod względem jakości.

2. substytucyjne - gdy jedno dobro można zastąpić innym:

1. substytucyjność ilościowa - zastępowalność w proporcjach,

2. substytucyjność jakościowa - zastępowalność w zakresie jakości, czyli cech użytkowych.

	CZYNNIKI ILOŚCIOWE	CZYNNIKI JAKOŚCIOWE
ZIEMIA	zwiększenie ilości gruntów uprawnych	zwiększenie wydajności upraw, np. z 1 hektara poprzez stosowanie środków ochrony roślin, nawozów, itp.
PRACA	wzrost liczby zatrudnionych pracowników	polepszenie jakości pracy (wzrost wydajności)
KAPITAŁ	wzrost całkowitych zasobów kapitału, co pozwala zwiększyć produkcję	postęp technologiczny powodujący lepsze wykorzystanie posiadanego zapasu kapitału

MODEL DUCHA

36. Omów współzależności decydujące o postępie gospodarczym.

1. Mierniki nakładów, którym odpowiadają konkretne miary efektu: pracochłonność, wydajność regulowana kwalifikacjami ludzkimi;

2. Nakłady zasobowe środków trwałych i obrotowych (kapitałochłonność, majątkochłonność i produktywność majątku, inwestycji);

3. Zasoby naturalne (pracochłonność - mierniki nakładów) i efektywność, wykorzystanie ziemi, zasobów naturalnych. Nie zawsze intensywność wykorzystania oznacza działanie efektywne (problem ochrony środowiska).

1. Potrzebne jest systemowe podejście do procesów analizy rozwoju gospodarczego, powiązanie ekonomicznych czynników i aspektów rozwoju gospodarczego ze społecznym;

2. Zintegrowanie strategii rozwoju z instrumentami działania. Zasadność funkcjonowania gospodarczego i społecznego;

3. Występowanie konieczności uznania ścisłych związków między polityką rozwojową i zasadami funkcjonowania, a postępem techniczno - naukowym.

4. Występowanie powszechnie strategii rozwoju z otoczeniem zewnętrznym. Inspirację należy czerpać z faktycznego doświadczenia społecznego w skali krajowej i światowej; nie można się krępować sztywnymi normami formalnych koncepcji teoretycznych.

37. Jednoczynnikowe modele wzrostu jako funkcje różniczkowalne.

1. D = Z
W Dochód = Zatrudnienie
Wydajność

Tempo wzrostu dochodu = tempo wzrostu zatrudnienia + tempo wzrostu wydajności + reszta

r = α + β − λ

α - odnosi się do tempa wzrostu zatrudnienia;

β - odnosi się do tempa wzrostu wydajności;

λ - odnosi się do przyrostu naturalnego.

2. D = F
E Dochód = Majątek produkcyjny
Produktywność majątku

Tempo wzrostu dochodu = Tempo przyrostu majątku + Tempo przyrostu produktywności.

F - majątek, nakład kapitału,

E - produktywność (efektywność - wielkość dochodu na jednostkę nakładu)

3. F = Z
Uz Majątek produkcyjny = Zatrudnienie
Techniczne uzbrojenie pracy

Tempo wzrostu majątku produkcyjnego = Tempo przyrostu zatrudnienia + Tempo przyrostu technicznego uzbrojenia pracy.

U_z - techniczne uzbrojenie pracy (ilość składników majątkowych przypadająca na jednego zatrudnionego),

Z - zatrudnienie; F - majątek

4. Model Kaleckiego jako podażowy model wzrostu. Przy takim samym poziomie inwestycji można osiągnąć różne tempo wzrostu dochodu, zależy on od
, a o kącie decydują α i β (tempo przyrostu zatrudnienia i postępu).

- produktywność inwestycji;
- kapitałochłonność (ile kapitału uczestniczy);

a - współczynnik zużycia fizycznego czynników wytwórczych (nie amortyzacja),

u - usprawnienia techniczno - organizacyjne,

i_z =
- stopa inwestycji, zmienna niezależna,

r - wzrost gospodarczy, zmienna objaśniana,

s+u+n-a - czynniki wpływające na „b” (przesunięcie),

s - straty z tytułu zamrożenia kapitału, koszty dodatkowe,

n - zmianowość, praca w wykorzystaniu środków produkcji w przeciągu pracy zmianowej.

Przy takiej samej stopie inwestycji i_z możemy uzyskać różne tempo wzrostu gospodarczego. Wzrost podażowy to taki, gdy mamy zagwarantowaną podaż, bazuje się na zasobach (założenie dostępności do czynników). Jest to funkcja liniowa y=ax+b. Różne tempo wzrostu wynika z produktywności inwestycji
, czyli od trafności podjętych decyzji. Krzywe I, II i III różnią się kątem nachylenia, który wynika ze wzrostu zatrudnienia i wydajności. Jest to model jednoczynnikowy, bazujący na stopie inwestycji. Model ten zakłada, że tempo wzrostu jest wprost proporcjonalne do stopy inwestycji a odwrotnie proporcjonalne do kapitałochłonności (czyli odwrotności produktywności).

Miary chłonności:

- pracochłonność - udział zatrudnienia na jednostkę dochodu;

- wydajność;

- kapitałochłonność - udział kapitału na jednostkę dochodu;

- produktywność majątku.

38. Ogólna charakterystyka modelu Harroda.

MODEL R. HARRODA :

C+I=C+S

I=S - warunek zrównoważonego rozwoju (tyle można zainwestować, ile zaoszczędzimy)

I=O - oszczędności

- tempo wzrostu

s=
- stopa oszczędzania,

k - stopa kapitałochłonności związanej z przyrostem dochodu o jednostkę.

Wzrost będzie zrównoważony w skali makroekonomicznej, gdy tempo wzrostu jest wprost proporcjonalne do stopy oszczędzania i odwrotnie proporcjonalne do stopy kapitałochłonności. Harrod nawołuje do rozwoju poprzez oszczędzanie i stosowanie kapitałooszczędnych inwestycji, gdyż to zmniejsza koszt wytworzenia jednostki dochodu.

- krańcowy współczynnik kapitałochłonności produkcji mierzony wielkością nakładu inwestycyjnego na jednostkę przyrostu dochodu narodowego.

39. Sposób ujęcia przez Domara popytowego i podażowego aspektu wydatków

inwestycyjnych.

MODEL DOMARA :

strona efektów (popytowa)

strona nakładów (podażowa).

Warunek zrównoważonego rozwoju (model Harroda - Domara)

- produktywność nakładu inwestycyjnego (współczynnik produktywności, odwrotność kapitałochłonności),

I - inwestycje,

D - przyrost dochodu

D=γ * I

 - relacja
, czyli jaki przyrost inwestycji spowoduje przyrost dochodu o jednostkę (poniesiony koszt).

Domar podpowiada, jak inwestować, aby wzrost był zrównoważony. Tempo wzrostu gospodarczego musi spełniać warunek: iloczyn produktywności i kapitałochłonności zainwestowanego kapitału musi być równy 1. Oznacza to, że tempo może być dowolne, ale
(w przeciwnym wypadku będziemy mieli nadmierny koszt, a co za tym idzie nierównowagę tempa wzrostu).

Modele Harroda i Domara traktujemy łącznie, gdyż:

• Harrod nakreśla kierunek postępowania : r=
  ,

• Domar podpowiada, jak inwestować, aby uzyskać zrównoważony wzrost:
  
  ,

Popytowy aspekt związany jest z wydatkami inwestycyjnymi, które tworzą rynek zbytu na dobra inwestycyjne. Te wydatki po pewnym czasie zwiększają jednak zdolności produkcyjne gospodarki narodowej i tym samym tworzą możliwości zwiększania podaży produkcji. Gospodarka rynkowa musi ciągle zwiększać inwestycje jeśli ma rosnąć dochód narodowy.

40. Rola mnożnika inwestycyjnego we wzroście gospodarczym.

MNOŻNIK KEYNESA :

D=I+C : dochód = suma inwestycji i konsumpcji

: dochód = suma stopy inwestowania i akumulacji

;

;

produktywność inwestycji (krańcowa) :
;

Przyrost dochodu wywołany przyrostem nakładu inwestycji o jednostkę jest tym większy im wyższa jest krańcowa stopa konsumpcji :
a mniejsza stopa oszczędzania.

krańcowa produktywność inwestycji (przyrost dochodu wywołany ostatnią jednostką poniesionych nakładów).

W warunkach pojawiającej się recesji należy:

• inwestować, aby kreować popyt, np. budowanie dróg, sieci technicznych, wałów przeciwpowodziowych,

• pojawia się popyt na środki produkcji (rozwój tych środków),

• następuje wzrost dochodów przeznaczonych na konsumpcję,

• konsekwencją jest pobudzanie popytu na produkcję konsumpcji.

Trzeba oszczędzać i inwestować, jak pokazuje Domar i wówczas uruchomi się keynesowski mnożnik, który mówi o produktywności nakładów inwestycyjnych. Następnie pojawi się akcelerator, czyli wzrost popytu na dobra konsumpcyjne.

!!! Inwestować, aby wywołać mnożnik i uzyskać akcelerator. !!!

41. Równanie Kaleckiego, jako przykład podażowego modelu wzrostu gospodarczego.

rys. - pytanie nr 37.

stopa inwestycji (współczynnik kapitałochłonności; koszt; ile kapitału uczestniczy),

produktywność inwestycji,

a
współczynnik zużycia fizycznego czynników wytwórczych (nie amortyzacja),

u
usprawnienia techniczno - organizacyjne,

Wzrost podażowy - gdy mamy zagwarantowaną podaż (w krajach rozwijających się), bazuje na

zasobach (założenie dostępności do czynników).

Równanie Kaleckiego to funkcja liniowa
(na rysunku) - zmienna niezależna „x”.

r - wzrost gospodarczy „y” - zmienna objaśniana. Różne tempo wzrostu wynika z

produktywności inwestycji, czyli trafności podjętych decyzji.

s+u+n-a : czynniki wpływające na przesunięcie „b”,

s - straty z tytułu zamrożenia kapitału; koszty dodatkowe,

n - zmianowość; praca w wykorzystaniu środków produkcji w pracy kilku zmianowej

Jest to model bazujący na stopie inwestycji. Zakłada, że tempo wzrostu jest wprost

proporcjonalne do stopy inwestycji a odwrotnie proporcjonalne do kapitałochłonności.

42. Funkcja Cobba - Douglasa jako przykład wieloczynnikowego modelu wzrostu.

F_t - wartość majątku trwałego w czasie t,

Z_t - zatrudnienie przy wytwarzaniu dochodu w czasie t,

- tempo wzrostu dochodu,

- majątkochłonność,

- pracochłonność,

 - elastyczność dochodu względem majątku produkcyjnego, przy danym zatrudnieniu,

 - elastyczność dochodu względem zatrudnienia przy danym majątku,

γ - czynnik „resztkowy”, związany z postępem (miernik jakości),

Funkcja ta dowodzi, że nie da się tempa wzrostu opisać jedynie jako zależności między F_t (majątkiem) a Z_t (zatrudnieniem), a trzeba uwzględnić tzw. „czynnik resztkowy” γ spowodowany postępem i innowacjami. Późniejsze badania dokonywane nad zależnościami ukazanymi w tej funkcji dowiodły, że coraz większy wpływ na wzrost mają postęp naukowy i wynalazki.

43. Funkcja produkcji (krzywa jednorodnego produktu) jako miejsce geometryczne

punktów dla różnych metod wytwarzania (efektywnych, równoważnych i

niesprawnych).

Funkcja produkcji jest miejscem geometrycznym punktów, dlatego że każdy punkt na tej krzywej charakteryzuje się jednakową produkcją, przy różnych nakładach inwestycji i zatrudnienia.

i₁<i₂ (mniejszy nakład inwestycyjny w punkcie x₁),

z₂<z₁ (mniejszy poziom zatrudnienia w punkcie x₂)

Q₁ - funkcja efektywna; x₁ i x₂ - jednakowa produkcja.

Wszystkie punkty znajdujące się na krzywej Q₁ są efektywne. Te punkty, które są na krzywych Q₂ i Q₃ są niesprawne, bo wymagają wyższego poziomu zatrudnienia i inwestycji. Metody równoważne to takie, które dają taki sam efekt uzyskany dzięki różnym technologiom. Funkcji produkcji ze względu na technologie wykorzystania czynników produkcji może być nieskończenie wiele.

44. Założenia równowagi ogólnej - charakterystyka.

A) jest statyczna - oznacza to, że wszystkie zmienne odnoszą się do oddalonego punktu w czasie,

B) stały jest zbiór organizacji - system gospodarczy składa się z określonej liczby jednostek organizacyjnych, niezmiennych w czasie,

C) dwa typy podmiotów - producenci lub konsumenci,

D) zbiór produktów jest stały - oznacza to, że system gospodarczy wytwarza skończoną liczbę produktów, a ich liczba nie zmienia się w czasie,

E) jednoczesność działania - to znaczy, że zamiar produkcji, rzeczywista produkcja, jak też zamiar sprzedaży i rzeczywista sprzedaż są identyczne. Nie ma miejsca na produkcję w toku, nie działa zmienna czasowa.

F) dostępny dla nas zbiór procesów produkcji ma charakter wypukły - zakłada, że nie istnieją niepodzielne produkty (zakłada się doskonałą podzielność produktów), co powoduje, że wolumen (wielkość) produkcji, jej wydajność da się określić za pomocą zmiennych ciągłych. Zależność między nakładami i efektami opisują funkcje ciągłe i różniczkowalne.

G) zakładamy, że producent maksymalizuje różnicę między przychodami globalnymi a nakładami globalnymi.

H) maksymalizacja użyteczności konsumenta - oznacza, że będziemy dysponować skalą preferencji. Preferujemy jedne dobra, a innych nie chcemy.

I) stałe zbiory produkcji, konsumpcji i skali preferencji - czyli to, co produkujemy, konsumujemy jest stałe.

J) istnieje wyłączność przepływu informacji cenowych - nie ma przepływu informacji niecenowych,

K) anonimowość stosunków rynkowych - producentom jest wszystko jedno, komu sprzedają swoją produkcję i odwrotnie.

L) brak niepewności - każda jednostka zna swoje możliwości.

45. Równowaga cząstkowa, ogólna i idealna w warunkach gospodarki rynkowej.

Równowaga ogólna (globalna) ma miejsce wtedy, gdy w jakimś momencie w danym kraju suma popytu zgłaszanego na wszystkie dobra równa jest sumie podaży dóbr w tym czasie zaoferowanych. Równowaga określona w ten sposób jest niezbyt precyzyjna. Będzie ona występować także gdy:

• połowa towarów dotknięta jest poważnym niedoborem, a istnieją znaczne nadwyżki drugiej połowy towarów;

• połowa terytorium kraju dotknięta jest nierównowagą popytową, a druga podażową.

Równowaga ogólna, której towarzyszyły wszystkie równowagi cząstkowe jest tworem teoretycznym. W rzeczywistości zawsze mamy do czynienia z pewnym typem nierównowagi globalnej, której towarzyszą nierównowagi cząstkowe. Taką równowagę ogólną, której towarzyszą wszystkie równowagi cząstkowe na rynkach wszystkich towarów, na całym terytorium kraju i w każdym momencie badanego okresu nazywamy równowagą idealną. Równowaga cząstkowa istnieje w momencie, gdy na danym obszarze, na rynku jakiegoś dobra, popyt na to dobro jest równy podaży.

46. Nierównowaga popytowa jako przypadłość systemu gospodarki centralnie zarządzanej.

Nierównowaga popytowa występuje w gospodarce centralnie zarządzanej. Na rysunku obserwujemy, że podaż nie reaguje na zmianę ceny. Należy zauważyć, że linia D, symbolizująca popyt przebiega podobnie jak w gospodarce rynkowej. Popyt ten tworzy ludność, a ludność reaguje rynkowo niezależnie od typu gospodarki, w jakim żyje. Dlatego też popyt spada w miarę wzrostu ceny. Zjawisko chronicznej nadwyżki popytu na dobra zaopatrzeniowe nie może być interpretowana za pomocą krzywych popytu i podaży na rynku dóbr zaopatrzeniowych. Efekt = suma nakładów.

CB - nadwyżka popytu

47. Nierównowaga podażowa jako przypadłość systemu gospodarki rynkowej.

Rysunek ilustruje stan globalnej nierównowagi, a także wariant (podażowy) globalnego niezrównoważenia. Linia oznaczona D to funkcja popytu. Popyt jest tym wyższy, im niższe są ceny. Podaż w gospodarce rynkowej jest tym wyższa im wyższe są ceny. Im wyższe ceny, tym więcej towarów staje się opłacalnymi dla producentów. Przy bardzo wysokiej cenie opłaca się sprowadzać surowiec z odległych krajów, uruchomić stare, nisko wydajne maszyny, płacić pracownikom za pracę w godzinach nadliczbowych. Jeśli cena jest niższa, takie metody nie są opłacalne, gdyż koszty wytworzenia są równe lub wyższe od sumy uzyskanej ze sprzedaży.

Podaż globalna to wszystkie składające się na nią towary liczone w jednostkach naturalnych i mnożone przez ceny (ceny stałe). W gospodarce rynkowej stale istnieje nierównowaga podażowa. Objawia się ona bądź jako nadwyżka dóbr, których nie można sprzedać, bądź jako nadwyżka mocy produkcyjnych, których z braku popytu nie sposób uruchomić (poziom cen to średnia ważona cen wszystkich oferowanych w gospodarce dóbr i usług).

48. Zachowanie producentów i konsumentów w systemie gospodarki centralnie

zarządzanej.

Gospodarka centralnie zarządzana dotknięta jest chroniczną nierównowagą popytową. W skali globalnej objawia się ona stałą nadwyżką popytu nad podażą. Nierównowagę popytową można zinterpretować za pomocą wykresu funkcji popytu i podaży jedynie na rynku dóbr konsumpcyjnych. Cechą charakterystyczną dla gospodarki centralnie zarządzanej jest to, że podaż nie reaguje na zmiany ceny - niezależna od ich zmian, utrzymuje się na tym samym poziomie. Przedsiębiorstwo produkujące i sprzedające towary na rynek dóbr konsumpcyjnych jako przedsiębiorstwo państwowe objęte dyrektywami produkcyjnymi kalkuluje wielkość produkcji nie biorąc cen pod uwagę. Przedsiębiorcy nie kierują się maksymalizacją zysku lecz dyspozycyjnością wobec zwierzchnika, czyli gotowością na wykonywanie dyrektyw. Inaczej niż podaż, popyt jest funkcją reagującą na ceny. W miarę ich wzrostu popyt maleje, czyli tak jak w gospodarce rynkowej. Nierównowagi popytowej na rynku dóbr zaopatrzeniowych nie można zinterpretować za pomocą krzywych popytu i podaży, ponieważ żaden podmiot gospodarczy nie reaguje zmianą popytu lub podaży na zmiany ceny.

Dla przedsiębiorstw działających w warunkach gospodarki centralnie zarządzanej na rynku dóbr zaopatrzeniowych, cena materiałów do produkcji nie jest parametrem decydującym o zgłaszanym popycie lub oferowanej podaży. Ponieważ gospodarka centralnie zarządzana cechuje się stałymi niedoborami czynnika produkcji uwaga przedsiębiorstw skierowana jest na gromadzeniu rezerw. Rezerwa czynników produkcji jest odpowiednikiem zysku przedsiębiorstwa w warunkach gospodarki rynkowej. Konsument w gospodarce centralnie zarządzanej zachowuje się w ten sam sposób, jak konsument w gospodarce rynkowej. Chce on nabyć towar jak najtaniej, zachowuje się racjonalnie, maksymalizuje swoje użyteczności. Krzywa popytu jest zależna od reakcji mikroekonomicznych konsumentów. Przedsiębiorstwa nie zachowują się racjonalnie, ponieważ efekt mierzony jest jako suma nakładów. Gospodarka może się rozwijać tak długo, jak długo są rezerwy środków produkcji.

49. Mechanizm powstawania nierównowagi popytowej przy zachowaniu cen stałych i

zmiennych.

k - koszt krańcowy,

p - przydział czynnika stanowiącego wąskie gardło,

p^' - wzrost przydziału

W gospodarce centralnie zarządzanej, celem przedsiębiorcy nie jest maksymalizacja zysku lecz wykazywanie dyspozycyjności wobec zwierzchnika. Dyspozycyjność to zdolność dostarczenia określonej produkcji w określonym terminie. Zdolność ta powoduje gromadzenie rezerw czynników produkcji, gdyż rezerwy mocy produkcyjnych, siły roboczej, surowców pozwalają wykonywać zadania (nałożone odgórnie) planowane. Rezerwa czynników produkcji jest odpowiednikiem zysku w gospodarce rynkowej. Przedsiębiorstwa najwięcej uwagi poświęcają na gromadzenie jak największych zapasów środka, który jest najbardziej poszukiwany. Punkt równowagi w tego typu gospodarce to wielkość produkcji, przy której powstaje największa rezerwa środka stanowiącego efekt największych poszukiwań. Przedsiębiorstwo nie jest zainteresowane zwiększaniem produkcji, chyba że otrzyma zwiększony przydział środka. Wówczas rezerwa rośnie i można zwiększyć produkcję. Lecz wtedy nie będzie to wzrost wprost proporcjonalny. Firma zainteresowana jest bowiem tym, aby przydział rósł szybciej niż zużycie w liczbach bezwzględnych. Ta właśnie tendencja przejawiana przez wszystkie przedsiębiorstwa powoduje trwałą przewagę popytu nad podażą. Popyt na przydział czynników rośnie, nie towarzyszy temu jednak odpowiednia wysokość dóbr produkcyjnych.

50. Mechanizm powstawania nierównowagi podażowej.

k₁, k₂ - krzywe kosztów krańcowych,

u - utarg przeciętny,

p^' - zysk przeciętny,

pkt. C - maksymalny zysk krańcowy (optimum),

pkt. D - u=k₁

pkt. D - optimum Pareto - punkt, powyżej

którego wzrost wielkości produkcji może

nastąpić jedynie przez substytucyjność

czynników produkcji.

I. ceny stałe;

Nierównowaga podażowa charakteryzuje gospodarkę rynkową i cechuje się stałą nadwyżką podaży nad popytem.

Celem przedsiębiorcy w gospodarce rynkowej jest maksymalizowanie zysku, czyli różnicy między kosztem a uzyskanym utargiem. Gdyby koszty rosły w tym samym tempie, co wzrost produkcji, ekspansja nie byłaby od tej strony przez przedsiębiorstwa hamowana. Tak jednak nie jest. Koszt krańcowy najpierw spada, jednak później rośnie. W tej prawidłowości zawarte są hamulce rozwoju produkcji przy niezmiennych cenach i niezmiennym majątku produkcyjnym. Przy bardzo niskich rozmiarach produkcji koszt krańcowy jest wyższy od przeciętnego utargu, co oznacza, że do momentu osiągnięcia produkcji równej A, przedsiębiorstwo ponosi straty. Po przekroczeniu tego punktu każda następna jednostka produkcji przynosi zysk, co po przekroczeniu progu B równoznaczne jest z wyrównaniem kosztu i zysku. Bardzo istotnym problemem są zmiany zysku krańcowego. Zysk krańcowy, czyli osiągnięty dzięki sprzedaży kolejnej jednostki produktu jest początkowo coraz większy, a po przekroczeniu rozmiaru produkcji C zaczyna maleć. Zwiększenie wytwarzania ponad C nie jest opłacalne, gdyż każdy następny sprzedany produkt przynosi straty, a zatem zmniejsza globalny zysk. Gdy produkcja przedsiębiorstwa rynkowego osiąga punkt D mówimy, iż osiągnęło ono punkt równowagi. Przy założeniu stałych cen i stałym majątku produkcyjnym, przedsiębiorstwo może zwiększyć zysk przez obniżenie kosztów. Może się on odbywać przez nacjonalizację metod wytwarzania, choć w ustabilizowanej gospodarce rynkowej nie odgrywa to większej roli, albo poprzez instalowanie tańszych w eksploatacji maszyn lub maszyn opłacalnie zastępujących siłę roboczą. Zysk maksymalny zwiększa się dzięki obniżeniu kosztów i zwiększeniu rozmiarów opłacalnej produkcji. W gospodarce rynkowej odbywa się nieustanny ruch w tej dziedzinie. Obniżanie kosztów nie jest na ogół rekompensowane zwiększonymi zakupami. Jeśli więc wszyscy postępują w ten sposób, popyt globalny stale charakteryzuje się tendencją do słabnięcia, np. z uwagi na fakt, że siła robocza jest najbardziej mobilnym kosztem. Kapitalista obniżając koszty redukuje zatrudnienie. Jeżeli w ślad za nim pójdą inne przedsiębiorstwa, siła nabywcza konsumentów maleje.

II. Ceny zmienne;

Rozpatrując punkt równowagi przedsiębiorstwa przy założeniu cen zmiennych można zauważyć, że przedsiębiorca dążąc do maksymalizacji zysku wykorzysta każdą okazję do podniesienia cen. Pojawi się ona w przypadku, gdy wzrośnie popyt. Jednym z powodów wzrostu popytu może być pojawienie się zasobów pieniężnych nabywców. Na taki wzrost popytu przedsiębiorca reaguje podniesieniem ceny. Cena chwilowo zbyt niska natychmiast zostaje ustalona na poziomie przynajmniej równoważącym podaż i popyt. Osłabienie popytu nie pociąga za sobą natychmiastowej obniżki cen, gdyż jest to niezgodne z dążeniem przedsiębiorcy do maksymalizacji zysku. Jeśli założymy wyróżnione dwie tendencje - otrzymamy nierównowagę podażową jako chroniczną przypadłość gospodarki rynkowej.

51. Samopogłębianie się nierównowagi popytowej.

W gospodarce centralnie zarządzanej występuje sprzężenie zwrotne, z tym że działa ono w przeciwnym kierunku niż w gospodarce rynkowej. W ramach nierównowagi popytowej sprzężenie zwrotne nie powoduje spadku popytu lecz jego nasilenie i wzrost. Do głównych ciągów przyczynowo - skutkowych prowadzących do samopogłębiania się nierównowagi popytowej zaliczamy:

1) Wady technologii - im produkt mniej trwały, tym szybciej ulegnie zużyciu, co odnawia popyt na niego w krótkim czasie. Nadwyżka popytu powoduje zastąpienie wyrobów trwalszych mniej trwałymi, w związku z czym popyt rośnie.

2) Brak rzetelności - w sytuacji nierównowagi popytowej przedsiębiorcy są nierzetelni, więc odbiorcy muszą gromadzić zapasy - rośnie popyt.

3) Dyrektywy produkcyjne - nasilenie nierównowagi popytowej powoduje wzmożenie dyrektyw metod zwiększania produkcji, co jeszcze bardziej potęguje nierównowagę.

4) Brak rąk do pracy - nadwyżka popytu na siłę roboczą powoduje pogarszanie wykonywanej pracy oraz niższą wydajność pracowników, co z kolei pociąga za sobą popyt na siłę roboczą i dalsze pogorszenie dyscypliny.

5) Zanik specjalizacji - w związku z powszechnym brakiem czynników wytwórczych zanika społeczny podział pracy - potęguje się sytuacja, w której każdy musi robić niemal wszystko - podnosi to koszty działalności, wywołuje nasilenie nierównowagi popytowej.

6) Wąskie gardło - im jakiegoś czynnika mniej, tym czynnik ten staje się węższym gardłem i tym intensywniej zabiega się o zwiększenie jego przydziału, co powoduje wzrost popytu.

52. Samopogłębianie się nierównowagi podażowej.

W warunkach gospodarki rynkowej przedsiębiorca działa w warunkach niedostatecznego popytu, grożącego utratą zysku. Aby odsunąć od siebie tą groźbę, przedsiębiorstwa starają się, aby ich produkty były lepsze od produktów produkowanych przez konkurencję. Zachowanie takie uruchamia tzw. dodatnie sprzężenie zwrotne, czyli pewien cykl zdarzeń (przyczyn i skutków), które w efekcie prowadzą do wzmożenia stanu początkowego.

Do głównych ciągów przyczynowo - skutkowych prowadzących do samopogłębiania się nierównowagi podażowej prowadzą:

1) Poprawa trwałości - produkcja produktów trwalszych powoduje, że dłużej one służą. Tak więc spowodowane niskim popytem wydłużenie trwałości dodatkowo obniża popyt.

2) Rzetelność - jest przyczyną dalszego samopogłębiania się nierównowagi, gdy dostawca dba o terminowość i pełen asortyment dostaw, w związku z tym odbiorca utrzymuje mniejsze zapasy, a co za tym idzie - obniża popyt.

3) Bezrobocie - człowiek zagrożony bezrobociem stara się pracować wydajniej, co powoduje zmniejszenie zapotrzebowania na siłę roboczą, a co za tym idzie powoduje wzrost bezrobocia. Mniejsze dochody pozostające do dyspozycji bezrobotnych powodują spadek popytu z ich strony.

4) Specjalizacja - przedsiębiorstwa przekazują część swojej aktywności, w której nie są specjalistami firmom specjalistycznym, co powoduje obniżkę kosztów, a w konsekwencji obniża popyt.

5) Rachunek ekonomiczny - im wyższe natężenie nierównowagi podażowej, tym mniejsze skłonności do ponoszenia ryzyka, rezygnacja z zamierzeń ryzykownych powodująca rezygnację z ponoszenia nakładów na to co zaniechane, to z kolei zmniejsza popyt.

53. Wpływ obu typów nierównowagi na postęp technologiczny.

W nierównowadze podażowej przedsiębiorstwa zagrożone brakiem popytu zawsze poszukują nowości, tzn. takich produktów, które otwierałyby ludziom nowe możliwości, stwarzały zależności pomiędzy nowym produktem, a nowym stylem życia, np. pralka automatyczna, antena satelitarna. W nierównowadze tej stale występują nadwyżki łatwych do uruchomienia czynników produkcji. Pojawienie się nowych potrzeb wyzwala rolę inwestycji, w rezultacie których nowym potrzebom towarzyszy wzrost produkcji przedmiotów zdolnych do ich zaspokojenia.

W gospodarce centralnie zarządzanej, przedsiębiorca nie jest zagrożony brakiem popytu, a wytworzone przez niego produkty są ciągle takie same i akceptowane przez konsumentów, gdyż i tak ciągle ich brakuje. Powszechny niedobór czynników produkcji powoduje, iż stosowane są one w takich gałęziach, których zaniedbanie mogłoby spowodować gospodarczą katastrofę. Nowy sposób życia nie może się więc pojawić w warunkach nierównowagi popytowej, gdyż brakuje środków na porzucenie starego stylu życia (np. brak powszechnej telefonizacji). W gospodarce centralnie zarządzanej z w/w powodów nie pojawił się żaden wynalazek wpływający na sposób życia, ani żaden wzór konsumpcji akceptowany przez resztę ludzkości, mimo nawet wysokiego poziomu uprzemysłowienia.

54. Pojęcie i przejawy asymetrii nierównowagi popytowej.

Asymetria nierównowagi - im bliżej początku ciągu technologicznego tym (poza niektórymi okresami) natężenie nierównowagi jest większe. Przejawy asymetrii nierównowagi popytowej:

a) kopalnie pracujące bez przerwy;

b) zakłady produkujące dobra finalne - pracujące tylko na jedną zmianę;

c) nasilenie się systemu rozdzielnictwa czynników produkcji.

Największa nierównowaga występuje na poziomie „s” (ssanie zasobów), gdyż popyt > podaż.

• Efekt = suma nakładów;

• Ssanie kosztów;

• Plan - przewiduje wzrost produkcji o 10%

Plan przewiduje zwiększenie produkcji o 10%. Ten impuls zgłoszonego popytu jest wysyłany w postaci popytu na dobra zaopatrzeniowe ze stadiów F-1, F-2, S+2, S+1 do poziomu „s” (F jest tylko emitentem). Im bliżej więc początku ciągu, tym więcej razy impuls dociera, a przy końcu dociera mniej razy. Asymetria nierównowagi popytowej oddziałuje silniej na poziom surowcowy niż na poziom dóbr finalnych.

55. Pojęcie i przejawy asymetrii podażowej.

Asymetria nierównowagi - im bliżej początku ciągu technologicznego tym (poza niektórymi tylko okresami) natężenie nierównowagi jest wyższe.

Cykl technologiczny - sekwencje stadiów przetwarzania surowca. Jego pierwszym etapem jest zatem stadium surowca, a ostatnim stadium finalne.

Asymetrię nierównowagi można scharakteryzować następującym wzorem:

Nierównowaga w S > Nierównowaga w F -1 > Nierównowaga w F

Przejawy asymetrii nierównowagi podażowej:

a) pozamykane huty i kopalnie, spadek produkcji cementu;

b) ogromne nadwyżki produktów rolnych, kłopoty państw Trzeciego Świata w skutek spadku

zagranicznego popytu na ich produkty i surowce;

c) pozamykane stocznie - wtórny przejaw nadwyżki na poziomie s.

W gospodarce rynkowej producenci dążą do minimalizacji kosztów, a więc preferują materiało -, praco -, kapitało - i surowcooszczędne działania. Te ograniczenia powodują, że zgłaszają mniejszy popyt na te czynniki.

W wyniku przewidywanej redukcji popytu o 10% na poszczególnych poziomach dokonuje się tej redukcji. Na poziomie „s” skumuluje się przekazywana informacja, więc w największym stopniu dotknie ona poziomu „s”.

56. Mechanizm powstawania asymetrii w warunkach nierównowagi popytowej.

Zakładamy podział gałęzi produkcyjnych na następujące działy:

1) F - dobra finalne;

2) F-1 - przedsiębiorstwa produkujące środki produkcji;

3) S+2 - np. koksownia;

4) S+1 - np. huty;

5) S - dział surowcowy - przemysł wydobywczy;

W gospodarce centralnie zarządzanej istnieją skłonności do podnoszenia przydziału jednostkowego. Każda okazja do wzrostu przydziału na jednostkę jest wykorzystywana i dociera do S jako fala wzmożonego popytu. Dzieje się tak, gdyż każde ogniwo dąży do wzrostu przydziału za wyjątkiem działu F, który nie jest niczyim dostawcą. Impuls zwiększonego popytu najczęściej dociera do działu S, gdyż wzrost popytu na dobro zaopatrzeniowe powodowany jest dążeniem do maksymalizacji rezerwy. Mechanizm asymetrii popytowej - sprowadza się do tego, że impuls zwiększa popyt na dobra zaopatrzeniowe, dociera do S, a im bliżej końca ciągu technologicznego tym dociera on mniejszą ilość razy. Dział F w ogóle impulsu nie odbiera, pozostając jednak jego emitentem.

57. Mechanizm powstawania asymetrii w warunkach nierównowagi podażowej.

Zakładamy podział gałęzi produkcyjnych na następujące działy:

1) F - dobra finalne;

2) F-1 - przedsiębiorstwa produkujące środki produkcji;

3) S+2 - np. koksownia;

4) S+1 - np. huty;

5) S - dział surowcowy - przemysł wydobywczy;

W systemie rynkowym przedsiębiorstwa maksymalizują zysk między innymi przez obniżanie zakupu czynników produkcji. Każde obniżenie kosztów (sposobem bezinwestycyjnym) dociera do S w postaci wzmożonego popytu na jego wyroby. Im bliżej końca ciągu technologicznego tym dociera mniej impulsów, a dział F wcale ich nie odbiera ponieważ jest ich emitentem.

Najbardziej rozbudowany jest dział dóbr finalnych.

Następuje redukcja popytu o 10% ponieważ producenci dążą do obniżenia kosztów produkcji. Każde obniżenie kosztów dociera do poziomu „s” w postaci niższego popytu na jego dobra. Im bliżej końca ciągu, tym impulsów („obniżeń”) dociera mniej.

58. Istota i założenia teorii kosztów komparatywnych.

Podstawą handlu międzynarodowego jest wymiana i specjalizacja. Występujące między krajami różnice wyposażania surowców i innych czynników produkcji są źródłem różnic kosztów wytwarzania i cen towarów. Poprzez wymianę międzynarodową, kraj eksportuje towary, które relatywnie tanio wytwarza, a importuje towary produkowane relatywnie tanio w innych krajach. Korzyści te mogą być jeszcze większe, gdy handel zagraniczny umożliwi produkcję na dużą skalę. Kraje koncentrują się na wytwarzaniu niektórych dóbr, co umożliwia im obniżkę kosztów wytwarzania. Przewaga komparatywna występuje, gdy istnieje różnica kosztów alternatywnych.

Zgodnie z zasadą przewagi komparatywnej kraje wytwarzają i eksportują dobra, których względne koszty wytwarzania są niższe niż w innych krajach. Istnieje wiele powodów, dla których względne koszty (koszty komparatywne) są różne w poszczególnych krajach:

• różnice w poziomie techniki, wydajności i pracochłonności (względne, nie zaś absolutne

różnice),

• różnice cen i zasobów względnych kosztów czynników wytwórczych (jeśli poszczególne

kraje dysponują tą samą techniką i tą samą wydajnością fizyczną) pracy, to relacje cen

dóbr w tych krajach mogą być różne na skutek względnych kosztów czynników

wytwórczych.

W krajach dysponujących względnie obfitymi zasobami jakiegoś czynnika produkcji, dobra zużywające relatywnie dużo tego czynnika będą względnie tańsze niż w innych krajach, np.praca - kraje wschodu; kapitał - w krajach uprzemysłowionych;

59. Funkcja bilansowa i optymalizacyjna handlu zagranicznego.

Funkcja bilansowa - polega na ustaleniu takiej struktury asortymentowej, geograficznej i politycznej obrotów, aby maksymalizować korzyści przez eksport nadwyżek i import niedoborów. Taka wymiana powoduje wyrównanie bilansu w obrocie międzynarodowym, a nie przyczynia się do osiągnięcia korzyści ze specjalizacji, które w konsekwencji prowadzą do zmiany struktur gospodarczych.

Funkcja optymalizacyjna - chodzi o taką strukturę asortymentową, geograficzną i polityczną obrotów, aby:

• w krótkim okresie czasu minimalizować koszty i maksymalizować efekty,

• w długim okresie czasu podnoszona jest przeciętna efektywność wykorzystania zasobów czynników wytwórczych, tzn. obniżane są koszty względne (za pomocą specjalizacji) i doprowadza to do zmian w strukturze gospodarki, np. chcemy rozwijać produkcję węgla, lecz dziś rozwijamy to, co mamy, np. sprzedaż siarki, aby za zdobyty kapitał dokonać inwestycji i za parę lat rozpocząć produkcję węgla. Zysk osiągnięty dziś ze sprzedaży siarki będzie większy niż koszt, jaki kiedyś będziemy musieli ponieść na jej import.

60. Integracja gospodarki pod wpływem wymiany z zagranicą.

Trzy fazy integracji :

1. specjalizacja - każdy pracownik odpowiedzialny jest za wykonanie kilku czynności (nie

jak w gospodarce centralnie zarządzanej - wszyscy robią wszystko), a rezultaty są przedmiotem wymiany,

2. modyfikacja ustroju gospodarczego - jeśli we władzach jednego lub więcej państw zaczyna dominować przekonanie o długofalowych korzyściach specjalizacji i jeśli władze podejmują kroki, aby te korzyści osiągnąć - rozpoczyna się integracja, np. zniesienie ceł, eliminacja przepisów hamujących przepływ kapitału.

3. ujednolicenie mechanizmów ekonomicznych - w pewnym momencie kraje integrujące się przekraczają pewien próg wzajemnych powiązań i stają się jednolitym mechanizmem ekonomicznym.

Warunkiem niezbędnym jest istnienie wzajemnej skłonności do wymiany. Jeśli skłonności takiej brak, systemy integracyjne nie mogą się rozwijać.

61. Typy i tendencje postępu technicznego.

Typy postępu technicznego :

1. kapitałochłonny - wzrost kapitałochłonności powoduje wzrost tempa wydajności pracy,

2. kapitałooszczędny - wzrost kapitałochłonności powoduje spadek tempa wydajności pracy,

3. neutralny - zmiany poziomu kapitałochłonności nie wpływają na tempo wydajności pracy.

Tendencje postępu technicznego :

1. zachęcająca - do podnoszenia kapitałochłonności,

2. zniechęcająca,

3. neutralna.

62. Rodzaje postępu technologicznego - postęp jakości i nowości, jakość typu i wykonania.

Rodzaje postępu :

1. jakości - podnoszona jest solidność wykonania :

1. typu,

2. wytworzenia,

2. nowości - polega na kreowaniu pomysłu, innowacji,

3. postęp czysty - bazuje na idei, pomyśle,

4. postęp substytucyjny - polega na zastępowalności mniej efektywnych czynników bardziej efektywnymi.

63. Mechanizm oddziaływania inwestycji na wahania cyklu koniunkturalnego według

M. Kaleckiego.

OKRES :

1. t₁ - t₀ - inwestycje rosną w sposób malejący. Zasób kapitału zwiększa się, ale przyrost zysku na jednostkę spada. Istnieje popyt na inwestycje. Energia bierze się ze sprzeczności między efektem popytowym i podażowym procesu inwestycyjnego.

2. t₂ - t₁ - inwestycje nie rosną. Znika zjawisko przyrostu zysku z tytułu inwestowania, a zasób kapitału wzrasta poniżej przeciętnego poziomu zużycia w całym cyklu. Rośnie konflikt pomiędzy przyrostem kapitału a malejącą stopą produktywności kapitału (krańcowa stopa produktywności kapitału spada).

3. t₃ - t₂ - inwestycje spadają gwałtownie, chociaż nadal są wielkościami dodatnimi i przewyższają poziom zużycia kapitału. Zasób kapitału rośnie, ale w coraz wolniejszym tempie, w związku z czym krańcowa stopa zysku ulega obniżeniu i powoduje dalsze kurczenie się nakładów inwestycyjnych.

4. t₄ - t₃ - spadają inwestycje poniżej przeciętnego poziomu zużycia. Nie rośnie już zasób kapitału, tempo spadku inwestycji zaczyna jednak maleć, bo krańcowa stopa produktywności kapitału zaczyna relatywnie rosnąć. Pojawił się popyt na inwestycje oraz pierwsze oznaki odwrócenia koniunktury (krańcowa stopa produktywności kapitału zaczyna wolniej spadać, wyhamowuje się spadek).

5. t₅ - t₄ - maleje spadek inwestycji, wzrasta relatywnie poziom zużycia kapitału. Inwestycje są faktycznie niższe od poziomu zużycia kapitału, maleje zasób kapitału.

6. t₆ - t₅ - inwestycje nie spadają. Zasób kapitału znalazł się poniżej przeciętnego poziomu zużycia. Krańcowa produktywność zasobu zużycia kapitału (zyskowność) zaczęła wzrastać. Dokonuje się stopniowej dekapitalizacji majątku. Najszybsze ożywienie widać w konsumpcji o względnie trwałym popycie (niska elastyczność cenowa i dochodowa) - stąd widać, że ożywienie nie będzie jednakowe we wszystkich dziedzinach gospodarki i nie nastąpi w tym samym czasie. OSIĄGNIĘCIE DNA KRYZYSU.

7. t₇ - t₆ - inwestycje rosną, ale poziom zużycia kapitału jest jeszcze wyższy od poziomu inwestycji. Zasób kapitału jeszcze spada, najwyższy popyt inwestycyjny, ożywienie gospodarcze.

8. t₈ - t₇ - inwestycje są już wyższe od poziomu zużycia kapitału, zasób kapitału jest niższy niż poziom zużycia, ale przestał spadać (inwestycje przynoszą efekty). Krańcowa stopa produktywności kapitału rośnie.

9. t₉ - t₈ - rozkwit gospodarki. Inwestycje rosną, ale wolniej. Zasób kapitału wzrasta, przekracza poziom zużycia kapitału. Wypełniono zasób popytu inwestycyjnego.

10. t₁₀ - t₉ - zasób kapitału wzrasta powyżej poziomu zużycia. Dynamika przyrostu produktywności z tytułu inwestowania spada, popyt skurczył się.

Zjawisko cykliczności jest procesem wzajemnego oddziaływania na siebie wielu czynników.

64. Ogólna charakterystyka cyklu koniunkturalnego w gospodarce rynkowej.

W rzeczywistości globalna produkcja społeczna i wydajność pracy nie rosną równomiernie. Tendencja rozwojowa (trend) produkcji to wygładzona ścieżka obrazująca rozwój produkcji w długim okresie po wyeliminowaniu krótkookresowych wahań. Cyklem koniunkturalnym nazywamy krótkookresowe odchylenia produkcji od jej trendu. Trend produkcji jest stale rosnący, ponieważ zwiększa się potencjał wytwórczy.

Rysunek przedstawia schemat przebiegu cyklu koniunkturalnego. Linią prostą zaznaczono wzrastający trend produkcji, natomiast linią falistą odchylenie faktycznej wielkości produkcji od trendu. Punkt A oznacza depresję lub inaczej kryzys - dolny punkt zwrotny cyklu koniunkturalnego. W punkcie B gospodarka osiąga fazę zwaną poprawną albo ożywieniem. W miarę poprawy koniunktury wielkość produkcji przekracza linię trendu osiągając punkt C, który nazywamy rozkwitem. Następnie gospodarka wchodzi w fazę recesji, w której produkcja wzrasta w tempie wolniejszym niż trend. Punkt E oznacza dno cyklu (depresję), po czym koniunktura się poprawia i zaczyna się nowy cykl. Tak więc najszybszy wzrost produkcji występuje w fazie poprawy, a najwolniejszy wzrost bądź nawet spadek w fazie recesji.

65. Faza recesyjno - depresyjna cyklu koniunkturalnego wg inwestycyjnej teorii

Kaleckiego.

Rozpoczyna się poprzez narastający pesymizm u kresu szczytowego stanu koniunktury. Pierwsze oznaki tej fazy to :

• spadek kursów papierów wartościowych (panika na giełdzie),

• kurczenie zamówień na urządzenia wytwórcze i wycofywanie się z zawartych kontraktów budowlanych,

• zahamowanie wzrostu cen (zmniejszenie zyskowności),

• ograniczenie liczby kredytów inwestycyjnych.

Te czynniki działają w ten sposób, że coraz trudniej jest sprzedać produkty i wiele małych, słabszych przedsiębiorstw bankrutuje. Spadek produkcji dóbr inwestycyjnych jest większy niż dóbr konsumpcyjnych, gdyż ludzie próbują utrzymywać poziom konsumpcji na tym samym poziomie lub tylko nieznacznie go obniżać. Inwestycje w tej fazie dotyczą tylko wydatków na cele publiczne finansowane z budżetu państwa i z budżetów lokalnych. Gospodarka funkcjonuje na zwolnionych obrotach.

Faza recesji - załamanie gospodarcze zwane kryzysem nadprodukcji. Spadek kursów papierów wartościowych, zahamowanie wzrostu cen (a nawet ich spadek), spadek zyskowności przedsięwzięć.

Faza depresji - dalsze kurczenie się wydatków inwestycyjnych, rosnące trudności sprzedaży. Bankructwo małych i średnich przedsiębiorstw, mała liczba udzielanych kredytów. Inwestycje utrzymują się na niskim poziomie (ale nie zerowym).

Po dojściu do dna uruchamia się pewien mechanizm. Silni przedsiębiorcy dokonują stopniowo renowacji swojego kapitału, wprowadzają nowe urządzenia (to powoduje wzrost wydajności pracy, obniżkę kosztów wytwarzania). Ożywia się popyt restytucyjny na produkcję dóbr inwestycyjnych. Rośnie powoli zatrudnienie i nieznacznie poziom cen, rosną kursy akcji i obligacji.

66. Czynniki kształtujące cykliczność i trend wzrostu według M. Kaleckiego.

Cykliczność wywołana jest przez wzajemne oddziaływanie na siebie inwestycji, przyrostu zysku i wpływu zmian zasobów kapitału na stopę zysku. Sprzeczność, jaka zachodzi pomiędzy popytowymi i podażowymi efektami wydatków inwestycyjnych prowadzi w nieuchronny sposób do wahań cyklicznych. To, co się dzieje w danym okresie jest rezultatem tendencji okresu poprzedniego i przyczyną zjawisk okresu następnego. W różnych fazach cyklu dochodzi do tej sprzeczności, w konsekwencji inwestycje napędzają zyski innym przedsiębiorcom, mającym zbyt na dobra kapitałowe, ale po pewnym czasie zwiększają one zdolności produkcyjne, wzmagają konkurencję i obniżają stopę zysku. To zjawisko wywołuje cykl gospodarczy.

Czynniki kształtujące trend :

• przyczyny podtrzymujące w sposób trwały wydatki inwestycyjne na poziomie trendu:

• innowacje techniczne, wynalazki,

• pojawianie się nowych wyrobów,

• pojawianie się nowych źródeł surowców.

Trend (tendencja rozwojowa) to długookresowa dążność danej wielkości do wzrostu lub spadku, pokazująca ogólny poziom zjawiska ze względu na występowanie stałych przyczyn, np. zmiany podaży czynnika pracy, postęp naukowo - techniczny.

67. Faza ożywienia i rozkwitu w cyklu koniunkturalnym wg Kaleckiego.

Faza ożywienia - najsilniejsi przedsiębiorcy, którzy przetrwali kryzys, dokonują stopniowo renowacji swojego kapitału (wycofują stare urządzenia i zgłaszają popyt na nowe, co powoduje obniżenie kosztów i wzrost wydajności). Popyt restytucyjny ożywia produkcję dóbr inwestycyjnych, rośnie powoli zatrudnienie oraz nieznacznie poziom cen. Tanieją kredyty i dlatego zachęcają one inwestorów do inwestowania. Rosną kursy akcji i obligacji.

Faza rozkwitu - inwestycje osiągają najwyższy poziom, wzrost zdolności produkcyjnych całej gospodarki narodowej. Niewielki wzrost kosztów produkcji w stosunku do wzrostu cen powoduje, że wykorzystuje się gorsze urządzenia, zatrudnia się pracowników o niższych kwalifikacjach, zwiększa się pracę w nadgodzinach. Rosną dochody a za nimi wzrost skłonności do oszczędzania, a maleje skłonność do konsumpcji. Ostrożność w udzielaniu kredytu przez banki.

68. Porównać model wzrostu i cyklu koniunkturalnego według Kaleckiego.

Trend wzrostu wyrażony jest w modelu Kaleckiego za pomocą wzoru:

 - wpływ innowacji i wynalazków technicznych na rozmiary wydatków inwestycyjnych,

F_t - rosnący w czasie zasób kapitału,

I_t+1 - długofalowy wzrost inwestycji, w dużym stopniu niezależny od aktualnego stanu koniunktury.

Istnienie stałego strumienia wynalazków w gospodarce zapewnia bardziej równomierny wzrost gospodarczy. Dowodzi tego fakt, że w okresach wielkich odkryć występuje wysoka stopa wzrostu. Przy spadku strumienia wynalazków, gospodarka będzie się przestawiała na niższy długofalowy wzrost, a przy całkowitym ich braku może wejść w fazę stagnacji.

Pewien rodzaj inwestycji wykazuje dużą wrażliwość cykliczną pod wpływem zmian w przyroście zysku oraz kapitału. Inne wykazują względną niezależność od cyklu. Dlatego też inwestycje w sumie nigdy nie spadną do zera, a będą tylko oscylować wokół trendu wzrostu.

69. Punkty zwrotne w cyklu koniunkturalnym wg Kaleckiego.

Punkty zwrotne - przejścia z jednej fazy cyklu do drugiej:

1. PKT A (BOOM) - faza, w której produkcja, zatrudnienie, płace, inwestycje, stopa zysku osiągają poziom najwyższy, niezbędny do powiększenia i odnowienia kapitału trwałego. Słabszą dynamikę wzrostu wykazują ceny dóbr konsumpcyjnych oraz płace. Wzrost cen środków produkcji i płac oraz wykorzystanie przestarzałych maszyn i urządzeń w celu sprostania rosnącemu popytowi, oznacza ekspansję przy rosnących kosztach. Popyt i cena na kredyt rosną. Po osiągnięciu szczytu, poziom aktywności przestaje wzrastać.

2. PKT C (DNO) - charakteryzuje się on zahamowaniem spadku produkcji, a także najczęściej stabilizacją zatrudnienia, cen, zysków i stopy zysku. Gospodarka osiąga równowagę na najniższym poziomie. W tej fazie rentowne są tylko przedsiębiorstwa o najniższych kosztach produkcji. Stwarza to sprzyjające warunki dla postępu technicznego i wykorzystania w produkcji nowych urządzeń i technologii. Zaczynają działać nowe bodźce do stworzenia i odnowy zużytego i przestarzałego kapitału. Nadwyżki kapitału obrotowego nad zapotrzebowaniem na niego sprzyjają pojawieniu się na rynku tanich kredytów. Procesy przystosowawcze w fazie depresji nakłaniają wytwórców do unowocześnienia produkcji poprzez nowe inwestycje, co odgrywa dominującą rolę w określeniu nowego cyklu.

70. Omów relacje między wydatkami inwestycyjnymi a przeciętnym zasobem kapitału.

rysunek + opis - pytanie nr 63

Wnioski:

Wzrost inwestycji w fazie ożywienia, a potem rozkwitu wiąże się z nieco powolniejszym wzrostem zasobu kapitału. W momencie, gdy inwestycje te osiągają najwyższy poziom, zasób kapitału (jako efekt podażowy) jest równy średniemu poziomowi zużycia kapitału. Następnie spadek opłacalności inwestycji powoduje, że jest ich coraz mniej, podczas gdy wielkość kapitału - jako odbicie już poczynionych inwestycji - jeszcze rośnie do momentu zrównania się krzywej wydatków inwestycyjnych z krzywą zasobu kapitału. Inwestycje ciągle spadają, a za nimi rozpoczyna się także spadek zasobu kapitału (nawet poniżej poziomu zużycia). To okres najwyższego popytu inwestycyjnego, stąd po osiągnięciu dna kryzysu, inwestycje zaczynają rosnąć (ożywienie) i po zapełnieniu popytu dalej rosną, wchodząc w fazę rozkwitu (tu zaczyna też rosnąć wywołany inwestycjami zasób kapitału). Inwestycje rosną aż do punktu zwanego BOOM.

71. Omów klasyfikację wahań w gospodarce.

Rodzaje wahań:

a) trend;

b) cykl;

c) wahania periodyczne;

d) wahania przypadkowe.

Trend (tendencja rozwojowa) to długookresowa dążność danej wielkości do wzrostu lub spadku, pokazująca ogólny poziom zjawiska ze względu na występowanie stałych przyczyn, np. zmiany podaży czynnika pracy, postęp naukowo - techniczny.

Wahania koniunkturalne są to krótkookresowe odchylenia produkcji od jej trendu (faktyczna wielkość produkcji waha się wokół tego trendu). W cyklu można dopatrzyć się następowania po sobie faz kryzysu, ożywienia, rozkwitu i recesji, tworzących cykl trwający około 4-5 lat.

Wahania periodyczne są to odchylenia krótkookresowe, np. fazy w ciągu dnia, są to zazwyczaj wahania sezonowe występujące głównie w rolnictwie spowodowane zjawiskami przyrodniczymi i zwyczajami.

Wahania przypadkowe są to odchylenia jak sama nazwa mówi przypadkowe, niespodziewane, głównie o charakterze społeczno - politycznym i o przyczynach naturalnych.

72. Wymień cechy wahań koniunkturalnych w cyklu klasycznym i zdeformowanym -

podaj kryteria i wskaż na różnice.

Kryteria rozróżniania cykli :

1. czas trwania,

2. fazy cyklu,

3. punkty zwrotne koniunktury,

4. amplituda oscylacji wokół linii trendu,

5. częstotliwość,

6. intensywność.

Czynniki powodujące występowanie deformacji cyklu:

1. długookresowe przeobrażenia strukturalne (w strukturze gałęziowej, przemianach własnościowych, organizacyjno - instytucjonalnych),

2. efektywność polityki antycyklicznej prowadzonej przez rządy i instytucje międzynarodowe,

3. internacjonalizacja stosunków gospodarczych między wysoko rozwiniętymi systemami opartymi na współpracy (wzrost znaczenia koncentracji w handlu światowym, procesy integracji).

Cechy wahań koniunkturalnych w cyklu zdeformowanym (współczesnym) i klasycznym :

CYKL WSPÓŁCZESNY CYKL KLASYCZNY

1. Fazy

- dwie fazy - cztery fazy

2. Charakter punktów zwrotnych

- punkty łagodne - punkty gwałtowne

3. Długość faz

a) fazy pomyślne

- 2 - 3 lat - 4 - 6 lat

b) fazy spadku

- 1,5 - 2 lat - 4 - 6 lat

c) cały cykl

- 3 - 5 lat - 8 - 12 lat

4. Częstotliwość

- relatywnie niska - wysoka

5. Amplitudy faz

- amplituda fazy pomyślnej jest wyższa - bliskie 0

niż amplituda fazy niskiej aktywności gospodarczej

6. Amplituda cyklu

- dodatnio rosnąca - bliska zeru

7. Intensywność wahań

- niska - wysoka

8. Charakter przebiegu

- asymetryczny - symetryczny

9. Struktura czasowa

- krótkie okresy opóźnień - długie okresy opóźnień i wyprzedzeń czasowych

między zwrotami

10. Struktura przedmiotowa

- złożone zależności o dużej - zależności proste o małej

liczbie zmiennych liczbie zmiennych

73. Omów długie cykle Kondratiewa - podaj kryteria wyróżniania i cechy

charakterystyczne.

74. Pojęcie i mierniki inflacji.

Inflacja jest miarą utraty siły nabywczej pieniądza. Wiąże się z ogólnym wzrostem poziomu cen (nie występuje więc, gdy tylko pewne dobra i usługi drożeją, inne tanieją). Ten ogólny poziom cen jest pewnym przybliżeniem, które możemy traktować jako średnią ważoną cen określonego koszyka towarów.

Stopa inflacji, a więc stopa wzrostu ogólnego poziomu cen jest zależna od tego, jakie towary uwzględniamy i w jaki sposób zbieramy informacje statystyczne.

Mierniki inflacji :

• Miernik CPI (Consumer Price Index) - jest to indeks wzrostu cen rynkowych od strony konsumenta. Oparty jest na porównywaniu poziomu cen w konkretnych koszykach dóbr (tzn. zakładamy stałą konsumpcję dóbr). Stosujemy tu indeksy Laspeyresa. W krótkim okresie czasu można dokonywać porównań, jednak w długim okresie czasu kupowany asortyment ulega zmianie, więc nie można dokonywać porównań.

• Indeks PPI (Producer Price Index) - jest to miernik cen zbytu, czyli cen czynników wytwórczych. Miara ta ma określać wahania kosztów i cen surowców. Tutaj również w długim okresie zmienia się koszyk dóbr (działa postęp techniczny). Rzeczywiste ceny zaciera także negocjowanie cen zbytu pomiędzy producentem a odbiorcą. Jest liczony w cenach czynników wytwórczych.

• GNP deflator (deflator produktu narodowego) - miernik ten uznawany jest za stosunkowo pełną wartość inflacji, gdyż stosuje się do wszystkich składników produktu narodowego brutto (zarówno dóbr konsumpcyjnych jak i inwestycyjnych). Stanowi on średnią ważoną wzrostu wszystkich dóbr i usług. Liczony jest przez dzielenie poszczególnych rodzajów wydatków przez cenowe indeksy Laspeyresa. Otrzymaną w ten sposób wartość produktu narodowego w cenach stałych porównuje się z GNP w cenach bieżących.

Inflacja nie musi powodować zubożenia państwa i nie musi być zjawiskiem niekorzystnym (zależy to od działań rządowych).

75. Typy inflacji.

Podziału inflacji można dokonać ze względu na wiele kryteriów :

• Ze względu na ruch cen - wyróżniamy:

• inflację otwartą (cenową) - wzrost inflacji wywoła wzrost cen,

• inflację tłumioną (zasobową) - odgórnie wyhamowywana („zbijana”), ma charakter ustrojowy (tzn. zależy od ustroju). Bezpośredni przejaw tłumienia inflacji to zamrożenie cen i płac.

• Ze względu na tempo inflacji - wyróżniamy:

• inflację pełzającą - dość wolny wzrost cen (do 10%), nie stosuje się indeksacji, gdyż sytuacja gospodarcza kraju jest dość stabilna,

• inflację kroczącą - do 100% - występują powszechne oczekiwania inflacyjne związane ze wzrostem cen i płac. Bez trudu przechodzi do inflacji galopującej. Łatwiej jest gospodarce przejść z inflacji kroczącej do galopującej niż zredukować ją z galopującej do kroczącej,

• inflację galopującą - powyżej 100% - wymaga aktywnej polityki antyinflacyjnej, indeksacji. W warunkach inflacji galopującej pieniądz szybko traci na wartości, oszczędzanie odbywa się jedynie poprzez lokaty w obcych walutach i towarach. Rozwój kraju może być jednak osiągany, ale coraz trudniej motywować ludzi do pracy,

• hiperinflację - kilkaset % - ogólna zagłada procesów gospodarczych, uniemożliwione jest planowanie i sterowanie produkcją, a rachunek ekonomiczny przestaje być racjonalnym narzędziem decyzyjnym. P.A. Samuelson : „chodzi się do sklepu z koszykiem pieniędzy a przynosi jedzenie w kieszeni”.

• Ze względu na tendencję reprodukcji dochodu narodowego - wyróżnia się:

• stagflację - inflacja w warunkach reprodukcji prostej (inflacja wraz ze stagnacją gospodarczą),

• slumpflację - w warunkach reprodukcji ujemnej (inflacja z recesją gospodarczą), inaczej : reflacja,

• klasyczna inflacja - w warunkach reprodukcji rozszerzonej.

• Ze względu na stopień oddziaływania państwa - wyróżniamy:

• inflację żywiołową - nie daje się kontrolować,

• inflację kontrolowaną - poddaje się kontroli.

• Ze względu na kryterium czasu - wyróżniamy:

• inflację sekularną - chroniczna - występuje ciągle, jest to głównie inflacja antycypowana (oczekiwana) - idealna ok. 2%,

• inflacja okresowa - występują okresowe nasilenia, między którymi występuje stabilizacja cen.

• Ogólny podział - wyróżniamy:

• inflację cywilizowaną - pozwala prowadzić zrównoważoną gospodarkę,

• inflację barbarzyńską - degeneruje mechanizm ekonomiczny, rodzi liczne patologie.

76. Geneza współczesnych poglądów na inflację.

Lata trzydzieste to okres wielkiego kryzysu (lata 29 - 35). W Stanach Zjednoczonych rosło bezrobocie i zgodnie z ekonomią klasyczną cena pracy powinna spadać, a wcale tak nie było. Płace przy rosnącym bezrobociu nie spadały, więc koszty rosły. Bezrobotnych było coraz więcej, spadał popyt. Nie sprawdziło się ilościowe równanie pieniądza. J.M. Keynes dowiódł, że w tej sytuacji nie należy ludzi zwalniać, tylko ożywiać popyt. Rząd powinien w tym momencie skorygować mechanizm rynkowy - inwestować w popytotwórcze przedsięwzięcia, np. autostrady, melioracje, wały przeciwpowodziowe, itp. - to zwiększy zatrudnienie. Rodzi się popyt na środki produkcji - uruchamia się mnożnik. Pojawiły się dochody nowozatrudnionych i wzrósł popyt, czyli akcelerator (przyspieszacz). Keynes był zdania, że to państwo musi dokonywać regulacji na rynku. Trzeba więc wprowadzić aktywne państwo na ślepy rynek, które pozwoli na taką alokację zasobów, aby wydajność wzrosła ponad proporcjonalnie i wywołany został mnożnik i akcelerator. Na podstawie tej teorii powstała nowa szkoła ekonomistów - keynesowska.

Inną genezą współczesnych poglądów na inflację była ilościowa teoria pieniądza, którą można przedstawić za pomocą równania:

gdzie

M - ilość pieniądza,

V - szybkość obrotu,
,

P - poziom cen,

T - wolumen zawieranych transakcji (ilość).

Teoria ta sięga XVIII wieku i uzależniła ona wartość pieniądza i ogólny poziom cen od ilości pieniądza w obiegu. Ilościowa teoria pieniądza dowodzi więc, że zmiany nominalnej podaży pieniądza powodują identyczne zmiany poziomu cen (a przez to płac) lecz nie wpływają na produkcję i zatrudnienie. Teoria ta zawdzięcza swój renesans Miltonowi Friedmanowi i jest podstawą monetarnej teorii inflacji.

77. Krzywa Phillipsa i jego teorie inflacji.

W latach czterdziestych A.W. Phillips rozpoczął badania nad relacjami zmian w inflacji i bezrobociu na podstawie analizy danych statystycznych z lata 1861 - 1957 dla Wielkiej Brytanii. Stwierdził on, że istnieje stała relacja między tempem wzrostu płac nominalnych a poziomem bezrobocia (zależność odwrotna). Zależność między tempem wzrostu płac i poziomem bezrobocia ma charakter nieliniowy, z uwagi na sztywność płac w dół (spadek bezrobocia powoduje szybszy wzrost płac, natomiast zwiększenie rozmiarów bezrobocia - niewielkie ograniczenie tempa wzrostu płac).

KRZYWA PHILLIPSA

Zauważmy, że przy stopie inflacji = 0, stopa bezrobocia wynosi ok. 5% - jest to poziom naturalnego bezrobocia. Krzywa Phillipsa zakładała zmienność (substytucyjność) inflacji i bezrobocia, więc można by za pomocą narzędzi polityki finansowej przesuwać gospodarkę wzdłuż tej krzywej. Można więc stopę bezrobocia równą 3% zmniejszyć do 2%, jednak kosztem zwiększenia tempa inflacji. Krzywa Phillipsa sugerowała możliwość wybrania takiej kombinacji inflacji i bezrobocia, która będzie najmniej szkodliwa a najbardziej optymalna. Krzywa ta zakłada również, że 3% wzrost wydajności pracy pokrywa 3% wzrost płac bez uruchomienia się inflacji. Dopiero wzrost płac większy niż 3% powoduje wzrost cen (np. wzrost płac o 5% to wzrost cen o 2%, itd.) oraz spadek bezrobocia. Redukcja bezrobocia do ok. 1,3% prowadziłaby do lawinowego wzrostu cen, natomiast zwiększenie bezrobocia powyżej 5% spowodowałoby wzrost płac poniżej 3% i spadek cen. Krzywa ta ilustruje więc wybór między szybkim wzrostem gospodarczym i niskim poziomem bezrobocia w sytuacjach nasilenia się procesów inflacyjnych oraz słabszym tempem wzrostu, dużym bezrobociem i niewielką inflacją (a nawet stabilizacją cen).

Odpowiedzią keynesistów na zarzuty monetarystów oraz na rosnącą stale inflację w latach siedemdziesiątych było przesunięcie krzywej Phillipsa do pozycji A' wywołane:

1. postępem technologicznym,

2. konkurencją zagraniczną,

3. płacą efektywnościową (jest sztywna względem podaży, wydajność wymaga płace) - to tłumaczy wzrost bezrobocia naturalnego.

Histereza - jest to sytuacja, w której utrzymuje się stale skutek, chociaż pierwotna przyczyna przestała istnieć.

78. Neomonetarystyczna interpretacja krzywej Philipsa.

Przedstawicielem neomonetarystów jest Milton Friedman, który w latach sześćdziesiątych zaczął konstruować swoją teorię inflacji. Krzywa B „poprawia” krzywą Phillipsa, gdyż:

• brano tam pod uwagę wartości nominalne, podczas gdy ludzie reagują na realne zmiany w poziomach cen lub płac,

• nie uwzględniono oczekiwań inflacyjnych - przewidywań stopy inflacji (i na tej podstawie dokonuje się alokacji pieniędzy).

Friedman wyprowadził długookresową zależność uwzględniając wartości realne oraz oczekiwania inflacyjne. Stwierdził on, że w gospodarce istnieje naturalny poziom bezrobocia, którego zmiany dokonywane przez państwo są z góry skazane na niepowodzenie. Na bezrobocie naturalne składa się:

• bezrobocie frykcyjne - osoby o ułomnościach fizycznych lub psychicznych (nie mogące pracować zawodowo) oraz osoby chwilowo bez pracy ze względu na zmianę zawodu, itp.

• bezrobocie strukturalne - osoby bez pracy w wyniku zmian w strukturze gospodarki - zwolnieni z powodu spadku popytu na dobra określonego rodzaju, zmieniają kwalifikacje, itp.

Interpretacja krzywej B :

Rząd uznaje, że 5% stopa bezrobocia jest wysoka. Aby ograniczyć bezrobocie stosuje się ekspansywną politykę pieniężną - wprowadza dodatkowy pieniądz do obiegu, co zwiększa wydatki na dobra i usługi. To oznacza wzrost popytu, a więc wzrost produkcji, a po pewnym czasie wzrost płac i cen. Rośnie też zatrudnienie (stopa bezrobocia = 3%). Przejście do tego punktu na krzywej Phillipsa jest jednak chwilowe, gdyż wzrost ilości pieniądza w obiegu wywołuje wzrost cen. W rezultacie płace realne nie uległy zmianie, a więc podaż miejsc pracy obniża się, a bezrobocie wzrasta do 5%. Można więc jedynie chwilowo obniżać bezrobocie, dzięki iluzji pieniądza, jakiej ulegają ludzie. Monetaryści twierdzą, że bezrobocie nie jest żadnym problemem społecznym, zaś inflacja może być zredukowana do minimum przy rozmiarach dochodu narodowego odpowiadających istniejącym zdolnościom produkcyjnym.

J.K. Galbraith twierdzi, że ograniczenie popytu przez zmniejszenie podaży pieniądza (i na odwrót) nie powstrzyma monopolisty przed podnoszeniem cen. Uważa, że neomonetaryści żyją w nieistniejącym świecie wolnej konkurencji.

79. Przyczyny i skutki inflacji.

Przyczyny inflacji to:

• stosunki pieniężno - kredytowe - niedostosowanie emisji pieniądza i kredytów do wydajności, tzw. „miękkie” kredytowanie (tzn. ograniczony przymus zwrotności), nieprzestrzeganie dyscypliny finansowej w przedsiębiorstwach,

• niedostatki polityki alokacyjnej - nierealna polityka cen, subiektywizm rządu odnośnie dochodów, płac i świadczeń socjalnych, pobłażliwość w stosunku do związków zawodowych, wzrost wydatków na administrację ogólną, itp.,

• niedostatki działań na rzecz redukcji kosztów wytwarzania - względną stabilność zapewniłby wzrost wydajności pracy, jednak zróżnicowanie sektorowe i asortymentowe w kosztach, a także nadmierne zatrudnienie i znikomy postęp technologiczny (co obniża wydajność) powodują pchanie inflacji do góry, np. wysokie odpisy amortyzacyjne, zamrożenie kapitału - podnoszą koszty,

• polityka zewnętrzna - niewłaściwy układ warunków wymiany z zagranicą (malejąca relacja cen towarów eksportowych do importowych), niekorzystna polityka kursu walutowego, import inflacji światowej (np. w paliwach).

Skutki inflacji widoczne są w:

• podziale dochodu między różne grupy i klasy,

• podziale dochodu na inwestycje i oszczędności,

• bilansie płatniczym kraju,

• równowadze zewnętrznej,

• stosunkach społecznych, i in.

Skutki inflacji mogą być planowane (antycypowane) lub nieplanowane (nieantycypowane) - zależy to od oczekiwać inflacyjnych.

Przy braku oczekiwań inflacyjnych i stałych płacach, inflacja przynosi wzrost zysków przedsiębiorców. Podwyżki płac nie następują jednocześnie z podwyżkami cen - jest to niekorzystne dla pracowników.

Inflacja nieantycypowana szybko przekształca się w antycypowaną. Oczekiwania inflacyjne nie są jednakowe dla wszystkich grup społecznych oraz różnego rodzaju asortymentu dóbr. Inflacja waha się wokół jej średniego poziomu, który kształtuje nasze oczekiwania inflacyjne.

80. Przedsięwzięcia antyinflacyjne.

Przedsięwzięcia antyinflacyjne powinny być prowadzone poprzez aktywną politykę gospodarczą państwa. Dotyczą one:

• polityki finansowej - np. wstrzemięźliwość wydatkowa (optymalne wydatki), ograniczanie konsumpcji oraz wspieranie wydatków, które dadzą więcej niż proporcjonalny przyrost wydajności,

• polityki pieniężno - kredytowej - należy unikać deficytu bieżącego, podczas gdy deficyt strukturalny (czyli finansujący poprawę struktur gospodarki, np. tworzenie miejsc pracy, itp.) jest przejawem optymistycznym.

Państwo może w określonych sytuacjach zastosować działania drenażowe, np.:

1. zamrożenie cen i płac,

2. powiększenie długu publicznego poprzez emisję obligacji lub zaciągnięcie pożyczki,

3. wymiana pieniężna,

4. podatki i opłaty możliwości akumulacji w przedsiębiorstwach.

81. Trzy aspekty polityki antyinflacyjnej w Polsce w okresie transformacji 1989 - 2000

(inflacja jako zjawisko pieniężne, jako efekt kosztowy, jako efekt inercji).

Inflacja nie jest wynikiem błędów popełnianych w polityce fiskalnej, pieniężnej i dochodowej, ale konsekwencją toczącej się między różnymi grupami społecznymi walki o podział dochodu narodowego, które wymuszają inflacjogenne decyzje.

Kryteria z Maastricht gwarantujące zrównoważony rozwój to:

1. stopa inflacji - maksymalnie 1,5 ponad przeciętnego poziomu w trzech krajach o najniższym poziomie inflacji,

2. deficyt budżetowy - maksymalnie 3% PKB,

3. dług publiczny - maksymalnie 60% PKB,

4. stopa procentowa - maksymalnie 2% powyżej z średniej z trzech krajów o najniższej inflacji,

5. kurs walutowy - utrzymany w dynamice EURO i dolara.

Trzy aspekty polityki inflacyjnej to:

• aspekt popytowy (pieniężny) - za wzrost cen obciąża się odpowiedzialnością rząd lub Bank Centralny, można wpływać na inflację poprzez:

• regulację stóp, poziom rezerw obowiązkowych banków,

• podaż pieniądza, która zależy od kursu walutowego i zasad dewaluacji poziomu kursu (deprecjacja - obniżenie; lub aprecjacja - podwyższenie),

• deficyt budżetowy (inflację wzmaga ten deficyt, który kreuje popyt konsumpcyjny),

• wydatki sztywne - determinują podaż pieniądza,

• problem monetaryzacji deficytu i monetaryzacja - jest to relacja ilości pieniądza monetarnego do PKB (w Polsce ok. 30%).

• aspekt kosztowy - ten typ inflacji wywołują:

• administracyjne zmiany cen (np. energii, surowców żywnościowych, transportu, itp.),

• stawka amortyzacyjna (wysoka - pcha koszty w górę, niska - obniża je),

• indeksacja (dochodów, rent, emerytur),

• koszt kredytu, koszt realnie wysokiej stopy procentowej,

• silne opodatkowanie - czyli sztywność części dochodów.

• aspekt inercyjny (bezwładu) - jest wywoływany:

• oczekiwaniami inflacyjnymi,

• ustawową indeksacją, kompensacją, waloryzacją,

• ogłaszanymi podwyżkami cen administracyjnych,

• niską dyscypliną finansową.

Inflacji inercyjnej podlegają wszyscy, a najbardziej rząd.

82. Istota kwestii agrarnej we współczesnych, wysoko rozwiniętych gospodarkach.

Kwestia agrarna - kwestia żywnościowa - oznacza taką sytuację społeczno - ekonomiczną, że rolnictwo i agrobiznes stają się elementem naruszającym równowagę ekonomiczną w ramach systemu gospodarki narodowej, w ten sposób stają się hamulcem rozwoju gospodarczego i społecznego.

Przejawy kwestii agrarnej to:

• nienadążanie wzrostu produkcji rolnej za rozwojem całej gospodarki narodowej i wzrostem popytu na żywność,

• niższa jest wydajność pracy w rolnictwie,

• niska elastyczność rolnictwa w zakresie struktury produkcji, metod wytwarzania,

• dysparytet (nierówność) dochodów ludności rolniczej w stosunku do pozarolniczej.

Istota kwestii agrarnej wynika z:

• sztywności popytu na żywność,

• rent z ziemi:

• gruntowa - mówi o efektywności ze względu na żyzność, położenie względem siedliska (rozłóg),

• wynikająca z kwalifikacji producenta,

• absolutna - wynikająca z rzadkości czynnika ziemi,

• naturalnej słabości rolnictwa wobec nierolniczego otoczenia,

• mechanizmu przepływu kapitału w skali makroekonomicznej (nadwyżka wypracowana w rolnictwie - ok. 25% wypływa i nie wraca): teoria dwóch odwróconych lejków:

Trzeba by rozciągnąć zwężenie między lejkami, aby dochody gospodarzy rolnych uformowały tubę uniezależniającą ich od czynników zewnętrznych. Tylko aktywna polityka państwa może „połączyć” (zjednoczyć) rolnictwo z rynkiem. Wąskie gardła powodują, że produkcja czysta wytworzona w rolnictwie jest przechwytywana przez skup, przetwórstwo i konsumenci opłacają rentę monopolizacji struktury. Kapitał ten wypływa także dlatego, że można go rentowniej ulokować poza rolnictwem. Tempo zwrotu kapitału w rolnictwie jest ok. 6,5 razy wolniejsze niż na giełdzie papierów wartościowych, a także produkty spożywcze mają ok. 4 razy wolniejszy wzrost cen (gdyż spowalnia go konkurencyjność importu),

• właściwości popytu (nie tylko sztywności względem cen i dochodów, ale także substytucji produkcji żywności produkcją pozażywnościową).

Procesy reprodukcji rozszerzonej w gospodarce rodzinnej (chłopskiej) zależą przede wszystkim od parametrów regulacyjnych stosowanych w polityce agrarnej danego okresu, głównie relacji cen artykułów nabywanych i sprzedawanych przez gospodarstwa, obciążeń finansowych oraz warunków udzielania kredytu. Uniwersalizm kwestii agrarnej w krajach o różnym poziomie rozwoju wynika z:

1. niemożności podporządkowania rolnictwa do reszty gospodarki - wynika to z faktu, że rolnictwo nie kieruje się zasadą optimum ekonomicznego,

2. związku rolników z ziemią, która zależy od praw natury, a nie rynku,

3. zmienności natężenia tempa pracy w różnych porach roku, rejonach i typach gospodarstw, czyli innej organizacji dnia pracy niż w działach pozarolniczych,

4. występowania w rolnictwie specyficznego systemu motywacyjnego - nie da się bowiem przewidzieć efektu pracy, następuje odroczenie nakładów od efektów (wolniejszy obrót kapitału),

5. faktu, że dla większości rolników praca nie jest zawodem tylko sposobem życia, reakcja na bodźce ekonomiczne jest więc odmienna. Połączenie gospodarstwa domowego z rolniczym działa niczym amortyzator, stymulator i destymulator dla zachodzących procesów.

83. Strategia dostosowań sektora rolno - żywnościowego do warunków rynkowych.

Rolnictwo nie jest związane z rynkiem, gdyż ziemia nie zależy od czynników rynkowych, ale przyrodniczych. Tylko aktywna polityka państwa może połączyć rolnictwo z rynkiem. Z rolnictwa wypływa ok. 25% wyprodukowanej nadwyżki. Rynek i zasady jego działania sprawiają, że nadwyżka ta nie wraca i tworzy się zwężenie ilustrowane teorią dwóch odwróconych lejków. Trzeba rozciągnąć to zwężenie tak, aby dochody rolników uformowały tubę uniezależniającą ich od czynników zewnętrznych. Oprócz sprawienia, by nadwyżka wróciła, trzeba dołożyć pewną ilość, by uzyskać reprodukcję rozszerzoną (przez umożliwienie inwestowania).

Dokładać ją mogą:

• podatnicy (z tych pieniędzy udziela się kredytów inwestycyjnych dla rolników, dofinansowuje się ich, itp.),

• konsumenci - wspierają producentów kupując ich produkty.

To dokładanie jest warunkiem rozwoju sektora rolnego. W Polsce dokłada się ok. 22%, ale jest to wielkość zawierająca kwoty przeznaczone na KRUS. Odliczając KRUS zostaje ok.

6-7% faktycznego wsparcia (w UE i Stanach Zjednoczonych jest to ok. 47%).

84. Makroekonomia czynnika ziemi.

Gospodarka żywnościowa jest to:

• produkcja środków produkcji na rzecz sektora rolnego,

• rolnictwo właściwe,

• przetwórstwo rolne.

Makroekonomia bada procesy tworzenia i reprodukcji dochodu narodowego oraz podziału w określonym otoczeniu instytucjonalnym.

To, co się dzieje w rolnictwie w dużej mierze zależy od tego, co się dzieje w otoczeniu.

Makroekonomia czynnika ziemi wiąże się z:

• przymusem konsumpcji - produkcja żywności nie jest najefektywniejszym sposobem wykorzystania kapitału, jednak trzeba to robić, bo ludzie zawsze będą jeść,

• strukturą kosztów - jest ona w dużej mierze uzależniona od czynników naturalnych, tzn. od procesów fotosyntezy, jakości gruntu, ilości gruntu, długości okresu wegetacyjnego zależnego od położenia,

• charakteru ziemi - jest ona sztywnym czynnikiem wielokrotnego użytku, odnawialnym. Rolnicy otrzymują renty gruntowe (jest to forma dochodu otrzymywanego z gospodarowania ziemią).

• sztywnością popytu na żywność - nie można zwiększać konsumpcji w nieograniczoność,

• mechanizmami przepływu kapitału z rolnictwa, co wynika z 4-krotnie wolniejszego wzrostu cen i ok. 6,5-kronie wolniejszego tempa zwrotu kapitału niż np. na giełdzie papierów wartościowych.

85. Makroekonomiczne przesłanki efektywnej polityki rolnej.

Wstępnym warunkiem jest, by w polityce rolnej miało miejsce:

• prawidłowe rozpoznanie relatywnie wysokich kosztów produkcji oraz przyczyn niskiej wydajności pracy w rolnictwie (walka z ukrytym bezrobociem na wsiach oraz pozyskiwanie środków na kredyty inwestycyjne pozwoli na obniżanie kosztów oraz wzrost wydajności),

• zerwanie z subwencjonowaniem rozwoju ogólnogospodarczego kraju, gdyż utrwala ono, a nawet pogłębia, nadmierne różnice w rozwoju cywilizacyjnym wsi,

• uwzględnienie i poszanowanie właściwych gospodarstwom chłopskim reakcji przystosowawczych.

Są to niezbędne wymogi dla wzrostu produkcji w gospodarstwach, a przez to do obniżenia jednostkowego kosztu wytwarzania i poprawy ich dochodowości. Należy:

• pobudzić produkcję rolną poprzez podniesienie jej opłacalności,

• wzbudzić dodatkowy popyt gospodarstw na środki produkcji (trwałe i obrotowe),

• nowa jakościowo polityka musi zdecydowanie przełamać istniejące układy monopolistyczne w zakresie produkcji środków produkcji, skupu, itp.,

• doprowadzić do spadku kosztów zaopatrzenia rolnictwa w środki produkcji i relatywnego wzrostu opłaty pracy.

86. Serwomechanizm adaptacyjny dochodów rolniczych do polityki rolnej.

Serwomechanizm jest to specyficzna właściwość polegająca na uniwersalizmie reakcji bez względu na sytuację gospodarczą, inaczej samoregulacja. Polega to na tym, że polityka rządowa wzmagająca popyt (przez administrowanie cen, dopłaty, itp.) spowoduje wzrost dochodów gospodarstw rolnych, które zainwestują te pieniądze w pierwszej kolejności w inwestycje produkcyjne (np. powiększenie stada, zakup maszyn, nieruchomości). Dopiero następnym krokiem jest zakup dóbr użytkowych oraz spożycie naturalne. Jeśli chodzi o spożycie naturalne, serwomechanizm sprawił, że ilościowy udział tego spożycia od czasów transformacji jest w miarę stały, przy malejącym udziale tego spożycia w rosnących dochodach. W latach dziewięćdziesiątych udział tych wydatków żywnościowych wzrósł do ok. 60%.

87. Dostosowanie sektora rolno - żywnościowego Polski do wymogów UE. Problemy i

dylematy.

Problemy:

- potrzebne są ogromne nakłady na zwiększenie efektywności rolnictwa polskiego,

- należy udzielać rolnikom korzystnych kredytów inwestycyjnych,

- należy przeprowadzić pionową (między rolnikiem a przetwórcą) oraz poziomą (między

rolnikami) integrację.

Dylematy:

• Czy uda nam się ochronić rodzimą produkcję przed wyparciem jej przez żywność unijną?

• Na ile prowadzić politykę ukrytego bezrobocia, a na ile tworzyć nowe miejsca pracy i odciążać gospodarstwa rolne?

• Czy zmniejszyć liczbę gospodarstw do 200 tys. (jak chce UE) czy do 700 tys. (na ile nas stać naprawdę)?

• Jak ochronić ziemię przed wykupem przez cudzoziemców?

88. Systemowe bariery rozwoju rolnictwa i agrobiznesu.

W Polsce, podczas procesu transformacji, w sektorze rolno - spożywczym zderzyły się trzy bariery:

1. bariera popytu na żywność - wynikająca ze sztywności tego popytu (nie można nieograniczenie zwiększyć ilości konsumowanych produktów),

2. bariera opłacalności produkcji rolnej - występuje z tego względu, że rynek nigdy nie sprawi, aby produkcja rolna była opłacalna, bo zna inne, bardziej zyskowne wykorzystanie kapitału. Rola państwa polega na tym, aby tym sterować, ponieważ trzeba produkować żywność. Instrumenty regulacji makroekonomicznej sektora rolno - żywnościowego to:

• wzrost popytu,

• polityka propodażowa,

• polityka prodochodowa,

• regulacja opłacalności produkcji w sposób bezpośredni, np. dopłaty do ponoszonych kosztów, ulgi w świadczeniach obowiązkowych, subwencjonowanie eksportu, itp.,

• podtrzymywanie cen składników rolnych poprzez zakupy interwencyjne,

• protekcja graniczna (cła, subsydia, itp.).

Barierę opłacalności wzmagają dodatkowo nożyce cen - jest to stosunek cen produktów wytworzonych do tych, które nabędziemy z rynku. Gdy nożyce są rozwarte, wtedy dochód do dyspozycji zmniejsza się (oznacza to, że ceny skupu produktów żywnościowych nie uwzględniły wzrostu kosztów). Gdy nożyce cen są zwarte, wtedy dochód do dyspozycji wzrasta.

3. bariera przemian strukturalnych - przemiany te zostały zahamowane w 1995 roku i dotyczą wielu struktur (np. demograficznej, własnościowej). Ważną kwestią jest dostosowywanie rejonów produkujących do przetwarzających, aby unikać rozłożenia w czasie z powodu pokonywania odległości. Drugim ważnym aspektem jest tzw. ukryte bezrobocie, czyli że gospodarstwo utrzymuje więcej osób niż jest to rentowne. Za dużo członków rodziny pracuje na rzecz jednego gospodarstwa.

Nożyce cen w Polsce rozwierają się do ok. 30% - tzn. za 1zł dochodu rolnik może kupić ok. 70gr. środka produkcji.

89. Rola procesów integracyjnych w sektorze rolno - żywnościowym.

Integracja w sektorze rolno - żywnościowym może być:

• integracją wprzód - integracja zaczynająca się od ogniwa surowcowego, poprzez zbyt do przetwórstwa,

• integracją w tył - integracja następuje z inicjatywy przetwórcy (producenta), dotyczy rolników,

• integracją poziomą - integrują się rolnicy,

• integracją pionową - integrują się rolnicy z przetwórcami.

Rola tych procesów integracyjnych:

• skupianie się kapitału w celu dokonywania efektywniejszych inwestycji,

• trwała współpraca między rolnikiem a przetwórcą, gwarantująca zbyt na dogodnych warunkach,

• minimalizowanie ryzyka poprzez wszechstronne przedsięwzięcia,

• kilku rolników może wywrzeć większy nacisk na podniesienie poziomu cen.

90. Osobliwości w polityce rolnej w warunkach rynkowych.

Osobliwości w polityce rolnej:

• prawidłowe rozpoznanie relatywnie wysokich kosztów produkcji oraz przyczyn niskiej wydajności pracy w rolnictwie,

• zerwanie z subwencjonowaniem rozwoju ogólnogospodarczego kraju, kosztem utrwalania, a nawet pogłębiania nadmiernych różnic w rozwoju cywilizacyjnym wsi,

• uwzględnienie i poszanowanie właściwych gospodarstwom reakcji przystosowawczych.

Istotną cechą jest także stały interwencjonizm państwowy, występujący w różnej postaci.

Interwencjonizm państwowy na rynku rolnym: interwencja pośrednia

91. Rola polityki makroekonomicznej w kształtowaniu warunków dla zrównoważonego

rozwoju w rolnictwie.

Zarówno polityka monetarna, jak i fiskalna mogą mieć wpływ na warunki zrównoważonego wzrostu.

(1) Liberałowie dochodząc do władzy rozpoczynają rządy planując wzrost stopy procentowej. Konsekwencją jest wzrost kursu waluty (pieniądze z rynku wracają do banków). Ponieważ spada podaż pieniądza, spada popyt, zwierają się nożyce cen i spada terms of trade będący efektem cenowym wzrostu stóp - gospodarka „chłodzi się” (wyhamowanie wzrostu).

Wyszczególnienie	Polityka monetarna		Polityka fiskalna
		ekspansywna (1)	defensywna (2)	ekspansywna	defensywna
1. Krajowe (wewnętrzne) ceny rolne
2. Ceny rolnych środków produkcji
3. Nożyce cen	rozwarcie	zwarcie
4. Terms of trade (efekt cenowy)
5. Realna stopa procentowa
6. Kurs walutowy

(2) Obniżka stóp procentowych może uratować sytuację, jednak w połączeniu z deprecjacją złotówki (spadkiem kursu), w konsekwencji tanieją kredyty, rosną dochody, wzrasta popyt na dobra pozażywnościowe (bo mają większą elastyczność cenową). Następuje wzrost terms of trade i rozwarcie nożyc cen - wzrost gospodarczy.

Nie tylko rynek, ale przede wszystkim państwo decyduje o sytuacji. Po 2-3 latach rząd przejdzie do redukcji aktywności państwa.

92. Omów czynniki kształtujące strukturę podmiotową w gospodarce rynkowej.

Gospodarka rynkowa jest systemem bardzo złożonym. Składa się z milionów różnych podmiotów, takich jak: gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa, instytucje finansowe, administracja państwowa czy władze lokalne.

Podmiotem nazywamy określoną formę organizacji, która podejmuje samodzielne decyzje, kierując się własnym interesem i związanym z tym ryzykiem. Czynnikami kształtującymi strukturę podmiotową są:

• mechanizm rynkowy - który „rodzi” instytucje, rozwija je, ale jednocześnie nie może bez nich istnieć,

• instytucje działające w sferach:

• regulacyjnej - stanowienie prawa, czyli instytucje ustawodawcze, wykonawcze, np. Parlament, Rząd; instytucje terenowe: sejmiki samorządowe, rada gminy, rada powiatu,

• realnej - wykonywanie uchwał, zasad, reguł, praw - są to np. przedsiębiorstwa, gospodarstwa domowe, banki, urzędy antymonopolowe, organizacje konsumenckie, NIK i inne.

93. Przepływy czynników produkcji i produktów w zależności od struktury

podmiotów gospodarczych.

Czynniki produkcji, to wielkości gospodarcze, którymi możemy swobodnie rozporządzać (praca, kapitał, ziemia). Niegdyś procesy wytwarzania i konsumpcji były połączone. Po pewnym czasie, gdy zauważono, że specjalizacja przyniesie większe korzyści, oddzielono produkcję od konsumpcji. Powstał obszar rynku między gospodarstwami domowymi a producentami, gdzie realizował się proces wymiany i konsumpcji. Tak więc specjalizacja doprowadziła do powstania rynku.

Model dwupodmiotowy:

• nie uwzględnia przepływów między przedsiębiorstwami (dokonują się one wyłącznie na rynku produktów),

• nie uwzględnia oszczędności,

• pominięto powiązania z zagranicą (gospodarka zamknięta).

Gospodarstwa dostarczają producentom czynniki produkcji, np. własną pracę (siła robocza), majątek, nieruchomości, itp., a za nie otrzymują opłaty, które są kosztem dla przedsiębiorców i dochodem dla gospodarstw. Rynek pełni funkcję zaspokajania potrzeb za pomocą produktów. Przedsiębiorstwa wytwarzają więc (przy użyciu czynników) produkty potrzebne gospodarstwom. Te, aby zdobyć produkty ponoszą wydatki konsumpcyjne będące przychodem dla przedsiębiorstw.

Jest to najprostszy model struktury podmiotowej, którego rozbudowaniem jest model trójpodmiotowy. Między gospodarstwem domowym a przedsiębiorstwem pojawiło się państwo jako amortyzator przepływów. Rynek stał się segmentowy (podzielony). Wydzielone zostały sektory:

• profit - nastawiony na zysk,

• non - profit - nie dla zysku, a dla równowagi funkcjonowania struktur.

Na rynku czynników wytwórczych między państwem a gospodarstwami i przedsiębiorstwami zachodzi wiele relacji:

• sprzedaż czynników wytwórczych (np. prywatyzacja),

• przekazanie czynników wytwórczych z gospodarstw domowych do przedsiębiorstw.

Przepływy te są dwukierunkowe między:

• gospodarstwami domowymi a państwem,

• przedsiębiorstwem a państwem,

• gospodarstwem domowym a przedsiębiorstwem.

Istnieje również rynek produktów, gdzie spotyka się popyt i podaż na produkty gotowe.

Funkcja władzy gospodarczej związana jest ze zrównoważonym wzrostem, a więc pojawia się sektor non - profit. Gospodarstwa domowe uzyskują od państwa świadczenia, produkty, usługi i same świadczą na rzecz państwa. Państwo otrzymuje dochody z tytułu świadczeń podatkowych i opłat gospodarstw domowych i przedsiębiorstw. Transfery są to uzyskiwane od państwa zasiłki, stypendia, itp. Nie jest to pełna struktura, gdyż brak tu np. banków.

94. Tabela przepływów międzygałęziowych jako instrument objaśniający ewolucję

struktury instytucjonalnej w gospodarce rynkowej.

95. Scharakteryzuj sektor nierynkowy w gospodarce rynkowej.

Sektor nierynkowy obejmuje dwukierunkowe przepływy między:

• gospodarstwami domowymi a państwem,

• przedsiębiorstwami a państwem.

Gospodarstwa domowe otrzymują od państwa świadczenia w postaci zasiłków, stypendiów, dopłat, itp. oraz produkty i usługi. Przedsiębiorstwa również otrzymują produkty i usługi od państwa. Zarówno gospodarstwa domowe, jak i przedsiębiorstwa są zobligowane do świadczenia na rzecz państwa (są to dochody państwa) poprzez podatki, opłaty, itp. Funkcja władzy gospodarczej związana jest ze zrównoważonym wzrostem, a więc pojawia się sektor non - profit (nie dla zysku, a dla równowagi funkcjonowania struktur).

96. Omów pojęcie, cele i atrybuty przedsiębiorstw w gospodarce rynkowej.

Przedsiębiorstwo - jest to organizacja o wyróżnionej działalności gospodarczej (wytwórczej, usługowej), specjalizująca się, realizująca potrzeby i działająca w oparciu o zysk. Ta działalność charakteryzuje się:

• odrębnością techniczno - produkcyjną - przedsiębiorstwo posiada środki trwałe i obrotowe umożliwiające prowadzenie działalności,

• odrębnością organizacyjną - działalność przedsiębiorstwa opiera się na określonej strukturze organizacyjnej, wyznaczającej zakres kompetencji i zależności członków załogi,

• odrębnością ekonomiczno - prawną - możliwością dysponowania posiadanymi środkami trwałymi i obrotowymi, pokrywania wydatków z własnych przychodów, posiadania rachunku bankowego, możliwością zaciągania kredytów i posiadania osobowości prawnej.

Cele:

• zaspokajanie potrzeb społeczeństwa przy minimalizacji nakładów albo osiąganie efektywnych ekonomicznie wyników (maksymalizacja wyników przy danych nakładach) przez produkcję dóbr i usług lub przez inną działalność zaspokajającą potrzeby społeczeństwa,

• zysk, który jest zjawiskiem wtórnym wynikającym z realizacji celu pierwotnego (zaspokajanie potrzeb społeczeństwa).

Atrybuty:

• produkowanie określonych dóbr i usług przeznaczonych na użytek innych jednostek gospodarczych, czyli wytwarzanie na wymianę lub też z przeznaczeniem dla zaspokojenia bezpośrednich potrzeb społeczeństwa w drodze kupna - sprzedaży,

• działanie na zasadzie pełnej odpłatności świadczeń, czyli przekazywanie wytworzonych produktów lub usług innym jednostkom lub osobom za zwrot kosztów wytwarzania tych produktów z odpowiednią nadwyżką.

97. Scharakteryzuj typy przedsiębiorstw w gospodarce rynkowej.

1. przedsiębiorstwa państwowe - choć w gospodarce rynkowej dominują różne typy przedsiębiorstw prywatnych, to w niektórych dziedzinach ważną rolę spełniają przedsiębiorstwa państwowe, np. w komunikacji, łączności, energetyce, w niektórych dziedzinach przemysłu wydobywczego. Są one najczęściej organizowane w formie spółek akcyjnych, których pakiet kontrolny akcji znajduje się w ręku Skarbu Państwa. Ich działalność jest w pełni skomercjalizowana, a więc w dużej mierze upodabnia się do działalności prywatnych spółek akcyjnych, z tym, że głównym decydentem w sprawach funkcjonowania i rozwoju jest odpowiednia instytucja państwowa.

2. przedsiębiorstwa komunalne - są własnością władz lokalnych, organizowane są w dziedzinach użyteczności publicznej związanej najczęściej z gospodarką komunalną określonego miasta lub regionu.

3. przedsiębiorstwa spółdzielcze - przedsiębiorstwa prywatne, funkcjonują przede wszystkim w sferze produkcji rolnej, przemyśle rolno - spożywczym oraz handlu. Najwyższą władzą jest tu zgromadzenie członków (jeden członek ma jeden głos). Członkami spółdzielni mogą być osoby trzecie, pod warunkiem, że płacą składki na rzecz spółdzielni i aprobują jej statut. Spółdzielnia może prowadzić działalność socjalną, kulturalną, oświatową dla członków.

4. inne przedsiębiorstwa prywatne -

1. pracownicze spółki kapitałowe - akcjonariat pracowniczy powstaje w wyniku sprzedaży majątku przedsiębiorstwa pracownikom w nim zatrudnionym. Samorząd pracowniczy w sposób demokratyczny (jeden członek - jeden głos) wybiera zarząd i radę pracowniczą oraz decyduje o podziale zysku.

2. przedsiębiorstwa drobnotowarowe - ich działalność opiera się na wytwarzaniu niewielkiej ilości towarów,

3. niepracownicze spółki kapitałowe - są to spółki kapitałowe, najczęściej akcyjne lub z o.o.

4. przedsiębiorstwa z własnością indywidualną - są to przedsiębiorstwa, w których większość (lub całość) akcji (udziałów) posiada indywidualna jednostka.

Spółki : ułatwiają koncentrację kapitału; zmniejszają ryzyko działalności, bo rozkłada je na wiele podmiotów; gromadzą rozproszone oszczędności.

98. Wymień i omów kryteria różniące przedsiębiorstwa w gospodarce rynkowej.

KRYTERIA	PRZEDSIĘBIORSTWA PAŃSTWOWE	PRZEDSIĘBIORSTWA PRYWATNE
				SPÓŁDZIELCZE	INNE SPÓŁKI
1.Podmiot uprawniony do zakładania	zakłada władza centralna (ewentualnie regionalna), np. Minister, Wojewoda	zakłada grupa osób fizycznych (pracownicy lub nie)	zakładają osoby fizyczne (przyszli współpracownicy)
2.Kto jest właścicielem	w przedsiębiorstwach państwowych - Skarb Państwa; w komunalnych - samorząd lokalny	osoby prywatne (założyciele); 1udział to 1 głos	w/w osoby fizyczne
3.Co jest przedmiotem uprawnień własności	określony majątek, czasem z wydzielonymi udziałami Skarbu Państwa, itp.	ograniczone uprawnienia do zbywania majątku (określone w statucie)	uprawnienia do przekazywania własności ogranicza się statutem
4.Zakres uprawnień osób fizycznych wobec własności	brak uprawnień (można korzystać, nie można nią obracać)	udział można zawsze wycofać, nie można dowolnie wycofać	j.w.

5.Kto podejmuje decyzje	zarząd podejmuje decyzje, a powoływany jest przez organ tworzący	decyzje podejmuje samorząd spółdzielców (walne zgromadzenie)	decyzje podejmuje samorząd wspólników
6.Czy występuje podział na właścicieli i pracowników	istnieje podział	pracownik może być spółdzielcą ale nie musi	właściciele to pracownicy

99. Omów istotę przedsiębiorstw w formie spółek oraz ich przekształcenie w korporacje

międzynarodowe.

Spółka jest to przedsięwzięcie gospodarcze należące i zarządzane przez dwie lub więcej osób, które wnoszą odpowiedni kapitał i wspólnie prowadzą działalność, ponoszą ryzyko związane z tą działalnością, dzielą się osiągniętym zyskiem i odpowiadają za zobowiązania spółki. Zakres tej odpowiedzialności może być różny. Istota spółek to:

1. ułatwienie koncentracji kapitału,

2. zmniejszenie ryzyka działalności (bo rozkłada się ono na wiele podmiotów),

3. gromadzenie rozproszonych oszczędności.

Korporacje są to wielkie spółki akcyjne, zarządzane przez naukowców, inżynierów, organizatorów sprzedaży, reklamy i marketingu, prawników, dyrektorów różnych pionów i koordynatorów. Ten cały zespół fachowców nazywamy technostrukturą korporacji.

Przedsiębiorstwa łączą się, aby:

• wykorzystać tzw. korzyści skali, które pojawiają się, gdy wraz ze wzrostem produkcji jednostkowe koszty ulegają obniżeniu,

• sfinansować potrzeby produkcji, które wymagają więcej zasobu kapitału niż indywidualne osoby posiadają lub skłonne są zaryzykować na dane przedsięwzięcie.

Siła wielkich korporacji wyraża się tym, że wywierają one wpływ na cały system gospodarczy kraju, a nawet na politykę rządu. Manipulują one rozmiarami produkcji i wielkością cen, a także w dużym stopniu kształtują upodobania konsumenta i rynek nie ma już takiego wpływu. Zyski korporacji są opodatkowane dwukrotnie: raz jako dochód korporacji, a drugi raz po wypłaceniu dywidend akcjonariuszom, dla których stanowi to dochód podlegający opodatkowaniu.

Współczesna organizacja wielkich przedsiębiorstw:

Przedsiębiorstwo macierzyste (matka)

tworzy „córki”, którym przekazuje

informacje co i ile produkować,

a w zamian otrzymuje część zysku.

zysk

informacje

----> połączenia kooperacyjne

Właściwości korporacji:

1. obniżka kosztów wytwarzania,

2. ominięcie barier w handlu zagranicznym,

3. rozłożenie ryzyka działalności.

100. Wskaż na cechy specyficzne przedsiębiorstw Skarbu Państwa w gospodarce

rynkowej.

Przedsiębiorstwa państwowe funkcjonują przede wszystkim w komunikacji, łączności, energetyce (a więc w dziedzinach o znaczeniu ogólnopaństwowym), a także w niektórych dziedzinach przemysłu wydobywczego. Są najczęściej organizowane w formie spółek akcyjnych, gdzie pakiet kontrolny akcji znajduje się w ręku Skarbu Państwa. Działalność jest skomercjalizowana, a więc upodobniona do działalności spółek prywatnych. Głównym decydentem w sprawach funkcjonowania i rozwoju przedsiębiorstwa jest odpowiednia instytucja państwowa. Cechy specyficzne:

1. mogą być przedsiębiorstwami nierentownymi - są dotowane i subwencjonowane przez państwo,

2. państwo określa cechy świadczenia przez nie usług, gdyż eksploatacja tego rodzaju monopoli przez przedsiębiorstwo prywatne byłoby droższe dla konsumenta,

3. małe zainteresowanie tego rodzaju działalnością przez kapitał prywatny,

4. całkowita lub prawie całkowita kontrola państwa,

5. nie mogą ogłosić upadłości,

6. mają ograniczoną możność w podejmowaniu decyzji.

101. Określ wyznaczniki form własności przedsiębiorstw w gospodarce rynkowej.

Wyznacznikiem form własności przedsiębiorstw w gospodarce rynkowej jest przede wszystkim fakt, kto jest uprawniony do założenia tego przedsiębiorstwa. W drugiej kolejności wymienić należy właściciela, jako osobę, której przysługują najszersze prawa. Ważne są również uprawnienia, jakie posiadają (lub nie) osoby fizyczne wobec własności, a więc jak można tą własnością rozporządzać.

102. Pojęcie i cechy specyficzne gospodarstwa domowego jako podmiotu gospodarki

rynkowej.

Gospodarstwo domowe jest identyfikatorem społeczeństwa; jest dobrowolnym związkiem ludzi wspólnie zamieszkujących i podejmujących decyzje finansowe dotyczące sposobu zarobkowania i wydawania zarobionych pieniędzy.

Członkowie gospodarstw sprzedają na rynku pracy swoje usługi i w zamian za nie otrzymują dochody z pracy i własności. Dochody te w dużej części wydawane są na konsumpcję (żywność, opłacenie mieszkania, odzież, zdrowie, kultura oraz dobra konsumpcyjne trwałego użytku). Dochód zwiększają świadczenia płacone od państwa lub instytucji finansowych, natomiast pomniejszają dochód podatki osobiste, składki ubezpieczeniowe, emerytalne, itp. Oprócz konsumpcji, podatków i składek, gospodarstwa domowe przeznaczają część dochodu na oszczędności poprzez lokaty (w papierach wartościowych, akcjach, obligacjach) oraz inwestycje (zakup ziemi, nieruchomości, itp.). Procenty od oszczędności, dywidendy, itd. dodatkowo powiększają dochód. Gospodarstwa domowe można zatem utożsamiać ze stroną dochodową oraz konsumpcyjną.

103. Omów rolę Banku Centralnego.

Bank Centralny jest to bank, który pełni dwie funkcje: banku państwa i banku banków komercyjnych. Podział ten jest konfliktogenny (szczególnie w systemach transformowanych).

Zadania:

1. sterowanie emisją pieniądza,

2. kredytowanie innych banków,

3. utrzymywanie kursu waluty narodowej w określonych granicach,

4. obsługa bankowa rządu, udzielanie porad,

5. administrowanie państwowymi rezerwami walutowymi,

6. nadzorowanie banków komercyjnych.

Podstawowym zadaniem Banku Centralnego jest oddziaływanie na wielkość podaży pieniądza oraz kształtowanie warunków, na jakich kapitały pieniężne mogą być pożyczane przedsiębiorstwom i ludności.

Dzięki temu, że dokonuje on emisji pieniądza nie może zbankrutować (bankrutuje, gdy upada państwo). Jest bankiem rezerwowym dla innych banków, a także organizuje płatności zagraniczne.

Narzędzia Banku Centralnego:

1. system rezerw obowiązkowych,

2. zmiany stopy redyskontowej,

3. operacje otwartego rynku,

4. interwencjonizm w zakresie obrotów i transakcji dewizowych i in.

Bank Centralny może prowadzić działalność komercyjną (np. sprzedaż obligacji).

104. Struktura aktywów i pasywów Banku Centralnego.

Bank Centralny składa się z dwóch wydziałów: emisyjnego (emituje papiery wartościowe, banknoty) i bankowego (posiada papiery wartościowe, udziela pożyczek, itp.).

WYDZIAŁ EMISYJNY		WYDZIAŁ BANKOWY
Kupuje papiery wartościowe, weksle, obligacje emitowane przez państwo, przedsiębiorstwa, władze lokalne. Zamienia pieniądze na papiery wartościowe.		Spełnia funkcję bankiera w stosunku do banków komercyjnych i państwa.
AKTYWA	PASYWA	AKTYWA	PASYWA
Papiery wartościowe	Banknoty w obiegu	Państwowe papiery wartościowe; pożyczki udzielone państwu i inne kredyty. Posiada dzieła sztuki, nieruchomości, itp.	Wkłady z sektora publicznego, wkłady banków i państwa.

Aktywa - zasoby środków, należności,

Pasywa - zobowiązania.

105. Wpływ Banku Centralnego na podaż pieniądza.

Podaż pieniądza w gospodarce jest to suma pieniądza krajowego w obiegu (poza systemem bankowym) oraz wkładów na żądanie w bankach (a'vista), na które sektor prywatny może wystawić czek. Bank Centralny kontroluje podaż pieniądza poprzez:

1. system rezerw obowiązkowych - Bank Centralny ma uprawnienia do określenia minimalnej stopy rezerw, tzn. części depozytów, którą bank komercyjny ma obowiązek trzymać jako rezerwę w postaci gotówki lub jako depozyt w Banku Centralnym. Jeżeli Bank Centralny chce zmniejszyć podaż pieniądza kreowanego przez banki, to podwyższa stopę rezerw (banki redukują kredyty) - i na odwrót.

2. operacje otwartego rynku - występują, gdy Bank Centralny zmienia wielkość bazy monetarnej kupując lub sprzedając papiery wartościowe na otwartym rynku (np. bony skarbowe, obligacje Skarbu Państwa). Baza monetarna zwiększa się, gdy rośnie podaż przez np. wykup wcześniej sprzedanych bonów skarbowych - to ożywia koniunkturę. Natomiast sprzedaż bonów, obligacji, itp. zmniejsza podaż pieniądza i studzi gospodarkę.

3. stopy procentowe -

1. stopa dyskontowa - jest to stopa, po której Bank Centralny pożycza pieniądze bankom komercyjnym.

2. stopa redyskontowa - operacyjna; jest to cena, po której Bank Centralny skupuje od banków komercyjnych weksle. Istnieje następujące zróżnicowanie w stopach wynikające ze stopnia płynności lub sztywności zabezpieczeń:

_______________

stopa lombardowa

________________

stopa redyskontowa

_______________

stopa rejerencyjna

_____________

poziom rezerw

obowiązkowych

Wzrost stopy redyskontowej powoduje wzrost kosztów zaciągania kredytu przez banki komercyjne w Banku Centralnym, a tym samym zachęca je do trzymania wyższych rezerw dobrowolnych (jako ochrona przed zaciąganiem kredytów w tych warunkach rosną stopy). W tej sytuacji zmniejsza się współczynnik kreacji depozytów, zmniejsza się także podaż pieniądza.

Baza monetarna (inaczej zasób pieniądza wielkiej mocy) - jest to ilość pieniądza dostarczana przez Bank Centralny zarówno bankom komercyjnym, jak i sektorowi prywatnemu (pieniądze w obiegu pozabankowym i w posiadaniu banków).

Mnożnik kreacji pieniądza obrazuje wielkość zmiany zasobu pieniądza wywołanej zmianą bazy monetarnej o jednostkę. Jest to inaczej wielokrotność bazy monetarnej.

Podaż pieniądza = Mnożnik kreacji pieniądza
Baza monetarna

Mnożnik kreacji pieniądza zależy od:

• planowanej przez banki stopy rezerw gotówkowych (tj. w stosunku do całkowitej wartości wkładów),

• planowanego stosunku gotówki w obiegu pozabankowym do wartości wkładów w bankach (relacja gotówka - wkład).

Mnożnik kreacji będzie tym większy, im:

1. niższa jest planowana przez sektor pozabankowy stopa gotówka - wkłady (banki mają więcej pieniędzy, co ułatwia kreację kredytu),

2. niższa jest zamierzona przez banki stopa rezerwy gotówkowe - wkłady (czyli poziom rezerw obowiązkowych do wkładów), to umożliwia kreację większej ilości pieniądza depozytowego.

106. Rola wskaźnika rezerwy obowiązkowej, stopy dyskontowej i redyskontowej w

kształtowaniu podaży pieniądza przez Bank Centralny.

Wskaźnik rezerwy obowiązkowej, stopa dyskontowa i redyskontowa - to (wraz z operacjami otwartego rynku) główne narzędzia Banku Centralnego, którymi reguluje podaż pieniądza. Bank Centralny ma uprawnienia do ustalania stopy minimalnych rezerw, jakie banki komercyjne powinny posiadać w stosunku do złożonych w nich wkładów. Kiedy więc Bank Centralny podnosi ten wskaźnik, banki komercyjne zwiększają rezerwy obowiązkowe, obniża się mnożnik kreacji pieniądza i podaż spada (i na odwrót).

W przypadku stopy dyskontowej i redyskontowej - gdy Bank Centralny podnosi stopę dyskontową (stopę procentową pożyczek udzielanych bankom komercyjnym przez Bank Centralny) powyżej rynkowej stopy procentowej, banki muszą utrzymywać większe rezerwy, aby uniknąć niewygodnych pożyczek od Banku Centralnego. Banki komercyjne ograniczają udzielanie kredytów, mnożnik kreacji pieniądza obniża się i spada podaż pieniądza.

Wskaźnik rezerw obowiązkowych i stopa dyskontowa pozwalają wpłynąć na mnożnik kreacji pieniądza, a przez to na podaż pieniądza.

107. Operacje otwartego rynku w działalności Banku Centralnego.

Operacje otwartego rynku występują, gdy Bank Centralny zmienia wielkość bazy monetarnej kupując lub sprzedając papiery wartościowe na otwartym rynku. Operacje te pozwalają na bezpośrednie oddziaływanie na wielkość bazy monetarnej. Ponieważ podaż pieniądza jest to iloczyn bazy monetarnej i mnożnika kreacji pieniądza, więc równocześnie wpływają na rozmiary podaży pieniądza. Skup papierów wartościowych przez Bank Centralny zwiększa podaż pieniądza, natomiast sprzedaż ich zmniejsza podaż pieniądza.

Bank Centralny jest także kredytodawcą ostatniej szansy, tzn. udziela pożyczek bankom i innym instytucjom finansowym wtedy, gdy panika na rynkach finansowych zagraża całemu systemowi finansowemu. Pozwala to na:

• uniknięcie bankructwa banku komercyjnego,

• ograniczenie niepewności,

• uniknięcie paniki na rynku finansowym.

108. Omów implikacje (związki) makroekonomiczne deficytu budżetowego i długu

publicznego w Polsce.

Potrzeby pożyczkowe sektora publicznego (inaczej deficyt sektora publicznego) jest to suma deficytu budżetu centralnego i budżetów terenowych oraz deficytu w gałęziach znacjonalizowanych. Dług publiczny jest to całkowite, pozostające do spłaty zadłużenie państwa.

Jeżeli wyeliminujemy możliwość zaciągnięcia przez państwo pożyczki za granicą, to istnieją dwa sposoby finansowania deficytu budżetowego sektora publicznego:

1. pożyczka od społeczeństwa - państwo sprzedaje Bankowi Centralnemu swoje papiery wartościowe (bony skarbowe, obligacje) w zamian za gotówkę potrzebną na sfinansowanie deficytu budżetowego. Bank Centralny przeprowadza operacje otwartego rynku i sprzedaje te papiery. Finansując swoje wydatki z deficytu budżetowego państwo wprowadziło do gospodarki tą samą ilość pieniędzy (podaż pieniądza bez zmian),

2. dodrukowanie pieniędzy - państwo sprzedaje papiery wartościowe Bankowi Centralnemu za gotówkę, którą przeznacza na wydatki budżetowe. Banki komercyjne i inwestorzy indywidualni mają niezmienioną liczbę papierów; zwiększa się jednak baza monetarna, a co za tym idzie - podaż pieniądza.

109. Pojęcie rynku, infrastruktury rynkowej i mechanizmu rynkowego.

Rynek w najogólniejszym znaczeniu jest to miejsce zetknięcia się popytu z podażą, w wyniku czego powstaje cena. Zetknięcie to określają związki popytowo - podażowe występujące na rynkach dóbr spowodowane ceną (zawiązywane za pośrednictwem cen) w otoczeniu instytucji, które to sprzężenie kontrolują, nadzorują i ukierunkowują. W życiu codziennym rynek jest postrzegany jako nieskończenie wiele rynków indywidualnych.

Infrastruktura rynkowa jest to specjalnie wyznaczone i przystosowane do prowadzenia różnego rodzaju transakcji rynkowych miejsce, wyposażone w odpowiednie urządzenia i obsługiwane przez wyspecjalizowane zespoły ludzkie, a służące wygodzie sprzedających i kupujących.

Mechanizm rynkowy są to sprzężenia (zależności popytowo - podażowe) występujące na rynkach wszelkiego rodzaju dóbr gospodarczych, a zawiązujące się za pośrednictwem cen między równouprawnionymi podmiotami gospodarczymi dążącymi do osiągania korzyści ekonomicznych poprzez dokonywanie dobrowolnych aktów kupna i sprzedaży towarów.

Rodzaje rynków i ich infrastruktura:

1. ze względu na podział przestrzenny:

1. lokalny,

2. regionalny,

3. krajowy,

4. międzynarodowy,

5. światowy.

1. rynki pierwotne - występują zazwyczaj w regionach lub krajach o szczególnie dużej podaży określonych towarów,

2. rynki centralne - rynki o skali międzynarodowej, występujące w krajach wysoko rozwiniętych.

3. ze względu na stopień sformalizowania:

1. sformalizowane,

2. nieformalne.

4. klasyczne formy rynków:

1. targi, aukcje,

2. wolne obszary celne,

3. giełdy.

110. Omów walkę na rynku oraz podział korzyści ekonomicznych w wymianie.

Na rynku toczą się trzy rodzaje walk:

1. negocjacyjna - polega na uzgodnieniach warunków najkorzystniejszej sprzedaży i zakupu, negocjuje się cenę i ilość. Sprzedający chcą w jak największym stopniu zwiększyć swoje dochody, a kupujący mniej stracić z dochodów własnych. Dla dostawcy weryfikacja i adaptacja jego oferty podażowej to potwierdzenie jego racji bytu na rynku. Dostawca musi liczyć się z preferencjami odbiorców, a więc z istnieniem bariery popytu. Występowanie bariery popytu w toku walki negocjacyjnej to sytuacja, w której sprzedawca nie może zbyć więcej danych towarów przy istniejącej cenie, bądź nie jest w stanie podnieść ceny i utrzymać dotychczasowego poziomu ich sprzedaży. Dostawca musi również liczyć się z efektem substytucji (odbiorca może dokonać zakupu u innego dostawcy).

2. konkurencyjna,

3. przetargowa - odbiorcy oferują dostawcom korzystniejsze warunki zawierania transakcji w porównaniu do innych odbiorców. Dzięki nim są w stanie kupić więcej przy danej cenie lub zapłacić wyższą cenę przy danej ilości.

Walka konkurencyjna i przetargowa to w obliczu walki negocjacyjnej zjawiska wtórne. Jeśli w walce negocjacyjnej uczestniczy więcej niż jeden dostawca wobec danego odbiorcy, to między dostawcami pojawia się walka konkurencyjna. Rywalizują o wydatki odbiorcy. Dostawcy oferują warunki dostaw korzystniejsze od tych, jakie są zdolni przedstawić inni dostawcy. Wśród dostawców ujawniają się dwa motywy: „nie stracić do konkurenta” i „wygrać z nimi”.

111. Przedstaw cechy modelu konkurencji doskonałej, niedoskonałej i monopolu.

1. konkurencja doskonała:

• duża liczba producentów, każdy ma niewielki udział w ogólnej masie transakcji na rynku,

• pojedynczy producent nie ma wpływu na cenę (liczy na sprzedaż każdej wyprodukowanej ilości),

• cena to regulator opłacalności produkcji, weryfikat jej poziomu,

• giętkość cen,

• nieograniczona przenośność zasobów,

• cenowa elastyczność popytu =
  ,

• wysoki stopień homogeniczności (jednorodności) towarów,

• pełna przejrzystość rynku (kompletność informacji),

• całkowita dostępność rynków (można wchodzić na rynek bez ograniczeń),

• zupełne nasycenie rynku (brak trudności wymiany pieniądza na towar).

2. konkurencja niedoskonała:

• wielu producentów, każdy ma istotny udział w podaży,

• zmiana ceny - przez zmianę wielkości podaży,

• elastyczność cenowa popytu duża,

• walka konkurencyjna - ceny, marki, reklama,

• ograniczona podzielność i przestawialność,

• niepełna przejrzystość,

• nie zawsze racjonalne zachowania podmiotów.

3. konkurencja monopolistyczna:

• wyłączność pozycji producenta na rynku (zasadniczy jego wpływ na wartość produkcji i zbytu),

• narzucanie cen, korzystnych warunków transakcji.

112. Przedstaw relacje między dostawcą a odbiorcą w zależności od struktury rynku.

ODBIORCA DOSTAWCA	WIELU MAŁYCH	NIEWIELU ŚREDNICH	JEDEN DUŻY
WIELU MAŁYCH	polipol	oligopson	monopson
NIEWIELU ŚREDNICH	oligopol	wzajemny oligopol	ograniczony monopson
JEDEN DUŻY	monopol	ograniczony monopol	wzajemny monopol

113. Omów uwarunkowania adaptacji podaży do popytu i popytu do podaży w

warunkach rynkowych.

Adaptacja podaży do popytu odbywa się:

1. poprzez dostosowania popytowo - cenowe (warunkiem jest elastyczność cen) - zachodzą w krótkim i długim okresie. W krótkim okresie zmiany w popycie bieżącym lub cenie zachęcają do krótkookresowej zmiany podaży. W długim okresie należy przestawić podaż i urentownić ją.

2. poprzez dostosowania ilościowe (warunkiem jest przenośność zasobów) - dostosowaniom ilościowym podlegają zasoby przenośne (część siły roboczej, surowce, materiały), a w długim okresie także nieprzenośne (urządzenia, maszyny, budynki, itp.), dzięki czemu można dokonać zmian inwestycyjnych i przy danym popycie dostosować podaż.

Adaptacja popytu do podaży ma miejsce, gdy producent wchodzi dopiero na rynek z wyrobem nowym jakościowo lub pod względem typu. Jest to bardzo opłacalna forma, ale trudna do zrealizowania, gdyż trzeba za pomocą narzędzi marketingowych i reklamowych wykreować popyt na nowy produkt.

58

Ma

część nadwyżki po opodatkowaniu

(akumulacja)

zysk dla właścicieli

zysk dla pracowników

podatki, zobowiązania finansowe

P K B

wydajność

produktywność

efektywność

środki pracy

(zasób kapitału)

praca

(liczba zatrudnionych)

zasób surowców

---