Aleksandra Katarzyńska
Kierunek lekarski, III rok, gr. IV
Buddyzm wobec zjawisk zdrowia, choroby i śmierci
1. Definicja
Buddyzm- nonteistyczny (nie afirmuje ani też nie neguje istnienia boga) system filozoficzny i religijny, którego założycielem i twórcą podstawowych założeń był żyjący od około 560 do 480 roku p.n.e. Siddhārtha Gautama, syn księcia z rodu Śākyów, władcy jednego z państw-miast w północnych Indiach. Słowo "buddha", używane obecnie w odniesieniu do Siddhārthy Gautamy, w sanskrycie i pāli oznacza dosłownie "przebudzony". Takie imię obrał Siddhārtha Gautama, kiedy zaczął głosić swoje nauki.
Buddyzm najogólniej można podzielić na trzy podstawowe kierunki:
Hinajana- jej ideałem jest Arhat, czyli osoba doskonała, która pojęła prawdziwą naturę istnienia, wyzwoliła się z więzów pożądania i osiągnęła nirwanę.
Mahajana- nazywana również „Wielkim Wozem, której ideałem jest bodhisattwa, istota pomagająca innym na drodze do osiągnięcia nirwany. W Mahajanie zarówno mądrość jak i współczucie są najważniejszymi elementami życia duchownego, ponieważ mądrość bez współczucia nie może niczego osiągnąć, gdyż jest pasywna. Natomiast współczucie bez mądrości łatwo zostaje przepełnione cierpieniem. Osiągnięcie Oświecenia wymaga połączenia tych przeciwności, co zwykle udaje się w ciągu wielu żywotów i odrodzeń.
Wadżrajana („Diamentowa Droga”)- nazywana jest też Tantrajaną. Wyodrębniła się ona w Indiach z tradycji Mahajany i również propaguje ideał bodhisattwy, różni się jednak co do eksponowanych poglądów, a zwłaszcza formami praktyk religijnych. Wadżrajana zakłada, iż drogę szybkiego wyzwolenia można przebyć nawet w ciągu jednego życia. Jest to według adeptów Wadżrajany możliwe za pomocą praktyk tantrycznych. Praktyki te obejmują: wizualizacje bóstw (zwłaszcza różnych postaci Buddy), tworzenie i medytacje mandali, recytowanie mantr i odmawianie modlitw. Wszystkie te działania mają za cel otwarcie oceanu mądrości i współczucia, które jak się uważa, znajdują się w ludzkich sercach.
2. Podstawowe założenia buddyzmu
Buddyzm opiera się na Czterech Szlachetnych Prawdach głoszonych przez Siddharthę Gautamę, oraz na przedstawionej przez niego Ośmiorakiej Ścieżce, która prowadzić ma do ustania cierpienia. Budda głosił naukę, że dzięki cnocie, wiedzy i skupieniu można osiągnąć doskonałość - Przebudzenie - a Cztery Szlachetne Prawdy i Ośmiostopniowa Ścieżka wyznaczają drogę, która wiedzie do osiągnięcia tego celu. Do podstaw buddyzmu należy również pojęcie samsary, czyli wędrówki przez kolejne wcielenia, oraz nirwany, oznaczającej wyzwolenie z cyklu narodzin i śmierci. Cztery Szlachetne Prawdy są akceptowane bez zastrzeżeń przez wszystkie tradycje buddyjskie. Są to:
Pierwsza Szlachetna Prawda o Cierpieniu - każde istnienie pociąga za sobą cierpienie.
Druga Szlachetna Prawda o Przyczynie Cierpienia - przyczyną cierpienia jest przywiązanie do poczucia „ja” jako samodzielnego bytu niezależnego od innych zjawisk i dążenie do własnego szczęścia, bez zważania na potrzeby innych.
Trzecia Szlachetna Prawda o Ustaniu Cierpienia- można zniweczyć cierpienia pozbywając się chciwości i pożądania
Czwarta Szlachetna Prawda o Ścieżce Prowadzącej do Ustania Cierpienia - drogą do ustania cierpienia jest Szlachetna Ośmiostopniowa Ścieżka Buddy przedstawiona w jego naukach
Szlachetna Ośmiostopniowa Ścieżka (także: Ośmioraka, Ośmioaspektowa) jest ścieżką praktyki. Przestrzeganie jej zaleceń i wskazań, zebranych w ośmiu regułach ma prowadzić do całkowitego ustania cierpienia i - w konsekwencji - ostatecznego przejścia przebudzonej istoty z samsary do nirwany. Aby w pełni zrozumieć Cztery Szlachetne Prawdy, Budda zalecał podążać Ośmioraką Ścieżką, na którą składają się:
Właściwy Pogląd - jest to poznanie Czterech Szlachetnych Prawd
Właściwe Postanowienie - to postanowienie wyrzeczenia się złej woli i odstąpienie od wyrządzania wszelkiej krzywdy
Właściwe Słowo - to powstrzymanie się od kłamstwa, od mowy powodującej nieporozumienia między ludźmi , obelżywej mowy, pustego gadania
Właściwy Czyn - to powstrzymanie się od zabijania, od kradzieży, od nieskromności
Właściwe Zarobkowanie - to powstrzymywanie się od zarobkowania przynoszącego szkodę innym istotom, takiego jak: handel bronią, żywymi istotami, odurzającymi napojami, trucizną, od rybołówstwa, rzeźnictwa, wojskowości, fałszu, zdrady, przepowiadania przyszłości, oszustwa, wykorzystywania itp.
Właściwy Wysiłek - to intencje i wysiłek, które nie pozwalają na powstawanie złych, a pozwalają na powstanie dobrych mentalnych właściwości
Właściwa Uważność - zachowanie uważności we wszystkim, co się przedsięwzięło
Właściwa Medytacja - dążenie do osiągania stanów, w których znika "ego"
Buddystą może nazywać się ten, kto w swoim życiu kieruje się ideałami znanymi pod nazwą "Trzech Klejnotów" lub "Trzech skarbów". Te ideały to:
Budda- oznacza zarówno historycznego Buddę, jak również stan Buddy (przebudzenia), do którego dążą wszyscy buddyści
Dharma - przede wszystkim oznacza zgłębioną przez Oświecony umysł Prawdę oraz nauki buddyjskie. Oznacza także wszystkie pisma uważane za części kanonu buddyjskiego. W ich skład wchodzą nauki przypisywane samemu Buddzie opisy życia Buddy, jak również nauki spisane w późniejszych czasach.
Sangha- wspólnota Buddystów
Buddyzm jest przede wszystkim indywidualną praktyką, której fundament to medytacja i zachowywanie podstawowych zasad etycznych: majtri (współczucia i przyjaznego nastawienia wobec wszystkich istot), ahinsy (nieczynienia krzywdy żadnej z nich), karuny (miłosierdzia) - rytuał i kult nie grają w nim roli pierwszoplanowej. Nie istnieje też jakaś specjalna forma przyjęcia owej religii - buddystą staje się ten, kto podzielając wiarę w Cztery Szlachetne Prawdy zaczyna dążyć do wyzwolenia.
3. Symbole
Dharma Czakra (in. Koło Dharmy) - starożytny symbol buddyjski przedstawiający koło dharmy, czyli nauki i prawa Buddy.Tarcza (czakra) jest naturalnym symbolem słońca, który świeci nad całym światem i wszędzie rozsiewa swój blask. Symbolizuje zdobywanie świata poprzez naukę Buddy, która rozprzestrzenia się w ten sam sposób, jak promienie słońca. Osiem szprych koła oznacza szlachetną ośmioraką ścieżkę- jeden z podstawowych elementów nauki Buddy. Talizman dharma-czakra może służyć wszystkim (nie tylko buddystom),którzy chcą odkryć prawdę i doświadczyć prawdziwego szczęścia.
Flaga buddyjska - flaga symbolizująca buddyzm, po raz pierwszy została pokazana w maju 1885 roku. Pionowe pasy symbolizują aurę promieniującą z Buddy po jego duchowym przebudzeniu, przy czym pięć kolorów jest widoczne, a szósty, niewidzialny, stanowi ich mieszaninę (stąd pasy poziome). Elementy poziome oznaczają też współistnienie wszystkich ras ludzkich, a pionowe pokój.
4. Buddyzm a zdrowie i choroba
Zdrowie jest to szczególny stan umysłu który zawiera w sobie cztery jakości: jakość miłości, jakość współczucia, jakość szczęścia i radości, i całkowitej równości. W medycynie buddyjskiej wyróżnia się cztery klasy zaburzeń, z których każda jest przyczyną właściwych sobie chorób:
Choroby wynikające ze szkodliwej karmy (korzystne lub szkodliwe, zamierzone działanie, które przyniesie określony skutek) nagromadzonej w poprzednich wcieleniach w wyniku popełnienia złych czynów. Zwykle są uważane przez buddystów za nieuleczalne.
Choroby biorące swój początek w zdarzeniach zaistniałych we wczesnym okresie życia. Leczy się je zarówno odpowiednio dobranym postępowaniem leczniczym, jak i dobrym postępowaniem chorego (np. rozdawaniem jałmużny, pomocą niesioną innym).
Choroby zsyłane przez duchy, leczone poprzez działania kapłanów, którzy łagodzą lub przepędzają szkodzące choremu byty.
Schorzenia spowodowane nieodpowiednim postępowaniem lub pożywieniem, które mogą być leczone zmianą diety lub wprowadzeniem "prozdrowotnych" zachowań.
5. Buddyzm, a śmierć i umieranie
Buddyści uważają, że każda chwila życia jest wyjątkowa i cenna, co nakazuje im wykorzystywać je jak najlepiej. Jednocześnie to samo założenie pozwala im akceptować chorobę i śmierć jako zdarzenia, które mogą pojawić się w każdym z tych momentów. Buddyści zazwyczaj oczekują rzetelnej i pełnej informacji o stanie swojego zdrowia, przyjmując fakt własnej śmiertelności i tego, iż istnieje naturalne zakończenie każdego, nawet najdłuższego życia. Dlatego nawet informacje o złym rokowaniu i nadchodzącym końcu życia przyjmują zazwyczaj ze spokojem. Należy jednak podkreślić, że buddyści uważają, iż błędem jest lekceważący sposób podejścia do umierania i śmierci. Negowanie własnej śmiertelności jako sposób ucieczki przed śmiercią, jak również pogląd, iż śmierć nie ma żadnego znaczenia, są traktowane przez buddystów jako podejścia równie błędne.
Buddyści dzielą egzystencję na cztery powiązane ze sobą okresy: życie i umieranie, śmierć, okres po śmierci, odrodzenie. W każdym z tych okresów, według nich, znajdują się momenty sprzyjające wyzwoleniu się z cyklu narodzin i śmierci, szczególnie w okresie umierania i śmierci. Buddyści uważają, że umieranie składa się z następujących po sobie faz: w pierwszej ustaje praca zmysłów, w drugiej chory traci siły i często wpada w panikę, w trzeciej organizm umierającego traci kontrolę nad płynami ustrojowymi, w czwartej ciało staje się suche i traci ciepło. W piątym okresie umierający traci kontakt z otoczeniem i doznaje wizji o treści zależnej od swojego przyszłego życia. Następnie po ostatnim długim wydechu oddech ustaje. Buddyści wierzą, iż w tym czasie trwa jeszcze „oddech wewnętrzny", który ustaje
około 20 minut po ustaniu oddechu zewnętrznego i z tego powodu człowiek nie jest w tym czasie w pełni martwy.
Niektórzy buddyści, mogą odmawiać przyjmowania narkotycznych środków przeciwbólowych
i uspokajających (uważa się, że niszczą one wszystkie efekty medytacji), chcąc świadomie przebyć poszczególne okresy umierania, aby móc wykorzystać to doświadczenie w celu swojego duchowego rozwoju. Nie ma zdecydowanych zakazów dotyczących stosowania tego rodzaju specyfików u osób chorych, zwłaszcza cierpiących. Dozwolone są też wszelkie formy ratowania życia, o ile nie kolidują one z dobrem innych osób. Nie jest jednak przyjęte niepotrzebne przedłużanie agonii ani stanu wegetacji.
W przypadku ciężkiej choroby, zwłaszcza zagrażającej życiu, buddyści starają się, aby był wraz z nimi kapłan buddyjski lub, jeśli to niemożliwe, inny duchowy przyjaciel, który będzie „prowadził" strumień świadomości umierającej a następnie zmarłej osoby w taki sposób aby zapewnić jej jak najpomyślniejszą inkarnację w przyszłym życiu .Ciężko chory buddysta zwykle prosi o poinformowanie o tym jego mistrza, nauczycieli duchownych i bliskie mu osoby, aby w jego intencji rozpoczęli medytacje. W przypadku ciężkiej choroby zagrażającej życiu, buddyści starają się przyjąć tzw. „święte substancje", które w trakcie
religijnej ceremonii są błogosławione i wierzy się, że przyjęcie ich zapewnia błogosławieństwo
które bardzo silnie wpływa na przyszłe losy kolejnego wcielenia.
Z powodu zasad określanych jako „sprzyjające okoliczności", które mają pomagać w dobrym wcieleniu, buddyści uważają, że w okresie 3 dni, ewentualnie 3 godzin, a przynajmniej około 20 minut nie powinno się dotykać ciała zmarłego. Wynika to z przekonania iż świadomość mimo, że nie jest czymś materialnym, wydostaje się z ciała w miejscu dotknięcia, a z kolei miejsce z którego się ono wydostaje jest istotne dla przyszłego odrodzenia.
Buddyści zakładają, iż istotnym w chwili śmierci czynnikiem jest stan umysłu umierającego, toteż jego bliscy starają się nie zakłócać spokoju umierającego, a za to natchnąć go miłością i współczuciem dla wszystkich istot oraz wesprzeć go w czynionych przez niego medytacjach. Buddyści przywiązują dużą wagę do zasady aby przez okres 3 dni, a najlepiej 7 tygodni nie ruszać rzeczy zmarłego ani nie dysponować nimi, ponieważ świadomość zmarłego może wracać do miejsc, w których w ciągu swojego życia przebywał.
Ponieważ buddyści wierzą, że szczodrobliwość jest pierwszą z cnót, jakie każdy z nich powinien w swoim życiu kultywować, zgoda na pobierania narządów do przeszczepów jest traktowana jako „szlachetny akt szczodrobliwości" i nie powoduje zastrzeżeń rodziny zmarłego. Bliscy osoby zmarłej zwykle nie sprzeciwiają się też sekcji zwłok.
Bibliografia:
„Uwarunkowania kulturowe potrzeb buddystów w trakcie choroby i ostatnim okresie życia”
Jacek J. Pruszyński, Jacek Putz, Zakład Geriatrii i Gerontologii, Szkoła Zdrowia Publicznego, Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego w Warszawie