29. Interpretacja woli oświadczenia
Oświadczenie woli - pojęcie z zakresu prawa cywilnego oznaczające przejaw woli ludzkiej zmierzający do wywołania skutku prawnego w postaci powstania, zmiany, ustania stosunku prawnego. Oświadczeniem woli jest każde zachowanie człowieka wyrażające jego wolę w sposób dostateczny. Może być złożone nie tylko na piśmie, ale także ustnie, jak również wyrażone przez gest. Definicja oświadczenia woli w prawie polskim została zawarta w art. 60 kodeksu cywilnego.
Przejaw woli zostanie uznany za oświadczenie woli w sensie prawnym, jeśli zostaną spełnione następujące warunki:
oświadczenie zostanie złożone w sposób swobodny, przymus fizyczny wyłącza oświadczenie woli, zaś przymus psychiczny stanowi wadę oświadczenia woli;
oświadczenie będzie zrozumiałe, co oznacza, że przynajmniej w drodze interpretacji można ustalić, jakiego rodzaju skutek prawny chciał wywołać składający oświadczenie. Tu można wyróżnić:
oświadczenia woli wyraźne, czyli złożone za pomocą mowy, pisma, powszechnie uznanych za zrozumiałe.
oświadczenia woli dorozumiane, czyli złożone w inny sposób niż powyżej, poprzez inne zachowanie, są one oświadczeniem woli, jeżeli w danym kontekście sytuacyjnym to zachowanie pozwala odczytać wolę podmiotu.
oświadczenie zostanie złożone na serio, co oznacza, że oświadczeniu woli musi towarzyszyć rzeczywista wola wywołania skutku prawnego. Oświadczeniem woli nie na serio, jest takie oświadczenie, które ze względu na okoliczności w jakich zostało złożone, nie może zostać odczytane jako zmierzające do wywołania skutku prawnego. Oświadczenia woli pozorne, a więc zmierzające do wywołania innego skutku prawnego niż wynika z okoliczności, są oświadczeniem woli, choć dotkniętym wadą
30. Wady oświadczenia woli
Wady oświadczenia woli
brak świadomości lub swobody podjęcia decyzji co oznacza, że osoba oświadczająca swoją wolę nie znajduje się w normalnym stanie psychicznym i fizycznym
błąd stanowi wadę oświadczenia woli polegającą na mylnym wyobrażeniu u osoby oświadczającej swoją wolę o rzeczywistym stanie rzeczy
pozorność - jest to złożenie oświadczenia woli pozornego, które nie ma wywołać skutków prawnych lub zrobione jest dla żartu
groźba - jest to wymuszenie oświadczenia woli i stanowi jego wadę jeśli jest poważne i bezprawne
31. Warunek i termin (objaśnij , podaj przykład)
Art. 89. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych albo wynikających z właściwości czynności prawnej, powstanie lub ustanie skutku czynności prawnej można uzależnić od zdarzenia przyszłego i niepewnego (warunek).
Art. 90. Ziszczenie się warunku nie ma mocy wstecznej, chyba że inaczej zastrzeżono.
Art. 91. Warunkowo uprawniony może wykonywać wszelkie czynności, które zmierzają do zachowania jego prawa.
Art. 92. § 1. Jeżeli czynność prawna obejmująca rozporządzenie prawem została dokonana pod warunkiem, późniejsze rozporządzenia tym prawem tracą moc z chwilą ziszczenia się warunku o tyle, o ile udaremnia ją lub ograniczają skutek ziszczenia się warunku.
§ 2. Jednakże gdy na podstawie takiego rozporządzenia osoba trzecia nabywa prawo lub zostaje zwolniona od obowiązku, stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie osób, które w dobrej wierze dokonały czynności prawnej z osobą nieuprawnioną do rozporządzania prawem.
Art. 93. § 1. Jeżeli strona, której zależy na nieziszczeniu się warunku, przeszkodzi w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego ziszczeniu się warunku, następują skutki takie, jak by warunek się ziścił.
§ 2. Jeżeli strona, której zależy na ziszczeniu się warunku, doprowadzi w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego do ziszczenia się warunku, następują skutki takie, jak by warunek się nie ziścił.
Art. 94. Warunek niemożliwy, jak również warunek przeciwny ustawie lub zasadom współżycia społecznego pociąga za sobą nieważność czynności prawnej, gdy jest zawieszający; uważa się za nie zastrzeżony, gdy jest rozwiązujący.
Podział warunków:
dodatnie - zdarzenie zmienia istniejący stan rzeczy
ujemne - utrzymanie istniejącego stanu rzeczy
zawieszający - zastrzeżenie które uzależnia powstanie skutków czynności prawnej od zdarzenia przyszłego i nie pewnego
np. Jeżeli wyjdziesz za mąż, dostaniesz sypialnie
rozwiązujący - jest to zastrzeżenie , według którego skutek czynności prawnej ustaje jeżeli , nastąpi zdarzenie przyszłe i niepewne.
Np. A wynajmuje pokój B z zastrzeżeniem ,że najem ulegnie zakończeniu jeżeli B się ożeni.
Termin
Art. 110. Jeżeli ustawa, orzeczenie sądu lub decyzja innego organu państwowego albo czynność prawna oznacza termin nie określając sposobu jego obliczania, stosuje się przepisy poniższe.
Art. 111. § 1. Termin oznaczony w dniach kończy się z upływem ostatniego dnia.
§ 2. Jeżeli początkiem terminu oznaczonego w dniach jest pewne zdarzenie, nie uwzględnia się przy obliczaniu terminu dnia, w którym to zdarzenie nastąpiło.
Art. 112. Termin oznaczony w tygodniach, miesiącach lub latach kończy się z upływem dnia, który nazwą lub datą odpowiada początkowemu dniowi terminu, a gdyby takiego dnia w ostatnim miesiącu nie było - w ostatnim dniu tego miesiąca. Jednakże przy obliczaniu wieku osoby fizycznej termin upływa z początkiem ostatniego dnia.
Art. 113. § 1. Jeżeli termin jest oznaczony na początek, środek lub koniec miesiąca, rozumie się przez to pierwszy, piętnasty lub ostatni dzień miesiąca.
§ 2. Termin półmiesięczny jest równy piętnastu dniom.
Art. 114. Jeżeli termin jest oznaczony w miesiącach lub latach, a ciągłość terminu nie jest wymagana, miesiąc liczy się za dni trzydzieści, a rok za dni trzysta sześćdziesiąt pięć.
Art. 115. Jeżeli koniec terminu do wykonania czynności przypada na dzień uznany ustawowo za wolny od pracy, termin upływa dnia następnego.
Art. 116. § 1. Jeżeli skutki czynności prawnej mają powstać w oznaczonym terminie, stosuje się odpowiednio przepisy o warunku zawieszającym.
§ 2. Jeżeli skutki czynności prawnej mają ustać w oznaczonym terminie, stosuje się odpowiednio przepisy o warunku rozwiązującym.
Np. zawarta w dniu 1 lutego umowa najmu na 3 dni kończy się 4 lutego o północy
32. Rodzaje bezskuteczności czynności prawnej
Tak więc, jeżeli prawo przewiduje dla złożenia oświadczenia woli jakąś formę szczególną, winna być ona zachowana. Prawo przewiduje różne rodzaje wad (niezachowanie wymaganej prawem formy jest tylko jedną z nich) i różne konsekwencje wadliwości czynności prawnych. Skutki, jakie pociąga za sobą wystąpienie określonych wad przy dokonywaniu czynności prawnych, to:
a) Nieważność bezwzględna powoduje, iż czynność prawna nie wywołuje żadnych skutków prawnych. Jest tak, jakby do niej nie doszło. Umowa jest nieważna z mocy prawa. Do takiej nieważności dochodzi w następujących sytuacjach;
> kiedy czynność prawna zostaje dokonana przez osobę pozbawioną zdolności do czynności prawnych (art. 14 kc),
> gdy dokonano czynności prawnej sprzecznej z prawem, zasadami współżycia społecznego lub w celu obejścia prawa (art. 58 kc),
> w przypadku zawarcia umowy o świadczenie niemożliwe do spełnienia (reguła: impossibilium mdlą obligatio oznacza, że umowa o świadczenie niemożliwe nie rodzi zobowiązania - art. 387 § l kc),
> gdy przy składaniu oświadczenia woli nastąpił brak świadomości lub swobody, np. wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego oraz innego rodzaju, chociażby przemijających zaburzeń czynności psychicznych (art. 82 kc),
> jeśli czynność prawna została dokonana dla pozoru, czyli strony potajemnie umówiły się, iż ujawnione wobec osób trzecich oświadczenie woli nie wywoła skutków prawnych (art. 83 kc),
> jeśli dokonano danej czynności bez zachowania formy szczególnej przewidzianej przez prawo pod rygorem nieważności (ad solem-nitatem - art. 73 § 2 kc).
b) Nieważność względna polega na tym, że wadliwość czynności prawnej sama przez się nie powoduje jej nieważności. Jednak istnienie określonej wady uprawnia konkretną osobę do podważenia ważności tej
czynności. Jeśli upoważniona osoba skorzysta ze swego uprawnienia, czynność staje się nieważna od początku swego istnienia. Na nieważność względną można się powołać w przypadku istnienia następujących wad oświadczenia woli:
> błędu,
> podstępu,
> groźby,
> wyzysku.
Błąd jest mylnym wyobrażeniem co do rzeczywistego stanu rzeczy przy dokonywaniu czynności prawnej. Musi dotyczyć treści czynności prawnej, tj. tego co było w umowie, a nie naszych motywów czy oczekiwań. Ponadto, aby można się było powołać na błąd, musi on być istotny, czyli uzasadniający przypuszczenie, że gdyby dana osoba nie działała pod wpływem błędu, to nie złożyłaby określonego oświadczenia woli. Uprawniony może w ciągu roku od poznania prawdziwego stanu rzeczy uchylić swoje oświadczenie woli. Jeśli tego nie uczyni, wadliwość czynności prawnej ustaje i czynność wywiera normalne skutki prawne (art. 84 kc). Podstęp traktuje się jako tzw. błąd kwalifikowany. Jest to celowe wprowadzenie w błąd osoby składającej oświadczenie woli przez inną osobę. Uprawniony ma w tym przypadku czas na uchylenie swego oświadczenia woli, gdy zaś tego nie uczyni, czynność zaczyna skutkować prawnie (art. 85 kc). Groźba jest definiowana jako wywarcie przymusu na określoną osobę po to, by złożyła ona określone oświadczenie woli. Z tą wadą mamy do czynienia wtedy, gdy z okoliczności wynika, że konkretne oświadczenie woli zostało złożone dlatego, bo składający je podmiot był przekonany, iż gdyby tego nie zrobił, groziłoby mu lub jego najbliższym poważne niebezpieczeństwo. Aby można się było powołać na groźbę, musi być ona bezprawna i poważna. W lej sytuacji uprawniony ma rok - od ustania stanu zagrożenia - do uchylenia się od tegoż oświadczenia woli. Jeśli tego nie uczyni, wówczas wadliwość ustaje i czynność wywiera normalne konsekwencje (art. 87 kc). Wyzysk polega na zastrzeżeniu w umowie rażąco niewspółmiernych wzajemnych świadczeń przez strony tej umowy Z tą wadą oświadczenia woli mamy do czynienia, gdy jedna ze stron wykorzystuje przymusowe położenie partnera, jego niedołęstwo lub niedoświadczenie. Uprawniony może żądać zmniejszenia swego świadczenia lub zwiększenia należnego mu świadczenia, a nawet unieważnienia umowy na drodze sądowej. Uprawnienia te wygasają z upływem dwóch lat od dnia zawarcia umowy {art. 388 kc).
c) Bezskuteczność zawieszona polega na tym, że czynność prawna jest niezupełna Do jej ważności wymagana jest zgoda osoby trzeciej. Tego typu działania noszą nazwę czynności kulejących. Przykładem może być sytuacja przewidziana w treści art. 17 kc, który stanowi, że: „do ważności czynności prawnej, przez którą osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych zaciąga zobowiązanie lub rozporządza swoim prawem, potrzebna jest zgoda jej przedstawiciela." Dopiero czynność potwierdzona przez uprawnioną osobę staje się ważna. Brak zgody powoduje jej nieważność od samego początku.
d) Względna bezskuteczność jest wtedy, gdy czynność prawna nie wywiera skutków prawnych tylko względem konkretnych osób chronionych przez prawo. Art. 527 kc przewiduje ochronę wierzyciela, w razie niewypłacalności dłużnika, stanowiąc, że. „jeśli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego
33. Sposoby zawierania umów
Umowa (łac. contractus) - w prawie cywilnym to zgodne porozumienie dwóch lub więcej stron, ustalające ich wzajemne prawa lub obowiązki. Według bardziej szczegółowej definicji umowa to stan faktyczny polegający na złożeniu dwóch lub więcej zgodnych oświadczeń woli zmierzających do powstania, uchylenia lub zmiany uprawnień i obowiązków podmiotów składających te oświadczenia woli. Umowy są zawsze co najmniej dwustronnymi czynnościami prawnymi.
Oprócz umów w rozumieniu prawa cywilnego istnieją także umowy administracyjne i umowy międzynarodowe. Niniejszy artykuł dotyczy tylko umów cywilnoprawnych.
Umowa w prawie polskim
Umowy w polskim prawie cywilnym reguluje pod gałąź prawa cywilnego zwana prawem zobowiązań, której zasadniczy zrąb znajduje się w księdze trzeciej kodeksu cywilnego. Księga ta zawiera zarówno przepisy regulujące kwestie wspólne dla wszystkich umów - związane z ich zawarciem, ważnością, wykonywaniem itp. - jak i przepisy regulujące konkretne typy umów, najczęściej spotykane w obrocie prawnym, na czele ze sprzedażą. Oprócz umów regulowanych przez prawo zobowiązań jest również kilka typów umów regulowanych przez inne pod gałęzie prawa cywilnego: prawo rzeczowe (np. umowa o zniesienie współwłasności, umowa o ustanowienie wieczystego użytkowania) i prawo spadkowe (umowa o dziedziczenie, umowa o dział spadku).
Zasada swobody umów
W prawie polskim od 1990 ponownie obowiązuje wywodząca się jeszcze z prawa rzymskiego zasada swobody umów, wyrażona w art. 353¹ Kodeksu cywilnego:
"strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego"
Oznacza to, że co do zasady strony mogą w ramach swobody umów, nie przekraczając pewnych granic, umówić się o wszystko, co prawo uznaje za podlegające jego uregulowaniom.
Doktrynalny podział umów
Ze względu na obowiązki stron wyróżniamy umowy:
jednostronnie zobowiązujące (np. umowa darowizny) - tylko jedna osoba jest zobowiązana, a druga uprawniona,
dwustronnie zobowiązujące (np. umowa pożyczki) - obie osoby są zarówno zobowiązane, jak i uprawnione do określonych czynności, np. obowiązek wydania przedmiotu pożyczki i uprawnienie do jego uzyskania oraz obowiązek zwrotu przedmiotu pożyczki i uprawnienie do jego odzyskania.
Wśród umów dwustronnie zobowiązujących wyróżnia się umowy wzajemne, w których świadczenie jednej ze stron ma odpowiadać świadczeniu drugiej strony (być jego ekwiwalentem). Przykładem tego typu umów jest np. umowa sprzedaży, w której jedna ze stron zobowiązuje się przenieść własność rzeczy, a druga strona zobowiązuje się w zamian za to zapłacić odpowiednią cenę.
Umowy dzielą się ponadto na:
nienazwane - tworzone na zasadzie swobody umów (np. franczyza, factoring, timesharing).
Forma umowy
Prawo może uzależniać skutki prawne umowy od zawarcia jej z zachowaniem określonej formy. Ze względu na formę wyróżniamy umowy zawarte:
w drodze czynności konkludentnych - takich, które nie mogą być uznane za formę ustną, a są zrozumiałe dla stron umowy. Przykładem może być zamówienie dwóch piw przez podniesienie dwóch palców.
ustnie
w formie aktu notarialnego
inne, nie występujące w prawie polskim
Co do zasady przy zawieraniu umów nie jest wymagane zachowanie szczególnej formy, jednakże istnieją liczne wyjątki od tej zasady (np. w prawie polskim umowa przenosząca własność nieruchomości wymaga dla swej ważności formy aktu notarialnego).
Zobacz również: Forma czynności prawnych
Rodzaje umów regulowanych przez Kodeks cywilny
34. Przedstawicielstwo ustawowe
Przedstawicielstwo ustawowe to taki rodzaj przedstawicielstwa, w którym umocowanie do działania w cudzym imieniu nie opiera się na oświadczeniu woli reprezentowanego, ale wynika z przepisów prawnych. Przedstawicielem ustawowym może być tylko osoba określona w ustawie, np, rodzice sprawujący nad dzieckiem władzę rodzicielską czy opiekun ustanowiony przez sąd. Przedstawicielem ustawowym może być wyłącznie osoba posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych
35. Pełnomocnictwo i prokura
Pełnomocnictwo jest rodzajem przedstawicielstwa, w którym umocowanie do działania płynie ze specjalnego upoważnienia udzielonego przez reprezentowanego. Pełnomocnikiem może być także osoba posiadająca ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Można wyodrębnić różne rodzaje pełnomocnictw
>pełnomocnictwo ogólne,
>pełnomocnictwo szczególne,
>pełnomocnictwo rodzajowe,
>pełnomocnictwo domniemane,
>reprezentacja wzajemna małżonków,
> prokura,
>pełnomocnictwo w administracji.
W pełnomocnictwie ogólnym nie wskazuje się wyraźnie czynności, których ma dokonać pełnomocnik. Jest on upoważniony do działania w sprawach tzw. zwykłego zarządu. Może więc dokonywać czynności prawnych związanych z normalną, codzienną eksploatacją rzeczy. W pełnomocnictwie szczególnym wyraźnie określona jest konkretna czynność, która winna być dokonana przez pełnomocnika (art. 98 kc). Pełnomocnictwo rodzajowe określa pewien rodzaj czynności, których ma dokonywać pełnomocnik (np. pełnomocnictwo procesowe). Pełnomocnictwo domniemane polega na przyjęciu założenia, iż osoba znajdująca się w lokalu przedsiębiorstwa przeznaczonego do obsługi i tam działająca (sprawiająca wrażenie osoby związanej z prowadzeniem zakładu) jest umocowana do czynności zwykle tam dokonywanych (art. 97 kc). W razie przemijającej przeszkody małżonkowie mogą działać za siebie nawzajem w sprawach zwykłego zarządu bez wyraźnego pełnomocnictwa. Jest to działanie w ramach tzw. reprezentacji wzajemnej małżonków, przewidzianej przez kodeks rodzinny i opiekuńczy (art- 29). Specyficznym rodzajem pełnomocnictwa jest tzw. prokura. To pełnomocnictwo udzielane przez spółki handlowe. Ze względu na szeroki zakres musi być ono ujawnione w rejestrze handlowym prowadzonym przez sąd. Prokurent nie jest osobą prowadzącą sprawy spółki (podejmującą decyzje gospodarcze). Prokura uprawnia prokurenta do wszystkich czynności sądowych i pozasądowych, jakie są związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa spółki, z tym że do zbycia przedsiębiorstwa, wydzierżawienia i ustanowienia na nim prawa użytkowania oraz do zbywania i obciążenia nieruchomości potrzeba wyraźnego upoważnienia spółki. Prokura może być udzielona jednej osobie (tzw. prokura samodzielna) lub kilku osobom, które muszą reprezentować spółkę razem (tzw. prokura łączna). Prokura może być odwołana w każdym czasie. Wygasa ona wskutek ogłoszenia upadłości kupca (spółki). Organy administracji mogą w stosunkach cywilnoprawnych działać przez pełnomocnika. Jest nim np. pracownik organu, któremu udziela się specjalnego umocowania. Jednak umocowanie może też wynikać z samego faktu sprawowania przez pracownika określonej funkcji, z którą wiąże się dokonywanie czynności prawnych danego rodzaju. Mamy wtedy do czynienia z tzw. pełnomocnictwem w administracji, przypominającym wyżej zasygnalizowane pełnomocnictwo domniemane. Jeśli chodzi o bardzo ważną kwestię sposobu udzielenia pełnomocnictwa, obowiązuje generalna zasada, że forma oświadczenia woli mocodawcy może być dowolna. Od tej zasady są liczne wyjątki. Jeśli pełnomocnictwo zawiera umocowanie do dokonania czynności prawnej, dla której pod sankcją nieważności została przewidziana forma szczególna, wtedy winno być sporządzone w tej samej formie. Można powiedzieć, że forma czynności prawnej pociąga za sobą formę pełnomocnictwa udzielanego do dokonania tej czynności. Jeśli wiec np. pełnomocnictwo ma być udzielone do przeniesienia własności nieruchomości, to musi być dokonane w formie aktu notarialnego. Ponadto, dla określonych pełnomocnictw, przepis szczególny może wymagać konkretnej formy, np. pełnomocnictwo ogólne wymaga zwykłej formy pisemnej. Działanie bez umocowania lub z przekroczeniem jego granic nosi nazwę pełnomocnictwa rzekomego. Działanie pełnomocnika rzekomego (tzw. falsus procurator - nieprawdziwy pełnomocnik) nie rodzi skutków prawnych dla reprezentowanego. Wygaśnięcie pełnomocnictwa następuje z powodu:
> okoliczności wskazanych w treści samego pełnomocnictwa (np. dokonanie czynności, upływ terminu, na jaki pełnomocnictwo zostało udzielone),
> utraty przez pełnomocnika zdolności do czynności prawnych (ograniczenie pełnomocnika w zdolności do czynności prawnych nie powoduje wygaśnięcia umocowania),
> śmierci pełnomocnika lub mocodawcy,
> odwołania pełnomocnictwa
Prokura to szczególny rodzaj pełnomocnictwa, którego udzielić może każdy przedsiębiorca podlegający wpisowi do rejestru przedsiębiorców. Prokura upoważnia do dokonywania wszelkich czynności (sądowych i pozasądowych) związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa zarobkowego. Z czynności tych wyłączone jest zbywanie i obciążanie przedsiębiorstwa i nieruchomości, do których konieczne jest pełnomocnictwo szczególne.
Jeśli prokura jest łączna, dla ważności czynności prawnej konieczne jest współdziałanie wszystkich prokurentów. Prokurent nie może przenieść prokury na inną osobę, ale może udzielić innej osobie pełnomocnictwa szczególnego
36. Rzekomy pełnomocnik (art. 103 i 104 k.c.)
Falsus procurator - rzekomy pełnomocnik
Fałszywy pełnomocnik - działa bez umocowania lub przekracza to umocowanie,
Skutki prawne działania FP to:
bezskuteczność zawierania czynności prawnej dokonanej przez F.P z wyjątkiem tych zawieranych w dobrej wierze przez os3
skutki dalsze::
- w przypadku braku potwierdzenia i milczenia mocodawcy to zwrot świadczenia uzyskanego przez os3, naprawienie szkody wyrządzonej os3
Mocodawca może potwierdzić czynność prawną pełnomocnika i wtedy jest ona ważna .Zabezpieczeniem przed tego typu wypadkami dla mocodawcy jest roszczenie o zwrot dokumentu pełnomocnictwa od byłego pełnomocnika.
37. Przedawnienie - pojęcie , terminy
Przedawnienie - instytucja prawa cywilnego służąca stabilizacji obrotu prawnego poprzez ograniczenie lub wyłączenie możliwości dochodzenia roszczeń na drodze sądowej po upływie określonego czasu. Poddanie roszczeń reżimowi przedawnienia stanowi rozwiązanie konfliktu pomiędzy interesami bezczynnego wierzyciela, który nie wykonuje swojego prawa, a interesem dłużnika, nad którym ciąży ryzyko konsekwencji niewykonanego obowiązku. Przedawnienie roszczeń realizuje jedną z głównych zasad prawa cywilnego, iż ochrony sądowej należy udzielać tylko tym uprawnieniom majątkowym, które są lub mogą być efektywnie wykonywane.
Na gruncie polskiego prawa cywilnego ogólna regulacja przedawnienia umieszczona jest w Tytule VI pierwszej księgi kodeksu cywilnego. Szczegółowe terminy przedawnienia poszczególnych rodzajów roszczeń zawierają pozostałe księgi kodeksu cywilnego, a także liczne ustawy szczególne. Z uwagi na ścisłe powiązanie instytucji przedawnienia roszczeń z upływem czasu dużą rolę odgrywają także przepisy rozwiązujące konflikty interptemporalne zamieszczone w przepisach wprowadzających kodeks cywilny.
Przedawnieniu podlegają tylko i wyłącznie roszczenia majątkowe, to znaczy takie, w które w pierwszej kolejności prowadzą do powiększenia lub utrzymania dotychczasowego stanu majątkowego osoby uprawnionej. Wyjątkowo nie przedawnia się roszczenie windykacyjne dotyczące nieruchomości.
Terminy przedawnienia
Kodeks cywilny przewiduje cztery podstawowe terminy przedawnienia:
ogólny - 10 lat;
dla roszczeń związanych z prowadzeniem działalnosci gospodarczej - 3 lata;
dla roszczeń o świadczenie okresowe(np. czynsz najmu) - 3 lata;
dla wszystkich roszczeń stwierdzonych prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego organu powołanego do rozpoznawania spraw danego rodzaju albo orzeczeniem sądu polubownego, ugodą zawartą przed sądem albo przed sądem polubownym, poza roszczeniami okresowymi należnymi w przyszłości - 10 lat.
Dalsze księgi kodeksu, a także inne ustawy przewidują liczne odstępstwa od przedstawionych zasad. Oto najważniejsze z nich:
dla roszczeń z tytułu czynów niedozwolonych - 10 lat od daty popełnienia czynu, lecz nie później niż trzy lata od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i osobie obowiązanej do jej naprawienia;
dla roszczeń z tytułu czynów niedozwolonych będących przestępstwami - 10 lat od daty popełnienia czynu;
dla roszczeń przedsiębiorcy z tytułu dokonanej sprzedaży - 2 lata;
dla roszczeń z tytułu umowy przewozu - 1 rok.
Ponadto orzecznictwo sądowe wypracowało dodatkowe szczególne reguły przedawnienia roszczeń ubocznych powiązanych z innym roszczeniem. Taki charakter mają odsetki za opóźnienie, które przedawniaja się w terminie przewidzianym dla świadczeń okresowych, jednak najpóźniej z chwilą przedawnienia roszczenia o kwotę główną.
38. Początek biegu terminu przedawnienia (art. 120 k.c.)
Bieg przedawnienia
W przypadku roszczeń z określonym terminem płatności bieg przedawnienia rozpoczyna się z chwilą nadejścia tego terminu. W jego braku, gdy płatność zależy od określonej czynności wierzyciela np. od wypowiedzenia pożyczki bezterminowej, bieg przedawnienia rozpoczyna się przy fikcyjnym założeniu, że wierzyciel dokonał tej czynności najwcześniej jak tylko mógł. Szczegółowe regulacje prawne mogą ustanawiać odmienne zasady ustalania daty rozpoczęcia biegu przedawnienia. Tak jest w przypadku roszczeń deliktowych, gdzie datą początkową jest dzień popełnienia czynu niedozwolonego
Art. 120. § 1. Bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Jeżeli wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie.
§ 2. Bieg przedawnienia roszczeń o zaniechanie rozpoczyna się od dnia, w którym ten, przeciwko komu roszczenie przysługuje, nie zastosował się do treści roszczenia.
39. Zawieszenie i przerwanie biegu terminu przedawnienia
Zawieszenie biegu przedawnienia
Zarówno przed jak i po rozpoczęciu biegu przedawnienia mogą pojawić się sytuacje, które obiektywnie uniemożliwiają wierzycielowi wykonywanie swych uprawnień w stosunku do dłużnika. Przeszkody te mogą utrzymywać się przez dowolnie długi okres. By zapobiec oczywistemu pokrzywdzeniu wierzyciela, którego roszczenie mogłoby się przedawnić zanim uzyskałby faktyczną możliwość jego dochodzenia, ustawa w niektórych przypadkach zatrzymuje bieg przedawnienia lub uniemożliwia jego rozpoczęcie. Bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu:
co do roszczeń, które przysługują dzieciom przeciwko rodzicom - przez czas trwania władzy rodzicielskiej;
co do roszczeń, które przysługują osobom nie mającym pełnej zdolności do czynności prawnych przeciwko osobom sprawującym opiekę lub kuratelę - przez czas sprawowania przez te osoby opieki lub kurateli;
co do roszczeń, które przysługują jednemu z małżonków przeciwko drugiemu - przez czas trwania małżeństwa;
co do wszelkich roszczeń, gdy z powodu siły wyższej uprawniony nie może ich dochodzić przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw danego rodzaju - przez czas trwania przeszkody;
co do roszczeń z tytułu umowy przewozu - przez czas trwania próby pozasądowego rozwiązania sporu lecz nie dłużej niż 3 miesiące od daty wezwania do zapłaty lub złożenia reklamacji.
Po ustaniu przeszkody przedawnienie biegnie dalej z uwzględnieniem okresu pomiędzy rozpoczęciem biegu, a powstaniem przeszkody.
Przerwanie biegu przedawnienia
Dotychczasowy okres nie zakończonego przedawnienia może być zniweczony na dwa sposoby:
przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia. W praktyce najczęściej bieg przedawnienia przerywają następujące działania wierzyciela:
wniesienie pozwu;
złożenie wniosku o zawezwanie do próby ugodowej przed sądem;
przez wszczęcie mediacji;
przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której przysługuje. Wyróżnia się dwie postaci uznania prowadzącego do przerwania biegu przedawnienia:
uznanie właściwe będące stanowczym oświadczeniem dłużnika o tym, że dług istnieje w określonej wysokości,
uznanie niewłaściwe będące oświadczeniem dłużnika, które nie wprost lecz pośrednio wskazuje na istnienie długu np. prośba o rozłożenie na raty, o przedłużenie terminu spłaty.
Przez czas trwania postępowania przed odpowiednim organem lub mediatorem bieg przedawnienia jest zatrzymany. Skuteczne przerwanie terminu przedawnienia powoduje, że jego bieg rozpoczyna się na nowo, a dotychczasowy okres traktuje się jak niebyły. Ten skutek odróżnia przerwanie biegu przedawnienia od jego zawieszenia.
Wstrzymanie zakończenia biegu przedawnienia
Wyjątkowe okoliczności leżące po stronie wierzyciela niekiedy uzasadniają odstępstwo od ogólnych reguł określających termin przedawnienia danego rodzaju. Najczęściej chodzi tu o wzmocnienie jego ochrony w postaci wydłużenia terminu z uwagi na brak po jego stronie pełnej zdolności do czynności prawnych lub wystąpienie podstaw do ubezwłasnowolnienia. Bieg przedawnienia nie może się wówczas zakończyć wcześniej niż przed upływem dwóch lat od daty ustanowienia dla tej osoby przedstawiciela ustawowego lub ustania przyczyny jego ustanowienia(np. wskutek uzyskania pełnoletności, bądź ustąpienia zaburzeń psychicznych).
Zakończenie biegu przedawnienia
Zakończenie biegu terminu przedawnienia skutkuje osłabieniem uprawnienia bezczynnego wierzyciela. Wprawdzie może on nadal dochodzić swego roszczenia przed sądem, lecz dłużnik do czasu prawomocnego wyroku może osłonić się zarzutem przedawnienia, który jeśli okaże się zasadny, będzie prowadził do przegrania sprawy przez wierzyciela. W szczególnych przypadkach, sąd może uznać zarzut dłużnika za bezskuteczny, jeżeli oceni go jako nadużycie prawa podmiotowego.
Jeżeli dłużnik spełni dobrowolnie świadczenie, to mimo przedawnienia roszczenia nie może domagać się jego zwrotu, gdyż jest to świadczenie należne. Nie podniesienie zarzutu przedawnienia w toku sprawy sądowej powoduje, że z chwilą prawomocnego orzeczenia zasądzającego wierzytelność dotychczasowe przedawnienie uznaje się za niebyłe. Bieg przedawnienia rozpoczyna się wówczas na nowo i jest obliczany wedle zasad dla roszczeń stwierdzonych prawomocnym orzeczeniem sądu.
Po zakończeniu biegu przedawnienia roszczenia dłużnik może zrzec się prawa do skorzystania z tego zarzutu. Wówczas powstaje sytuacja, jak gdyby roszczenie się nie przedawniło.
Przedawnienie się roszczenia nie stoi na przeszkodzie nałożeniu w postępowaniu karnym na sprawcę przestępstwa środka karnego w postaci obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej pokrzywdzonemu.
40. Terminy zawite (skutki prawne upływu terminu , przykłady)
W prawie cywilnym bardzo często występują przepisy, które określają oznaczony termin do podjęcia różnego rodzaju czynności o znaczeniu prawnym.
Jeżeli terminy te nie mają charakteru wyłącznie instrukcyjnego, lecz ustawa wiąże z ich niezachowaniem ujemne skutki dla strony, w szczególności, jeżeli bezczynność strony powoduje utratę uprawnień, to terminy takie nazywamy zawitymi lub prekluzyjnymi.
Ze względu na różnorodność terminów zawitych ich instytucjonalny podział na określone kategorie nie jest możliwy. Pewne znaczenie ma jedynie podział na tzw. prekluzję sądową i pozasądową. Pierwsza obejmuje terminy dla dochodzenia praw przed sądem lub innym powołanym do tego organem, druga - zakreśla granicę czasową dla dokonywania pewnych czynności materialno -prawnych. Przykładowo można wskazać, że do prekluzji sądowej należą terminy do dochodzenia ( lub zaprzeczenia ) stanu cywilnego, np. roczny termin dla żądania unieważnienia uznania dziecka ( art. 80 § 1 k.r. i op. ), czy taki sam termin przewidziany dla dochodzenia roszczeń posesoryjnych ( art. 344 § 2 kc ). Jako przykład prekluzji pozasądowej może posłużyć miesięczny termin reklamacyjny dla zawiadomienia sprzedawcy o wadzie fizycznej sprzedanej rzeczy ( art. 563 § 1 kc ).
Terminy zawite dotyczą tak różnorodnych sytuacji prawnych, że można wymienić jedynie przykładowo pewne grupy czynności, dla których są one przewidziane; w szczególności w grę wchodzą:
terminy do dochodzenia roszczeń takich, jak z zakresu ochrony posesoryjnej lub z tytułu odpowiedzialności za wady rzeczy sprzedanej
terminy do wytaczania powództw, których przedmiotem nie jest dochodzenie roszczeń
( np. o uznanie czynności prawnej dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli za bezskuteczną)
terminy do wykonywania praw kształtujących ( np. prawo do uchylania się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu )
terminy po upływie których niewykonywanie ograniczonego prawa rzeczowego powoduje jego wygaśnięcie
terminy do dokonania różnego rodzaju zawiadomień (np. terminy do składania reklamacji z tytułu rzeczy sprzedanej )
Terminy zawite stanowią bardziej intensywne czasowe ograniczenie dochodzenia lub innej realizacji praw podmiotowych niż terminy przedawnienia. Biegną one bowiem bezwzględnie, nie podlegają w szczególności ani przerwie ani zawieszeniu, są też z reguły znacznie krótsze. Jeżeli przeto ustawodawca chce ograniczyć w czasie dochodzenie lub inną realizację pewnego prawa w sposób bardziej kategoryczny, posługuje się instytucją prekluzji, a nie przedawnienia.
Prekluzję można zdefiniować dwojako: albo w sposób negatywny - porównując ją z przedawnieniem, albo pozytywny - przez uwypuklenie jej cech podstawowych. Gdy chodzi o pierwsze określenie, to należy mieć na uwadze, że terminem przedawnienia jest taki termin, który ogranicza pod względem czasowym dochodzenie roszczenia majątkowego, a skutkiem upływu jest niemożność dochodzenia roszczenia. Termin, któremu brak jest choćby jednej z tych cech jest terminem zawitym. Np. wspomniany już termin dla dochodzenia roszczeń posesoryjnych jest terminem zawitym, gdyż upływ jego powoduje - w myśl art. 344 § 2 kc - wygaśnięcie tych roszczeń. W sposób pozytywny można terminy zawite określić jako terminy ograniczające w czasie dochodzenie przed powołanym do tego organem lub inną realizację praw podmiotowych
( w tym także roszczeń ), jeżeli bezskuteczny ich upływ powoduje wygaśnięcie prawa.
Wspomniana już różnorodność terminów zawitych powoduje, że ustalenie dla nich wspólnych reguł jest bardzo trudne, dlatego ustawodawca nie pokusił się o to, tak jak uczynił to w art. 117- 125 kc, co do przedawnienia. Reguły takie istnieją tylko co do sposobu obliczania terminów. Jednakże w drodze wykładni, kierując się pewnymi tradycyjnymi poglądami na prekluzję, fragmentarycznymi unormowaniami, wreszcie istotą tej odmiany dawności, można dokonać pewnych uogólnień. Tylko przykładowo można wskazać że: co do prekluzji nie obowiązuje - tak jak co do przedstawicielstwa - generalna zasada, że prawa podmiotowe podlegają temu rodzajowi dawności, że sprekludowane prawo zawsze wygasa, że prekluzję sąd uwzględnia z urzędu, że regulacja dotycząca tych terminów ma charakter bezwzględnie obowiązujący, itp.
Powyższe ogólne zasady jakie można przyjąć w drodze wykładni, nie usuwają jednak wszystkich wątpliwości wyłaniających się przy stosowaniu terminów zawitych. W szczególności nie dają odpowiedzi na pytanie, czy bezwzględny ich charakter nie powinien być łagodzony w takich sytuacjach, w których szczególne względy społeczne lub wzgląd na szczególnie usprawiedliwiony interes jednostki z całą oczywistością tego wymagają. w tej kwestii w doktrynie od dawna reprezentowany był u nas pogląd, że z faktu, iż terminy zawite nie zostały - jeśli chodzi o ich bieg - unormowane oraz, że mają one charakter szczególnie intensywny, nie powinno się a contrario wyciągać wniosku, że zawsze biegną one bezwzględnie, z tym zastrzeżeniem, że należy je z tego punktu widzenia traktować w sposób zróżnicowany. Powstaje jednak pytanie jak osiągnąć takie złagodzenie terminów zawitych. Jak wynika z dotychczasowej praktyki do powyższego celu mogą prowadzić dwie drogi. Po pierwsze, można powołanie się na upływ terminu zawitego traktować jako nadużycie prawa podmiotowego w rozumieniu art. 5 kc. Po drugie, w rachubę wchodzi stosowanie w drodze analogii niektórych przepisów o przedawnieniu do prekluzji. Pierwsza droga ma swoją historię, gdyż po początkowych wahaniach korzystano z niej jeszcze pod rządem art. 3 przepisów ogólnych prawa cywilnego z 1950 roku. Koncepcja ta zawsze miała - i nadal ma - przeciwników, co jednak nie przesądza zagadnienia i nie wyłącza powrotu do niej w sytuacjach szczególnych, gdy druga z wymienionych dróg nie zapewni dostatecznej ochrony.
Z kolei wymaga rozważenia, jakie seanse ma rozwiązanie omawianego problemu poprzez stosowanie do prekluzji w drodze analogii przepisów o przedawnieniu. Oczywiście, nie generalnie wszystkich przepisów, gdyż prowadziłoby to do podważenia zasadniczej myśli ustawodawcy, który obok terminów przedawnienia przewiduje bardziej rygorystyczne terminy zawite. Chodzi tylko o niektóre terminy, a ściślej o te, co do których za ich stosowaniem do prekluzji przemawiają szczególne względy.
Wykorzystując więc dotychczasową praktykę, można w szczególności wskazać na następujące unormowania.
Po pierwsze, nie powinno budzić wątpliwości stosowanie do prekluzji w drodze analogii art. 121 pkt. 4 kc o zawieszeniu biegu przedawnienia z powodu siły wyższej. Jak to bowiem trafnie się podkreśla, w przepisie tym chodzi o wypadek niemożności realizacji w terminie prawa z przyczyny, na którą uprawniony nie miał żadnego wpływu, a "z ogólnych zasad naszego prawa - jak to zauważył Sąd Najwyższy w orzeczeniu z 10 marca 1992 roku - wynika, że skutki zdarzenia na które zainteresowana osoba nie maja wpływu i któremu przy najbardziej posuniętej staranności nie może zapobiec, nie powinny jej obciążać ujemnymi konsekwencjami". Dodać należy, że zastosowanie w drodze analogii do terminów prekluzyjnych art. 121 pkt. 4 kc. SN uznał za dopuszczalne w orzeczeniu z dnia 5 listopada 1976 roku, chodziło w nim o termin zawity z zakresu prawa wynalazczego.
41. Przedsiębiorstwo , gospodarstwo rolne w znaczeniu podmiotowym ( art. 55 .1 i art. 56. 3 k.c.)
Art. 551. Przedsiębiorstwo, jako zespół składników materialnych i niematerialnych przeznaczonych do realizacji określonych zadań gospodarczych, obejmuje wszystko, co wchodzi w skład przedsiębiorstwa, w szczególności:
1) firmę (nazwę), znaki towarowe i inne oznaczenia indywidualizujące przedsiębiorstwo,
2) księgi handlowe,
3) nieruchomości i ruchomości należące do przedsiębiorstwa, w tym produkty i materiały,
4) patenty, wzory użytkowe i zdobnicze,
5) zobowiązania i obciążenia, związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa,
prawa wynikające z najmu i dzierżawy lokali zajmowanych przez przedsiębiorstwo
Art. 553. Za gospodarstwo rolne uważa się grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami, urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą, oraz prawami i obowiązkami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego.
42. Pożytki (pożytki rzeczy , pożytki prawa) art. 53 i 54 k.c.
Pożytki zgodnie z definicją Kodeksu Cywilnego mogą być naturalne lub cywilne. Pożytkami naturalnymi z rzeczy są jej płody lub inne odłączone od niej części składowe o ile według zasad prawidłowej gospodarki stanowią normalny dochód z rzeczy (np. jabłka są pożytkami z sadu). Pożytkami cywilnymi są dochody które rzecz przynosi na podstawie stosunku prawnego np. czynsz jest pożytkiem cywilnym dla właściciela mieszkania z tytułu jego wynajmu. Pożytki w postaci dochodów przynosić może również prawo wykorzystywane zgodnie ze swoim społeczno-gospodarczym przeznaczeniem.
43. Podaj przykłady przedmiotów materialnych nie będących rzeczami oraz przedmiotów niematerialnych