Strony 1-25

ochrona przyrody to nauka, idea, ruch społeczny oraz działania praktyczne zmierzające do9 zachowania twórczych, naukowych i estetycznych wartości przyrody oraz kształtowania racjonalnego i przyjaznego stosunku ludzi do przyrody. Ma na celu: utrzymanie naturalnych procesów ekologicznych i ewolucyjnych, różnorodności organizmów, racjonalnego użytkowanie zasobów przyrody i zachowanie piękna krajobrazu.

Ochrona środowiska to działalność zmierzająca do utrzymania, poprawienia lub nowego kształtowania warunków przyrodniczych sprzyjających zdrowiu ludzi oraz funkcjonowaniu życiu społecznego i gospodarczego. Obejmuje: ochronę atmosfery, powierzchni ziemi, wód, radiologiczną przyrody, przed klęskami żywiołowymi. Ochrona środowiska jest pojęciem szerszym od ochrony przyrody. Ochrona przyrody powinna być ważną częścią składową nowoczesnej i dobrze rozumianej ochrony środowiska. Ochrona przyrody i środowiska różnią się też obiektem ochrony W przypadku ochrony przyrody przedmiotem ochrony są kompleksy przyrodnicze, ekosystemy oraz dziko żyjące rośliny I zwierzęta. W przypadku ochrony środowiska przedmiotem jest środowisko życia człowieka. Dobro ludzi Żyjących współcześnie i w przyszłych pokoleniach jest tutaj dobrem nadrzędnym i kryterium ustalania szczegółowych celów ochrony. Nauka o ochronie przyrody i środowiska to sozologia. Ekolog to człowiek zajmujący się naukowo ekologią, albo przynajmniej posiadający wykształcenie w tym kierunku.
Inżynieria środowiska to zespół nauk technicznych i specjalności inżynierskich zajmujących się zastosowaniem technicznych metod ochrony wód, powietrza, gleby i innych składników środowiska.
Biologia ochrony przyrody, czyli biologia konserwatorska bada wpływ człowieka na różnorodność biologiczną i wskazuje sposoby zapobiegania wymieraniu gatunków.

Motywy ochrony przyrody motywy egzystencjalne, religijne i moralne, naukowe, wychowawcze, użytkowe / gospodarcze/obronne/ochronne, społeczne, estetyczne, egoistyczne, nieznane.

Historia ochrony przyrody w Polsce Od średniowiecza do rozbiorów Bolesław Chrobry objął ochroną ginącego już wtedy bobra. Kazimierz Wielki zabronił ścinania drzew bartnych Władysław Jagiełło wprowadził zakaz ścinania cisów i starych dębów. Zygmunt I Stary rozszerzył ochronę na żubra, sokoła i łabędzia. Stefan Batory wydał przepisy w sprawie połowu ryb zabraniające m. in. stosowania włoków na Zalewie Wiślanym, niszczących ikrę i narybek.
Okres zaborów. Stanisław Staszic (1755-1826) — ojca polskiego ziemioznastwa i ornitologa Władysława Taczanowskiego (1819-1890). W 1868 roku Sejm Krajowy we Lwowie wydał dwie ustawy: „O ochronie świstaka i kozicy” oraz „O ochronie ptaków i innych zwierząt”. W XIX wieku
wstają też pierwsze stowarzyszenia skupiające ludzi zainteresowanych przyrodą I oddanych jej ochronie w 1906 roku w Warszawie założone zostało Polskie Towarzystwo Krajoznawcze, które powołało Komisję Ochrony Osobliwości Przyrodniczych.
okres międzywojenny w 1919 roku Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego wydał zarządzenia o ochronie zabytków przyrody (meteoryty, jaskinie, osobliwe głazy i skałki, drzewa pomnikowe) oraz ochronie rzadkich roślin (5 gatunków) i zwierząt (10 gatunków). W tym samym roku powołano też Tymczasową Państwową Komisję Ochrony Przyrody z siedzibą w Krakowie. Jej przewodniczącym został krakowski botanik Władysław Szafer. W 1932 roku utworzono w Polsce pierwsze trzy parki
narodowe: Białowieski, Czarnohorski i Pieniński. W 1933 powstał Babiogórski Park Narodowy. Hrabia Władysław Zamoyski (1843-1924) wykupił tatrzańskie lasy i przekazał je państwu na park narodowy. Przed wybuchem wojny zdołano jeszcze wprowadzić ochronę przyrody w Tatrach i Górach Swiętokrzyskich. Brak funduszy na tworzenie obszarów chronionych skłonił „ Władysława Szafera do podjęcia inicjatywy utworzenia Ligi Ochrony Przyrody. Miała się ona zająć zbiórką pieniędzy na ten cel. Przychody Ligi pochodzące ze składek i datków były jednak niewielkie i pozwoliły na wykup trzech rezerwatów stepowych na Kresach Wschodnich. Polska Rzeczpospolita Ludowa W 1945 roku Władysław Szafer zorganizował w Krakowie spotkanie osób związanych z ochroną przyrody. Postanowiono dążyć do reaktywowania PROP, zorganizować nową sieć jej delegatów w terenie i wznowić działalność LOP. Założono oddziały PROP w Krakowie, Poznaniu, Warszawie, Lublinie, Wrocławiu, Toruniu i Łodzi. Powstało czasopismo „Chrońmy przyrodę ojczystą”. powstały plany utworzenia parków narodowych: na Wolinie, na Wybrzeżu Słowińskim i w Karkonoszach. W Ministerstwie Rolnictwa i Leśnictwa utworzono Wydział Parków Narodowych i Rezerwatów, przekształcony później w Biuro Ochrony Przyrody. W 1949 roku Sejm PRL uchwalił ustawę o ochronie przyrody, która z niewielkimi zmianami obowiązywała do roku 1991. Państwowa Rada Ochrony Przyrody pod przewodnictwem Ministra Leśnictwa stała się organem opiniodawczym rządu. Powstały urzędy: naczelnego konserwatora przyrody, wojewódzkich konserwatorów przyrody. Biuro Ochrony Przyrody przekształcono W Departament Ochrony Przyrody. W tym samym czasie powstały urzędy naczelnego i wojewódzkich konserwatorów zabytków. Ich aparatem wykonawczym stały się wojewódzkie pracownie konserwacji zabytków.

Ustawa O ochronie przyrody wprowadziła następujące formy ochrony przyrody: park narodowy, rezerwat przyrody, pomnik przyrody i ochrona gatunkowa. Kolejne formy ochrony przyrody wprowadziła Ustawa o ochronie i kształtowaniu środowiska w roku 1980: park krajobrazowy i obszar chronionego krajobrazu. Pierwszy po drugiej wojnie światowej park narodowy utworzono w Polsce w roku 1947, był to Białowieski Park Narodowy.
W latach pięćdziesiątych — utworzono 8 parków narodowych. W latach sześćdziesiątych, siedemdziesiątych i osiemdziesiątych po 2. w sumie przez 45 lat PRL utworzono 15 parków. Jedyną organizacją społeczną, której głównym zadaniem statutowym była ochrona przyrody była w Polsce przez kilkadziesiąt lat Liga Ochrony Przyrody. W szczytowym okresie (lata osiemdziesiąte) skupiła ona I 654 000 członków. W łatach 1957-2001 działał w Polsce społeczny organ administracji państwowej — Straż Ochrony Przyrody, którego zadaniem było przeciwdziałanie naruszeniom prawa z zakresu ochrony przyrody metodami policyjnymi. We wrześniu 1980 powstał Polski Klub Ekologiczny. Głównymi kierunkami działania Klubu były i są nadal: propagowanie ekorozwoju, wymuszanie na władzach przestrzegania prawa ochrony środowiska, ratowanie Krakowa i jego zabytków, likwidacja obiektów szczególnie uciążliwych dla środowiska, ochrona obszarów naturalnych. Klub wydaje własne publikacje. III Rzeczpospolita 16 października 1991 roku Sejm uchwalił nową
Ustawę O ochronie przyrody, znacznie lepiej odpowiadającą współczesnym standardom od poprzedniczki z roku 1949. Po raz pierwszy sprawy związane z ochroną przyrody I ochroną środowiska znalazły się w rękach jednego ministra — Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych I Leśnictwa. Ustawa wprowadziła do polskiego systemu prawnego pojęcie systemu obszarów chronionych oraz nowe formy ochrony przyrody: użytek ekologiczny, zespół przyrodniczo- krajobrazowy i stanowisko dokumentacyjne przyrody nieożywionej. W minionej dekadzie utworzono w Polsce osiem parków narodowych. Udało się uniknąć decentralizacji spraw związanych z ochroną przyrody przy proponowanej przy okazji reformy administracyjnej i decentralizacji państwa w roku 1999.
W lutym 2001 roku Sejm dokonał poważnej nowelizacji Ustawy o ochronie przyrody.

Organami administracji w zakresie ochrony przyrody są minister właściwy do spraw środowiska oraz wojewoda. Minister wykonuje swoje zadania przy pomocy Głównego Konserwatora Przyrody, wojewoda przy pomocy wojewódzkiego konserwatora przyrody. Zadania i kompetencje wojewody z zakresu ochrony przyrody na terenie parku narodowego wykonuje dyrektor parku narodowego.
Organem opiniodawczo-doradczym ministra jest Państwowa Rada Ochrony .Do zadań PROP należy: ocena stanu przyrody i wykorzystania obszarów chronionych do celów naukowych, opiniowanie projektów aktów prawnych dotyczących ochrony przyrody, przedstawianie wniosków i opinii w sprawach ochrony przyrody , opiniowanie programów badawczych W zakresie ochrony przyrody oraz popularyzowanie ochrony przyrody .Organem opiniodawczo-doradczym wojewody jest wojewódzka komisja ochrony .Do zadań komisji należy W
szczególności: ocena stanu i potrzeb ochrony przyrody, przygotowanie opinii i wniosków z zakresu ochrony przyrody, opiniowanie projektów aktów prawa miejscowego Z zakresu ochrony przyrody, opiniowanie projektów inwestycji i programów wpływających na system obszarów chronionych, W tym regulacji rzek, melioracji bagien i dolin rzecznych.

Park Narodowy obszar objęty ochroną prawną, zachowany w stanie naturalnym lub niewiele zmieniony przez działalność gospodarczą człowieka, charakteryzujący się nieprzeciętnymi wartościami naukowymi oraz wyjątkowymi walorami przyrodniczymi, krajobrazowymi, społecznymi, kulturowymi i wychowawczymi, na którym ochronie podlegają wszystkie elementy przyrody. Park narodowy stanowi najwyższą formę ochrony przyrody. O powierzchni nie mniejszej niż 1000ha. Utworzenie parku, powiększenie, zmniejszenie oraz likwidacja następuje na drodze rozporządzenia Rady Ministrów. Parkiem nadzoruje dyrektor przy dyrektorze działa rada parku.

Rezerwat przyrody obszar objęty prawną ochroną dla zachowania ekosystemów naturalnych lub półnaturalnych mających istotną wartość ze względów naukowych, przyrodniczych, kulturowych lub krajobrazowych. Wyróżnia się rezerwaty: ścisłe (wykluczenie jakiejkolwiek ingerencji człowieka) i częściowe (dopuszczone pewne zabiegi gospodarcze). Rozporządzenie o uznaniu terenu za rezerwat wydaje wojewoda. Uznania za rezerwat może dokonać też minister właściwy do spraw środowiska.

Park krajobrazowy obszar objęty ochroną prawną ze względu na wyjątkowe wartości jego środowiska przyrodniczego lub wysokie walory estetyczno-widokowe, kulturowe, historyczne lub turystyczne. Celem jego utworzenia jest zachowanie, popularyzacja oraz udostępnienie tych wartości, w warunkach racjonalnej gospodarki człowieka.W granicach parku krajobrazowego dozwolona jest gospodarcza eksploatacja gruntów rolnych, lasów lub innych nieruchomości, a także wykorzystanie turystyczne - z wyłączeniem turystyki motorowej - na planie wyznaczonej sieci szlaków.

Obszar chronionego krajobrazu jest obszarem chronionym ze względu na: wyróżniające się krajobrazowo tereny o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe w szczególności ze względu na możliwość zaspokajania potrzeb związanych z masową turystyką i wypoczynkiem, lub ze względu na istniejące lub odtwarzane korytarze ekologiczne. Celem tworzenia obszarów chronionego krajobrazu może być w szczególności zapewnienie powiązania terenów poddanych ochronie w system obszarów chronionych.

Ochrona gatunkowa roślin i zwierząt ma na celu zabezpieczenie dziko występujących zwierząt i roślin oraz ich siedlisk, a w szczególności gatunków rzadko występujących, endemicznych, podatnych na zagrożenia i zagrożonych wyginięciem oraz objętych ochroną na podstawie umów międzynarodowych, jak też zachowanie różnorodności gatunkowej i genetycznej. Wyróżnia się ochronę gatunkową ścisłą i częściową. Zabronione jest niszczenie mrowisk w lasach.

Pomniki przyrody objęty ochroną prawną twór przyrody żywej (pomnik przyrody ożywionej) lub nieożywionej (pomnik przyrody nieożywionej) bądź ich zespoły, charakteryzujące się niepowtarzalnymi wartościami naukowymi, krajobrazowymi, historyczno-pamiątkowymi, kulturowymi lub estetycznymi. Do pomników przyrody zalicza się m.in.: okazałe, zabytkowe drzewa i ich skupiska, parki, aleje, głazy narzutowe, ciekawe formy skalne, jaskinie, źródła, wywierzyska, wodospady.

Użytkami ekologicznymi są zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów mających
znaczenie dla zachowania unikatowych zasobów genowych i typów środowisk, jak: naturalne zbiorniki wodne, śródpolne, śródleśne „oczka wodne”, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nie użytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne

zespół przyrodniczo-krajobrazowy wyznacza się w celu ochrony wyjątkowo cennych fragmentów krajobrazu naturalnego i kulturowego, dla zachowania jego wartości estetycznych. Wprowadzenie form ochrony indywidualnej: pomnik przyrody, stanowisko dokumentacyjne przyrody nieożywionej, użytek ekologiczny następuje w drodze rozporządzania wojewody, może je też wprowadzić rada gminy.

Wykonanie ochrony przyrody Koordynatorem działań na rzecz ochrony przyrody jest Polsce minister właściwy do spraw środowiska. Minister właściwy do spraw środowiska ustała też listę najcenniejszych przyrodniczo typów siedlisk przyrodniczych, które powinny być obejmowane ochron poprzez wprowadzanie różnych form ochrony przyrody.

różnorodność biologiczna czyli bioróżnorodność to sposób uzewnętrzniania się informacji genetycznej tkwiącej w zasobach genowych organizmów na Ziemi, inaczej to rozmaitość form I struktur żywej materii. Organizmów i ich zespołów Wyróżnia się trzy poziomy różnorodności biologicznej: różnorodność genetyczną, różnorodność gatunków i różnorodność ekosystemów.

Różnorodność genetyczna każdy gatunek potrzebuje zmienności genetycznej aby zachować zdolność do reprodukcji odporność na choroby i zdolność przystosowania się do zmieniających się warunków środowiska. Zmienność genetyczna roślin uprawnych i zwierząt hodowlanych jest niezbędna do uzyskania nowych odmian.

MUTACJE to nagła, utrzymująca się w czasie zmiana substancji dziedzicznej. Może ona polegać na zmianie liczby chromosomów, zmianie struktury chromosomu albo struktury genu. Mutacja jest wynikiem błędu w replikacji DNA Częstość mutacji W przeliczeniu na jedną zasadę I jedną replikację DNA wynosi zatem 10^-8-10^-9.

Polimorfizm genów Osobnik diploidalny może mieć dwa różne allele te samego genu, czyli być heterozygotą, albo dwa jednakowe allele tego samego genu, czyli być homozygotą. Jeżeli są to allele dominujące to jest on homozygotą dominując, jeżeli są to allele recesywne (ustępujące) to jest on homozygotą recesywną. W przypadku dwóch różnych alleli dominujących powstaje heterozygota współdominująca.
Metody pomiaru różnorodności genetycznej określenie różnorodności genetycznej populacji wymaga analizy DNA albo białek odpowiadających poszczególnym allelom, czyli allozymów. Rozdziału mieszaniny białek albo fragmentów DNA można dokonać metodą elektroforezy. Powszechnie stosowanymi liczbowymi wskaźnikami różnorodności genetycznej populacji są: liczba (%) genów polimorficznych (mających alicie) w ogólnej liczbie genów populacji, liczba alleli przypadających na jeden gen polimorficzny, liczba (%) genów polimorficznych przypadających na jednego osobnika.

Dryf genetyczny polega na zmianie frekwencji genów w kopulacji spowodowanej procesami o charakterze losowym. Są to element losowości w przekazywaniu genów z pokolenia na pokolenie w trakcie rozmnażana płciowego oraz losowość śmiertelności osobników. W populacji dużej spadek częstotliwości występowania jakiegoś allelu w potomstwie wywodzącym się od niektórych par rodzicielskich zostanie zrównoważony przez wzrost występowania tego allelu w potomstwie wywodzącym się od innych par. Sumaryczny dryf genetyczny będzie niewielki. Prawdopodobieństwo zrównoważenia zmiany częstości występowania allelu w populacji małej jest mniejsze. Dryf genetyczny będzie większy.
efekt szyjki od butelki
czyli wąskiego gardła powstaje wówczas, gdy na skutek katastrofy lub przeeksploatowania zasobów środowiska populacja przechodzi okres bardzo małej liczebności. Spadek liczebności populacji powoduje zmianę frekwencji występowania poszczególnych alleli w puli genowej i zmniejszenie różnorodności genetycznej. Jeżeli liczebność populacji nadal będzie mała, częstość występowania poszczególnych będzie się zmieniać na skutek dryfu genetycznego, nastąpi dalszy spadek jej różnorodności genetyczna i populacja może w końcu całkowicie wyginąć. Liczebność populacji może też zacząć wzrastać.
efekt założyciela zasiedlanie nowego siedliska może być dokonane przez jednego lub kilka osobników. Różnorodność genetyczna nowopowstałej populacji oraz częstość występowania poszczególnych alleli będą całkowicie zależne od genotypów nielicznych osobników założycieli. Nowopowstała populacja charakteryzować się będzie niewielką różnorodnością genetyczną oraz frekwencją niektórych alleli podobną do frekwencji wśród osobników założycieli. Frekwencja ta może być różna od frekwencji tych alleli w populacji, z której pochodzą osobniki-założyciele.

Różnorodność gatunków prezentuje zakres ewolucyjnych i ekologicznych adaptacji gatunków do warunków panujących w poszczególnych środowiskach. Różnorodność gatunków dostarcza nam zasobów wykorzystywanych obecnie oraz zasobów alternatywnych, np. lasy tropikalne dostarczają nam wielu produktów pochodzenia roślinnego i zwierzęcego, które mogą być wykorzystywane jako żywność, do budowy schronienia lub w medycynie.

Definicja gatunku Istnieją różne koncepcje pojęcia „gatunek” najbardziej znane z nich to koncepcja morfologiczna i biologiczna.

Definicja morfologiczna Gatunek to grupa osobników
wykazujących morfologiczne, fizjologiczne i biochemiczne podobieństwo między sobą i odmienność od osobników innych gatunków. U tropikalnego ślimaka istnieją dwie formy różniące się jedynie kierunkiem skrętów muszli. Jednak formy prawo- i lewoskrętne nie mogą się między sobą krzyżować. Stanowią więc dwa dobrze wyodrębnione gatunki, mimo, że różnią się tylko jednym genem.

Definicja biologiczna Gatunek to zespół osobników, które potencjalnie mogą się krzyżować i wydawać płodne potomstwo. Nie mogą one krzyżować się z osobnikami innych gatunków. Osobniki tego samego gatunku tworzą wspólnie jedną pulę genową. Osobniki te różnią się i są rozdzielone od innych zespołów osobników, tworzących odrębne gatunki.
Osobniki należące do tej samej populacji mogą krzyżować się ze sobą realnie, należące do różnych populacji tego samego gatunku tylko potencjalnie.

Mechanizmy izolacji rozrodczej gatunków dzieli się na przedkojarzeniowe czyli prezygotyczne oraz postkojarzeniowe czyli zygotyczne. Mechanizmy przedkojarzeniowe zapobiegają tworzeniu się zygot mieszanych: ekologiczna lub siedliskowa, sezonowa lub czasowa, płciowa, mechaniczna, gametyczna.

System klasyfikacji istot żywych jednostką podstawową w systematyce jest gatunek. Spokrewnione gatunki tworzą rodzaj. Spokrewnione rodzaje tworzą rodzinę. Wyższe jednostki systematyczne to: rząd, klasa (stosowana tylko przez botaników), gromada, typ i królestwo. W razie potrzeby wyróżnia się podgatunki, podrodzaje. podrzędy, podklasy, podgromady, podtypy i podkrólestwa. W nomenklaturze naukowej stosuje się nazwy gatunków złożone z dwóch wyrazów. Pierwszy wyraz oznacza rodzaj, drugi gatunek Specjacja Jest to proces powstawania gatunków. W zależności przyczyny wyodrębniania się nowego gatunku wyróżnia się specjację alopatryczna, parapatryczną i sympatryczną. Specjacja alopatryczna zachodzi w przypadku izolacji geograficznej populacji w stosunku do populacji macierzystej. Areał gatunku zostaje podzielony w wyniku powstania nowej bariery geograficznej, np. wypiętrzenia łańcucha górskiego. Uniemożliwia to przepływ genów między osobnikami pozostającymi po dwóch stronach bariery. Dobór naturalny może w każdej z tych populacji faworyzować inne genotypy, także dryf genetyczny może mieć inny przebieg.

Specjacja parapatryczna zachodzi wtedy, gdy wyodrębniające się gatunki stanowią części ciągłej populacji i są tylko częściowo izolowane geograficznie. W trakcie trwania specjacji osobniki są w stanie przekraczać bariery rozdzielające części populacji. Przy bardzo szerokim rozmieszczeniu gatunku poszczególne części populacji mogą występować w odmiennych warunkach środowiska. Możliwe jest mieszanie się osobników z różnych części populacji, lecz rozprzestrzenienie gatunku i odległości między częściami populacji stanowi wystarczający mechanizm umożliwiający różnicowanie się.
Specjacja sympatryczna proces powstawania nowych gatunków w wyniku tworzenia się barier rozrodczych w obrębie jednej populacji, bez udziału izolacji geograficznej. Wszystkie osobniki mogą więc przynajmniej teoretycznie krzyżować się ze sobą podczas przebiegu procesu specjacji. Ograniczenia w swobodnym krzyżowaniu się osobników mogą jednak powstać przez tworzenie się różnic w preferencjach między nimi W stosunku do żywiciela (np. u pasożytów), pokarmu czy siedliska.

Metody pomiaru różnorodności gatunkowej Najprostszą miarą, stosowaną do porównywania tej różnorodności jest bogactwo gatunkowe wyrażające się liczbą gatunków. Bierze się tu pod uwagę, podobnie jak przy innych sposobach pomiaru różnorodności gatunkowej jedynie gatunki rodzime, osiadłe, nie zaś przypadkowe. Las w którym występuje 10 gatunków drzew wykazuje pod tym względem większą różnorodność od lasu w którym jest tylko pięć gatunków.

Liczba gatunków na świecie dotychczas opisano ok. 1,75 mln gatunków organizmów. Ciągle odkrywane są nowe gatunki. Szacowana liczba wszystkich gatunków żyjących na Ziemi ciągle rośnie. W latach sześćdziesiątych wynosiła ona 3 mln. w latach osiemdziesiątych 10 mln. Obecnie za najbardziej prawdopodobną liczbę przyjmuje się 30 mln

Czynniki powodujące powstawanie gradientów różnorodności zaproponowano 8 hipotez tłumaczących - zmienność stopnia zróżnicowania gatunkowego. Hipoteza historyczna podkreśla znaczenie długości okresu w którym przebiega specjacja i rozprzestrzenianie się gatunków. Jezioro Bajkał na Syberii jest szczególnie jaskrawym przykładem znaczenia czasu w wytwarzaniu różnorodności gatunkowej. Jest to jedno z najstarszych jezior świata. Drugim czynnikiem mogącym wpłynąć na różnorodność gatunkową przez różnorodność dostępnych siedlisk na jednostkę powierzchni jest zróżnicowanie czyli heterogenność przestrzeni kształtowaniu lokalnej różnorodności niektórych grup zwierząt istotna jest struktura roślinności. Istotnym czynnikiem w tworzeniu dużego zróżnicowana tworzeniu zróżnicowania może być Konkurencja może być silniejsza w dogodnych środowiskach, gdzie organizmy mogą być bardziej wyspecjalizowane I mieć węższe nisze. Klimat i jego zmienność może wpływać na różnorodność pośrednio, przez kształtowane korzystnych warunków środowiskowych. Produktywność bardziej produktywne środowiska mogą utrzymywać więcej osobników. Zaburzenia mogą zapobiec, zdominowaniu w konkurencji przez nieliczne gatunki. Umiarkowany poziom tych zaburzeń może zwiększać lokalną różnorodność gatunkową. Wszystkie te czynniki mogą współdziałać w kształtowani różnorodności. W skali regionalnej najważniejszymi czynnikami wydają się być historia I klimat, w skali lokalnej najważniejsze są heterogenność przestrzeni, drapieżnictwo I konkurencja.

Różnorodność ekosystemów prezentuje przystosowanie zespołów organizmów do zmiennych warunków środowiska. Właściwie funkcjonujące biocenozy występujące w naturalnych dla siebie biotopach pełnią szereg pożytecznych dla człowieka funkcji. . Ich różnorodność jest potrzebna to prawidłowego funkcjonowania biosfery, tak jak różnorodność gatunków jest potrzebna do prawidłowego funkcjonowania ekosystemów, a różnorodność genetyczna do prawidłowego funkcjonowania populacji.

Ekosystem i jego elementy Ekosystem to zespół organizmów zasiedlających określony obszar wraz ze środowiskiem abiotycznym, w którym one żyją wzajemnie na siebie oddziałują. W ekosystemie odbywa się krążenie materii, energia przez ekosystem przepływa Jeśli fragment przyrody jest zbyt mały by spełnić te warunki, to nie jest on ekosystemem, ekosystemem jest jezioro, kałuża jest za mała by mogła w niej krążyć materia. .Zespól wszystkich organizmów zamieszkujących ekosystem tworzy biocenozę. Środowisko abiotyczne, którym żyją organizmy tworzące biocenozę to bioto. Biotop lasu czy łąki tworzą gleba, powietrze, woda gruntowa itd. Ekosystem graniczy z ekosystemami sąsiednimi. Strefa przejściowa ni między dwoma ekosystemami to ekoton.

Siedlisko i nisz ekologiczna Środowisko abiotyczne, w którym organizm żyje stanowi jego siedlisko. Siedliskiem żubra jest 1aś. Nisza ekologiczna organizmu to jego funkcja w ekosystemie i powiązania z innymi organizmami. Świerk jest w lesie producentem, jest też rośliną żywicielską kornika drukarza.

Produktywność ekosystemów Ciała organizmów występujących na określonej powierzchni albo w określonej objętości wody tworzą biomasę. Można ją mierzyć w jednostkach masy albo energii i przeliczeniu na jednostkę powierzchni lub objętości. Jednostka powierzchni będzie właściwsza w przypadku ekosystemu lądowego, w przypadku ekosystemu wodnego właściwsza będzie jednostka objętości. Szybkość wytwarzania biomasy, czyli wiązania energii w postaci wiązań chemicznych związków organicznych tworzących biomasę to produkcja. Mierzy się ją w jednostkach masy albo energii na jednostkę powierzchni lub objętości w jednostce czasu. Szybkość wiązania energii przez producentów to produkcja pierwotna brutto. Część produkcji pierwotnej brutto zwana respiracją jest zużywana w procesach życiowych producentów i rozpraszana w postaci energii cieplnej. Pozostała część zwana produkcją pierwotną netto jest zużywana na wytworzenie biomasy producentów. Ta część produkcji pierwotnej stanowi bazę pokarmowa konsumentów. Szybkość asymilacji, czyli wiązania energii przez konsumentów to produkcja wtórna brutto. Część tej energii zostaje zużyta w ich procesach życiowych (respiracja), część na wytworzenie biomasy ich ciał.
Gatunki kluczowe Niektóre gatunki spełniają w biocenozie szczególnie istotną rolę, nieproporcjonalnie ważną w stosunku do ich liczebności. Gatunki takie nazywa się gatunkami o znaczeniu kluczowym. Strata takiego gatunku, czy choćby poważne ograniczenie jego liczebności powoduje głębokie zmiany struktury biocenozy poprzez zanik albo znaczne zmiany liczebności innych gatunków. Gatunkami o znaczeniu kluczowym w biocenozie są drapieżniki szczytowe.

Zasoby kluczowe Niektóre zasoby, podobnie jak niektóre gatunki odgrywają rolę niewspółmiernie dużą w stosunku do ilości w jakiej występują. Mają one kluczowe znaczenie dla funkcjonowania, przetrwania i ochrony tej biocenozy. Zasobami o znaczeniu kluczowym są dla kręgowców w biocenozach śródlądowych źródła soli i innych minerałów, zwłaszcza na obszarach, gdzie występują duże opady. Zasobem o znaczeniu kluczowym dla organizmów zamieszkujących wysychające okresowo zbiorniki i cieki wodne są zagłębienia dna, gdzie zawsze utrzymuje się woda. W miejscach tych mogą przeżyć okres suszy.

Stabilność biocenoz Złożoność czyli stopień skomplikowania
biocenozy jest funkcją liczby powiązań między jej elementami składowymi. Zwiększa się ona wraz ze wzrostem liczby gatunków w biocenozie.
Na stabilność biocenozy składają się jej stałość i odpf1ość. Zdolność biocenozy do utrzymania niezmiennej struktury to jej stałość. Odporność biocenozy oznacza jej zdolność do przeciwstawiana się działaniu zewnętrznych czynników destabilizujących.

Sukcesja biocenoza nie jest niezmienna W czasie. Podlega on ciągłym, kierunkowym zmianom struktury gatunkowej nazywanych sukcesją. Sekwencja biocenoz kolejno następujących po sobie jest nazywana serą albo serią. Wczesne stadia seralne, czyli stadia sukcesji, charakteryzują się występowaniem gatunków pionierskich, niskim stanem biomasy, często także niewielką ilością związków pokarmowych. W miarę postępu sukcesji zwiększa się różnorodność gatunkowa biocenozy, stan biomasy i zawartość materii organicznej. Ostatnie, najbardziej stabilne stadium seralne to klimaks.

Hipoteza Gai Zgodnie jego koncepcją, zwaną hipotezą Gai, wszystkie ekosystemy naszej planety są w zasadzie wzajemnie od siebie zależne, działają jako całość i w sposób nierozerwalny związane są ze środowiskiem fizycznym. Konsekwencją tych wzajemnych zależności jest powstanie i utrzymywanie się warunków niezbędnych do życia. Teoria Gai dowodzi, ze dają nam one znacznie większe \korzyści. Dzięki zdolności pobierania i odparowywania wody lasy ochładzają naszą planetę, otaczając ją białymi „chmurami, które odbijają promieniowanie słoneczne.

Strony 30-46

Eksplozja demograficzna: oznacza bardzo szybki przyrost ludności; punktu zwrotne - 3 fazy: I FAZA- 40 000 lat temu, wynalezienie narzędzi kamiennych co zwiększyło skuteczność polowania, wzrost ludności do 4mln II FAZA - 10000 lat temu, rozwój rolnictwa osiadłego, wymuszony przez wzrost liczby ludności i niedostatek pokarmu, nastąpił szybki wzrost liczby ludzi i rozwój pierwszych cywilizacji w 1000r.n.e. liczba ludzi = 350mln III FAZA: rozpoczęła się ok. polowy drugiego tysiąclecia na skutek rozwoju nauki, w XVIII w. Rozpoczęła się rewolucja przemysłowa i gwałtowny rozwój miast. 1825r. >1mld ludzi

IV FAZA: od początku XX w. Spowodowana postępem nauki - spadek umieralności, wydłużenia życia, szybkie zużywanie zasobów przyrody, coraz większe zmiany w środowisku. Liczba ludzi podwaja się co 50 lat. Wyczerpywanie surowców.

Na świecie przybywa głównie ludzi biednych, gdyż przyrost nat. Jest bliski zeru w krajach rozwiniętych, a bardzo duży w krajach najbiedniejszych. Ludzie biedni mniej roszczą się o przyrodę. Mieszkańcy wysokorozwiniętych krajów Ameryki Pn , Europy i Azji wsch. Zużywają ok. 10-40 razy więcej wody i energii niż inni. Aby ograniczyć eksplozje demograficzna należy zmniejszyć przyrost nat. W krajach biednych, sprzyjać temu ma rozwój oświaty, miejsc pracy, zrównoważenie kobiet i mężczyzn.

Wymieranie gatunków: wynika z eksplozji demograficznej, w latach 1600-1700 jeden gat. ginął co 10lat, w latach 1850-1950 co 1 rok, obecne tempo wyginania jest ok. 100-1000 razy większe od naturalnego. W latach 80-tych XXw jeden gatunek ginął codziennie, wg prognozy do 2050r wyginie polowa gatunków. Na wyspach wymierają szybciej, gdyż maja mniejsza pow. areału i są gorzej przygotowane do prześladowania. Wśród wodnych bardziej zagrożone są słodkowodne. Człowiek wyniszcza org. na 3 sposoby: przez bezpośrednią eksterminacje, przekształcenie środowisk i wprowadzanie gat. Egzotycznych.

Bezpośrednia eksterminacja.

Polega na ich zabijaniu przez polowanie lub kłusowanie i odławianie do niewoli. Groźne jest zbierać to roślin jadalnych dla człowieka, roślin leczniczych, wycinanie drzew o walorach szczególnych oraz pozyskiwanie roślin do uprawy poza ich nat siedliskami. Najbardziej zagrożone gatunki: Słoń afrykański, goryl górski, panda wielka, wieloryby. Polskie gatunki chronione: wąż eskulapa, gniewosz plamisty, ryś, świstak, szafran spiski; wymarłe: drop, tur

Przekształcanie środowisk.

W Europie naturalne lasy mieszane zostały zastąpione przez drzewostany sosnowe lub w ogóle agrocenozami. Większość terenów podmokłych osuszono, uregulowani rzeki (skrócono i pogłębiono). Aktualne tempo utraty lasów wynosi około 170 000km2 rocznie (głownie lasy tropikalne). Fragmentacja siedlisk następuje gdy duże obszary są dzielone na w wyniku działalności rolniczej lub innej, zmniejsza się powierzchnia całkowita siedliska i zwiększą odległość pomiędzy zachowanymi płatami. Zwiększa się zjawisko efektu brzeżnego, strefa graniczna jest bardziej narażona na zakłócenia, dominują w niej gatunki ekotonowe, jest narażona bardziej na penetracje przez gatunki towarzyszące człowiekowi. Wyspowienie siedlisk uniemożliwia wymianę miedzy populacjami, co powoduje izolacje populacji i prowadzi do spadku różnorodności genetycznej. Najbardziej znanymi zwierzętami zagrożonymi w wyniku przekształcania siedlisk są: Słoń indyjski, goryl górski, panda wielka, wielbłąd 2garbny(baktrian)

Zanieczyszczenie chemiczne.

Pestycydy środki stosowane do zwalczania szkodników, zaczęły być masowo używane po Ii wojnie. W 1995r ich użycie wyniosło 4mln ton. Większość z nich to syntetyczne trucizny. Dopiero od niedawna wykorzystuje się środki biologiczne- działają one wybiórczo i są mniej szkodliwe dla innych org. Najważniejsze z pestycydów są herbicydy-chwastobójcze, fungicydy-grzybobójcze, rodentycydy-gryzoniobójcze. Stare pestycydy kumulowały się w organizmach wiele lat i są przenoszone na duże odległości, najbardziej narażone na ich działanie są drapieżniki wyższe (np. orły); jeden z najgroźniejszych środków to DDT. Nowoczesne pestycydy maja coraz krótszy czas biodegradacji i większą specyficznością działania, są niej szkodliwe dla przyrody i ludzi. Eutrofizacja wód jest to ich użyźnienie polegające na nadmiernej koncentracji w niej pierwiastków biogennych. Przyczyna naturalna może być dużą koncentracja odchodów zwierząt w zbiorniku wodnym. Przyczynami antropogennymi są najczęściej spływy do wód powierzchniowych a potem morskich nawozów stosowanych w rolnictwie. Powoduje to zakwity glonów. Po krótkim czasie zakwiu glonów następuje okres ich obumierania i rozkładu gnilnego - jest to proces tlenowy powodujący deficytO2 w wodzie. Prowadzi to tez do zmian w składzie gat biocenozy. Zostaje ona zdominowana przez dużą liczbę osobników z niewielu gatunków niektóre glony są dodatkowo toksynotwórcze. Detergenty: są stosowane do obniżania napięcia powierzchniowego wody, co ułatwia usuwanie brudu. Jest to jednak zabójcze dla zwierząt oddychających skrzelami - utrudnia wymianę gazowa. Produkty rozkładu detergentów prowadzą również do eutrofizacji. Ropopochodne: dostają się do wód w znacznych ilościach po katastrofach np. tankowców, są lżejsze od wody i pokrywają jej powierzchnię. Utrudniając dostęp światła i wymianę gazowa - powoduje to deficyt tlenowy, śmierć wielu org. Których rozkład gnilny deficyt ten pogłębia. Ropa zlepia pióra ptaków i sierść ssaków morskich, dostaje się do układów oddechowych i pokarmowych co często powoduje śmierć. Na skażonych glebach mogą powstawać specyficzne gatunki roślin odpornych (naftofity) co powoduje zmiany w świecie zwierzęcym. Metale ciężkie: pierw o l.a. powyżej 20 (Pb, Cd, Cr, Hg), są groźnymi truciznami dla org., są praktycznie niezniszczalne w środowisku, ulegają bioakumulacji, migrują, co potęguje ich szkodliwość. Wiele z nich ma właściwości mutagenne. Kwaśne deszcze: powstają w wyniku emitowania do atmosfery bezwodników kwasowych (SO2, NOx, HCl), które w niej reagują tworząc kwasy. Naturalna kwasowość opadów wynosi ok. 5-6, opady o pH<4,5 określa się jako kwaśne. Spadek poniżej 3,6 jest niebezpieczny dla środowiska. Rośliny są bardziej wrażliwe na kwaśne deszcze niż zwierzęta, zwłaszcza wieloletnie drzewa i krzewy iglaste. Powodują chorobę przemysłowa drzewostanów -4 fazy: 1) uszkodzenie aparatu. Asymilacyjnego, zaburzenie procesów życiowych. 2) gradacja szkodników pierwotnych - gąsienice 3) gradacja szkodników wtórnych np. kornik 4) zachwaszczenie runa i zabagnienie terenu po przerzedzeniu lasu. Zakwaszenie wód powierzchniowych powoduje nadmierne uwalnianie kationów sodu i anionów chloru z org. wodnych, co uniemożliwia życie wielu gatunków i prowadzi do ubożenia składu gatunkowego biocenozy. Szczególnie wrażliwe są płazy, pstrąg potokowy.

Efekt cieplarniany.

Jest to zatrzymanie części ciepła emitowanego do atmosfery na skutek wzrostu zawartości w niej tzw. gazów cieplarnianych: dwutlenku węgla, metanu, tlenków azotu i freonu. Główne źródła CO₂: spalanie kopalnych nośników energii. Ze źródeł antropogennych pochodzi też 1/3 NO_x (z nawozów sztucznych w rolnictwie). Metan z procesu rozkładu bakteryjnego materii org.(na wysypiskach, polach ryżowych, od bydła i termitów, spalania drewna). Freony z chłodziarek i aerozoli, produkcja styropianu i rozpuszczalników. Ozon w niższych partiach atmosfery ze spalania paliw płynnych. Ważną rolę odgrywają lasy tropikalne i glony morskie w pochłaniania CO₂ i produkcji O₂, zanieczyszczenie oceanów i wycinka lasów to zaburza. Do 2050 roku CO₂ około 0,05% (obecnie 0,03). Skutki efektu: topnienie lodów, podwyższenie poziomu mórz i oceanów, pustynnienie innych obszarów, wzrost temperatur i CO₂, spadek produkcji ryżu, zaburzenie środowiska zwierząt, przesunięcie granic biomów bliżej biegunom

Promieniowanie UV.

200-400nm emitowane przez Słońce, część (280-400nm- UV-A, UV-B) dociera na Ziemię. Obniżenie ozonu o 1% -> wzrost UV-B na Ziemi o 2%. Skutki UV: spadek fotosyntezy o 12%, a przy powierzchni nawet o 60%(spadek fotosyntezy fitoplanktonu stanowi zaburzenie produktywności biocenoz i ograniczenie zasobności pokarmowej ekosystemów wodnych); zaburzenie fagocytozy u niektórych bakteriożernych wiciowców; rozkład niektórych związków na elementy prostsze (rozwój grzybów i bakterii); UV i niektóre zanieczyszczeni chemiczne, np. niektóre pestycydy wykazują działanie synergistyczne- produkty fotochemicznego rozkładu niektórych pestycydów są bardziej toksyczne od nich samych; u ryb zaburza oddychanie komórkowe i wymianę gazową, powoduje zmiany obrazu krwi oraz zaburzenia immunologiczne prowadzące do spadku odporności; wpływ na skrzek i stadia larwalne płazów; powstawanie w komórkach aktywnych form tlenu i fragmentacja DNA, powstawanie mutacji, obumieranie komórek i upośledzanie wielu procesów metabolicznych; u zarodków rozpuszcza osłonki jajowe, uszkadza jądra komórkowe, zmiany rozwojowe ( w tym ukł. nerwowego); u larw opóźnia rozwój, niedorozwój skrzeli, niewykształceni się palców i kończyn, deformacja symetrii osiowej, obrzęk ciała; możliwe zaburzenie metamorfizmu; gatunkowe ubożenie biocenoz.

Gatunki inwazyjne.

Są to gatunki obcego pochodzenia zyskujące w nowym środowisku przewagę nad gatunkami rodzimymi. Intensywne rozmnażanie i rozprzestrzenianie się. Szczególne zagrożenie dla wysp po wprowadzeniu nowych gatunków. Wprowadzenie nowego gatunku- introdukcja( celowa lub przypadkowa). Np. sprowadzenie królików do Australii (wyparły rodzimych roślinożerców)-> wprowadzono lisy (wrogowie z Europy)->zagrożenie dla torbaczy, jako łatwiejszej zdobyczy. Krab wełnistoszczypcy (zawleczony z dalekiego wschodu nawet do Polski w wodzie balastowej statków, niszczy sieci rybackie, wały rzeczne, zjada drobne bezkręgowce. Wiele gatunków inwazyjnych pochodzi z hodowli domowych (żółw czerwonolicy występuje nawet we Wrocławiu). Piżmak kopie norki w groblach stawów hodowlanych (sprowadzony z Am. płn.)

Organizmy transgeniczne.

Czyli zmodyfikowane genetycznie, genom został zmieniony w nienaturalny sposób. Przyczynia się to do większej produktywności hodowli, wzbogacenie pożywienia w witaminy, białko, zwiększenie odporności na zarazki, można usunąć geny odpowiedzialne za alergie i toksyczność(jak i odwrotnie- synergizm). Pyłki roślin się znają granic, więc zaburzają uprawy „czyste” w okolicach hodowlanych.

Wpływ różnych dziedzin gospodarki na przyrodę.

Rolnictwo. Wzrost powierzchni agrocenoz-> utrata siedlisk i bioróżnorodności. Wycinanie lasów i osuszanie terenów podmokłych. 1700-1980 zmniejszenie pow. lasów o 19%, zwiększenie pow. rolnej o 466%. Degradacja gleb, pustynnienie. Emisja zanieczyszczeń po spływach z pól-> eutrofizacja. Negatywny wpływ na zwierzęta (pestycydy).

Przemysł. Rozwój osiedli miejskich i motoryzacji, zanieczyszczenia.

Leśnictwo. W skrajnych przypadkach całkowite wyniszczenie po wycince bez odtwarzania. Fragmentacja biocenoz, zmniejszenie powierzchni

Rekreacja. Rozdeptywanie terenów, rozjeżdżanie szlaków samochodami, rozłupywanie skał hakami wspinaczkowymi, zanieczyszczanie plaż i odstraszanie zwierząt z naturalnych siedlisk, synantropizacja zwierząt(przyzwyczajenie do człowieka, nie banie się go, przyjmowanie pokarmów), zaplątywanie się ptaków w żyłki wędkarskie, połykanie ołowianych ciężarków zamiast kamieni.

Rybołówstwo i wielorybnictwo. Rabunkowa gospodarka połowowa przyczynia się do zmniejszenia ilości ryb, poławiania gatunków chronionych lub niewymiarowych, przypadkowy połów delfinów, żółwi morskich.

Inne zagrożenia antropogenie.

Oświetlenie miast dezorientuje ptaki w locie opartym o układ gwiazd. Żarówki zabijają owady. Linie energetyczne i szyby przystanków są niewidoczne dla ptaków. Sonary statków dezorientują wieloryby.

Cechy wpływające na wyginięcie gatunku przez człowieka.

Mały zasięg geograficzny; mała liczebność populacji; małe lub nieefektywne zagęszczenie populacji; zapotrzebowanie na duży areał, duże rozmiary ciała, tworzenie skupisk; niska rozrodczość; mała różnorodność genetyczna; konieczność sezonowych migracji niebezpiecznymi szlakami albo do niebezpiecznych miejsc; wąski zakres tolerancji na zmiany warunków środowiska, brak elastyczności w przestawieniu się na inne źródło pokarmu; brak możliwości migracji z zagrożonych miejsc; brak adaptacji i mechanizmów obronnych wobec nowo wprowadzonych drapieżników i pasożytów, nakładanie się niszy ekologicznej na niszę bardziej prężnego gatunku wprowadzonego przez człowieka; użyteczność dla człowieka powodująca polowanie lub zbieractwo z jego strony.

Kategorie zagrożonych gatunków.

-gatunki wymarłe(w wolnej przyrodzie, całkowicie(tur, tarpan), na danym terenie(norka europejska, drop))

-gatunki krytycznie zagrożone-tempo znikania bardzo duże lub osiągnęły liczebność krytyczną(orlik grubodzioby, panda, wąż Eskulapa)

-gatunki zagrożone wyginięciem ze wzgl. na małą populacje (na poziomie minimum lub poniżej), prognozowany zasięg albo zanikające występowanie. W niedalekiej przyszłości „skrajnie zagrożone” przez działanie czynników zagrażających (suseł perełkowany, cietrzew)

-gatunki narażone na wyginięcie ze względu n postępujący spadek liczebności, straty siedliskowe lub nadmierna eksploatacja. Mogą jeszcze byś stosunkowo liczne, ale ze złymi perspektywami bez usunięcia zagrożenia (sowa błotna, gniewosz plamisty)

-gatunki bliskie zagrożenia- liczebność ich spada i wymagają specjalnego nadzoru (ryś)

-gatunki najmniejszej troski nie są obecnie zagrożone, ale spełniają jeden z warunków: niejasna lub zła sytuacja w krajach sąsiednich; gatunek reprezentowany przez słabe populacje brzeżne lub wysypowe, ale poza krajem dość bezpieczny; w Polsce występują centra jego występowania i osiąga co najmniej 10% całego stanu liczebnego; jest endemitem, reliktem, taksonem unikatowym; gatunek objęty międzynarodowymi konwencjami albo programami ochronnymi

Strona 47-60

POPULACJA DUŻA-populacja o dużej liczbie osobników cechuje ją duża różnorodność genetyczna; liczebność jej może rosnąć, spadać lub utrzymać się na stałym poziomie.

POPULACJA MAŁA-populacja o małej liczbie osobników; liczebność jej może rosnąć, spadać lub utrzymać się na stałym poziomie

KONCEPCJA MINIMALNEJ TRWAŁEJ POPULACJI-liczebność poniżej której populacja jest szczególnie zagrożona wymarciem.

EFEKTYWNA WIELKOŚĆ POPULACJI-liczba osobników zdolnych do rozrodu.

SPIRALA WYMIERNA-

1.wahania czynników środowiska albo zaburzenia antropogenie redukują liczebność populacji do małych rozmiarów

2.nasilenie rozrodu wsobnego, spadek rozrodczości i obniżenie jakości genetycznej potomstwa;

3.dalszy spadek liczebności populacji, wzrost śmiertelności potomstwa, dalsze nasilenie rozrodu wsobnego i kolejne nasilenia śmiertelności;

4.szybkie wymarcie populacji.

BADANIA NAD BIOLOGIĄ POPULACJI OBEJMUJĄ:

- badania morfologiczne - jak wygląda osobnik interesującego nas gatunku, jaka jest jego zmienność morfologiczna;

- badania fizjologiczne - informacje o zapotrzebowaniu na substancje pokarmowe, odporności, cyklu rozmnażania;

- badania nad zachowaniem się - informacja o zachowaniach typowych i wyjątkowych, wyjątkowych systemie kojarzenia się;

- badania genetyczne - informacja w jakim stopniu zmienność morfologiczna kontrolowana jest przez geny a w jakim przez środowisko;

- badania nad rozmieszczeniem - wskazania miejsca występowania i określenia organizacji socjalnej, tras wędrówek, zagrożenia dla liczebności;

- badania demograficzne - określenie średniej długości życia, wielkość rozrodczości i śmiertelności;

- badania nad środowiskiem życia- określenie preferowanych siedlisk, zmienności środowiska, wpływu katastrof naturalnych i antropopresji i eksplozji demograficznej.

PRZECIWDZIAŁANIE BEZPOŚREDNIEJ EKSTERMINACJI OBEJMUJE DZIAŁANIA:

- prawny zakaz zabijania zwierząt, zbioru roślin i wszelkich form ich wykorzystania;

- międzynarodowe zakazy handlu zagrożonymi gatunkami;

- egzekwowanie przestrzegania prawa o ochronie zagrożonych gatunków;

- edukację ekologiczną społeczeństwa.

REKRUTACJA NETTO - różnica między rozrodczością a śmiertelnością.

RENATURYZACJA RZEK OBEJMUJE:

- odtwarzanie dawnego biegu rzeki;

- odtwarzanie ukształtowania koryta;

- odtwarzanie naturalnej roślinności;

- odtwarzanie naturalnego zróżnicowania siedlisk;

- odtwarzanie naturalnego ukształtowania dolin rzecznych, odsunięcie wałów przeciwpowodziowych od koryta.

BANKI GENÓW - kolekcje materiału biologicznego w postaci zwierząt w zoo, zbiorów botanicznych i zgromadzonych próbek DNA.

TECHNOLOGIE ZASTĘPCZE - stosuje się gdy zagrożenie gatunku jest tak poważne że samo ograniczenie czynników powodujących wymieranie już nie wystarczy, albo kiedy jest to niemożliwe. Gatunek wymarły w Polsce - DROP

REINTRODUKCJA - ponowne wprowadzenie gatunku na obszar na którym niegdyś żył ale wyginął.( żubr, bóbr, żółw błotny, bocian biały).

Strony 60-70

Walory przyrody Polski na tle przyrody europejskiej

Przyroda Polski ma urozmaicony charakter. Polska lezy miedzy morzem a górami u styku starych tarcz krystalicznych i młodych gór fałdowych. Klimat ma ch-er przejściowy pomiędzy atlantyckim a kontynentalnym. W przeszłości nasz kraj kilkakrotnie pokrywały i odsłaniały lodowce. Dlatego przyroda Polski zawiera elementy atlantyckie i kontynentalne, północne i południowe, górskie i nizinne, stepowe i bagienne wplecione w szate lasów mieszanych, liściastych i iglastych. Stopień przekształcenia przyrody zmniejsza się w Polsce podobnie jak w Europie z zachodu na wschód.

Lasy. Wielkie i zwarte kompleksy lasów zwłaszcza lasów niżowych należą do rzadkości w Europie środk. I zach. Polskie lasy są o wiele bardziej naturalne od lasów w Europie zach. I poludniowej. Wśród nich wyróżnia się Puszcza Białowieska - najdalej na wschód wysuniety kompleks środkowoeuropejskich lasów liściastych.

Doliny rzeczne. Duże rzeki Europy zach są uregulowane i skanalizowane dla potrzeb żeglugi od średniowiecza a często od starożytności. Wiele małych rzek zamieniono w kanały łączące większe rzeki. Poza górami w Europie zach praktycznie nie ma rzeki która płynęłaby własnym naturalnym korytem w Europie wsch w krajach tworzących były ZSRR duże rzeki zostały poprzegradzane zaporami i zamienione w system jezior łączących się z sobą kaskadowo. Dlatego też jednym z najważniejszych problemów w Europie zach jest renaturyzacja rzek i odtwarzanie osuszonych wczesniej bagien. W Polsce jeszcze wiele rzek zachowuje jeszcze charakter naturalny. W ogólnym bilansie ekosystemy dolin rzecznych utrzymują wartości naturalnej przyrody. Wyjątkowe wartości skupiają się w dolinach środkowej Wisły, Bugu, Narwi, Biebrzy, Sanu, Pilicy oraz wielu rzek Pomorza i Mazur. Rzeki są naturalnym środowiskiem życia wielu organizmów. Stanowia one wrtość tym większą że w wielu innych krajach Europy zostały już bezpowrotnie zniszczone.

Ekosystemy podmokłe. Obszary podmokłe pierwotnie zajmowały 1/3 powierzchni Polski. Stanowiły one naturalne zbiorniki retencyjne, były rezerwuarem wody na czasy suszy, w okresach mokrych mogły magazynować nadmiar wody. Były też siedliskiem flory i fauny. Przez stulecia były stopniowo osuszane i zagospodarowywane. Najwieksze szkody poczynione jednak w ostatnim półwieczu w zwiazku z masowym osuszaniem terenów podmoklych i eksploatacja złoz torfu. Torfowiska i bagna w strefie lasów liściastych stanowia zanikajacy typ ekosystemów. Dlatego zachowanie takich biocenoz w Polsce ma ma wielkie znaczenie dla utrzymania dziedzictwa przyrodniczego Europy.

Ekosystemy górskie. Skosystemy górskie stanowia mniej przyjazne srodowisko dla gospodarki człowieka niż ekosystemy niżowe. Antropopresja rozpoczęla się tu pózniej i na mniejsza skale. Dlatego tez zachwoaly wiecej cech naturalnych od ekosystemów nizowych. Ostatnio jednak i one ulegaja gwałtownym procesom degradacji na skuterk masowego rozwoju turystyki górskiej oraz przenoszonych na znaczne odległości zanieczyszczen atmosfery. Najcenniejsze pod względem przyrodniczym sa Tatry i Pieniny a także Bieszczady i Gorce. Znaczna różnoirodnościa geologiczna wyróżniaja się Sudety . przyroda polskich gór stanowi cenny składnik europejskiego dziedzictwa przyrodniczego ze względu na na zachowanie naturalnego charakteru i wysoki stopień poznania jej pod względem naukowym.

Fauna. Zachowanie w Polsce stosunkowo znacznych obszarów z w miare naturalna przyroda pozwolilo na przetrwanie wielu gatunków fauny, przetrwało wiele gatunków ptaków wodno - błotnych a także niedzwiedzie, rysie i wilki. Możliwa była restytucja zubra i bobra europejskiego.

Różnorodność i ochrona polskich lasów. Historia polskich lasow liczy sobie ok. 10 - 12 tys lat. Dopiero po ustapieniu ostatniego zlodowacenia na ziemie Polskie zaczely wkraczac z poludnia i zachodu drzewa i krzewy stopniowo wypoierajac roslinnosc tundry. W miare ocieplania się klimatu lasy zajmowaly coraz wieksza przestrzen i róznicowały się gatunkowo. Kolejnym czynnikiem kształtujacym biocenozy lesne w kraju jest od co najmniej 4 tys lat człowiek. Lasy tropikalne rozwijaly się nieprzerwanie od 30 mln lat wiec lasy polskie sa stosunkowo młode. W Polsce wystepuje co najmniej 50 fitosocjologicznych zespołow lesnych. Lesnicy stosuja uproszczona klasyfikacje zbiorowisk lesnych. W duzym uproszczeniu można je podzielic na nastepujace grupy: lasy i zarosla bagienne, zarosla i lasy łęgowe, kwaśne dąbrowy, świetliste dąbrowy, grądy, buczyny, bory świerkowe i jodłowe, bory sosnowe.

Lasy i zarośla bagienne. W warunkach siedliska żyznego oraz długotrwałych zalewów mało ruchliwą wodą powstają zarośla łozowe, dominuja w niej wierzby lub olsy czyli bagienne lasy olszowe. W olsach drzewa krzewy i paprocie rosną w kępach miedzy nimi niemal caly rok gleba pokryta jest woda. W zalanych glabach jałowych oraz na kwaśnych torfach powstaje bór bagienny z niska wolno rosnaca sosna oraz krzewami bagna zwyczajnego i borowki bagiennej.

Zarośla i lasy łęgowe porastaja dna dolin rzecznych okresowo zalewanych przez ruchliwa wode. Rosna one na zyznych glabach zwanych madami. Najblizej rzeki wystepuja zarosla wiklinowe, dalej łęg wierzbowo - topolowy, nastepnie łęg wiązowo - jesionowy. W miare oddalania się od koryta rzeki zmniejsza się częstotliwość zalewania terenu przez wode. Wiekszosc tych zbiorowisk zostala wycieta a na ich miejscu powstaly laki i pola. W dolinach malych rzek i rzek górzystych wystepuja łęgi, w których przewazaja olchy z ewentualnymi domieszkami innych gatunków.

Kwaśne dąbrowy. Sa to lasy lisciaste z przewaga dębów, rosną one na skąpo - żyznych, kwaśnych glebach mineralnych na zachodzie Polski. W przeszlosci zajmowaly one wszystkie ubogie siedliska na zachodzie kraju, gospodarka lesna zastapila je jednak uprawami sosny i swierka, dlatego naleza dzis do rzadkosci. W zaleznosci od warunkow w lasach tych oprocz debow wystepuja rozne domieszki innych gatunków, rodzaj zajmowanego siedliska oraz gatunki stanowiace domieszke sa podstawa różnicowania dabrów kwaśnych na zespoly.

Ciepłolubne dąbrowy. Porastaja wierzcholki wzgorz, krawedzie dolin i inne miejsca o glebie zwirowej lub pylastej z glebokim poziomem wody, w warunkach klimatu subkontynentalnego. Mogą to być zbiorowiska lesno - zaroslowe swietlista dąbrowa z rzadkim podszytem, za to niezwykle bogata w gatunki charakterystyczne dla różnych zespołów ekologicznych.

Grądy. To wielogatunkowe lasy lisciaste na glebach zyznych i sredniozyznych, wystepuja na wysoczyznach, wyzszych terasach i stokach dolin. Grądy sa typowymi ekosystemami klimaksowymi Europy środkowej. Lasy te nie należa do rzadkosci, mimo ze wiekszosc pól i osiedli ludzkich znajduje się na terenach gdzie niegdys wystepowaly grądy. Górne pietro drzew stanowia głównie dąb szypułkowy i lipa drobnolistna z domieszka klona zwyczajnego, swierka, jodly, buka. Niższe pietro tworza grab, klon polny, dzika jabłoń i grusza pospolita. Pietro podszytu tworza podrosty i wszystkie gatunki krzewów leśnych. Skład runa zmienia się kilkakrotnie w ciagu roku.

Buczyny. Wystepuja w zasiegu wystepowania buka obejmującym u nas Polskę zach i poludn. W jednowarstwowym drzewostanie dominuja buki, czasami z niewielka domieszka dębu bezszypułkowego, klonu jawora lub jodły. Drzewostan jest tak gesty ze runo może rozwijac się tylko w przedwiosniu gdy drzewa sa jeszcze pozbawione lisci. Wyróznia się kilka rodzaji buczyn.

Bory świerkowe i jodłowe. Wystepuja w gorach tworzac pietro regla górnego oraz na torfowiskach Polski pln-wsch. W reglu dolnym wystepuja bory jodlowo swierkowe. W gorach Świętokrzyskich, na roztoczu i Podkarpaciu wystepuje bór jodłowy - jedlina świętokrzyska.

Bory sosnowe. Zajmuja gleby najubozsze, różnicuja się na zespoly w zależności od wilgotności podłoża. Pod względem geograficznym w Polsce wyróżnić można lasy sudeckie, karpackie oraz 65 puszcz, borów i lasów na niżu. Obecnie 69,2% powierzchni polskich lasów zajmuja drzewostany sosnowe (i modrzewiowe). 5,8% swierkowe, 2,5% jodłowe, 4,1% bukowe, 0,4% grabowe, 6,0% brzozowe, 5,3% olszowe, 6,5% dębowe i pozostałe liściaste, 0,2% plantacje topoli.

Murawy i zarośla kserotermiczne. Murawy kserotermiczne zwane tez stepowymi sa półnaturalnymi zbiorowiskami roślinnymi o złożonej genezie. Zaczęły się kształtowac na poczatku epoki polodowcowej zanim lasy wkroczyly na tereny opuszczone przez tundre, na osady i gleby jeszcze zasobne w sole mineralne. Tworzące je rośliny przywędrowały do Polski z poludn-wsch Europy ze stepów nad Morzem Czarnym, z Niziny Węgierskiej przez Brame Morawską i z zach od strony Brandenburgii przez doline dolnej Odry i Warty.murawy te wystepują obecnie na glebach wapiennych, na lessach i świeżych glinach morenowych w miejscach dobrze oświetlonych i nagrzewanych promieniami słonecznymi. Współczesne warunki klimatyczne raczej sprzyjają raczej formacjom leśnym niż stepowym. Dlatego murawy kserotermiczne niemal wszedzie zarastaja krzewami i drzewami jeżeli nie sa koszone lub spasane. Murawy kserotermiczne róznicuja się na wiele zespolow roslinnych. Skladaja się z traw, zielonych roslin dwulisciennych oraz krzewow glownie róż. Wystepuja głwonie w Polsce poludn-wsch rzadziej w pozostalych czesciach kraju. Zagraza im nie tylko nie kontrolowany wypas ale i nie przemyslane zalesienia które nie przynosza korzysci gospodarce lesnej. Sosny na takich stanowiskach rosna krzywo deby krzaczasto. Zbiorowiska takie podlegaja ochronie na terenie parków narodowych Ojcowskiego i Pieninskiego.

Łąki, słonorośla, wrzosowiska. Zajmuja one niewielkie powierzchnie, skupiaja jednak znaczna czesc roznorodnosci biologicznej. Łąki niżowe sa ekosystemami półnaturalnymi które uksztaltowała gospodarka rolna na siedliskach łęgów, wilgotnych grądów i borów mieszanych przez wielowiekowe koszenie roślinności. Wystepuje w nich około 200 gatunków roślin wyższych. W ostatnich dziesiecioleciach rolnicy znacznie przeksztalcili siedliska i zubożyli skład gatunkowy roślinności. Doprowadziło do tego osuszanie, nawozeni, przeorywanie i obsiewanie kilkoma gatunkami traw i roslin motylkowych. W podobnej sytuacji sa łąki górskie zakladane na polanach śródleśnych w pietrze regla dolnego i górnego, czynnikiem kształtującym biocenozy łąkowe i wstrzymującym zarastanie ich przez roślinność leśną był tutaj wypas owiec i bydła.

Osobliwościa florystyczna sa słonorośla (halofity) czyli rosliny slonolubne. Wystepuja one na tych odcinkach wybrzeza morskiego, gdzie gleba jest zraszana woda morska oraz w poblizu słonych źródeł w głębi lądu. Rośliny te wymagają tak wielkiego nasłonecznienia ze nie mogą być zasłaniane nawet przez niewiele wyższe od nich trawy. Nie rosna one na podlozu o normalnej a podwyzszonej zawartosci chlorku sodu. W Polsce sa trzy rodzaje słonorośli, ochrona taka jednak nie zapewnia jednak trwalego wystepowania halofitów w nawszej florze.

Wrzosowiska. To zbiorowiska krzewinek wrzosowatych urozmaiconych kepami zarnowca na zachodzie i jałowca w pozostałej części kraju. Powstaja one najczesciej na wyjalowionych, kwasnych glebach porolnych, na stromych zboczach wawozow na glebie piaszczysto-żwirowej. W przeszłości były używane jako ekstensywne pastwiska. W przeszlości uważano je także za nieuzytki, rekultywowano i zalesiano. W Polsce jest jeden rezerwat wrzosowiskowy.

Ekosystemy torfowiskowe i bagienne. Charakteryzuje je prosty model budowy i skomplikowany obieg materii. Zaczely one powstawac u schylku epoki lodowcowej w szczegolnych warunkach topograficznych gwarantujacych wysoka wilgotność. Wyróżnia się torfowiska niskie, przejsciowe i wysokie. Torfowiska wysokie sa zaopatrywane w wode orzez opady atmosferyczne, niskie przez wody powierzchniowe , posrednie przez wody powierzchniowe i opady. Biocenozy torfowiskowe tworza złoża torfu które narastaja przez tysiaclecia. Skladaja się na nie szczatki roslin z niewielka domieszka szczatkow zwierzat, mikroorganizmów, które niegdyś żyły na torfowisku oraz pyłków roślin które żyły poza torfowiskiem. Osuszone tofowisko szybko ulega degradacji spowodowanej utlenianiem torfu, proces ten nastepuje w tempie 1cm grubosci torfu na rok często nawet szybciej. W Polsce środk w ciagu ostatnich 150 lat zniszczono 90% torfowisk i innych terenów podmoklych. Torfowiska i obszary bagienne nie tylko retencjonuja wody opadowe, co ma ogromne znaczenie w gospodarce wodnej, maja tez ogromne znaczenie dla utrzymania różnorodności biologicznej, sa one srodowiskiem zycia 1/3 rodzimych gatunków. Ochrona torfowiski i bagien polega przede wszystkim na zaniechaniu ich osuszania.

Ekosystemy wodne. Polska należy do krajów o najmniejszych zasobach wodnych w Europie, nasze wody sa bardzo zanieczyszczone. Sieć rzeczna Polski liczy ponad 74 tys km dlugosci, ponad połowa to małe rzeki i strumienie nie mające znaczenia gospodarczego, za to ogromne znaczenie przyrodnicze. Wiele z nich plynie nie uregulowanymi korytami, zjawiskiem wyjatkowym w skali europejskiej sa nie uregulowane rzeki sredniej wielkosci i rzeki duże. Dla ochrony unikatowych walorów przyrodniczych rzek utworzono w Polsce 4 parki narodowe: Biebrzański, Narwiański, Drawieński i „Ujście Warty”. Rzeki odgrywaja wazna role w ponad 20 rezerwatach przyrody, ale zaledwie 3 z nich chroni caly bieg rzeki, a nie tylko jego fragment.

Jeziora. Sa to naturalne zbiorniki wód stojących o powierzchni wieksdzej od 1 ha. Jest ich w Polsce 27 tys wiekszosc na pln kraju. Chronione sa w ok. 200 rezerwatach wodnych, torfowiskowych, krajobrazowych, faunistycznych i lesnych. Do najcenniejszych naleza jeziora lobeliowe, sa to nieduze jeziora oligotroficzne o twardym dnie i piaszczystych brzegach. Zlewnie tych jezior porastaja z reguly bory sosnowe.jeziora te sa podatne na degradacje przez zanieczyszczenia wody. Mniejsze, naturalne zbiorniki wód stojących zwane sa „oczkami wodnymi”, jest ich w Polsce kilkaset tysiecy, sa miejscem rozrodu np. płazów, sa ostoja bioróżnorodności, dlatego w pełni zasługują na ochronę jako uzytki ekologioczna.

Stawy. W kraju znajduje się ponad 800 zespolów stawowych głownie w Polsce środkowej i południowej, gdzie w pewnym stopniu zastepuja nieistniejace w tym obszarze jeziora. Ok. 10 zespolów stawowych w Polsce podlega ochronie rezerwatowej ze względu na ich walory florystyczne, faunistyczne i krajobrazowe. Najbardziej znanym kompleksem stawów w Polsce podlegającym ochronie jako rezerwat ornitologiczny sa Stawy Milickie.

Wodospady. Zwracaja one na siebie uwage ze względu na ich niezwyklosc i rzadkosc wystepowania w naszym kraju. Najbardziej znany to wodospad Siklawy i Wodogrzmoty Mickiweicza w tatrach oraz Wodospady Kamieńczyka, Szklarki i Wiliczki w Sudetach. Najpiękniejsze wodospady podlegaja ochronie w parkach narodowych: Tatrzańskim i Karkonoskim oraz w rezerwatach jako pomniki przyrody.

Źródła i źródliska. Ochronie prawnej podlegaja w Polsce wszystkie źródła, których woda jest ujmowana na cele komunalne, powstałe wokół nich ekosystemy sa chronione w strefach ochronnych tych źródeł. Ekosystemy te są ważnym składnikiem różnorodności biologicznej. Przyrodnicze znaczenie tych źródeł polega na osobliwości zamieszkujących je floru i fauny, szczególnie bezkręgowców i okrzemek oraz innych glonów. Zanik lub zanieczyszczenie tych źródeł oznacza bezpowrotną utratę tych organizmów. Zanik źródeł jest także sygnałem opadania poziomu wód gruntowych, jest więc ważnym sygnałem ostrzegającym o błędach popełnionych w gospodarce wodnej.

Wyspy. Wyspy na jeziorach i rzekach sa odizolowanymi skrawkami lądu o wyjątkowym mikroklimacie. Stanowią więc wygodne siedliska dla wielu gatunków roślin i zwierząt. Odznaczają się także walorami krajobrazowymi. Najcenniejsze wyspy są chronione w rezerwatach, kilkanaście z nich utworzono z myślą o ochronie przyrody wysp.

Przyroda nieożywiona.

Dziedzictwo geologiczne. Do niego zalicza się: odsłonięcia warstw skalnych obrazujące budowę skorupy ziemskiej, formy i struktóry skalne, stanowiska paleontologioczne, wychodnie skał i miejsca wystepowania minerałów, skałki i głazy narzutowe oraz uksdztałtowanie powierzchni, mające znaczenie poznawcze i dokumentacyjne, ważne dla edukacji i dla nauk geologicznych. Obiekty te pozwalają poznać ewolucję Ziemi i żyjące w przeszłości organizmy oraz działalność procesów geologicznych kształtujących powierzchnię Ziemi.

Wulkany. Ostatnie wulkany wygasły w Polsce 5 mln lat temu. Ślady wulkanizmu możemy spotkać na Dolnym Śląsku i na Wyżynie Krakowskiej. Najwięcej pozostałości wulkanów spotkać można w górach Kaczawskich i w Niecce Złotoryjskiej. Ślady wulkanizmu sa ważnymi dokumentami naukowymi oraz atrakcjami turystycznymi. Są chronione w utworzonych dla ich ochrony rezerwatach lub jako pomniki przyrody.

Skałki. Występują na tych obszarach gdzie powierzchnia Ziemi zbudowana jest ze skał twardych: wapieni, piaskowców i granitów. Najbardziej znane skupiska skałek znajduja się w Parku Narodowym Gór Stołowych, sa to Błędne Skały, Szczeliniec Wielki, Skalne Grzyby i Radkowskie Skały. Poza parkami niektóre skałki są chronione w rezerwatach, w parkach krajobrazowych, na obszarach chronionego krajobrazu albo jako pomniki przyrody.

Jaskinie. Występują na terenie Jury Krakowsko - Częstochowskiej, Ojcowskiego Parku Narodowego w Tatrach i Sudetach. Najbardziej znane z nich to Jaskinia Niedźwiedzia w Kletnie, Grota Łokietka i Jaskinia Ciemna w Ojcowie oraz Jaskinia Raj w górach Świętokrzyskich. Jaskinie powstają w wapieniu rzadziej w piaskowcu, na skutek procesów erozyjnych, w przypadku skał wapiennych nazywanych krasowymi. Ślady oraz szczątki tych zwierząt i ludzi są dzisiaj źródłem wiedzy paleontologów i archeologów. Zagrożeniem dla jaskiń jest ich nadmierna penetracja przez pseudospaleologów. Zagrożeniem mogą być też zmiany stosunków wodnych w sąsiedztwie.

Doliny przełomowe. Przełom czyli dolina przełomowa to fragment doliny rzecznej o węższym dnie, zboczach węższych i bardziej stromy niż w obu sąsiednich odcinkach. W takich siedliskach nawet na niżu flora i fauna mogą obfitować w gatunki górskie. Najbardziej znany polski przełom to przełom Dunajca. Najbliżej Jeleniej Góry znajduje się przełom Bobru. Najcenniejsze przyrodniczo doliny przełomowe są chronione w rezerwatach.

Głazy narzutowe. To głazy wyrwane przez lodowiec z potężnych niegdyś gór skandynawskich i przetransportowane daleko od nich. Najwiecej głazów można spotkać na pln Polski, najokazalsze z nich są chronione jako pomniki przyrody.

Ochrona przyrody i dóbr kultury. Ochrona przyrody i dóbr kultury często współgra z sobą. Na obszarach chronionych różnej rangi oprócz walorów przyrody żywej i nieożywionej ochronie podlegać mogą także na podstawie przepisów o ochronie zabytków: kurhany i grodziska, zamki i ich ruiny, ślady dawnego górnictwa, parki zabytkowe (zewidencjonowano w Polsce 11 tys takich obiektów, 5698 wpisano do rejestru zabytków, pozostałe nie kwalifikowały się do tego ze względu na stopień zniszczenia) do najbardziej znanych należą Łańcut, Wilanów, Nieborów, Arkadia,Rogalin,Książ.

Ochrona krajonbrazu. Krajobraz to wygląd środowiska przyrodniczego. Ze względu na stopień przekształcenia krajobrazu przez człowieka wyróżnia się krajobrazy: pierwotny (nie przekształcony przez człowieka, np. naturalne lasy Puszczy Białowieskiej), naturalny (przekształcony przez człowieka ale funkcjonujący zgodnie z prawami przyrody), naturalno - kulturowy (np. park), kulturowy (zurbanizowany, przemysłowy), zdewastowany.

Krajobrazy nadmorskie. Polskie wybrzeże Bałtyku ma urozmaicony krajobraz o wielkiej wartości przyrodniczej i estetycznej.

Krajobrazy pojezierne. Zajmują one 31% powierzchni kraju. Charakterystycznymi cechami krajobrazu pojeziernego są: wysokie wały moren czołowych, faliste równiny moreny dennej, głębokie i wydłużone jeziora rynnowe, szeroko rozlewające się jeziora zastoiskowe, dziesiątki tysięcy oczek wodnych, torfowiska i zabagnienia, równinne obszary sandrów oraz głęboko wcięte doliny rzek. Dla krajobrazu pojeziernego charakterystyczne sa tez lasy oraz pola i łąki, zabytki architektury.

Równiny starych zlodowaceń. Zajmują one 29% powierzchni kraju. Przed ostatnim zlodowaceniem krajobraz naszych obecnych równin przypominał krajobraz pojezierny. Jego rzeźba została wyrównana przez lądolód. Głowna cechą tego krajobrazu są rozległe równiny.

Krajobrazy wyżyn. Zajmuja 12% powierzchni kraju. Krajobraz polskich wyżyn powstał na podłożu starszych formacji geologicznych, które w odległej przeszłości geologicznej podlegały ruchom sejsmicznym i fałdowaniu, były rzeźbione przez erozje w różnych warunkach klimatycznych, a w plejstocenie były całkowite lub częściowo zasyoane osadami lodowcowymi. Krajobraz każdej z polskich wyżyn ma odmienny charakter. Krajobraz Wyżyny Śląskiej jest w znacznym stopniu zdewastowany przez górnictwo i przemysł.

Krajobraz Wyżyny Krakowsko Częstochowskiej zwany potocznie jura należy do najpiękniejszych w Polsce.

Krajobrazy górskie. Góry zajmują łącznie 14% powierzchni Polski. Krajobraz gór zmienia się wraz z wysokościa npm. Najniżej w piętrze regla dolnego rośnie las mieszany, wyżej las świerkowy tworzący regiel górny. Jeszcze wyżej znajdują się piętra kosodrzewiny i piętro alpejskie. W wielu miejscach górskie lasy ustąpiły miejsca półnaturalnym łąkom górskim zwanym halami.

Doliny rzek, zwłaszcza dużych tworzą krajobrazy o szczególnej wartości, składają się na nie efekty dawnej i obecnej działalności erozyjnej i akumulacyjnej rzeki oraz miasta, zabytki architektury, stare młyny, mosty i zapory. Są one środowiskiem w którym naturalna przyroda konkuruje z gospodarka człowieka.

Krajobrazy leśne i polne. Wartość krajobrazów leśnych stanowią różnorodność zbiorowisk leśnych związanych z topografia terenu oraz stare drzewostany zgodne z siedliskiem, a także wszystkie relikty dawnego użytkowania lasu i obiekty współczesnej kultury leśnej oraz polany będące pozostałością dawnej gospodarki rolnej oraz urozmaicenia krajobrazu i szczególnym siedliskiem życia organizmów, np. wilgotnych łąk trzęślicowatych. Krajobrazy leśne przeważają w większości polskich parków narodowych i innych obszarów chronionych. Krajobrazy polne zajmują 60% powierzchni Polski. Charakterystycznymi cechami tradycyjnego krajobrazu rolniczego są mozaikowatość pól, łąk i pastwisk, zadrzewienia śródpolne oraz śródpolne „oczka wodne”. Wartość przyrodniczą przedstawiają stare odmiany roślin uprawnych oraz towarzyszące im chwasty. Zagrożeniem dla nich wszystkich jest wielkoobszarowa, intensywna gospodarka rolna. Dlatego też botanicy upowszechniają ideę agrorezerwatów. Ochrona tradycyjnych agrocenoz mogłaby też być elementem programu działalności skansenów budownictwa ludowego i muzeów rolnictwa, zwłaszcza w powiązaniu z parkami krajobrazowymi. Dotąd jedynie nieliczne krajobrazy rolnicze doczekały się ochrony w parkach krajobrazowych.

Strona 76-83

OBSZAROWA OCHRONA PRZYRODY W POLSCE. W Polsce istnieje system obszarów chronionych, stanowi on układ wzajemnie się uzupełniających form ochrony przyrody w skład którego wchodzą wszystkie 4 formy ochrony obszarowej przyrody: parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu.

Koncepcja systemu obszarów chronionych, jest nowoczesna koncepcja ochrony przyrody. Celem istnienia tego systemu jest takie zagospodarowanie przestrzenne kraju, które pozwoli na zachowanie najcenniejszych zasobów przyrody, a jednocześnie umożliwi w miarę swobodna wymianę materiału genetycznego miedzy populacjami lokalnymi. Powstanie takiego systemu ma szczególne znaczenie dla ochrony dużych zwierząt drapieżnych, które wymagają znacznych obszarów łowieckich i muszą mieć możliwość przemieszcznie się na duze odległości w ceu napotkania partnera seksualnego i przedłużenia gatunku. Tworzenie systemu obszrow chronionych ma zapobiegac izolacji malych populacji lokalnych, która prowadzilaby do krzyzowania wsobnego albo wrecz uniemożliwiała rozmnazanie odizolowanych od siebie pojedynczych osobnikow. Gdyby środowiska właściwe dla danego gatunku stanowily odizolowane od siebie wyspy, nie bylby możliwy np. powrot niedzwedzia brunatnego w Sudety z Czech po dwóch wiekach nieobecności. Wazna jest tez koordynacja tworzenia krajowych sysemow obszarow chronionych na obszarach przygranicznych.

PARKI NARODOWE. W Polsce sa 23 (IX 2003), projektowane jest utworzenie nastepnych.. Skuteczna ochrona zasobow przyrody wymaga w miare równomiernego rozmieszczenia obszarow chronionych na obszarze kraju, przy czym powinny być one reprezentowane dla regionow geograficznych i jednostek administracyjnych. Rozmieszczenie parkow narodowych w Polsce wydaje się odpowiadac tym wymaganiom. Jest ich wiecej na południu kraju ale wynika to ze skupienia wartości przyrodniczych w gorach. Najcenniejszy z nich Białowieski zostal wpisany na Listę Świtowego Dziedzictwa Ludzkości. Na Listę Rezerwatów Biosfery UNESCO wpisano parki narodowe: Babiogórski, Białowieski, Bieszczadzki, Kampinoski, Karkonoski, Słowiański i Tatrzański. Na listę obszarów wodno-błotnych mających znaczenie międzynarodowe zwłaszcz jako środowisko życia ptactwa wodnego (konwencja z Ramsar) wpisano parki Słowiański, Biebrzański i rezerwat „Słońsk” obecnie PN „Ujscie Warty”. Woliński PN należy do obszrow baltyckich pod specjalnym nadzorem.

Na Pobrzeżu Bałtyku znajduja się 2 PN. Woliński PN obejmuje centralna polodowcowa czesc wyspy Wolin. Wystepuje tu 11km odcinek wybrzeza klifowego o wysokości 115m, który jest niszczony przez abrazje morza w tempie 80cm rocznie. Najcenniejsze zbiorowiska to stare buczyny pomorskie, sosnowe bory bażytowe i dąbrowy mieszane. Występuja tu jeziora polodowcowe, najbardziej malownicze jest Tezioro Turkusowe o niebieskiej wodzie. W parku gnieździ się bilik, prowadzona jest hodowla żubrów i reintrodukcja puchacza. W wodach morskich występują foka szara i morświn. Słowiński PN wyróżnia bogactwem form rzeżby terenu i co za tym idzie flory i fałny. Występują tu 4 jeziora przybrzeżne, zagrażające lasom wydmy poruszjace się z prędkością 12-16/rok, a także torfowiska i bagna powstale po ustapieniu lodowca. Roślinność na obszarze parku tworzy mozaikę zespołów leśnych, zaroślowych, łokowych, wydmowych, torfowiskowych, wodnych i szuwarowatych. Bogaty jest świat parków wodnych.

W strefie pojezierzy znajdują się 4PN. Drawieński PN obejmuje rozlegly obszar Puszczy Drawskiej u zbiegu Drawy i Płocicznej z ciagiem malowniczych jezior rynnowych. ¾ powierzchni porastaj bory sosnowe, reszte lasy mieszane i liściaste. Fauna parku charakteryzuje nieznaczna liczba gatunkow gorskich i podgorskich . Roślinność tworzy mozajke zespołów leśnych, zaroślowych, źródliskowych, rzecznych, jeziornych, torfowiskowych, łąkowych i ziołoroślowych. Wigierski PN chroni naturalny krajobraz Suwalszczyzny z licznymi jeziorami, morenami i dolinami rzek z Czarna Hańczą. W szacie roślinnej wyróżnia się 66 zbiorowisk dominują bory sosnowe. Bogata ichitiofałna, występuje bór europejski. Wielkopolski PN zajmuje lesisty obszar morenowego pojezierza w lewobrzeżnym dorzeczu Warty. Można tu znaleźć wszystkie formy polodowcowej rzeźby terenu, w tym 10 jezior. Teren obfituje w różnorodne typy siedlisk wodnych, przez torfowiskowe do lądowych, dominują bory sosnowe i mieszane. Park odwiedza 1,2mln turystów rocznie. Problemem jest wiec przeciążenie turystyczne. PN „Bory Tucholskie” chroni fragment jednego z najciekawszych kompleksów leśnych kraju. Znajdują się tu niemal wszystkie genetycznie i limitograficznie typy jezior, w tym jeziora lobeliowe. Tutejsze lasy zostały niestety pozbawione naturalnego charakteru przez nasadzenia sosny przez Prusaków.

W pasie nizin środkowopolskich jest 6PN. Kampinoski PN chroni kompleksy leśne pradoliny Wisły na płn.zach. od Warszawy. Występują tu wyraźne 3 tarasy: zalewowa na północy, wydmowa na środku i wysoka na południu. Znajduje się tu jeden z największych i najbardziej interesujących kompleksów wydm śródlądowych w Europie. Na wydmach rośnie bór sosnowy, na bagnach ols. Park obfituje w pamiątki historyczne i miejsca pamięci narodowej. Białowieski PN jest najcenniejszym i najstarszym polskim PN, niemal w całości objęty ochrona ścisłą. W skład parku wchodzą też Ośrodek Hodowli Rzadkich Zwierząt z Rezerwatem Pokazowym Żubra i Tarpana oraz Park Pałacowy. Puszcza Białowieska jest największym zespołem lasów pierwotnych w europie. W parku występują niemal wszystkie typy lasu spotykane w Puszczy Białowieskiej, najszerzej rozpowszechniony jest grąd (lipowo-grabowy). Fauna reprezentuje wszystkie gatunki puszczańskich ssaków, największym z nich jest żubr. Poleski PN obejmuje zachodnią część Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego. Przeplatają się tu cechy fizjologiczne Niżu Polskiego i Pasa Wyżyn. Wystepują formy rzeźby polodowcowej, w tym kilka jezior. Obszar ten jest miniaturą europejskiej tundry i lasotundry wysuniętej najdalej na połudn.zach. w Europie. Tutejsze bagna i torfowiska swym stanem i rozmiarami ustępują jedynie bagnom biebrzańskim. Występują tu: żółwie błotne i wilki. Główne zagrożenia dla przyrody parku to zmiana stosunków wodnych, chemizacja rolnictwa, rozwój przemysłu wydobywczego w Lubuskim Zagłębiu Węglowym (1,5km od granicy strefy ochronnej parku). Znaczne szkody poczyniły w przeszłości melioracje. Biebrzański PN jest obecnie(IX2003) największym PN w Polsce. Znajduje się w Kotlinie Biebrzańskiej, która jest jedynym tak dużym pierwotnym obszarem zajętym przez torfowiska niskie i lesnetorfowiska wysokie w tej strefie biogeograficznej. Najcenniejszym walorem przyrodniczym bagien Biebrzańskich jest doskonale wyksztalcona i podluzna strefowość ekologiczna. Polega ona na określonej sekwencjizbiorowisk roślinnych od rzeki do brzegow doliny będącej wynikiem panujących tu warunkow wodnych. Wyjatkowym bogactwem oznacz się awifauna Kotliny Biebrzy, gnieździ się tu 185 gatunkow ptakow, co stanowi 85% gatunkow legowych Polski. Jest to jeden z nszych najmłodszych PN, przez dlugi lata do jego utworzenia przeszkoda były skomplikowane stosunki własnościowe na tym terenie. Zagrozeniem dla przyrody parku jestzaniechanie ekstensywnego uzytkowania łak bagiennych. Łąki sa zarastane przez krzewy na skutek braku regularnego koszenia. Narwiański PN chroni naturalnie ukształtowaną bagienne doline Narwi. Bogata jest fauna ryb, ptaków i ssaków. Występują tu bobry, losie i wydry. Populacje przynajmniej 10gatunkow ptakow stanowia co najmniej 1% populacji europejskich. PN „Ujście warty” jest najmłodszym parkiem narodowym w Polsce. Utworzono go w 2001r. Chroni tereny bagienne u ujscia Warty. Wahania poziomu wod sięgają tu 4m. Bogata szata roslinna (blisko 50zespołów roślinnych) została przekształcona w wyniku wielowiekowej działalności człowieka. Przede wszystkim usunięto lasy łegowe. Obszar parku jest jednym z najważniejszych w Polsce obszarów łegowych ptaków wodnych i blotnych. Stwierdzono tu występowanie 245 gatunków, w tym 160 gatunków łęgowych. 26 gatunków gniazdujących w parku jest zagrozonych wyginięciem. Zagrożenia stanowia: zarastanie cennych zbiorowisk przez wierzbe i trzcine na terenach nie użytkowanych rolniczo. Konieczne jest stosowanie oplat dla rolników, którzy będą kosic tu łaki zgodnie z zaleceniami dyrekcji parku. Zagrożeniem dla tutejszych ptaków sa inwazyjne gatunki ssaków: norka amerykańska i szop pracz.

W pasie Wyżyn Południowych znajduja się 3 parki: Ojcowski PN jest najmniejszym PN w kraju. Obejmuje południowy, najbardziej zróżnicowany geomorfologicznie obszar Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Najbardziej znane twory przyrody nieożywionej parku to Brama Krakowska, Maczuga Herkulesa, Igła Deotymy i jaskinia Łokietka. Osią parku jest dolina Prądlika. Osobowością jest brzoza ojcowska. Liczne jaskinie są siedliskiem nietoperzy. Jest to jeden z najbardziej zagrozonych imisjami przemysłowymi parków narodowych w Polsce. W granicach parku położona jest wieś Ojców, interesy jej mieszkańców sa często sprzeczne z wymaganiami ochrony przyrody.. Problemem tez jest biegnaca przez środek parku i wieś Ojców szosa Olkusz-Murowina częściowo objeta zakazem ruchu wszelkich pojazdów. Park jest przeciążony turystycznie. Roztoczański PN obejmuje zachodnia czesc Roztocza Środkowego. Zróżnicowany pod względem rzezby teren w większości porastaj lasy liściaste i mieszane. Najcenniejsze zespoły roślinne Parku to dolnoreglowe lasy bukowe, jodłowe i świerkowe. Występują tu introdukowany konik polski typu tarpan i ciepłolubny wąż Eskulapa. Ochronę w parku utrudnia nieregularny kształt linni granicznej. Problemem tez sa 2 linie kolejowe i kilka szos biegnących przez teren parku. Świętokrzyski PN obejmuje lesistą część Łysogór oraz Górę Chełmową i uroczysko Serwis-Dąbrowa. Jodła stanowi 60% składu gatunkowego lasów świętokrzyskich, stad ich nazwa Puszcz Jodłowa. Niższe partie porośnięte sa lasami jodłowo-bukowymi, wyższe bory jodłowe są domieszka sosny, świerka, buka, jawora. Endemitem i reliktem jest modrzew polski. Występuje tu tez endemiczne zbiorowisko fitosocjologiczne jarzębina świętokrzyska. Ważnym elementem krajobrazu sa gołoborza czyli rumowiska olbrzymich bloków kwarcowych nie porośniętych lasem. W bogatej florze parku notuje się liczne elementy górskie, atlantyckie i pontyjskie. Jest tu kilka miejsc pamięci narodowych. Świętokrzyski PN należy do najbardziej zagrożonych Parków przez imisje w Polsce.

W górach znajduje się 8 parków narodowych. Karkonoski PN jest parkiem granicznym, obejmuje wyższe partie Karkonoszy i dwa rezerwaty: Wodospad Szklarki i Góra Chojnik. Typowym elementem krajobrazu Karkonoszy sa ostańce skalne o charakterystycznych kształtach. Szata roślinna wykazuje piętrowy układ roślinności W reglu dolnym występuja lasy mieszane ze swierkiem, jodła, bukiem i modrzewiem europejskim. W reglu dolnym wystepował bór świerkowy z domieszką jarzębiny i jawora. Powyżej znajduje się pietro kosodrzewiny oraz alpejskie łaki o charakterze trawiasto-turzycowym. Na Równi pod Śnieżką wykształciły się unikalne torfowiska.wysokie przerywane oczkami wodnymi i kępmi kosodrzewiny U podnóży głównego grzbietu Karkonoszy występują jedyne w swoim rodzaju kotły polodowcowe. Na dnie niektórych z nich powstały jeziorka. Głównym problemem parku jest zniszczenie górnoreglowych przez kwaśne imisje przemysłowe. Park est przeciążony turystycznie, odwiedza go 1,5mln turystów rocznie. Większość z 12 karkonoskich schronisk jeszcze do niedawna nie miala oczyszczlni scieków i zanieczyszczała górskie grunty i wody. W połowie lat 80-tych Czesi planowali budowe nowego schroniska na Śnieżce. Stronie polskiej udało się jednak do tego nie dopuścić. W Parku jest 10 wyciagow narciarskich. Toczysie walka o budowe nowych. PN Gór Sowich chroni jedyne w Polsce pasmo gór płytowych. Największą jego wartością są twory przyrody nieożywionej: skalne miasta Szczelinca Wielkiego i Małego oraz Błędnych Skał a także Skalne Grzyby. Obydwie cennebiocenozy: Wielki Torfowisko Batorowskie i Sawanna Afrykańska objęte są ochroną rezerwatową, podobnie jak wszystkie trzy skalne miasta.. Ochronę zyskały pozostałości dolnoreglowej buczyny zastąpione sztucznymi świerczynami w innych partiach Sudetów. Pieniński PN jest obiektem pogranicznym. Obejmuje najwyższą i najbardziej urozmaiconą czesć Pienińskiego Pasa Skałkowego. Najbardziejintersyjącym elementem krajobrazu jet przełom Dunajca, oraz wąwozy Sopczański i Homole. Występuje tu ponad 1100 gatunków roślin naczyniowych prawie tyle co w Tatrach. W okolicy przełęczy Szopka znajduje sięjedno z dwóch stanowisk niepylak apollo. Występuje tu kilka gatunków endemicznych roślin kwitowych. Malownicze sa bogate w gatunki pienińskie łąki. Jedną z osobliwośi są reliktowe i endemiczne laski sosnowe porastające szczyty i ułki skalne. Dominuje kulas mieszany. Ozdobą krajobrazu są ruiny zamku Niedzica i Czorsztyn. Z terenem Parku sa związane dzieje Janosika. Głównym zagrożeniem dla przyrody parku są obecnie dwa zbiorniki zaporowe na Dunajcu. Budowane mimo protestów górali i przyrodników, ostatecznie napełniono je woda w 1997. Masy wody zmieniaj mikroklimat gor, będzie mialo to wpływ na flore i falne. Babiogórski PN chroni Masyw Babiej Gory - najwyższe po Tatrach pasmo gorskie w Polsce(1725m). Pietra roślinne sa tu podobne jak w Tatrach, lecz nieco obniżone, brak jedynie turni (najwyżej znajduje się pietro kosodrzewiny). Występują kotly polodowcowe. Lasy reglowezostaly tu zachowane na znacznych obszarch i obrazuja dawna. Prastara puszcze karpacka. W reglu dolnym dominuje las jodlowo-bukowy, w górnym swierki. Herbowa roslina Parku jest endemit-ochrzyn jeleni. Rośnie tu endemiczny zespuł muraw i jaworzyny karpackiej. Występuje m.in. niedźwiedź oraz liczne gatunki ptakow, w tym gatunki alpejskie. Gorczański PN obejmuje nanwyzsza centralna czesc masywu Gorców. Utworzono go dla ochrony krajobrazu gór średnich i natraknych biocenoz stanowiących cenn pozostałość puszczy karpackiej w Beskidzie Zachodnim. Głównymi zespołami lesnymi sa buczyna karpacka w reglu dolnym i gornoreglowy bor świerkowy zagrozony przez gradacje kornika drukarza. Tatrzański PN jest parkiem pogranicznym. Tatry stanowi jedyny w Karpatach masyw gorski o charakterze alpejskim. Dzisiejsza rzesba Tatr została uksztaltowana w plejstocenie pod wpływem lodowców. Pozostałości tego okresu sa kotły lodowcowee i moreny, np: Dolina PIeciu Stawów. Flora naczyniowa liczy prawie 1300 gatunków. Występują tu wszystkie typowe dla gor wysokich pietra roślinności, z pietrem turniowm. Brak jedynie pietra niwielnego i związanej z nim granicy wiecznych śniegów, jest to jednak wynikiem ukształtowanie terenu, klimatyczne warunki do powstania lodowców sa spełnione. Przewodnim zespołem regla dolnego jest buczyna karpacka, a we wyższych partiach las jodłowo-bukowy. W reglu gornym panuje niepodzielnie bor świerkowy, w pietrze subalpejskim zwarte zarosla kosodrzewiny. Powyżej znajduja się łaki zwane halami i pietro turniowe: murawa i porosty. Drzewem charakterystycznym dla Tatr jest sosna górska limba. Charakterystyczne dla Tatr sa kozica i świstak. Występują tu tez niedzwiedzie. Bogata jest awifauna. Tatrzański PN nie jest najstarszym polskim PN, ale ma najdluzsza historie. Trwające od konca Xix starania o jego utworzenie zostały uwiecznione w 1954r. Główna przeszkoda były skomplikowane stosunki własnościowe w Tatrach. Głównym zagrozeniem dla przyrody Tatr jest przeciążenie turystyczne. TPN odwiedza rocznie monad 3mln turystow. Powoduje to tzw. Erozje turystyczna i synantropizacje zwierzat np. niedźwiedzi. Jest to najbardziej „konfliktogenny” PN w Polsce. Ścierają tu się tu interesy ochrony przyrody z interesami ruchy olimpijskiego, społeczności lokalnych, bisnesmenow zainteresowanych inwestycjami oraz roznych kategorii turystow: wczasowiczow, narciarzy zjazdowych, turystow kwalifikowanych, taternikow, rowerzystow gorskich, lotniarzy. Tatry sa niestety zbyt male, by pogodzic ochrone przyrody z roznymi potrzebami ludzi. Kolejnym zagrozeniem jest zanieczyszczenie atmosfery. Magorski PN chroni znaczna czesc obszaru źródliskowego Wisłoki, jakim jest Masyw Magury Witkowskiej w Beskidzie Niskim. Wisłoka jest typowo górska rzeka, tworzy ona malownicze przełomy i zakola. Szta roslinna ma charkter piętrowy ze znamionami przejściowego miedzy Karpatami Wschodnimi i Zachodnimi w pietre pogorza zachowaly się fragmenty gradu oraz olszynki karpackiej i bagiennej, w reglu dolnym przewaza zyzna buczyna karpacka, występują tez bory jodlowe i świerkowo-jodlowe oraz sztuczne drzewostany sosnowe. W bogatej faunie Parku na wyróżnienie zasługują gatunki dużych ptakow drapieżnych oraz gatunki drapieżnych ssakow, a wśród nich niedźwiedź brunatny, wilk, rys, żbik i wydra. Liczne sa tu zabytki budownictwa cerkiewnego znajdujące się często w stanie ruiny, pozostałości tradycyjnego budownictwa mieszkalnego, ludności łemkowskiej wysiedlonej w ramach akcji „Wisła” w latach 50-tych oraz cmentarze wojenne z z okresy I wojny swiatowej. Bieszczadzki PN wyróżnia się odrębnością przyrody. Występują tu tylko 3 pietra roślinne: pogórze, regiel dolny i połoniny uważane za pietro alpejski. Brak tu regla górnego i kosodrzewiny. Powyżej górnej granicy lasu występują zarosla olszy zielonej charakterystycznej dla Karpat Wschodnich i Południowych. Flora Bieszczad charakteryzuje się znaczna liczba gatunków wschodniokarpackich. Endemitami sa wilczomlecz karpacki i pszeniec bialy. W Bieszczadach występują niedzwiedzie, rysie, żbiki i wprowadzone przez człowieka żubry. Na przełomie lat 80tych i 90tych powierchnia parku została zwiekszona trzykrotnie, wczesniej jednak czesc terenow zasługujących na ochrone została znoszczona przez Igloopol. W połowie lat 80tych zrodziła się, nie na długo na szczescie ideastworzena w Bieszczadach osrodka sportow zimowych. Od początku lat 90tych w XX w rosnie liczba turystów odwiedzających Bieszczady. Coraz czesciej nie wystarcz im dzika przyroda i skromne wrunki bytowania w schroniskach i bazach namiotowych. Powoduje to rozwuj infrastruktury turystycznej i przyczynia się do ożywienia gospodarczego regionu, ale jest niekorzystne dla przyrody.

REZERWATY PRZYRODY. Pod koniec 1998roku w Polsce było 1251 rezerwatów. Celem ochrony w rezerwacie może być całośc znajdującej się tam przyrody lub jej czesc. Szczególnym celem ochrony w rezerwacie może być zachowanie walorow krajobrazowych, zachowanie rzadkiego gatunku roślin lub zwierzat albo ochrona całej biocenozy. Wyróżnia się rezerwaty: krajobrazwe, przyrody nieożywionej , leśne, łąkowe, torfowiskowe, wodne, florystyczne, faunistyczne. Wyróżnia się rezerwaty scisłe w których całkowicie eliminuje się ingerencje człowieka w przyrode i rezerwaty czesciowe, w których dopuszcza się stosowanie zabiegów ochronnych i pielęgnacyjnych. Bezpośredni dozór nad rezerwatem sprawuje wojewoda działający za pomocą wojewódzkiego konserwatora przyrody, a w przypadku rezerwatów znajdujących się na terenie lasów stanowiących własność Skarbu Państwa miejscowy nadleśniczy.

INNE FORMY OCHRONY PRZYRODY System obszarów chronionych współtworzą uzupełniające się nawzajem formy obszarowej i indywidualnej ochrony przyrody. Omówienie walorów przyrodniczych ich wszystkich znacznie przekracza ramy tego wykładu. Forma ochrony przyrody i jej liczba(stan z dnia31.12.1998): parki narodowe 23(tu stan6.01.203), rezerwaty1251, parki krajobrazowe119, obszary chronionego krajobrazu369, pomniki przyrody33231, stanowiska dokumentacyjne przyrody niozywionej107, użytki ekologiczne5830, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe138.

Strony 84-98

Rodzaje ochrony roślin:

a) powszechna:

- własnościowa (np. na czyimś polu, w lesie)

- szczególna (np. ochrona drzew i krzewów, które można wycinać tylko za zgodą prezydenta miasta, wójta, burmistrza, nawet na własnym terenie (nie dotyczy drzew i krzewów owocowych na plantacjach oraz wszystkich drzew i krzewów, których wiek nie przekracza 5 lat); Uzyskanie zezwolenie wiąże się z uiszczeniem opłaty, ale nie pobiera się opłat gdy zezwolenie uzyskała osoba nie będąca przedsiębiorcą, na danym terenie przeprowadzane są prace melioracyjne, przeciwpowodziowe, drzewo lub krzew stanowi zagrożenie dla ludzi i mienia.

b) gatunkowa (najważniejsza, najbardziej rygorystyczna) - Ustawa o ochronie przyrody oraz Rozporządzenie Ministra Środowiska z roku 2004

ochronę gatunkową dzielimy na:

- ścisłą - dot. gatunków, które nie mają znaczenia gospodarczego lub ich występowanie jest bardzo rzadkie w Polsce (różanecznik żółty, dziewięćsił popłocholistny, brzoza karłowata) lub są tzw. Endemitami, czyli występują tylko w 1 rejonie na świecie (warzucha polska na Pustyni Błędowskiej) lub są reliktami (kiedyś powszechne, dziś bardzo rzadkie, np. malina moroszka) lub są poddane szczególnej presji ze strony ludzi (śnieżyczka przebiśnieg, sasanka, szarotka).

- częściową - gatunki mają znaczenie gospodarcze, np. konwalia majowa i naparstnice (zwyczajna i purpurowa), które są źródłem glikozydów nasercowych w przemyśle farmaceutycznym.

Podobnej ochronie jak rośliny podlegają grzyby i porosty, z tym, że reguluje je osobne Rozporządzenie Ministra Środowiska z 2004 w sprawie ochrony dziko rosnących grzybów i porostów.

Ochrona zwierząt:

- humanitarna - zakaz zabijania zwierząt, zadawania im cierpienia bez potrzeby. „Zwierzę jako istota żyjąca, zdolna do odczuwania cierpienia, nie jest rzeczą. Człowiek jest mu winien poszanowanie, ochronę i opiekę”. Jakiekolwiek niehumanitarne traktowanie zwierząt podlega karze pozbawienie wolności lub grzywny.

- użytkowa - łowiecka i rybacka, regulowane przez odpowiednie ustawy lub Prawo Łowieckie.

- gatunkowa - najwyższa forma ochrony. Rozporządzenie Ministra w sprawie ochrony dzikich zwierząt z 2004 roku. Dzielimy ją na:

- częściową - gatunki wykorzystywane gospodarczo, np. ślimak winniczek (wymiar ochronny 30mm)

- ścisłą - gatunki zagrożone wyginięciem.

Ochronę zwierząt można także podzielić ze względu na rodzaj chronionych zwierząt:

- ochrona bezkręgowców - podstawowe zagrożenia to: stosowanie pestycydów, odprowadzenie ścieków, likwidacja biocenoz, osuszanie, wypalanie, eliminacja chwastów.

- ochrona ryb - największe zagrożenia to zanieczyszczenie wód, regulacja, przegradzanie rzek, nieselektywność połowów rybackich, kłusownictwo.

- ochrona płazów - zanieczyszczenie wód, eutrofizacja, kwaśne deszcze, wzmożony ruch samochodowy, osuszanie. Wszystkie płazy podlegają ochronie ścisłej.

- ochrona gadów - zagrożenia: przekształcenie siedlisk, wzmożony ruch samochodowy, zanieczyszczenia środowiska, wyłapywanie do hodowli.

- ochrona ptaków - zagrożenia: osuszanie, przekształcanie siedlisk, chemizacja, nieuzasadnione dokarmianie.

- ochrona ssaków - zagrożenia: mechanizacja prac leśnych i polowych, wyrąb lasów, zmasowana turystyka, kłusownictwo, ruch samochodowy, chemizacja rolnictwa, likwidacja siedlisk. Prawie wszystkie gatunki ssaków podlegają ochronie ścisłej lub częściowej.

---